Ο Μαυροκορδάτος παίρνει ως αφορμή το ρητορικό ερώτημα περι προετοιμασίας για πόλεμο ώστε να κάνει μια αποτίμηση της επανάστασης, περι του τι πήγε στραβά στα πρώτα χρόνια του νεοελληνικού κράτους και πως μπορούμε να αντισταθμίσουμε την αναπτέρωση της Τουρκίας και τη βελτίωση της θέσης της στο Ευρωπαικό σύστημα μέσω τω μεταρρυθμίσεων του Τανζιματ. Παράλληλα, κατα κάποιο τρόπο, το υπόμνημα είναι η πολιτική ανασκόπηση του Μαυροκορδάτου, ένα είδος απολογίας για την πολιτική που ακολούθησε στην επανάσταση και μετέπειτα, η touch διαθήκης του ώριμου πλέον Μαυροκορδάτου στις μετ-επαναστατικές γενιές* Δυστυχώς για τον ίδιο, δεν τον άφησαν
*Δυστυχώς για τον ίδιο, δεν τον άφησαν ησυχάσει. Ο Όθωνας δεν πήρε χαμπέρι, και ουσιαστικά πήγε και ακολουθήσε αργότερα ακριβώς τι ίδιες πολιτικές που ο Μαυροκορδάτος τον προειδοποιούσε να αποφύγει, δηλαδή την προσκόλληση στους γέροντες άτακτους ενόπλους της επανάστασης που ήταν έτοιμοι να πάρουν τα μπουλούκια και να ξεκινήσουν καταδικασμένα κινήματα που εκείνη την εποχή δεν είχαν καμιά ελπίδα επιτυχίας. Τα Ηπειροθεσσαλικά ήταν η αποκορύφωση αυτής της πολιτικής, η αποτυχία των οποίων έγινε η πολιτική ταφόπλακα του Όθωνα και υποχρέωσε τον Μαυροκορδάτο να συνδέσει στα γεράματά του όνομά του με το υπουργείο κατοχήςΕρώτησις Α: Ποια μέρη πρέπει και δύναται να συμπαραλάβη η Ελλάς;
Απάντησις: Ο σκοπός της ελληνικής εθνεγερσίας κατά το έτος 1821 ήτον ή από του οθωμανικού ζυγού ελευθέρωσις ολοκλήρου της ελληνικής φυλής. Τούτο υπήρξε το σύνθημα της επί του μακαρίτου Ρήγα του « Φερραίου εταιρίας . Το αυτό σύνθημα παρεδέχθη η διαδεχθείσα αυτήν εταιρία των Φιλικών. Τούτον τον σκοπόν διεσάλπιζε και ο μακαρίτης Αλέξανδρος Υψηλάντης εις τας προκηρύξεις του, και διά τον αυτόν σκοπόν η σάλπιγξ της εθνεγερσίας ήχησε σχεδόν συγχρόνως εις τάς όχθες του Ιστρου και εις το Ταίναρον, εις το Σούλι και εις τας Κυδωνίας, εις τον Πίνδον, τον Όλυμπον, τον Αθω και την " Ίδην της Ερήτης. Τον αυτόν τέλος σκοπόν εκήρυξε και η πρώτη έν Επιδαύρω εθνική Συνέλευσις, και γι ' αυτόν τόσον ελληνικόν αίμα εχύθη εις την " ΙΙτειρον , την Θεσσαλίαν, την Μακεδονία , την Κρήτην, την Λίον, την απέναντι Ιωνίαν, και εις αυτήν την Βηρυττόν ακόμη.
Η τύχη του πολέμου, αι περιστάσεις, τα πολιτικά συμφέροντα των μεγάλων της Ευρώπης δυνάμεων αφ' ενός, η στέρησις των αναγκαίων μέσων αφετέρου, έπεριόρισαν το θέατρον του αγώνος και μέρος μόνον μικρόν της ελληνικής γής και φυλής απήλαυσε της ελευθερίας αλλά καιτοι μικρών και κατά την έκτασιν και κατά τον πληθυσμόν, το άρτιπαγές ελληνικόν κράτος εθεωρήθη από τους καταδικασθέντας να μείνωσιν υπό τον ζυγόν της δουλείας ελληνικούς λαούς , ως ο πυρήν από τον οποίον ήτο προωρισμένον να βλαστήση το καλλίφυλλον και βαθύσκιον δένδρον της μελλούσης ελευθερίας των. Πολλοί και αυτών των ελευθερωθέντων Ελλήνων, όσοι μάλιστα εξ αυτών ήσαν μεμυημένοι τα της φιλικής εταιρίας, θεωρούντες ημιτελές το έργον διά το οποίον τοσούτον εμόχθησαν και τόσα εθυσίασαν, ουδέ στιγμην έπαυσαν, ατενίζοντες εις το μέλλον, να προετοιμάζωνται και να συνεννοώνται μετά των υποδούλων αδελφών των, διά την κατόρθωσιν του μεγάλου εθνικού σκοπού.
Και μετά το τέλος λοιπόν του αγώνος εξηκολούθησεν η εργασία μυστικών εταιριών υπό διάφορα μεν ονόματα, και υπό διαφόρους οργανισμούς συστημένων, αλλα εχουσών όλων των αυτον σκοπόν, την ελευθέρωσιν δηλαδή της ελληνικής φυλής από τον οθωμανικόν ζυγόν και την ένωσιν αυτής μετά της ήδη ελευθέρας και βασιλευομένης Ελλάδος εις εν κράτος. Διά να κατορθωθή εντελώς ο σκοπός ουτος, φανερόν ότι προαπαιτείται η καταστροφή της οθωμανικής δυναστείας ή τουλάχιστον η απέλασις αυτής από της Ευρώπης και μέρους της Ασίας: το έργον είναι μέγα, και μ ' όλα ταύτα μέχρι του έτους 1840 αι πιθανότητες τοιαύτης μεταβολής δεν ήσαν μικραί. Κατά τον θάνατον του Σουλτάνου Μαχμούτη, μετά την εις Νετζίπ ήτταν των οθωμανικών στρατευμάτων και την αυτομολίαν του βυζαντινού στόλου εις Αλεξάνδρειαν, το πράγμα ηδύνατο να κατορθωθή εάν υπήρχεν η αναγκαία προπαρασκευή και αν η ευρωπαϊκή συμμαχία δεν έσωζε την οθωμανικήν δυναστείαν.
Από της εποχής εκείνης μέχρι τούδε τα πράγματα έλαβον διαφορετικών μορφήν, η Τουρκία ενισχύθη πολύ, η εσωτερική της κατάστασις έβελτιώθη, αι μετά των ευρωπαϊκών δυνάμεων σχέσεις της έλαβον τοιαύτην ανάπτυξιν , ώστε εις πάσαν περίστασιν δύναται να ελπίζη να υποστηριχθή πραγματικώς από πολλάς εξ αυτών των δυνάμεων μ'όλα ταύτα κρίνοντες περί της Τουρκίας, δεν πρέπει να συλλογιζώμεθα όπως οι πλείστοι των ευρωπαίων οίτινες ούτε την εγνώρισαν, ούτε φαίνονται διατεθειμένοι να την γνωρίσωσι: τίποτε στερεών δεν υπάρχει εις την βελτίωσιν της εσωτερικής αυτής στάσεως· όλαι αι μετά τοσούτου πόνου εισαχθείσαι μεταρρυθμίσεις δεν ερριζώθησαν, ουδ'είναι εύκολον να ριζωθώσι τυχαίόν τι περιστατικών , δύναται έν ακαρεί να κατα στρέψη τα πάντα. Αν ο Σουλτάνος Μετζίτης αποθάνη μετά μικρόν, έστω και μετά δύο ή τρία έτη, και τον διαδεχθή ο αδελφός του Αζίζης, δεν είναι καμμία αμφιβολία, ως εκ των πληροφοριών τας οποίας έχομεν περί τού χαρακτήρος και των εξεων αυτού, ότι όλον το από της εποχής της πράξεως του Γκιουλχανε οικοδόμημα καταστρέφεται, και η Τουρκία επανέρχεται οπισθοδρομούσα εις το παλαιόν της σύστημα: οποίον δε θέλει είναι το αποτέλεσμα της επανόδου ταύτης, ευκόλως δυνάμεθα να το συμπεράνωμεν.
Έπειτα δεν πρέπει να λησμονήσωμεν ότι αν αι μεγάλαι της Ευρώπης δυνάμεις εγγυήθησαν συμφώνως την ακεραιότητα του οθωμανικού κράτους, δεν είναι όμως πραγματικώς όλαι σύμφωνοι ως προς την εισήγησιν των μέσων δι ών η Τουρκία δύναται να στερεώση την εσωτερικών τάξιν, και ν'αναπτυξη της δυνάμεις της. Η Ρωσία είδε πάντοτε με δυσαρέσκειάν της τάς μεταρρυθμίσεις αι οποίαι γίνονται προς τον σκοπόν τούτον, και πάντοτε υπεστήριξε το οπισθοδρομικόν κόμμα, το οποίον, αν και μακράν των πραγμάτων σήμερον, είναι όμως και πολυάριθμον και ισχυρόν εισέτι.
Ποίος ο σκοπός της Ρωσίας και έκαστος ας κρίνη όπως θέλει περί αυτού, το βέβαιος όμως είναι ότι η Ρωσία και καλήτερα από τάς άλλας δυνάμεις γνωρίζει τα της Τουρκίας, και μέσα επενεργείας έχει όσα καμμία άλλη των δυνάμεων: η εκ μέρους της δυνάμεως ταύτης υποστήριξις του οπισθοδρομικού κόμματος είναι ικανή να φέρη μεγάλα προσκόμματα εις την πρόοδον της Τουρκίας, και να συντελέση τα μέγιστα εις την οποίαν προβλέπομεν καταστροφήν, δοθείσης τυχαίας τινός περιστάσεως. Ως προς την ερώτησιν ήδη ποία μέρη πρέπει και δύναται να συμπαραλάβη η Ελλάς, φανερόν ότι, εάν πρόκειται να πραγματοποιηθή, έστω και εν μέρει, ή εις ένα κράτος ένωσις της ελληνικής φυλής, τα μέρη ταύτα είναι προ πάντων εκείνα όπου η ελληνική φυλή είναι πολυπληθεστέρα, και τοιαύτα αναντιρρήτως εισίν η Μακεδονία , η Θεσσαλία , η " Ηπειρος , η Κρήτη αλλά δύναται να συμπαρα λάβη ταύτα η Ελλάς και βεβαίως η Ελλάς μόνη ούτε την δύναμιν έχει σήμερον , ούτε τα μέσα για να επιχειρήση κατακτήσεις: δεν δύναται προσέτι, εις ην ευρίσκεται στάσιν, να βοηθήση όσον χρειάζεται,και με πιθανότητα επιτυχίας, πάν κίνημα κατοίκων των ανωτέρω μερών, αν αι εξωτερικαι περιστάσεις δεν είναι βοηθητικαί. Περί τούτου εξηγούμεθα πλα τύτερον απαντώντες εις την επομένην β ' ερώτησιν .
Ερώτησις Β: Είς ποίαν έποχήν ν'αρχίση , και από ποίας περιστάσεις εξαρτάται το κατάλληλον της εποχής;
Κανείς,νομίζομεν, δεν δύναται να προσδιορίση χρόνον ρητόν της ενάρξεως τόσον μεγάλου, τόσον σοβαρού επιχειρήματος. Το κατάλληλον της εποχής εξαρτάται από περιστάσεις πάντη ανεξαρτήτους των μικρών και περιωρισμένων μέσων της ενεργείας μας: ανεφέραμεν ανωτέρω την εποχήν τού 1840: τις ήδύνατο, εν ή δύο έτη προ της εποχής εκείνης, να προίδη αυτήν συνοδευομένης από όλας τας περιστάσεις αν οποίαι ανεπτύχθησαν η μία κατόπιν της άλλης; Αλλά το παράδειγμα τούτο πρέπει να μας πείση έτι μάλλον ότι , επειδή δεν δύναται τις να ορίση ρητώς τον χρόνον οποιουδήποτε επιχειρήματος, ουδε να προίδη τας περιστάσεις όλας αφ'ών εξαρτάται το κατάλληλον της εποχής, δεν πρέπει διά τούτο να αμελή την αναγκαίαν προπαρασκευήν ώστε να ευρεθή όσον το δυνατόν έτοιμος εις την ώραν καθ'ην παρουσιάζεται η περίστασις· αν κατά το 1840 οι λαοί της Θεσσαλίας, της Μακεδονίας, της Ηπείρου, της Κρήτης ήσαν προητοιμασμένοι, αν η Ελλάς αυτή ευρίσκετο εξωτερικώς εις άλλην στάσιν παρά την οποίαν γνωρίζομεν, ή περίστασις εκείνη δεν ήθελε χαθή βεβαίως.
Αι περιστάσεις τας οποίας δυνάμεθα από τούδε να προίδωμεν είναι η ρωσικός πόλεμος κατά της Τουρκίας, ή επανάστασις της σλαβικής φυλής, υποβοηθούσης και της Ρωσίας, η αποβίωσις τού νύν ηγεμονεύοντος Σουλτάνου και διαδοχή του αδελφού του Αζίζη, ή τις πιθανότατα θέλει επιφέρει μετα βολήν συστήματος, καταπιέσεις, και επομένως ταραχάς. Ο μετά της Ρωσίας πόλεμος δεν φαίνεται πλέον σήμερον τοσούτον πιθανώς όπως εφαίνετο πρό τινων μηνών. Η Ρωσία έχει πολλήν ενασχόλησιν με τον οποίον ανεδέχθη αγώνα, και θέλει φροντίση μάλιστα να μένει ήσυχος από το μέρος της Τουρκίας αλλά ποία θέλει είναι η προς την Τουρκίαν διάθεσής της αν κατορθώση να τελειώση επιτυχώς τον κατά της Ουγγαρίας πόλεμον; Και εις τον πόλεμον τούτον έλαβον ήδη προ τινος ενεργον μέρος και οι υποτελείς εις την Τουρκίαν Σέρβοι. Η Ρωσία όχι μόνον δεν τους απέτρεψεν , αλλά και ενίσχυσεν αυτούς διά χορηγήσεως όπλων και πολεμεφοδίων· ήδη λέγεται ότι μετά την εισβολής του εν Βλαχία ρωσικού στρατού εις την Τρανσυλβανίαν δέκα χιλιάδες Σέρβοι , εκ των υποτελούντων εις την Τουρκίαν, έσπευσαν να δράμωσιν εκ νέου εις βοήθειαν των υπό την Αυστρίαν ομοεθνών των, πολλά παθόντων από τους Ούγγρους.
Αν οι Ούγγροι νικηθώσιν, ούτοι θέλουσιν επανέλθει εις την τουρκικήν Σερβίαν έχοντες το φρόνημα των νικητών και την πεποίθησιν ότι οι εν Αυστρία ομοεθνείς των θέλουσι τους βοηθήσει εις τον οποίον πάν τοτε τρέφουσι σκοπόν ν'αποσχείσωσιν ολοτελώς τον ζυγόν της υποτελείας προς την Τουρκίας, όπως και ούτοι εβοήθησαν εκείνους κατά των Ούγγρων. Τί θέλει πράξει η Ρωσία; Θέλει τους εγκαταλείψει; Θέλει τους υποβοηθήσει, χωρίς να λάβη φανερόν μέρος υπέρ αυτών; Το δεύτερον είναι το πιθανώτερον, αλλ'άν άπαξ οι Σέρβοι επαναστατήσωσιν, είναι αδύνατον η Βουλγαρία, ίσως και η Βοσνία ακόμη, να μείνωσιν ήσυχοι είναι βέβαιον ότι προ πολλού καιρού διάφοροι εταιρίαι ενεργούσιν επί των σλαβικών φυλών. Αι εταιρίαι αύται δεν είναι άγνωστοι εις την Ρωσίαν, διότι κέντρον αυτών είναι η Οδησσός, όπου τυπώνονται πλήθος κατηχητικών φυλλαδίων είς σλαβικήν διάλεκτον διανεμομένων δωρεάν εις την Βουλγαρίαν, εις την Σερβίαν, και εις τινά μέρη της Μακεδονίας ακόμη.
Προς τίνα σκοπόν ανέχεται τούτο ή Ρωσία και βεβαίως όχι διά το καλόν της Τουρκίας. Αν πάλιν διά μίαν στιγμήν υποθέσωμεν αποτυχίαν της Ρωσίας εις τον κατά των Ούγγρων πόλεμον, τότε και οι επιβοηθήσαντες τους ομοεθνείς των Σέρβοι θέλουσι μέν αναγκασθή να επιστρέψωσιν , αλλά δεν θέλουσιν επιστρέψει μόνοι, θέλουσι τους συνακολουθήσει πολλοί των ομοεθνών αυτών μή δυνάμενοι να μένωσιν υπό τους Ούγγρους: δεν θέλουσιν έχει το φρόνημα του νικητού , αλλά θέλουσιν έχει πάντοτε το αίσθημα της προς τους Τούρκους αποστροφής, και της ανάγκης του να προμηθεύσωσιν εις εαυτούς και εις τους συνακολουθήσαντας ομοεθνείς των ελευθέραν πατρίδα. Έπειτα αν υποτεθή υπερίσχυσης των Ούγγρων, είναι αδύνατον να μή επιφέρη αυτη άλλα γενικότερα αποτελέσματα, ευρωπαϊκόν κλονισμόν, ανάπτυξιν του φρονήματος των διαφόρων εθνικοτήτων: τις δύναται να προίδη τα έπακόλουθα; Εν όσο διαρκεί η παρούσα κατάστασις των πραγμάτων εις την Ευρώπην, πολύ τολμηρός ήθελεν είναι ο άνθρωπος όστις ήθελε φαντασθή να προφητεύση τί τέξεται η επιούσαν, μυρίαι περιστάσεις απρόβλεπτοι δύνανται να παρουσιασθώσιν από ημέραν είς ημέραν . Η φρόνησις απαιτεί να φροντίζη τις να είναι έτοιμος διά να ωφεληθή από τας περιστάσεις καθ' ήν έποχήν ήθελον παρουσιασθή, να μη διακινδυνεύση δε το παραμικρόν προ της καταλλήλου εποχής διά νά μή ζημιωθή το πάν.
Ερωτησις Γ: Οταν η εποχή είναι κατάλληλος ποια μέρη πρέπει να κινηθούν συγχρόνως;
Δοθείσης της καταλλήλου εποχής, φανερόν ότι όσα περισσότερα μέρη κινηθώσι συγχρόνως, τόσον ή επιτυχία καθίσταται βεβαιοτέρα. Διότι ο περισπασμός γίνεται πολλαπλούς και καθίσταται όχι δύσκολον, αλλ'αδύνατον, να προφθάση παντού η αναγκαία δύναμις διά να τον νικήση. Αν δε η ερώτησις αφορά ποία ισχυρά μέρη συμφέρει να καταληφθώσι προ πάντων, ότε ήθελε παρουσιασθή η κατάλληλος εποχή, και αι δυνάμεις της Τουρκίας ήθελον συγκεντρωθή πέραν του Αίμου, ή περί τούτου σκέψις και απόφασης δεν είναι κυρίως της παρούσης ώρας: ότε η ώρα είναι εγγύς, τότε απαιτείται η σκέψις, ώστε η εκτέλεσις να παρακολουθήση αμέσως, φυλαττομένης όλης της μυστικότητος ήτις εγγυάται την επιτυχίαν.
Ερώτησις Δ: Ποία μέσα πρέπει να έχη η Ελλάς διά να επιτύχη τον σκοπόν της;
Μεταβαίνοντες ήδη εις την απάντησιν της τετάρτης ερωτήσεως αισθανόμεθα την ανάγκην να ενδιατρίψωμεν περισσότερον εις αυτήν, διότι την θεωρούμεν ως την σπουδαιοτέραν όλων των προηγηθεισών. Τα μέσα, των οποίων έχει απολύτως χρείαν η Ελλάς διά να ελπίση επιτυχίαν εις τον προκείμενον μέγαν σκοπόν, δεν περιορίζονται μόνον εις τα υλικά μέσα, όσον αφθονα και αν ώσι ταύτα, οίον πολεμοφόδια παντός είδους, αποσκευαι, πλοία, χρήματα, άνδρες έμπειροπόλεμοι και γενναίοι τίποτε δεν θέλει κατορθωθή, αν δεν έχωμεν άφθονα και τα ηθικα μέσα τοιαύτα δε πρέπει να θεωρήσωμεν την υπέρ ημών και του προκειμένου αγώνος όσον το δυνατόν κοινήν συμπάθειας, την ευνοϊκήν διάθεσιν, αν όχι όλων , τουλάχιστον των περισσοτέρων εκ των ισχυρών δυνάμεων , την αγάπης και την καλήν υπόληψιν των λαών τους οποίους πρόκειται να βοηθήσωμεν και να ενώσωμεν μετά της σήμερον ελευθέρας Ελλάδος.
Ανευ της υπέρ ημών συμπαθείας της κοινής γνώμης , είναι βέβαιον ότι ούδε εις τον τελευταίον αγώνα ήθέλαμεν επιτύχει. Αυτή μάς ενίσχυσε κατά τα πρώτα έτη και μας διέσωσε τέλος, αναγκάσασα και αυτάς τας μη τοσούτον ευνοϊκώς προς ημάς διατεθειμένας δυνάμεις να μας βοηθήσωσιν . Η τότε προς ημάς συμπάθεια της κοινής γνώμης εξισούτο με την κατά της τυραννίας, της ωμότητος, της αδικίας, του δεσποτισμού των Οθωμανών αντιπάθειαν των χριστιανικών λαών της Ευρώπης. Σήμερον, ας μη απατώμεθα κατά τούτο, ούτε η υπέρ ημών συμπάθεια, ούτε η κατά των Οθωμανών αντιπάθεια υπάρχουσα πλέον. Αι αυταίς πολλά ήλπισαν από ημάς τα οποία δεν είδον πραγματοποιούμενα τους Οθωμανούς θεωρούσιν ώς γιγαντιαίοις βήμασι προβαίνοντας εις τον πολιτισμών και την κυβέρνησιν αυτών ως τείνουσαν, διά των οποίων επάγει μεταρρυθμίσεων, όχι μόνον εις το να καταστρέψη όλoτελώς την βάρβαρον παλαιάν νομοθεσίαν του κράτους, αλλά και εις το να χορηγήση ίσα δικαιώματα εις τους υπηκόους της. Δεν πρόκειται ήδη να εξετάσωμεν μέχρι τίνος βαθμού απατώνται οι ούτω κρίνοντες , πρόκειται να φωτίσωμεν την κοινής γνώμην, πρόκειται να την ελκύσωμεν υπέρ ημών, όπως ήτο και πρότερον. Το προ χειρότερον εις τούτο μέσον και το ισχυρότερον ίσως είναι ο περιοδικός τύπος της Γαλλίας , της Αγγλίας και της Γερμανίας. Περί της χρήσεως του μέσου τούτου θέλομεν ομιλήσει κατωτέρω.
Εις την εφέλκυσιν της ευνοϊκής διαθέσεως των συνταγματικών δυνάμεων συντελεί μεν και η τάσις της κοινής γνώμης, ως απεδείχθη τούτο και κατά τον τελευταίον αγώνα μας, αλλά δεν πρέπει ποτέ να λησμονήσωμεν ότι το πρώτον ελατήριον της ευνοίας και της πολιτικής φιλίας πάσης δυνάμεως συνταγματικής και απολύτου, είναι το συμφέρον. Αι πλεισαι των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων δεν ήσαν ευνοίκαι προς ημάς κατά την αρχήν τού αγώνος, διότι συμφέρον αυτών ήτο να μή εξασθενήση η Τουρκία, της οποίας την ύπαρξιν έθεώρουν αναγκαίαν εις την πολιτικής της Ευρώπης ισοσταθμίαν, και διότι έθεώρησαν τον ελληνικών αγώνα ως υποκινηθέντα από της Ρωσίας και προς τους σκοπούς μόνης αυτής συντείνοντα. Αφ'ού έβεβαιώθησαν ότι οι Έλληνες ηγωνίζοντο υπέρ εαυτών, αφ'ού παρετήρησαν την κοινήν γνώμην όλως υπέρ των Ελλήνων εκφρασθείσαν , εγένοντο μεν ήπιώτεραι και συμπαθητικώτεραι προς ημάς, δεν ήθελον όμως αποφασίσει και την ανάδειξιν και αναγνώρισιν ημών εις κράτος αυτόνομον και ανεξάρτητον, αν δεν οδηγούντο εις τούτο από άλλον πολιτικών σκοπόν. Η Τουρκία, κατά την εποχής εκείνην, εφαίνετο εις τα έσχατα της παρακμής αυτής κατεστράφη το σώμα των γενιτσάρων χωρίς να αντικατασταθή από τακτικήν δύναμιν ικανών να διατηρήση την εσωτερικήν τάξιν. Η παραλυσία είχεν εξαπλωθή παντού, αι πρόσοδοι ελαττώθησαν και αι ανάγκαι ηύξησαν.
Κατεστράφη μεν ο ισχυρός και δόλιος σατράπης της Ηπείρου, αλλ'ανηγέρθη άλλος ισχυρότερος αυτού, και διά τούτο μάλλον έπίφοβος, και της Αιγύπτου. Η ελληνική επανάστασις εξήντλησε και τας τελευταίας δυνάμεις της οθωμανικής κυβερνήσεως και η Ρωσία εφαίνετο ετοίμη να ωφεληθή από την περίστασιν κινούσα πόλεμον κατ'αυτής. Εις τοιαύτας περιστάσεις η Αγγλία και ή Γαλλία έθεώρησαν αναγκαίαν την ύπαρξιν αυτονόμου κράτους εν τη Ελλάδι, το οποίον αναπτυσσόμενον ήθελε χρησιμεύσει ένα περιστάσει ανυπερθέτου πτώσεως της οθωμανικής εξουσίας εν τη Ευρώπη εις το ν' αντικαταστήση αυτήν και να μη την αφήση έρμαιον εις τους κατακτητικούς σκοπούς της Ρώσίας. Η Αυστρία ησπάσθη πρώτη την γνώμην ταύτην , εις την Ρωσίαν έσύμφερε να παραδεχθή πάν ό,τι έφερεν ελάττωσιν εις τα μέσα, την εξουσίαν και την δύναμιν της Τουρκίας. Ενδέχεται μάλιστα τα αποδιδόμενα εις την δύναμιν ταύτην κατακτητικά σχέδια να μην εκτείνονται και μέχρι των επαρχιών όπου επικρατεί το στοιχείον της ελληνικής εθνικότητος. Αλλά σήμερον υπάρχουσι πλέον αι αυται διαθέσεις; Όχι βέβαια.
Δεν εμβαίνομεν εις την εξέτασιν των αιτιών αι οποίαι έφερον την μεταβολής της διαθέσεως εκάστης των δυνάμεων, αλλ' είναι λυπηρών αναντίρρητον ότι αι δύο δυτικαι μεγάλαι δυνάμεις δεν ελπίζουσι πλέον σήμερον από την Ελλάδα ό,τι ήλπισαν ότε απεφάσισαν την αυτονομίας της και αφ' ετέρου είναι λυπηρότερον ότι αι δυνάμεις αύται ελπίζουσιν από τας εν Τουρκία μεταρρυθμίσεις ό,τι δεν εφαντάζοντο εις την εποχήν εκείνην. Ως προς τας εκ της Τουρκίας ελπίδας των, φρονούμεν ότι απατώνται, αλλά δεν αρκεί τούτο, ανάγκη πάσα να γνωρίσωσι την απάτης των· τούτο δε τότε μόνον θέλει κατορθωθή, όταν ίδωσιν αφ'ενός την Ελλάδα προοδεύουσαν κατά πάντα, ευνομουμένην και ευδαιμονούσαν, την δε Τουρκίαν προσκόπτουσαν,αμηχανούσαν ,σπαρασσομένην,κινδυνεύουσαν τέλος να γενή λάφυρον της Ρωσίας.
Το πρώτον εξαρτάται από ημάς και από την παραδοχήν συστήματος εγγυωμένου την δια της ευνομίας ηθικής και υλικήν πρόοδον ημών: το δεύτερον εξαρτάται κατά μέγα μέρος από τας περιστάσεις, αι οποίαι δεν θέλουσι λείψει, ελπίζομεν· αλλά δεν δυνάμεθα και να προσδιορίσωμεν την εποχήν καθ' ην θέλουσι παρουσιασθή. Διά τούτο και προείπομεν ήδη και επιμένομεν φρονούντες, ότι πάν κίνημα το οποίον ήθελεν εκραγή πρίν παρουσιασθή η κατάλληλος ως εκ των έξωθεν περιστάσεων εποχή θέλει αποβή καταστρεπτικών του σκοπού, του οποίου επιθυμούμεν την επιτυχίαν. Ως προς την αγάπην και την προς ημάς καλήν υπόληψιν των λαών τους οποίους πρόκειται και να βοηθήσωμεν και να ενώσωμεν με ημάς, δεν αμφιβάλλομεν μεν ότι υπάρχει η έμφυτος εις ομοφύλους και ομοθρήσκους λαούς κλίσεις και αγάπη και η επιθυμία του να ενωθώσι μεθ'ημών εις κράτος ελεύθερον : αλλά με λύπην μας παρατηρούμεν παραμεληθέντα πολλά των μέσων τα οποία ήθελον τείνει εις το να συσφίγξωσιν έτι μάλλον τους μεταξύ ημών και αυτων δεσμούς της ομοφροσύνης και αδελφότητος.
Ημελήσαμεν την μετά της εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως αδελφικήν συνεννόησιν της ανεξαρτήτου Συνόδου της Ελλάδος, ή τις ενώ δεν ήθελε φέρει καμμίαν προσβολήν εις την ανεξαρτησίας της εν Ελλάδι εκκλησίας, δεν ήθελεν αφήσει ανοικτόν το στάδιον εις την πολιτικής ραδιουργίαν, ή τις εκ συστήματος προσπαθεί να πείση τους απλουστέρους των ομοφύλων ημών ότι εισέφρησε σχίσμα θρησκευτικών μεταξύ ημών και αυτών. Δεν έφροντίσαμεν όσον έπρεπε να συστήσωμεν διδακτικά καταστήματα εις μέρος κατάλληλον, όπου η ομόφυλος νεολαία, προσερχομένη ευκόλως, ήθελε συν εκπαιδεύεσθαι και συνοικειούσθαι μετά της ημετέρας. Έψυχράναμεν όχι ολίγον και τους θερμοτέρους την καρδίαν αδελφούς ημών διά της αποκλειστικής ιδέας του αυτοχθονισμού και του ετεροχθονισμού. Ηκολουθήσαμεν εσφαλμένην οδόν ως προς την Τουρκίαν μή συνδέσαντες εγκαίρως μετ'αυτής εμπορικών συνθήκην, ώστε να ευκολύνωμεν τας μετά των ομοφύλων λαών σχέσεις μας, επιβάλλοντες μέχρι πρό μικρού υπέρ το δέον αυστηράς υγειονομικές διατάξεις και διεγείροντες συνεχώς το φιλύποπτον της οθωμανικής εξουσίας δι'άκαίρων και ασκόπων επιθέσεων ή ληστρικών εφορμήσεων, αι οποίαι και έβλαψαν και εψύχραναν πολλούς των ομοφύλων ημών. Δεν έδόσαμεν τέλος εισέτι εις τους λαούς των οποίων θέλομεν να ελκύσωμεν την προς ημάς υπόληψιν δείγματα κυβερνητικής και διοικητικής ικανότητος, εξασφαλιζούσην την ησυχίαν και την ευδαιμονίαν των διοικουμένων.
Ή όσον το δυνατόν τελειοτέρα και ταχυτέρα επανόρθωσις όλων τούτων θέλει ενισχύσει την πρός ημάς αγάπης και υπόληψιν των ομοφύλων. Και ταύτα μεν προς το παρόν περί των ηθικών μέσων. Περί δε των υλικών, τα χρήματα είναι βεβαίως το πρώτον και αναγκαιότατον πάντων, διότι δι'αυτών και η έγκαιρος προμήθεια όπλων και πολεμεφοδίων γίνεται, και η αναγκαία στρατιωτική δύναμις μισθούται και τα πάντα ευκολύνονται, ουχ ήττον όμως πρέπει να στηρίξωμεν την προσοχής μας εις έτερα δύο σπουδαία αντικείμενα τα οποία δεν προσκτώνται εκ του προχείρου και υπαρχόντων χρημάτων· ταύτα δε είναι ή ναυτική δύναμις και μάλιστα η ατμοπλοϊκή και η μόρφωσις αξιωματικών του πυροβολικού και του μηχανικού. Η Τουρκία εγνώρισε προ καιρού την ανάγκην της ατμοπλοϊκής ναυτικής δυνάμεως, ενασχολείται σπουδαιότατα εις την πρόσκτησιν αυτής και έχει ήδη ικανά και μεγάλης δυνάμεως πολεμικά ατμόπλοια, των οποίων φροντίζει ν'αυξήση τον αριθμόν. Ημείς ήμελήσαμεν αυτό τοσούτον, ώστε μόλις έν ατμόπλοιον έχομεν, και τούτο μικράς δυνάμεως και με μηχανήν κινδυνεύουσαν να καταστη άχρηστος. Αν άλλοτε αντιπαρατάχθημεν εις τους εχθρικούς στόλους με σιταγωγά πλοία βοηθούμενα υπό των πυρπολικών, ήδη όχι μόνον και αυτά τα σιταγωγά μας πλοία ως εκ της κατασκευής των δεν είναι αρμόδια να μεταμορφωθώσιν εις πολεμικά, αλλά και μεταμορφούμενα δεν δύνανται να χρησιμεύσωσιν άνευ των πυρπολικών, των δε πυρπολικών ή ενέργεια παραλύεται υπό των εχθρικών ατμοπλοίων, όταν δεν υπάρχωσιν ελληνικά ατμόπλοια διά να τα σύρωσιν .
Έν τοσούτω δεν πρέπει να λησμονήσωμεν ουδέ στιγμήν ότι εις την προκειμενην επιχείρησιν η σύμπραξις της ναυτικής δυνάμεως είναι των ων ουκ άνευ, διότι εκτός των νήσων έχομεν όλην την παραλίαν πλευράς, από του Αθω μέχρι της Αυλώνος, εκτεθειμένην εις τας εκ της θαλάσσης εχθρικάς προσβολάς . Ανάγκη λοιπόν να σκεφθώμεν πώς θέλομεν πορισθή όσον το δυνατόν περισσότερα χρηματικά μέσα και προετοιμάσει την απολύτως αναγκαίαν ναυτικήν δύναμιν, διότι δι'όσον αφορά την κατάρτισιν των αξιωματικών του πύροβολικού και του μηχανικού, αύτη χρήζει μεν καιρού τινος, αλλ'όχι και οικονομήτων εξόδων.
Απαντώντες εις την πρώτην ερώτησιν εξεθέσαμεν, ποίος ήτο ο αρχικός της ελληνικής εθνεγερσίας κατά το 1821 σκοπός , και πώς ο αυτός σκοπός συντηρείται υπό πολλών μυστικών εταιριών και εντός και εκτός της Ελλάδος υπό διάφορα ονόματα και διαφόρους οργανισμούς συστημένων. Έχομεν ισχυρούς λόγους να πιστεύσωμεν ότι το αίσθημα της από τον αλλόφυλον ζυγόν λυτρώσεως και υπό την αιγίδα του ελληνικού θρόνου ενώσεως όλης της ελληνικής φυλής είναι σχεδόν κοινόν εις τους απανταχού ευρισκομένους ομογενείς ημών, και το αίσθημα τούτο ούτε συμφέρει, αλλ'ούτε δυνατόν είναι να εξαλειφθή από τας καρδίας των. Συμφέρει δε και νομίζομεν κατορθωτόν να δοθή εις το αίσθημα τούτο η αναγκαία διεύθυνσις, εξ ης θέλει πηγάσει και ο πορισμός των αναγκαιοτέρων ηθικών και υλικών μέσων διά την επιτυχίαν του σκοπού .
Το αίσθημα είναι κοινόν, αλλα οι έχοντες αυτό υπάγονται εις τας ακολούθους τρεις κατηγορίας· α) εις τους ειλικρινώς μεν άφωσιωμένους εις τον σκοπόν, αλλ'ακολουθούντας μόνον την ώθησιν της καρδίας των και μη δυναμένους να σταθμίσωσι το μέγεθος και τάς περιπετείας του επιχειρήματος: ούτοι, μή χαλιναγωγούμενοι, δύνανται να διακινδυνεύσωσι το πάν χωρίς να το θέλουσι, και χωρίς να το αισθανθώσι. β) εις τους επιθυμούντας μεν την εν καιρώ επιτυχίαν του σκοπού και προσπαθούντας δι'αυτήν , αλλά νομίσαντας καλόν να μη αδιαφορήσωσι και δι'όσον αφορά εαυτούς, και βαθμηδόν, ίσως και ακουσίως, εξοκείλαντας εις την κερδοσκοπίαν, και τους μεν εξαπατήσαντας, τους δε παρασύροντας ούτοι επροξένησαν ζημίαν μεγάλην, και είναι απολύτως αναγκαίον να περιορισθώσι: γ) εις τους έχοντας μεν την ειλικρινή αφοσίωσιν των πρώτων, αλλά συγχρόνως δυναμένους και να σκέπτωνται ωρίμως και να κρίνωσιν ορθώς, ανεπιλήπτους ως προς την ακεραιότητα του χαρακτήρος και διακρινομένους διά των γνώσεων, της πείρας, της φρονήσεώς των. Έκ των τελευταίων τούτων ευκόλως δύναται να συστηθή ομάς ανδρών, ήτις, υπό την επίβλεψιν αφανούς τινος και ολιγομελούς επιτροπής, να λάβη την γενικήν διεύθυνσιν των εταιρικών εργασιών και να διεξαγάγη αυτάς πρός μόνον τον γενικός σκοπόν απο βλέπουσα.
Η ομάς αύτη δύναται να υποδιαιρεθή εις διά φορα τμήματα, και το μέν συγκείμενον εκ λογίων και πολιτικών ανδρών ν'αναδεχθή το έργον τού να δημοσιεύη διά του γαλλικού, αγγλικού και γερμανικού περιοδικού τύπου, άρθρα σκοπόν έχοντα την προσέλκυσιν της κοινής γνώμης υπέρ ημών, τον φωτισμόν αυτής ως προς τας περί Τουρκίας απάτας και πάν ό,τι άλλο δημοσιευόμενον δύναται να συντείνη εις τον σκοπόν. Αλλο τμήμα θέλει αναδεχθή τον οργανισμών φανεράς εταιρίας σκοπόν εχούσης την διά μετοχών σύστασιν ατμοπλοίων διά την εσωτερικής κοινωνίας των νήσων και των παραλίων της Ελλάδος: η σύστασις της εταιρίας ταύτης ενώ θέλει χρησιμεύσει τα μέγιστα κατά το παρόν, αναπτύσσουσα τα μέσα της εξωτερικής κοινωνίας, θέλει καλύψει τάς διά τον μέλλοντα σκοπόν προετοιμασίας. Έτερον τμήμα δύναται επίσης να αναδεχθή φανερά την δι' αδείας της Κυβερνήσεως σύστασιν εκπαιδευτικών καταστημάτων είς Λαμίαν ή εις Υπάτην, εις το Καρπενήσιον, εις το Αμφιλοχικόν Αργος: η επιχείρησις θέλει παρουσιασθή όλως υπό ιδιωτικών χαρακτήρα ώς γινομένη δια συνδρομών των εχόντων δήθεν εις τούτο συμφέρον, αλλά θέλει χρησιμεύσει εις τον μέλλοντα σκοπόν της εκπαιδεύσεως και συνοικειώσεως της ομοφύλου νεολαίας.
Δεν πρόκειται ήδη να διαγράψωμεν τας λεπτομερείας των εργασιών της γενικής διευθύνσεως εκ των εκτεθέντων αρκούντως φαίνεται πόσον θέλει συντελέσει ο τοιούτος οργανισμός. Η επιτετραμμένη την επίβλεψιν αφανής επιτροπή θέλει φροντίσει ώστε οι απανταχού διαμένοντες ευκατάστατοι Έλληνες να κατηχηθώσιν εγκαίρως, και να υποσχεθώσι την κατά προαίρεσιν και κατά δύ ναμιν συνεισφοράν έκαστος , άμα έλθη η κατάλληλος εποχή διά τον αγώνα : όσα δε χρήματα είτε εκ συνεισφοράς, είτε εκ κληροδοτήσεων συνάζονται και προ της ενάρξεως του αγώνος, να ασφαλίζονται εις την Εθνικής Τράπεζαν επί μετρίω τόκω. Εργον της αφανούς επιτροπής θέλει είναι να προετοιμάση διά του αρμοδίου τμήματος της ενεργούσης ομάδος, ώστε αξιότιμοι και μεμυημένοι το μυστήριον έμποροι εις Πειραιά, είς Πάτρας, και εις Σύρον να έχωσιν επ'ονόματί των, και υπό το πρόσχημα ιδίου εμπορίου, εναποταμιευμένας πάντοτε μεγάλας ποσότητας πυρίτιδος και μολύβδου. Εν ενι λόγω τα πάντα είναι δυνατόν να προετοιμάζονται ησύχως και αφανώς χωρίς να δίδεται αφορμή υπονοιών και παραπόνων εις την οθωμανικήν κυβέρνησιν, μετά της οποίας είναι επιθυμητόν μάλιστα να διατηρώνται αι φιλικώτεραι σχέσεις, διά να ευκολύνεται η μετά των ομοφύλων λαών συνεννόησις.
#kameron
#πατησιωτης
#The Age of Aquarius, λόγω αναφοράς στην πορεία του τανζιμάτ και στο μέλλον του ανατολικού ζητήματος
και για κάποιο λόγο τον φοβόταν και οι μεγάλες δυνάμεις ότι θα προσπαθήσει να υποδαυλίσει εξεγέρσεις. Το 48 που έγραψε το υπόμνημα, ο Κωλέττης είχε πεθάνει και ο Τζαβέλας, ο διάδοχός του του ίδιου κόμματος, είχε μόλις πέσει, 1) γιατί ήταν αναλφάβητος και έβλεπε και τυφλός ότι δεν μπορούσε να διοικήσει β) γιατί δεν μπόρεσε να καταστείλει τις εξεγέρσεις σε Μεσσηνία και Στερεά. Η κυβέρνηση του 48 ήταν Αγγλική, με πολλούς κουβερνότες βουλευτές όμως που ανήκαν στη φιλογαλλική φατρία του Κωλέττη. Έγραψε το υπόμνημα για να τους πει ότι αν θέλετε αλυτρωτισμό, έτσι πρέπει να προχωρήσει για να είναι ρεαλιστικός και να έχει πιθανότητες επιτυχίας.
). Απλά, στο είπα, η δουλειά του ήταν αντιτουριστική και δεν πουλάει στη λαϊκή συνείδηση. Ελιτίστικο ή όχι, είναι πολύ δύσκολο να κάνεις τον τύπο που σταμάτησε να ασχολείται με την ιστορία στην 6 δημοτικού να καταλάβει ότι ο Μαυροκορδάτος προσπαθούσε να προσκολλήσει το κράτος στις ξένες δυνάμεις όχι γιατί ήταν προδότης, αλλά γιατί οι διεθνείς συνθήκες ήτανε τέτοιες που χωρίς διεθνή υποστήριξη, και άρα κηδεμονία για γιατί ο συσχετισμός δυνάμεων δεν μπορούσε παρα να είναι τεράστιος, ελληνικό κράτος δεν υπήρχε ποτέ. Είναι πολύ πιο εύκολο και εύπεπτο το αφήγημα ότι τα παλικάρια κάνανε επανάσταση και ήρθαν κάτι μουλωχτοί προδότες με φράκο και μας πρόδωσαν με αποτέλεσμα να πέσουμε στα χέρια των ξένων