Φαντάσου πόσες ακόμα θα κάνει για να απαντήσει στο Romanland
Κάποια επιμέρους σχόλια που έχουν σχέση με όσα αναφέρθηκαν στο νήμα
β) Η ταυτότητα του βυζαντινού κέντρου, η ελληνικότητα και ο Ηρόδοτος
Και παλαιότερα δείξαμε την προχειρότητα του επιχειρήματος, όμως οι οπαδοί του Καλδέλλη για να τον δικαιολογήσουν είπαν περίπου ότι, το παράδειγμα του είχε σκοπό να κάνει κατανοητό μόνο ότι η αλλαγή εθνοτικής ταυτότητας δεν οδηγεί πάντα σε λήθη τωv προγόνων.
Κάνοντας μια προσπάθεια να απαντήσουμε σοβαρά στα παραπάνω, να πούμε ότι θεμελιώδης αρχή στη χρήση παραθεμάτων, είναι η πλήρης απόδοση της επιχειρηματολογίας του συγγραφέα τους, διότι υπάρχει περίπτωση το παράθεμα τελικά να αντιστρατεύεται τα επιχειρήματα του ερευνητή που το χρησιμοποιεί.
Εμείς γνωρίζουμε πως ο Καλδέλλης καταβάλλει αγωνιώδη προσπάθεια να βγάλει από το πλαίσιο της βυζαντινής ταυτότητας τη γλώσσα, όμως χρησιμοποιεί ένα παράθεμα από τον Ηρόδοτο, ο οποίος συνδέει την αλλαγή ταυτότητας με την αλλαγή γλώσσας, κάτι που ο Καλδέλλης δεν θεωρεί καθόλου αναγκαίο! Δεν μπορεί από μια ενιαία σκέψη του Ηροδότου να επιλέγει τα κομμάτια που θέλει για να διευκολύνει τη θεωρία του…
Πρόκειται λοιπόν για κατάχρηση του χωρίου, διότι ο Ηρόδοτος θεωρεί αλληλένδετα την εθνοτική αλλαγή με την αλλαγή γλώσσας, όμως οι βυζαντινοί Έλληνες δεν άλλαξαν γλώσσα ποτέ για να μπορέσει να συνδεθεί το παράδειγμα με δήθεν αλλαγή της ταυτότητας τους!
Τελικά, το… επικό παράδειγμα του Καλδέλλη από τον Ηρόδοτο, υποδεικνύει ως πιθανότερο, η ταυτότητα των Ρωμαίων στην Ανατολή να ήταν αυτή που υπέστη αλλαγή, διότι οι Ρωμαίοι ήταν εκείνοι που, όπως είδαμε, μπήκαν στην επώδυνη διαδικασία να αλλάξουν την επίσημη γλώσσα τους σε ελληνική, θυμίζοντας μας τους Πελασγούς του Ηροδότου που η αλλαγή γλώσσας επισφράγισε την αλλαγή της ταυτότητας τους.
Εντάξει, μιλάμε πλέον για γραφικότητα!
Δηλαδή, κατά τον papyrus, δεν αποτελεί κοινό και συγκρίσιμο στοιχείο το γεγονός ότι δυο πληθυσμιακές ομάδες, οι οποίες έχουν αλλάξει ταυτότητα με διαφορετικό τρόπο η καθεμιά (γλωσσικό η μεν, πολιτικό η δε), συνεχίζουν να επικαλούνται τους απώτερους προγόνους τους...
5. Επίλογος και κάποιες απαντήσεις σε οπαδούς του Καλδέλλη
Αντί άλλου επιλόγου θα σχολιάσουμε κάποιες απόψεις οπαδών του Καλδέλλη επάνω στις προσεγγίσεις μας:
1) Διακρίνοντας την ταυτότητα σε τοπική και κεντρική μάλλον οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ενός Βυζαντίου που ήταν άεθνο ή έστω δεν ευνοούσε κάποια εθνοτική ταυτότητα.
Καταρχάς επιλέξαμε να μην επιμείνουμε σε αναλύσεις για τον χαρακτηρισμό «εθνική ταυτότητα» που δίνει ο Καλδέλλης, ώστε να μην εμπλακούμε στις αμέτρητες θεωρητικολογίες που έχουν εμφανιστεί για την έννοια του έθνους. Γι’ αυτό πήγαμε απευθείας στην ουσία: τι ισχυρίζεται ο Καλδέλλης για τη βυζαντινή ταυτότητα και τι γράφουν οι ‘ημικές’ πηγές. Με τον τρόπο αυτό ξεφύγαμε και από την παγίδα των συγκρίσεων (π.χ. Η.Π.Α.) αφού κανένα παράδειγμα δεν ταιριάζει απόλυτα με την ταυτότητα του Βυζαντίου.
Κατά συνέπεια, αν για χάρη της συζήτησης θέλουμε να μιλήσουμε για την περίοδο αυτή με όρους «έθνους», τότε το Βυζάντιο για την περίοδο που μιλάμε ούτε «άεθνο» ήταν, ούτε «πολυεθνικό», αλλά είχε μια ταυτότητα που αποτελούσε σύνθεση από στοιχεία δύο «εθνών», ρωμαϊκά και ελληνικά. Στις πηγές δεν υπάρχει τίποτα πέρα από μία και μόνο ταυτότητα με τρεις αλληλοσυμπληρούμενους άξονες (Ρωμαϊκότητα, Χριστιανισμός, Ελληνισμός) που ο καθένας είχε τη δική του θέση στη συνείδηση του Βυζαντινού πολίτη. Άρα μιλάμε για μια ταυτότητα που είναι λάθος να την ονομάσουμε είτε αμιγώς «ρωμαϊκή» (όπως κάνει ο εθνομηδενισμός), είτε αμιγώς «ελληνική» (όπως κάνει ο εθνοκεντρισμός), είτε αμιγώς «χριστιανική» (όπως λένε νεοπαγανιστές ή θεοκράτες).
Με απλά λόγια:
- Ο βυζαντινός όταν έλεγε «είμαι Χριστιανός», ούτε απέρριπτε, ούτε αγνοούσε τα ρωμαϊκά και ελληνικά στοιχεία της ταυτότητας του.
- Ο βυζαντινός όταν έλεγε «είμαι Έλληνας» ή «Γραικός», ούτε απέρριπτε, ούτε αγνοούσε τα ρωμαϊκά και χριστιανικά στοιχεία της ταυτότητας του.
- Ο βυζαντινός όταν έλεγε «είμαι Ρωμαίος», ούτε απέρριπτε, ούτε αγνοούσε τα χριστιανικά και ελληνικά στοιχεία της ταυτότητας του.
Σύνθετη ταυτότητα και αμπελοφιλοσοφίες. Από τη στιγμή που δέχεται ύπαρξη ελληνικής εθνοτικής ταυτότητας στην περιφέρεια, αυτή η σύνθετη αρλούμπα του κέντρου ισούται ουσιαστικά με άεθνη (μη συγκεκριμένη) ταυτότητα. Γιατί δυσκολεύεται να δει αυτά τα στοιχεία ως τις τρεις συνιστώσες της ίδιας εθνοτικής ταυτότητας; Μάλλον γιατί θα αναγκαστεί τελικά να την ονομάσει ρωμαϊκή (αν θέλει να σεβαστεί τον συντριπτικά επικρατέστερο αυτοπροσδιορισμό που υπάρχει στις πηγές). Μπορεί να μην είναι η ρωμαϊκή ταυτότητα που θεωρεί ο Καλδέλλης (η άπτωτη συνέχεια της αρχαίας), είναι όμως ρωμαϊκή με το δικό της τρόπο (της Νέας Ρώμης).
Aκόμη ένα-δύο σχόλια φορ δε ρεκορντ
Οι Έλληνες, αντιθέτως, ήταν πάντα στη… θέση τους, απλώς οι πηγές ασχολούνταν ελάχιστα με τις επαρχίες. Γι’ αυτό, μελετητές όπως ο Βρυώνης, ο Χαρανής και άλλοι, έδειξαν ότι κάποιοι οφείλουν να ξεκολλήσουν το βλέμμα τους από τη σταδιακή προβολή του ελληνισμού στην κεντρική ταυτότητα και να το στρέψουν και στην τοπική ελληνική ταυτότητα που εξακολουθούσε να είναι παρούσα στις «υποβαθμισμένες» ελληνικές επαρχίες του Βυζαντίου, χωρίς αυτό να σημαίνει πως το όνομα «Ρωμαίος» δεν είχε υψηλή αξία και για τους τοπικούς αυτούς πληθυσμούς.
Ο Χαρανής και ο Βρυώνης δεν κάνουν διαχωρισμό ανάμεσα σε κεντρική και τοπική ταυτότητα. Για μία ταυτότητα μιλάνε, την ταυτότητα του Ρωμαίου, που είχε εθνοτική σημασία, αλλά... σήμαινε τον Έλληνα. Ο Papyrus, επειδή προφανώς καταλαβαίνει ότι η ρωμαϊκή ταυτότητα δεν ήταν απόλυτα ταυτόσημη με την ελληνική, σκαρφίζεται τη διάκριση κέντρου και περιφέρειας.
Είναι γνωστό το παράδειγμα που χρησιμοποιεί ο Καλδέλλης με την ταυτότητα των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής για να μας δείξει πως η καταγωγή και η γλώσσα δεν σημαίνουν «τίποτα» ως προς την «εθνική ρωμαϊκή ταυτότητα».
Όμως το παράδειγμα είναι άστοχο. Στον ίδιο τόμο με τον Καλδέλλη, η καθ. Σοφία Μεργιαλή – Σαχά, αναφέρεται σε μια «εθνο-πολιτισμική ταυτότητα» που εμφανίζεται στους διανοούμενους του 14ου αι. και για τη δημιουργία αυτής της ελληνικής ταυτότητας στο δεσποτάτο του Μορέως θεωρεί πως έπαιξε σημαντικό ρόλο «η συμβολική σημασία του γεωγραφικού χώρου»
Χα! Βρήκε άτομο να επικαλεστεί ο Papyrus!!
Η Μεργιαλή-Σαχά τοποθετεί τη διαμόρφωση της ελληνικής εθνο-πολιτισμικής ταυτότητας στον 13ο-14ο αιώνα (δεν δέχεται ότι προϋπήρχε) παραπέμποντας μάλιστα (σ. 125) στο
Hellenism in Byzantium του Καλδέλλη, ο οποίος αναλύει αυτή την αναβίωση της ελληνικής ταυτότητας!
Η Μεργιαλή-Σαχά θεωρεί τη ρωμαϊκή ταυτότητα μόνο πολιτική και όχι εθνοτική. Αλλά ξεφτιλίζεται, όταν παραπέμπει στο βιβλίο της Gill Page (
O εθνισμός στο Ύστερο Βυζάντιο) για την πολιτική ταυτότητα του Νικηφόρου Γρηγορά (σ. 126), γιατί η Page δεν κάνει λόγο μόνο για την πολιτική, αλλά και για την εθνοτική ρωμαϊκότητά του! Η Μεργιαλή-Σαχά δεν έχει καν τα κότσια να σχολιάσει ότι σ΄αυτό το σημείο διαφωνεί με την Page. Το παραβλέπει εντελώς!
)
