- Ο Εβλιά Τσελεμπί (1611-1684) και ο ταταρικής καταγωγής Μολδαβός ιστοριογράφος και πολιτικός Δημήτριος Καντεμίρ (1673-1723) λένε ότι μερικές συνοικίες της Πόλης κατά την πολιορκία συνθηκολόγησαν και παραδόθηκαν στον Πορθητή.
Για αυτό το τελευταίο μερικές πληροφορίες από τον σερ Στήβεν Ράνσιμαν (
Άλωση , Παράρτημα Β΄, Οι εκκλησίες της Κων/πολης μετά την Άλωση ).
Ο Βαγιαζήτ Β΄ απαίτησε από τον τον πατριάρχη Διονύσιο Α΄ ( 1490 ) να του παραδώσει μία εκκλησία. Ο πατριάρχης του απέδειξε ότι ο Πορθητής την είχε παραχωρήσει οριστικά στο πατριαρχείο. Ο Βαγιαζήτ δεν επέμεινε , αλλά αφαίρεσε τον σταυρό από τον τρούλλο και δεν εμπόδισε αξιωματούχους του να καταλάβουν άλλες εκκλησίες.
Μετά ο Σελίμ Α΄θέλησε να κάνει όλους τους χριστιανούς μουσουλμάνους. Ο βεζίρης του είπε αυτό που λές δεν γίνεται , ξέχασέ το. Τότε ο Σελίμ ζήτησε να κατασχεθούν όλες οι εκκλησιές. Ο βεζίρης ειδοποίησε τον πατριάρχη Θεόληπτο Α΄ και αυτός έβαλε να χειριστεί την υπόθεση ένας δικηγόρος Ξενάκης. Ο Ξενάκης έφερε ως μάρτυρες 3 εκατοντάχρονους
γενιτσάρους που κατέθεσαν ότι οι πρόκριτοι διαφόρων συνοικιών της Πόλης την είχαν παραδώσει.
Το 1537 ο Σουλεϊμάν ο Κανουνί επανέλεγξε το ζήτημα και οι εκκλησίες αφέθηκαν στην ησυχία τους. Μεταγενέστεροι σουλτάνοι όμως βούτηξαν τις περισσότερες εκκλησίες των χριστιανών. Η
Παναγία των Μογγόλων είχε δοθεί από τον Πορθητή στον Έλληνα αρχιτέκτονά του Χριστόδουλο. Ο σουλτάνος Αχμέτ ο Γ΄όμως θέλησε να την πάρει. Εντούτοις ο δικηγόρος του πατριάρχη Δημήτριος Καντεμίρ έδειξε στον βεζίρη Αλή Κιοπρουλή το φιρμάνι του Μωάμεθ Β΄ με το οποίο η εκκλησία παραχωρείτο στον Χριστόδουλο.
Ο Δημήτριος Καντεμίρ ήταν ένας Ελληνοτάταρος που έγραψε μια ιστορία των Οθωμανών ( 17ος αι. ) βασισμένη σε τουρκικές πηγές. Στην ιστορία του λέει την θεωρία ότι στην πραγματικότητα η Πόλη συνθηκολόγησε , αλλά από παρεξήγηση με υπαιτιότητα των χριστιανών κατακτήθηκε βιαίως. Επειδή όμως είχε υπάρξει ημισυνθηκολόγηση ο Πορθητής επέτρεψε στους χριστιανούς να κρατήσουν τις εκκλησίες τους στην μισή πόλη. Η ιστορία μοιάζει ψεματούρι. Ο Καντεμίρ λέει πως την πήρε από τουρκική πηγή (
ιστορικός Αλή ), όμως παρατίθετο στην “Πατριαρχική Ιστορία” ( 16ος αι. ) και ο συγγραφέας της αμφιβάλλει για την αλήθειά της. Η ιστορία εμφανίζεται και στον Χουσεϊν Χεζαρφέν , λίγο παλαιότερο του Καντεμίρ , αλλά δεν είναι γνωστό αν αυτός την επινοησε ή την πήρε από προγενέστερο. Μάλλον το όλο αφήγημα αποτελούσε τουρκική προσπάθεια εξήγησης της διατήρησης εκκλησιών από τους χριστιανούς.
Πάντως οι γηραιοί γενίτσαροι μπορεί να μην έλεγαν εντελώς φιδιές.
Η Πόλη το 1453 είχε πληθυσμό 50.000 και λόγω της παρακμής αποτελούταν από συνοικίες που είχαν μετατραπεί σε χωριά που απείχαν αρκετή απόσταση το ένα από το άλλο. Μάλιστα πολλά από αυτά το χωριά – συνοικίες ίσως είχαν τον δικό τους φράχτη ή τείχος. Έτσι όταν οι Τούρκοι διέσπασαν την βυζαντινή άμυνα στα Θεοδοσιανά τείχη , πολλά από αυτά τα χωριά – συνοικίες πρόλαβαν να δηλωσουν παράδοση πρίν οι επιτεθέμενοι Τούρκοι στρατιώτες φτάσουν σε αυτά για λεηλασία. Ο Εβλιγιά Τσελεμπή γράφει ότι ορισμένοι ψαράδες της συνοικίας του Πετρίου ήταν απόγονοι Ελλήνων που άνοιξαν τις πύλες του Πετρίου στον Πορθητή και έτσι σήμερα δεν πληρώνουν την δεκάτη ως προνόμιο. Τον 18ο αι. ο Άγγλος περιηγητής Τζέιμς Ντάλλαγουεη κατέγραψε μια παράδοση που ήθελε τον Κωνσταντίνο να αμύνεται στην Πύλη του Αγίου Ρωμανού αλλά κάποιοι δειλοί ή καταπονημένοι πολιορκημένοι άνοιξαν τις πύλες του Φαναρίου για να μπούν οι Τούρκοι. Έτσι ο Μωάμεθ Β΄τους έδωσε προνόμια.
Ζαποτέκος @ Η Πόλις Εάλω