Λεξιλογική συνέχεια μεταξύ αρχαίας (ήδη ομηρικής) ελληνικής και της σύγχρονης γλώσσας μας.

[demo162]

Μεγάλο τμήμα του λεξιλογίου επιβιώνει μέχρι σήμερα, είτε με την ίδια είτε συνηθέστερα με παραλλαγμένη
μορφή. Μεταξύ άλλων: πόλεμος, θάλασσα, θεός, ἄνθρωπος, ἔρχομαι, φεύγω, φίλος,
παλάμη, πατήρ > πατέρας, μήτηρ > μητέρα, ἀνήρ > άντρας, γυνή > γυναίκα, νόος >νοῦς.
Πολλές όμως είναι και οι λέξεις που έκτοτε εξαφανίστηκαν, είτε παραχωρώντας τη θέση τους σε άλλες, π.χ. πόσις ‘ο
σύζυγος’, κασίγνητος ‘αδερφός’, πτολίεθρον ‘κάστρο’, σπέος ‘σπηλιά’, ἐνιαυτός ‘χρονιά’,
ή επειδή εξυπηρετούσαν απλώς τις εκφραστικές ανάγκες των ποιητών της επικής
παράδοσης, η οποία σταμάτησε στο τέλος της αρχαϊκής εποχής, π.χ. γλαυκῶπις ‘με μάτια κουκουβάγιας’, επίθετο της θεάς Αθηνάς, νεφεληγερέτης ‘αυτός που μαζεύει τα σύννεφα’, επίθετο του Δία. Οι λέξεις αυτές ανήκουν στο ποιητικό λεξιλόγιο της εποχής,
είναι κατασκευασμένες από τους ίδιους τους ποιητές της επικής παράδοσης, όπως ο Όμηρος, και, όταν η παράδοση αυτή σταματά, εξαφανίζονται μαζί της.Τα ουσιαστικά λῶπος, λᾶας και ἄρουρα σημαίνουν το ρούχο, την πέτρα και τη γη αντίστοιχα, αφού τα βρίσκουμε στα λωποδύτης, λατομείο και αρουραίος ποντικός.
Η Ελεονόρα Ζέελινγκ παροτρύνει τους Ευρωπαίους στο βιβλίο της «Μια πεντάρα να σωθεί η Ελλάδα» να δίνουν 5σέντ κάθε φορά που χρησιμοποιούν μία ελληνική λέξη. Τα ποσά που θα προέκυπταν σε μία τέτοια περίπτωση; Υπέρογκα…

Έχοντας «χάσει» όμως το 93% της ελληνικής γραμματείας, δεν μπορούμε παρά να ανατρέξουμε στον Όμηρο ως πατέρα της παγκόσμιας γλωσσικής δημιουργίας.

Άπειρες οι λέξεις που «έχουν ταξιδέψει» στην Δύση και κάποιες έχουν επιστρέψει στην «βάση» τους παραμορφωμένες. Ας πάρουμε μία γεύση από τα αναρίθμητα παραδείγματα, όπως τα καταγράφει ο Κ. Δούκας στο βιβλίο του: «Ομηρικόν λεξικόν διεθνών λέξεων»

Αγγλικά - Γαλλικά

ἀγνοέω-ῶ Ignor - Ignorer

ἀγκών\ Angle - Aigullé

ἂγκυλος

ἀνήρ Andragogy,android.. – Androgynie

βέλος Velocity (ταχύτητα) Véloce

γιγνώσκω Know, gnomolody- Connaisance

γυνή Gynecic, gynecology -gynécologie

γένος Genetic,generation – géniteur

δυσ- Dysbasia,dystropic - dysgénésie

ἐγώ\ἐμοῖ Egotize,egocentric – Moi

ἐρεείνω (ρωτώ) rogate - Interroger

ἣρως Hero – Héros

ἲστημι Station,stature- Statue

κίρκος Circle,circumstance- Cirque

κοῦρος Courier -Couper

Καταρρέζω (χαιδεύω) Care (φροντίζω)- Caresse

Λέγω Law,lexico,logic- Légiste

νή No -Ne

Μέγας Megalopolis-Majesté

Ποινή punish - Punirité

ρῖγος (F)ριγ- fridge -frigid

Ρικνός (ζαρωμένος) Wrinkle - Ridé

Τάλας Tolerate – Tolérer

ὠκύς\ταχύς acute – Acuité

ὑγιής Hygiene- Hygiéne

(F)ὓδωρ Water -Hydrique

χαμαί Humiliate -Humilier

ὣρη Hour- heure
Γιατί μια Ομηρική λέξη μας φαίνεται δύσκολη και ακαταλαβίστικη;

Οι Έλληνες σήμερα ασχέτως μορφώσεως μιλάμε ομηρικά, αλλά δεν το ξέρουμε επειδή αγνοούμε την έννοια των λέξεων που χρησιμοποιούμε.

Για του λόγου το αληθές θα αναφέρουμε μερικά παραδείγματα για να δούμε ότι η Ομηρική γλώσσα όχι μόνο δεν είναι νεκρή, αλλά είναι ολοζώντανη.

Αυδή είναι η φωνή. Σήμερα χρησιμοποιούμε το επίθετο άναυδος.

Αλέξω στην εποχή του Ομήρου σημαίνει εμποδίζω, αποτρέπω. Τώρα χρησιμοποιούμε τις λέξεις αλεξίπτωτο, αλεξίσφαιρο, αλεξικέραυνο αλεξήλιο Αλέξανδρος (αυτός που αποκρούει τους άνδρες) κ.τ.λ.

Με το επίρρημα τήλε στον Όμηρο εννοούσαν μακριά, εμείς χρησιμοποιούμε τις λέξεις τηλέφωνο, τηλεόραση, τηλεπικοινωνία, τηλεβόλο, τηλεπάθεια κ.τ.λ.

Λάας ή λας έλεγαν την πέτρα. Εμείς λέμε λατομείο, λαξεύω.

Πέδον στον Όμηρο σημαίνει έδαφος, τώρα λέμε στρατόπεδο, πεδινός.

Το κρεβάτι λέγεται λέχος, εμείς αποκαλούμε λεχώνα τη γυναίκα που μόλις γέννησε και μένει στο κρεβάτι.

Πόρο έλεγαν τη διάβαση, το πέρασμα, σήμερα χρησιμοποιούμε τη λέξη πορεία. Επίσης αποκαλούμε εύπορο κάποιον που έχει χρήματα, γιατί έχει εύκολες διαβάσεις, μπορεί δηλαδή να περάσει όπου θέλει, και άπορο αυτόν που δεν έχει πόρους, το φτωχό.

Φρην είναι η λογική. Από αυτή τη λέξη προέρχονται το φρενοκομείο, ο φρενοβλαβής, ο εξωφρενικός, ο άφρων κ.τ.λ.

Δόρπος, λεγόταν το δείπνο, σήμερα η λέξη είναι επιδόρπιο.

Λώπος είναι στον Όμηρο το ένδυμα. Τώρα αυτόν που μας έκλεψε (μας έγδυσε το σπίτι) το λέμε λωποδύτη.

Ύλη ονόμαζαν ένα τόπο με δένδρα, εμείς λέμε υλοτόμος.

Άρουρα ήταν το χωράφι, όλοι ξέρουμε τον αρουραίο.

Τον θυμό τον αποκαλούσαν χόλο. Από τη λέξη αυτή πήρε το όνομα της η χολή, με την έννοια της πίκρας. Λέμε επίσης αυτός είναι χολωμένος.

Νόστος σημαίνει επιστροφή στην πατρίδα. Η λέξη παρέμεινε ως παλινόστηση, ή νοσταλγία.

Άλγος στον Όμηρο είναι ο σωματικός πόνος, από αυτό προέρχεται το αναλγητικό.

Το βάρος το αποκαλούσαν άχθος, σήμερα λέμε αχθοφόρος.

Ο ρύπος, δηλαδή η ακαθαρσία, εξακολουθεί και λέγεται έτσι - ρύπανση.

Από τη λέξη αιδώς (ντροπή) προήλθε ο αναιδής.

Πέδη, σημαίνει δέσιμο και τώρα λέμε πέδιλο. Επίσης χρησιμοποιούμε τη λέξη χειροπέδες.

Από το φάος, το φως προέρχεται η φράση φαεινές ιδέες.

Άγχω, σημαίνει σφίγγω το λαιμό, σήμερα λέμε αγχόνη. Επίσης άγχος είναι η αγωνία από κάποιο σφίξιμο, ή από πίεση.

Βρύχια στον Όμηρο είναι τα βαθιά νερά, εξ ου και τo υποβρύχιο.

Φερνή έλεγαν την προίκα. Από εκεί επικράτησε την καλά προικισμένη να τη λέμε «πολύφερνη νύφη».

Το γεύμα στο οποίο ο κάθε παρευρισκόμενος έφερνε μαζί του το φαγητό του λεγόταν έρανος. Η λέξη παρέμεινε, με τη διαφορά ότι σήμερα δεν συνεισφέρουμε φαγητό, αλλά χρήματα.

Υπάρχουν λέξεις, από τα χρόνια του Ομήρου, που ενώ η πρώτη τους μορφή μεταβλήθηκε - η χειρ έγινε χέρι, το ύδωρ νερό, η ναυς έγινε πλοίο, το άστυ έγινε πόλη, στη σύνθεση διατηρήθηκε η πρώτη μορφή της λέξεως.

Από τη λέξη χειρ έχουμε: χειρουργός, χειριστής, χειροτονία, χειραφέτηση, χειρονομία, χειροδικώ κ.τ.λ.

Από το ύδωρ έχουμε τις λέξεις: ύδρευση υδραγωγείο, υδραυλικός, υδροφόρος, υδρογόνο, υδροκέφαλος, αφυδάτωση, ενυδρείο, κ.τ.λ.

Από τη λέξη ναυς έχουμε: ναυπηγός, ναύαρχος, ναυμαχία, ναυτικός, ναυαγός, ναυτιλία, ναύσταθμος, ναυτοδικείο, ναυαγοσώστης, ναυτία, κ.τ.λ.

Από τη λέξη άστυ έχουμε: αστυνομία, αστυνομικός, αστυφιλία, κ.τ.λ.

Σύμφωνα με τα προαναφερθέντα παραδείγματα προκύπτει ότι: Δεν υπάρχουν αρχαίες και νέες Ελληνικές λέξεις, αλλά μόνο Ελληνικές.

[The Rebel]

Ζακ Μπουσάρ: Ακούστε σε άψογα Ελληνικά τον Καναδό!
Είστε εγκληματίες όταν δεν δίνετε τον θησαυρό της ελληνικής γλώσσας στα παιδιά σας!



28 Νοεμβρίου, 2020
Αφροδίτη Μάνου για Γ. Μπαμπινιώτη: Κατέστρεψε την πιο όμορφη γλώσσα του κόσμου.



Δριμύτατη επίθεση κατά του Γιώργου Μπαμπινιώτη εξαπέλυσε η Αφροδίτη Μάνου με ανάρτησή της στο Facebook.

Αφορμή στάθηκε η τοποθέτηση του γλωσσολόγου για το ότι οι Έλληνες συνηθίζουν να χρησιμοποιούν στην καθημερινότητα τους τις ξένες λέξεις take away, click away και delivery, αντί των ελληνικών ορισμών.

Αρχικά η Αφροδίτη Μάνου έγραψε:

O κ. Μπαμπινιώτης δεν κατάργησε το ωμέγα απ’ τα ελληνικά;

Δεν κατάργησε το πολυτονικό;

Δεν μετάλλαξε τη γλώσσα μας, έτσι που να μην τη μαθαίνει κανείς;

Δεν την άφησε ανοχύρωτη σε κάθε επέμβαση και παραμόρφωση;

Τώρα παραπονιέται για το Take away;



Απαντώντας στη συνέχεια σε σχόλιο διαδικτυακού της φίλου κάτω από την ανάρτησή της, η γνωστή ερμηνεύτρια επανήλθε με σκληρούς χαρακτηρισμούς κατά του Γιώργου Μπαμπινιώτη: «»Δεν είναι υπερτιμημένος. Ήταν ένας απολύτως ακατάλληλος, ατάλαντος και άμουσος γλωσσολόγος, που κατέστρεψε την πιο όμορφη γλώσσα του κόσμου. «ΑσχολΟΥΤΑΝ, βρΟμιά, του άνθρωπου, του πανεπιστήμιου».
https://www.el.gr/ellada/afroditi-manoy ... ioti-kate/

[Ζενίθεδρος]

κασίγνητος ‘αδερφός’,

Κασιγνητος, σημαίνει αδελφός απο τον ιδιο πατέρα, ο ομοπατριος αδελφος. Ενω το αδελφος προέρχεται από το αθροιστικό ἀ και το αρχαία ελληνική δελφύς= μήτρα, σημαίνει δηλαδή τον ομομητριο αδελφό. Με το που εξαφανίστηκε η πολυγυνια στην αρχαία Ελλάδα, και είχε επιβιώσει μονο στην Μακεδονία, εξαλείφθηκε και η συγκεκριμένη λέξη.

[The Rebel]

4 Απριλίου 2022- Βαγγέλης Στεργιόπουλος.
Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Η γέννηση της ελληνικής γλώσσας.



Όλες οι ελληνικές διάλεκτοι, της μυκηναϊκής συμπεριλαμβανομένης, μοιράζονται ορισμένα χαρακτηριστικά που είτε δεν απαντούν σε άλλη ινδοευρωπαϊκή γλώσσα είτε αναπτύχθηκαν ενδεχομένως στην ελληνική και μόνο, ανεξάρτητα δηλαδή από τις λοιπές γλωσσικές υποομάδες της ινδοευρωπαϊκής.

Μια από τις εκατοντάδες γλώσσες που είχαν ως πηγή τους την αποκαλούμενη «πρωτοϊνδοευρωπαϊκή», την αφετηριακή γλώσσα ή «πρωτογλώσσα» της ινδοευρωπαϊκής οικογένειας που μιλιόταν πριν από 6.500 περίπου χρόνια, υπήρξε η ελληνική. Εξ όσων γνωρίζουμε, μάλιστα, η ελληνική γλώσσα υπήρξε το τελικό αποτέλεσμα μιας αδιάκοπης διαδικασίας αλλαγών, μιας σειράς μεταβολών στο διάβα των αιώνων. Οι μεταβολές που έλαβαν χώρα κατά τη μετάβαση από την «πρωτοϊνδοευρωπαϊκή», την κοινή ινδοευρωπαϊκή γλώσσα, στην «πρωτοελληνική», την ελληνική γλώσσα στα πρωιμότατα στάδιά της (πολλοί μελετητές τοποθετούν την ύπαρξή της στις αρχές της 2ης χιλιετίας π.Χ.), αφορούν τη φωνητική, τις κλιτικές και παραγωγικές καταλήξεις, το λεξιλόγιο και τη σύνταξη.

Πριν αναφερθούμε αναλυτικότερα στις αλλαγές αυτές, κρίνεται σκόπιμο να προβούμε σε ορισμένες διευκρινίσεις σχετικά με τον όρο ελληνική γλώσσα. Κατ’ αρχάς, είναι σημαντικό να αναφερθεί πως δεν είμαστε σίγουροι ότι υπήρξε κάποτε μια απολύτως ομοιογενής γλώσσα που θα μπορούσε να ονομαστεί ελληνική. Απεναντίας, είμαστε βέβαιοι ότι η ελληνική γλώσσα περιελάμβανε ένα σύνολο διαλέκτων, ενώ πιθανολογείται ότι σε πρωιμότερα στάδια της γλώσσας αυτής διακρίνονταν όλο και λιγότερες διάλεκτοι. Γνωρίζουμε επίσης ότι ο διαχωρισμός της ελληνικής σε διαλέκτους είχε συντελεστεί ήδη από τη 2η χιλιετία π.Χ. Αυτό φανερώνει η παλαιότερη μέχρι τούδε σωζόμενη μορφή της ελληνικής, η μυκηναϊκή γλώσσα των πινακίδων της Γραμμικής Β γραφής, καθώς είχε υποστεί αλλαγές που δεν είχαν συμβεί σε όλες τις διαλέκτους.

Εξάλλου, έχει διαπιστωθεί ότι κατά τους Κλασικούς Χρόνους υπήρχαν τέσσερις κύριες διαλεκτικές ομάδες: η δυτική ελληνική (σε αυτήν περιλαμβάνονταν η δωρική και οι διάλεκτοι της βορειοδυτικής Ελλάδας), η αιολική, η αττικοϊωνική και η αρκαδοκυπριακή.

Πάντως, πρέπει να επισημανθεί ότι όλες οι ελληνικές διάλεκτοι, της μυκηναϊκής συμπεριλαμβανομένης, μοιράζονται ορισμένα χαρακτηριστικά που είτε δεν απαντούν σε άλλη ινδοευρωπαϊκή γλώσσα είτε αναπτύχθηκαν ενδεχομένως στην ελληνική και μόνο, ανεξάρτητα δηλαδή από τις λοιπές γλωσσικές υποομάδες της ινδοευρωπαϊκής (υπενθυμίζεται ότι η ελληνική αποτελεί μόνη της μια τέτοια υποομάδα, έναν ιδιαίτερο και ξεχωριστό κύριο κλάδο της ινδοευρωπαϊκής οικογένειας).

Οι μόνες ινδοευρωπαϊκές γλώσσες με τις οποίες μοιράζεται η ελληνική κοινές γλωσσικές δομές και τύπους είναι όσες ανήκουν στην ινδοϊρανική υποομάδα (δηλαδή, η σανσκριτική και οι κατοπινές ινδικές γλώσσες, η αβεστική, η αρχαία περσική και οι μετέπειτα ιρανικές γλώσσες), η αρμενική (όπως η ελληνική, και αυτή συνιστά μόνη της μια γλωσσική υποομάδα) και πιθανώς η ελάχιστα μαρτυρημένη φρυγική (μια από τις αποκαλούμενες «υπολειμματικές γλώσσες»). Οι κοινές αυτές χρήσεις στις προαναφερθείσες γλωσσικές υποομάδες ενδέχεται να αντανακλούν κοινές εξελίξεις.



Η ινδοευρωπαϊκή –κατ’ επέκταση και η ελληνική– γλώσσα υπέστη αλλαγές ευρείας κλίμακας τόσο στην τοποθέτηση του τόνου των λέξεων όσο και στο φωνηεντισμό τους.

Οι τέσσερις βασικοί τομείς του γλωσσικού συστήματος στους οποίους επιβάλλεται να επικεντρώσουμε την προσοχή μας, ώστε να εντοπίσουμε τις αλλαγές που σημειώθηκαν κατά τη μετάβαση από την «πρωτοϊνδοευρωπαϊκή» στην «πρωτοελληνική», είναι η φωνολογία, η μορφολογία, το λεξιλόγιο και η σύνταξη.

Κατ’ αρχάς, όσον αφορά τον τομέα της φωνολογίας, το κληρονομημένο φωνητικό σύστημα διατηρήθηκε σχεδόν αναλλοίωτο στην «πρωτοελληνική». Βεβαίως, έλαβαν χώρα ορισμένες χαρακτηριστικές φωνητικές αλλαγές, όπως η απαλοιφή όλων των συμφώνων στο τέλος των λέξεων εκτός από τα [r], [n] και [s], καθώς και η εξέλιξη του ινδοευρωπαϊκού *m σε [n] –ν στο τέλος των λέξεων (π.χ., λατ. agrum, ελλ. αγρόν στην αιτιατική ενικού). Εξάλλου, αξιοπρόσεκτες είναι οι ειδικές εξελίξεις που παρατηρούνται στην ομάδα των λαρυγγικών συμφώνων της ελληνικής (οι εν λόγω φθόγγοι χάθηκαν στις περισσότερες ινδοευρωπαϊκές γλώσσες), όπως και ο περιορισμός του τονισμού στις τρεις τελευταίες συλλαβές της λέξης (στην «πρωτοϊνδοευρωπαϊκή» και στη μεταγενέστερη σανσκριτική ο τόνος μπορούσε να βρίσκεται σε οποιαδήποτε συλλαβή της λέξης).

Περνώντας στο δεύτερο τομέα, εκείνον που έχει σχέση με τα μορφολογικά στοιχεία της ελληνικής, πρέπει εν πρώτοις να επισημάνουμε ότι η ινδοευρωπαϊκή –κατ’ επέκταση και η ελληνική– γλώσσα υπέστη αλλαγές ευρείας κλίμακας τόσο στην τοποθέτηση του τόνου των λέξεων όσο και στο φωνηεντισμό (η παρουσία ενός συγκεκριμένου φωνήεντος στο θέμα μιας λέξης) τους. Οι ιδιαίτερες μορφολογικές εξελίξεις της ελληνικής είναι δυνατόν να ταξινομηθούν σε τέσσερις υποκατηγορίες: μεταβολές στη μορφολογία των ονομάτων (ουσιαστικών και επιθέτων), των αντωνυμιών, των ρημάτων, καθώς και στη λεγόμενη παραγωγική μορφολογία (χρήση επιθημάτων για το σχηματισμό νέων ονομάτων και ρημάτων).

Στην πρώτη από τις προαναφερθείσες υποκατηγορίες εξετάζονται οι συντελεσθείσες μεταβολές στο ονοματικό κλιτικό σύστημα που κληρονόμησε η ελληνική από την «πρωτοϊνδοευρωπαϊκή». Εδώ, λοιπόν, υπήρξε μείωση του αριθμού των πτώσεων, καθώς η «πρωτοϊνδοευρωπαϊκή» είχε τρεις επιπλέον πτώσεις σε σχέση με την ελληνική.

Πιο συγκεκριμένα, η ελληνική, στη γραπτή μορφή της μετά τους Μυκηναϊκούς Χρόνους, διέθετε τις –γνωστές σε όλους μας– πέντε διαφορετικές πτώσεις για τα ονόματά της: ονομαστική, γενική, δοτική, αιτιατική και κλητική. Οι τρεις επιπλέον πτώσεις της «πρωτοϊνδοευρωπαϊκής» που δεν κληροδοτήθηκαν στη μεταμυκηναϊκή ελληνική ήταν η αφαιρετική (δήλωνε την πηγή μιας ενέργειας, την προέλευση ή την αφετηρία, το «πόθεν»), η οργανική (δήλωνε τον τρόπο ή το μέσο με το οποίο πραγματοποιείται κάτι) και η τοπική (δήλωνε τοποθέτηση στο χώρο, θέση, στάση σε τόπο, το «εκεί» ή το «εντός»).

Στο πλαίσιο της μεταμυκηναϊκής ελληνικής, η μεν λειτουργία της αφαιρετικής υπήχθη ως επί το πλείστον στη γενική, οι δε λειτουργίες της οργανικής και της τοπικής στη δοτική. Δεν είμαστε βέβαιοι κατά πόσο οι αλλαγές αυτές είχαν ήδη πραγματοποιηθεί στην ελληνική της Μυκηναϊκής Περιόδου. Πάντως, μαρτυρείται η χρήση της οργανικής κατά τους Μυκηναϊκούς Χρόνους, σε αντίθεση με την αφαιρετική και την τοπική, που είχαν ήδη συγχωνευτεί με τη γενική και τη δοτική αντίστοιχα. Ως εκ τούτου, μπορούμε βάσιμα να υποθέσουμε ότι η «πρωτοελληνική» διέθετε έξι πτώσεις, δηλαδή τις πέντε της κλασικής ελληνικής και την οργανική.

Τέλος, από μορφολογικής και πάλι απόψεως, ενδιαφέρον παρουσιάζουν ο συγκριτικός και ο υπερθετικός βαθμός των επιθέτων της ελληνικής. Και τούτο, διότι δεν υπάρχει σε καμία άλλη γλώσσα της ινδοευρωπαϊκής οικογένειας ακριβές αντίστοιχο του συστήματος σχηματισμού των συγκριτικών και των υπερθετικών που χρησιμοποιείται στην ελληνική.



Στη ρηματική μορφολογία της ελληνικής παρουσιάζονται σημαντικές εξελίξεις σε σχέση με τον απώτερο γλωσσικό πρόγονο αυτής, την πρωτοϊνδοευρωπαϊκή.

Στη δεύτερη από τις τέσσερις υποκατηγορίες που αφορούν τις ιδιαίτερες εξελίξεις στη μορφολογία της ελληνικής μελετώνται οι μορφικές και κλιτικές ιδιαιτερότητες που παρουσιάζουν οι αντωνυμίες. Εδώ καταγράφονται αξιοπρόσεκτοι ελληνικοί νεωτερισμοί, με αντωνυμικά θέματα που δεν απαντούν σε καμία άλλη ινδοευρωπαϊκή γλώσσα. Τέτοιου είδους είναι το θέμα σφι- ή σφε- του πληθυντικού των αυτοπαθών αντωνυμιών γ’ προσώπου, το θέμα σφ- του δυϊκού των προσωπικών αντωνυμιών β’ προσώπου, όπως και το θέμα τιν- της ερωτηματικής και αόριστης αντωνυμίας τις.

Στην τρίτη υποκατηγορία, που διαλαμβάνει το θέμα της ρηματικής μορφολογίας, παρατηρούνται σαφείς αντιστοιχίες αλλά και δραστικές αλλαγές. Πιο συγκεκριμένα, το ρηματικό σύστημα της πρώιμης ελληνικής βρίσκεται κατ’ αρχήν σε σχέση αντιστοιχίας με εκείνο της βεδικής σανσκριτικής (θυμίζουμε ότι η βεδική είναι η πρωιμότερη μορφή της σανσκριτικής). Κοινή, λοιπόν, στις δύο αυτές γλώσσες είναι η οργάνωση του ρηματικού συστήματος γύρω από τρία διαφορετικά θέματα (του ενεστώτα, του αορίστου και του παρακειμένου), δηλωτικά των διακρίσεων που αφορούν τη λεγόμενη ρηματική όψη (γνωστή και ως ποιόν ενεργείας ή τρόπος του ρήματος), δηλαδή τον τρόπο με τον οποίον παρουσιάζει ο ομιλητής το αν η ενέργεια που δηλώνει το ρήμα εμφανίζεται ως ολοκληρωμένη, ως εξελισσόμενη κ.ά. Κοινή, επίσης, είναι η αντίθεση ενεργητικής και μεσοπαθητικής φωνής.

Εντούτοις, στη ρηματική μορφολογία της ελληνικής παρουσιάζονται και σημαντικές εξελίξεις σε σχέση με τον απώτερο γλωσσικό πρόγονο αυτής, την πρωτοϊνδοευρωπαϊκή. Έτσι, στο πλαίσιο της διαδικασίας σχηματισμού των διαφορετικών θεμάτων που δηλώνουν τον ενεστώτα, τον αόριστο και τον παρακείμενο, η ελληνική σε ορισμένες περιπτώσεις επεξέτεινε ή και συνδύασε επιθήματα της πρωτοϊνδοευρωπαϊκής, αλλά σε κάποιες άλλες περιπτώσεις μείωσε τη χρήση αυτών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα εν προκειμένω είναι η περίπτωση του αορίστου, όπου η ελληνική ακολούθησε μια εντελώς δική της διαδρομή, μέσω της αναπτύξεως ενός νέου συνόλου καταλήξεων.

Άλλες αξιοσημείωτες μορφολογικές διαφοροποιήσεις των ρημάτων της ελληνικής είναι η ολοκληρωτική απώλεια των ιδιαίτερων ρηματικών τύπων στο α’ πρόσωπο του δυϊκού αριθμού, η μερική αντικατάσταση των ειδικών καταλήξεων του παρακειμένου, καθώς και η δημιουργία απαρεμφάτων ενεργητικής και μεσοπαθητικής φωνής διά της προσθήκης συγκεκριμένων επιθημάτων σε καθένα από τα θέματα που δηλώνουν διακρίσεις ρηματικής όψης.



Μερικά από τα πλέον παραγωγικά ονοματικά επιθήματα της ελληνικής δεν έχουν αντίστοιχο σε άλλες γλώσσες της ινδοευρωπαϊκής οικογένειας.

Η τελευταία υποκατηγορία των ιδιαίτερων εξελίξεων στη μορφολογία της ελληνικής είναι εκείνη που σχετίζεται με τη χρήση επιθημάτων για το σχηματισμό νέων ονομάτων και ρημάτων. Η παραγωγική μορφολογία, περί ης ο λόγος, είναι εκείνη που περιγράφει τις διαδικασίες σχηματισμού νέων λέξεων με βάση τα παραγωγικά στοιχεία μιας γλώσσας, εν προκειμένω της ελληνικής.

Σε αυτό το πεδίο, λοιπόν, η ελληνική –πάντα σε συνάρτηση με την κοινή ινδοευρωπαϊκή γλώσσα, την «πρωτοϊνδοευρωπαϊκή»– ακολούθησε τρεις διαφορετικές κατευθύνσεις: α) επεξέτεινε ουσιωδώς τη χρήση ορισμένων μέσων που είχε κληρονομήσει προκειμένου να παραγάγει νέες λέξεις, β) περιόρισε την παραγωγικότητα άλλων μέσων και γ) προέβη στην ανάπτυξη νέων παραγωγικών διαδικασιών.

Καρπός της τελευταίας –εντελώς δικής της– διαδρομής που ακολούθησε η ελληνική υπήρξε το γεγονός ότι μερικά από τα πλέον παραγωγικά ονοματικά επιθήματά της δεν έχουν αντίστοιχο σε άλλες γλώσσες της ινδοευρωπαϊκής οικογένειας.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το επίθημα -ηυ- (ονομαστική ενικού των τριτόκλιτων αρσενικών με κατάληξη -εύς ή και -ής στην αρκαδοκυπριακή διάλεκτο), που χρησιμοποιείται ευρέως προκειμένου να δηλωθούν προσωπικά επαγγέλματα και ασχολίες, καθώς και ονόματα.

Ανάλογα επιθήματα της ελληνικής είναι το -ιδ- (μέσο για την παραγωγή επαγγελματικών τίτλων, θηλυκών ονομάτων και υποκοριστικών) και το -αδ- (μέσο για το σχηματισμό θηλυκών ουσιαστικών από ρηματικά ή ονοματικά θέματα).

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου εικονίζεται μαινάδα, δηλαδή κατώτερη γυναικεία θεότητα που συνόδευε τον Διόνυσο (το επίθημα -αδ- αποτελεί μέσο για το σχηματισμό του θηλυκού ουσιαστικού «μαινάς»).
https://www.in.gr/2022/05/18/life/book/ ... s-meros-d/