Για τη φάρα των Capo d'Istria

[Giorgos 574]

Ὡς γνωστόν, ἀπὸ τὴν Κέρκυρα ἦταν ὁ Ἰωάννης Καποδίστριας. Σποραδικῶς κυκλοφοροῦν -εἰδικὰ σήμερα‐ πληροφορίες καὶ ‘εἰδήσεις’ ποὺ μποροῦν νὰ θεμελιώσουν τὴν ἄποψη τῆς ἑλληνικῆς, δηλαδὴ «βυζαντινῆς» καταγωγῆς του. Σύμφωνα μὲ τὴν ἄποψη αὐτήν, οἱ πρόγονοι τῆς οἰκογένειας ὀνομάζονταν «Νικηφορόπουλοι» καὶ κατάγονταν ἀπὸ τὰ νότια μέρη τῆς Ἠπείρου. Αὐτὸ φαίνεται πιθανό, ἐφόσον ἔτσι μπορεῖ νὰ ἐξηγηθεῖ καὶ ἡ Πανελλήνια Ἰδέα ἀπὸ τὴν ὁποία ἐμφορήθηκε ὁ Καποδίστριας καὶ τὴν ὁποία προσπάθησε νὰ διαδώσει καὶ πραγματώσει κατὰ τὴ διάρκεια μεγάλου μέρους τῆς ζωῆς του· δὲν ἔχει ὅμως μέχρι σήμερα ἐπαρκῶς τεκμηριωθεῖ. Ἀντίθετα, ἀπὸ καιρὸ ἔχει ἀποδειχτεῖ τὸ ὅτι μητρική του γλῶσσα ἦταν τὰ ἰταλικά: τὰ ἑλληνικὰ ἄρχισε να «προσπαθεῖ νὰ τὰ μάθει» στὶς ἀρχὲς τοῦ ΙΘ' αἰώνα, ὅταν δηλαδὴ τὰ Ἑπτάνησα τελοῦσαν ὑπὸ ρωσικὴ προστασία. Αὐτό, ἄλλωστε, ἦταν τελείως φυσικό. Μέχρι τοὐλάχιστον τὴν παραχώρηση τῶν Ἰονίων Νήσων ἀπὸ τὴ Μεγάλη Βρεταννία στὴν ἀνεξάρτητη Ἑλλάδα, οἱ κάτοικοι τῆς Κέρκυρας εἶχαν σαφῆ τὴ συνείδηση τῆς ἰταλικῆς καταγωγῆς τους – καὶ αὐτὸ ἀποτελοῦσε ἕνα ἀπὸ τοὺς λόγους γιὰ τοὺς ὁποίους οἱ Βρεταννοὶ δίσταζαν, μετὰ τὴν ἔξωση τοῦ Ὄθωνα, νὰ δώσουνε τὸ νησὶ στὴν Ἑλλάδα. Ἀπὸ τὴν πλευρά του, ὁ βασιλιὰς Γεώργιος Α', προκειμένου νὰ ἐμφυσήσει καὶ ἐμπεδώσει ἑλληνικὴ ἐθνικὴ συνείδηση στοὺς Κερκυραίους τὴν ἐπέλεξε ὡς τόπο μερικῆς διαμονῆς του. Κατὰ τραγικῶς παράδοξο τρόπο, τὸ ἴδιο πῆγε νὰ κάνει καὶ τὸ 1912 στὴ Θεσσαλονίκη, πόλη στὴν ὁποία τότε οἱ Ἕλληνες ἀποτελοῦσαν ἐμφανῆ μειοψηφία – μὲ τα γνωστὰ τραγικὰ ἀποτελέσματα. Ἡ οἰκογένεια Καποδίστρια λοιπὸν καταγόταν, ὅπως δείχνει καὶ τὸ ὄνομά της (Capo d’Istria, στὴν ἀρχική ἰταλικὴ μορφή του), ἀπὸ τὸ ὁμώνυμο λιμάνι τῆς Σλοβενίας· ἀπὸ ἐκεῖ, λόγω πολιτικοῦ διωγμοῦ, κατέφυγαν στὴν Κέρκυρα κατὰ τὸ δεύτερο μισὸ τοῦ ΙΔ΄ αἰώνα. Ἀρχικῶς λέγονταν Vittori καί, στὴ συνέχεια, μετονομάστηκαν ἀπὸ τὸν τόπο καταγωγῆς τους. Φυσικά, ἤτανε Ρωμαιοκαθολικοί – καὶ αὐτὴ ἀκριβῶς ἡ ἰδιότητά τους διευκόλυνε τὴν ἔνταξή τους στὴν ἀριστοκρατία τοῦ νησιοῦ. Ὁ τίτλος τοῦ
κόμη τοὺς εἶχε δοθεῖ ἀπὸ τὸν δούκα τῆς Σαβοΐας Κάρολο‐Ἐμμανουὴλ Β΄στὴ Χρυσῆ Βίβλο (Libro d’oro) τῆς κερκυραϊκῆς ἀριστοκρατίας καταγράφηκαν τὸ 1679. Εἰδικὰ ὁ τίτλος τους τοῦ κόμη ὅμως ἀναγνωρίστηκε καθυστερημένα, μόλις τὸ 1796, ἀπὸ τὴ Δημοκρατία τῆς Βενετίας καὶ ἐπίσης μὲ καθυστέρηση, κατὰ τὸ 1840, ἀπὸ τὶς βρεταννικὲς ἀρχὲς προστασίας τῶν Ἰονίων Νήσων. Ὁ ἴδιος ὁ Ἰωάννης Καποδίστριας ἦταν, ὡς γνωστόν,Ὀρθόδοξος· ὁ πατέρας του ὅμως, Ἀντώνιος‐Μαρία, ὑπῆρξε χαρακτηριστικὴ μορφὴ Ἰταλοῦ εὐγενοῦς. Ἡ σχετικὴ μὲ αὐτὸν παράδοση ἔχει ἀποτυπωθεῖ σὲ ἱστορικῆς ὑφῆς ἀλλὰ μυθιστορηματικοῦ χαρακτήρα ἔργο, γραμμένο ἀπὸ πασίγνωστη, ἐθνικοσοσιαλιστικῆς ἰδεολογίας προσωπικότητα τῆς ἐποχῆς τοῦ Μεσοπολέμου: Τὰ καρούλια τῆς ἄσπρης [του] περούκας! Ὅταν ἕνα καροῦλι χαλάσει, ὁλόκληρη ἡ περούκα δὲν ἔχει πιὰ καμμίαν ἀξίαν. Κι αὐτὸς [ὁ Ἀντώνιος‐Μαρία Capo d’Istria] εἶχε τὴν γνώμη: ἢ νὰ εἶσαι τέλειος ἀριστοκράτης ἀπὸ τὴν κορφὴ ὡς τὰ νύχια, ἢ νὰ πᾶς νὰ βόσκεις πρόβατα!... Δὲν ἤξερε λύσεις, δὲν παραδέχονταν συμβιβασμούς! Συμβιβασμός… ἐσήμαινε ἀδυναμία καὶ περιφρόνηση. Φαίνεται, ἀκόμη, πὼς ἀπεχθανόταν τοὺς Ἑλληνοορθόδοξους καὶ προτιμοῦσε νὰ ἔχει στὴν ὑπηρεσία του Ἰταλούς. Ἡ σύζυγός τοῦ κόμη Ἀντωνίου‐Μαρία Καποδίστρια, Διαμαντίνα, τὸ γένος Γονέμη, ἐπίσης καταγόταν ἀπὸ ἀριστοκρατικὴ οἰκογένεια τῆς Κέρκυρας – καὶ μάλιστα πιὸ παλιὰ ἀπὸ τοὺς Καποδίστρια, ἐφόσον εἶχαν καταγραφεῖ στὴ «Χρυσῆ Βίβλο» ἤδη κατὰ τὸ 1606. Κατὰ συνέπεια, καὶ αὐτοὶ πρέπει νὰ ἦταν Ρωμαιοκαθολικοί, δεδομένου ὅτι ἡ ἑπτανησιακὴ ἀριστοκρατία, στὸ σύνολό της σχεδόν, δὲν ἤτανε Ὀρθόδοξοι. Τὰ αἴτια τῆς μεταστροφῆς τῶν Capo d’Istria στὴν ἑλληνικὴ ἐκδοχὴ τῆς Χριστιανικῆς Ὀρθοδοξίας καθὼς καὶ οἱ συνθῆκες ὑπὸ τὶς ὁποῖες ἡ μεταστροφὴ αὐτὴ πραγματοποιήθηκε παραμένουνε, στὴν οὐσία, ἄγνωστες. Ὁ Ἰωάννης Καποδίστριας γεννήθηκε τὸν Φεβρουάριο τοῦ 1776 καὶ ἦταν τὸ ἕκτο παιδὶ τῆς οἰκογένειας (σὲ σύνολο ἐννέα). Ἄγνωστες παραμένουνε καὶ οἱ λεπτομέρειες οἱ σχετικὲς μὲ τὴν παιδικὴ ἡλικία καὶ ἐφηβεία του. Πρέπει, πάντως, νὰ διδάχτηκε τότε λατινικὰ καὶ ἰδίως γαλλικά, διεθνῆ γλῶσσα τῆς ἐποχῆς κυρίως στοὺς κύκλους τῆς ἀριστοκρατίας καὶ τῆς διπλωματίας, ἐνῶ τὰ ἑλληνικά, ὅπως ἤδη ἐπισημάνθηκε, τὰ ἔμαθε πολὺ ἀργότερα. Καὶ στὸ σημεῖο αὐτὸ πρέπει ἰδιαιτέρως νὰ τονιστεῖ πὼς ὑπὸ τὴν αἰγίδα τῆς αὐτοκρατορικῆς Ρωσίας ἄρχισε ἡ συστηματικὴ καλλιέργεια τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας στὰ Ἑπτάνησα. Ἕως τὴν πρώτη δεκαετία τοῦ ΙΘ΄αἰώνα, πράγματι, οἱ Ἑπτανήσιοι μιλοῦσαν ἰταλικὰ (τοὐλάχιστον στὰ πλαίσια τῶν κοινωνικῶν συναναστροφῶν τους), ἐνῶ μόνο ἀπὸ τὸ 1810 καὶ μετὰ θεσπίστηκε ὑποχρεωτικὴ ἡ γνώση τῶν ἑλληνικῶν ἀπὸ τοὺς δημοσίους ὐπαλλήλους.

[Giorgos 574]

Ἀπὸ μικρὸς πάντως ὁ Ἰωάννης Καποδίστριας σύχναζε σὲ ὀρθόδοξο μοναστήρι τῆς γενέτειράς του, μὲ ἀποτέλεσμα γρήγορα νὰ ἀναπτύξει καὶ ἐν πολλοῖς νὰ ἐκδηλώσει μορφὴ χριστιανικοῦ μυστικισμοῦ. Σπούδασε Ἰατρικὴ στὸ πανεπιστήμιο τῆς Πάδοβας – καί, κάνοντας χρήση δυνατότητας ποὺ τοῦ προσέφερε ὁ κανονισμὸς τοῦ πανεπιστήμιου, μπόρεσε νὰ ἀναγορευθεῖ διδάκτωρ μετὰ ἀπὸ φοίτηση δύο μόλις ἐτῶν (1795-1797). Παράλληλα ὅμως, παρακολούθησε ὡς ἀκροατὴς καὶ μαθήματα Νομικῶν, ἐκδηλώνοντας ταυτόχρονα κλίση καὶ μεγάλο ἐνδιαφέρον γιὰ Φιλολογία καὶ Φιλοσοφία. Αὐτὴ ἀκριβῶς ἡ ἐνασχόλησή του μὲ τὶς θεωρητικὲς ἐπιστῆμες τοῦ ἄνοιξε τὸν δρόμο πρὸς τὸν φιλοσοφικὸ στοχασμό, ὁ ὁποῖος ὑπῆρξε βασικὸ συστατικὸ τῆς προσωπικότητάς του, δίνοντας ὅμως καὶ τὸ ἔναυσμα γιὰ τὴν ἀνάδυση αὐτοῦ ποὺ ὀρθῶς ἀποκλήθηκε «Τὸ Αἴνιγμα Καποδίστριας».

[Giorgos 574]

Τὸ 1797, δηλαδὴ τὴ χρονιὰ κατὰ τὴν ὁποία ὁ Καποδίστριας τελείωσε τὶς σπουδές του στὴν Πάδοβα, καταλύθηκε στὰ Ἑπτάνησα ἡ μακροχρόνια κυριαρχία τῆς Γαληνοτάτης Ἑνετικῆς Δημοκρατίας καὶ ἐπιβλήθηκε σὲ αὐτὰ ἐκείνη τῆς ἐπαναστατικῆς Γαλλίας. Στὰ πλαίσια τῆς συνθήκης τοῦ Campoformio, πράγματι, ποὺ ὑπογράφηκε στὶς 17 Ὀκτωβρίου ἐκείνου τοῦ ἔτους, ἡ γαλλικὴ κυριαρχία ἐπεκτεινόταν ὄχι μόνο στὰ Ἑπτάνησα ἀλλὰ καὶ στὶς ἑνετικὲς κτήσεις τοῦ Βουθρωτοῦ, τῆς Βόνιτσας, τῆς Πάργας καὶ τῆς Πρέβεζας. Σύμφωνα μὲ τὴν ἀποτυπωμένη παράδοση, ὁ Ἀντώνιος Μαρία Capo d’Istria, πατέρας τοῦ μελλοντικοῦ Κυβερνήτη τῆς Ἑλλαδας, ἀντιστάθηκε ‐ἠθικῶς ἔστω‐ σὲ αὐτὴν τὴ ριζικὴ ἀλλαγή, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ κινδυνέψει ἡ ἴδια του ἡ ζωή. Ὅσο καὶ ἐὰν ἡ πα‐ράδοση αὐτὴ ἔχει περιβληθεῖ μυθιστορηματικὰ στοιχεῖα, ἡ ἀντιπάθεια ποὺ σταθερῶς ἐκδήλωσε κατὰ τῆς ἐπαναστατικῆς Γαλλί‐ας καὶ τῆς διαδόχου της, δηλαδὴ τῆς ἐκείνης τοῦ Αὐτοκράτορα Ναπολέοντα Α΄, συνιστοῦν ἐνδείξεις τῆς δραματικῆς κατάστασης στὴν ὁποία περιῆλθε ἡ ἀριστοκρατική του οἰκογένεια λόγω τῆς ἐπικράτησης τῆς ἰδέας τῆς «ἰσότητας» καὶ στὰ Ἰόνια νησιά. Ὅπως θὰ φανεῖ στὴ συνέχεια ἄλλωστε, ἡ ὑπὸ τὴ Λευκὴ σημαία τῆς Ἁγίας Ἰωάννας τῆς Λωρραίνης καὶ τῶν Βουρβώνων Γαλλία πάντοτε στάθηκε φιλικὴ στὸν γυιό του τὸν Ἰωάννη ‐ σὲ ἐμφανῆ ἀντίθεση μὲ τὴ Γαλλία τῆς τρίχρωμης σημαίας, τῆς ἐπανάστασης καὶ τῆς συνακόλουθης «ἀστικῆς μοναρχίας».

[Giorgos 574]

Τὸ 1798 ἄρχισε ἡ κατάληψη τῶν Ἑπτανήσων ἀπὸ δυνάμεις ρωσοτουρκικές, ποὺ τον Φεβρουάριο τοῦ 1799 κατέλαβαν καὶ τὴν Κέρκυρα. Ἡ κυριαρχία τῆς Γαλλικῆς Δημοκρατίας στὰ νησιὰ τοῦ Ἰονίου πῆρε τέλος. Οἱ ἀριστοκράτες τοῦ νησιοῦ ἀναθάρρησαν καὶ ἔτσι ὁ νεαρὸς Καποδίστριας διορίστηκε ἀρχίατρος τῶν συμμαχικῶν στρατευμάτων κατοχῆς. Λίγο μετὰ τὴν κατάρρευση τῆς γαλλικῆς κυριαρχίας καὶ στὴν Κέρκυρα, στὶς 21 Μαΐου 1800 συγκεκριμένα, ὑπογράφηκε στὴν Κωνσταντινούπολη συνθήκη βάσει τῆς ὁποίας τὰ Ἑπτάνησα ἀναγνωρίζονταν ὡς ὁμοσπονδιακῆς ὑφῆς Κράτος αὐτόνομο καὶ ἐλεύθερο ὑπὸ τὴν ὀθωμανικὴ ἐπικυριαρχία καὶ τὴ ρωσικὴ ἐγγύηση. Δὲν εἶναι χωρὶς σημασία τὸ ὅτι ὁ κόμης Ἀντώνιος‐Μαρία Capo d’Istria εἶχε περιληφθεῖ στὴν ἑπτανησιακὴ ἀντιπροσωπεία ποὺ παρακολούθησε, στὴν ὀθωμανικὴ πρωτεύουσα, τὴ σύναψη τῆς συνθήκης. Ἡ σημαία, πάντως, τοῦ νέου Κράτους, τῆς «Ἑπτανήσου Πολιτείας» ὅπως ὀνομάστηκε, ἐξακολούθησε νὰ ἔχει τὸ λιοντάρι τοῦ Ἁγίου Μάρκου, ἔμβλημα τῆς Ἑνετικῆς Δημοκρατίας ποὺ εἶχε πιὰ ὁριστικῶς καταλυθεῖ ‐ καὶ μάλιστα
δεόντως τιμήθηκε ἀπὸ τὸν Παδισὰχ τῶν Ὀθωμανῶν ἀλλὰ καὶ εὐλογήθηκε ἀπὸ τὸν Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως.

[Giorgos 574]

Τη διοίκηση τῆς νεότευκτης Πολιτείας ἀναλάμβαναν ξανὰ οἱ κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Ἑνετοκρατίας καθιερωμένοι ἀριστοκράτες. Καὶ εἶναι περιττό, βέβαια, ἰδιαιτέρως νὰ τονιστεῖ τὸ ὅτι αὐτὴ ἡ κατάσταση πλήρως τοὺς ἱκανοποιοῦσε. Καὶ τοῦτο, διότι προνομιακὴ κοινωνική τους κατάσταση ἀντὶ νὰ τὴν ἐγγυᾶται καὶ προστατεύει ἡ ἐπὶ δεκαετίες καταρρέουσα καὶ ἤδη ἀνύπαρκτη Ἑνετικὴ Δημοκρατία, ἀναλάμβανε τώρα νὰ τὴ διασφαλίσει ὁ κραταιὸς Αὐτοκράτωρ Πασῶν τῶν Ρωσιῶν. Καὶ ο ἐν λόγῳ μονάρχης ὄχι ἁπλῶς ἤτανε Χριστιανὸς Ὀρθόδοξος – κάτι ποὺ σαφῶς εὐνοοῦσε περιπτώσεις ὅπως ἐκείνη τοῦ Ἰωάννη Καποδίστρια - ἀλλά, μετὰ τὴ σιωπηρὴ κατάργηση τοῦ Πατριαρχείου τῆς Μόσχας στὶς ἀρχὲς τοῦ ΙΗ αἰώνα ἀπὸ τὸν Πέτρο Α΄ τὸν Μέγα, εἶχε περιβληθεῖ ἰσχὺ καὶ αἴγλη ἡγέτη θρησκευτικού. Ἔτσι , τὸ παραδοσιακὸ κοινωνικὸ καθεστὼς τῶν Ἰονίων Νήσων – παρὰ τὶς συγκρούσεις πού, ὅπως ἀποδείχτηκε, ἐγκυμονοῦσε ἡ διετὴς ἐκεῖ κυριαρχία τῶν Γάλλων δημοκρατῶν ‐ βγῆκε ἀλώβητο ἀπὸ τὴν ἀναταραχὴ πού, σὲ πανευρωπαϊκὴ κλίμακα, χαρακτήρισε τὶς ἐξελίξεις τοῦ ΙΗ, αἰώνα. Ἐπιπλέον ἱδρυόταν σὲ αὐτὰ ἀκριβῶς τὰ νησιὰ τὸ πρῶτο, στὴν Ἱστορία τῆς Νεότερης Ἑλλάδας, διεθνῶς ἀναγνωρισμένο Κράτος.

[Giorgos 574]

https://www.sansimera.gr/biographies/195