Νόμος 2870/1922

[Nandros]

Πάλι η περσόνα μου είναι στο επίκεντρο;

[Παλαιοελλαδίτης]

Ε Λ Ε Ο Σ
με αυτήν την μαλακία που την κυκλοφορούν και σοβαροί υποτίθεται προσφυγοπατέρες καθηγητές Πανεπιστημίου

1) Όταν εκδόθηκε αυτός ο νόμος [Ιούλιος 1922] κανένας δεν προέβλεπε την κατάρρευση του μετώπου και το ζητούμενο ήταν ακόμα να μην ελλατωθεί ο ελληνικός πληθυσμός των κατεχόμενων εδαφών στην Μ.Ασία, είχε γίνει ήδη προσπαθεια επανεγκατάστασης εκεί προσφύγων από παλαιότερους διωγμούς πάνω απο 100,000 ανθρώπων την τριετία 1919-1922. Και το σημαντικότερο είχε τη σύμφωνη γνώμη του Μητροπολίτη και των Προεστών της Σμύρνης που δεν ήθελαν να σημειωθεί τέτοιο ρεύμα.

2) Με την κατάρρευση του μετώπου τέλη Αυγούστου 1922 ο υπ' αριθμόν ένα στόχος ήταν η διάσωση του στρατού και η ανασυγκρότησή του στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου για να αμυνθεί ή να αντεπιτεθεί και αυτό έγινε σε πρώτη φάση.

3) Οποιος πιστεύει ότι το πάνω από μισό εκατομμύριο Μικρασιατών προσφύγων το έσωσε ένας Ιάπωνας πλοίαρχος ή δυο τρία πολεμικά σκάφη ξένων χωρών είναι παντελώς ηλίθιος. Η αλήθεια είναι ότι με ενέργειες της τότε κυβέρνησης (βασικά κυρίως του εκτελεσθέντος Στράτου) επιτάχθηκε το σύνολο σχεδόν των επιβατηγών πλοίων της χώρας, περίπου πενήντα, και έλαβε χωρα μια επιχείρηση τύπου Δουνκέρκης με μεταφορά του διασωθέντος πληθυσμού υπό την προστασία ελληνικών αντιτορπιλικών (Έλληνες ναύτες αποβιβάζονταν σε εχθρικά λιμάνια για να δέσουν τα πλοία και να ανέβει κόσμος επάνω για Πειραιά, Θεσσαλονίκη κλπ). Αυτό γινόταν εν γνώσει των τουρκικών αρχών που ήθελαν να ξεφορτωθούν τα πλήθη που είχαν μαζευτεί στα λιμάνια, τελευταία άδεια δόθηκε απο τη Σμύρνη μετά τα μέσα Σεπτεμβρίου. Οπως είναι γνωστό οι Τούρκοι κράτησαν ομήρους ένα μεγάλο αριθμό, δεκάδων χιλιάδων ανδρών πρώην Οθωμανών πολιτών τους οποίους εξόντωσαν μαζί με ένα μεγάλο ποσοστό των αιχμαλώτων στρατιωτών, όσοι διασωθηκαν έφυγαν κατά κύριο λόγο με ελληνικά πλοία μετά την εκκένωση της Μ.Ασίας απο τον Ελληνικό Στρατό. Εξαιρούνται οι Πόντιοι και οι Καππαδόκες που έφυγαν σε επόμενη φάση μετά τη Συνθήκη της Λωζάννης μέσω Τραπεζουντας-ΚΠολης και Αδάνων.

[Ζαποτέκος]

Πρόσφυγες, οικονομία & νομοθεσία κατά την Μικρασιατική Εκστρατεία: Ο επίμαχος Νόμος 2870/1922 (προδημοσίευση)
https://www.istorikathemata.com/2020/08/28701922.html



Από τους πρώτους μήνες που δημιούργησα το ιστολόγιο και προσπάθησα να προβάλλω μια εναλλακτική οπτική για τις ευθύνες της αντιβενιζελικής παράταξης για τη Μικρασιατική Καταστροφή, βρισκόμουν πάντοτε ενώπιον του ζητήματος για τον αντιπροσφυγικό νόμο 2870 /1922 που υποτίθεται ότι φτιάχτηκε προφητικά ώστε να αποκλειστούν οι Μικρασιάτες από την Ελλάδα και να σφαγούν από τους τσέτες του Κεμάλ. Από την πρώτη στιγμή δεν πίστεψα ότι υπήρχε περίπτωση υπεύθυνοι κυβερνήτες της Ελλάδας που προέρχονται από οποιαδήποτε παράταξη να λάμβαναν μια τόσο απάνθρωπη απόφαση. Ασχέτως του εκατέρωθεν πολιτικού φανατισμού της εποχής, δεν ταίριαζε και στην προσωπικότητα των μετανοεμβριανών αντιβενιζελικών πολιτικών να λάβουν μια τέτοια απόφαση. Αλλά και εξετάζοντας αντικειμενικά τα τεκμήρια που αφορούσαν το ζήτημα, γινόταν αντιληπτό ότι αυτά δεν ήταν επαρκή για να στηριχθεί μια τόσο αδυσώπητη κατηγορία, καθώς δεν παρουσιαζόταν κάποιο απτό στοιχείο που να στοιχειοθετεί βάσιμα την κατηγορία, παρά μόνο μια υπόθεση που παρουσιαζόταν ως δεδομένη πραγματικότητα.

Από την άλλη βέβαια ο αινιγματικός νόμος υπήρχε, αλλά οι δευτερογενείς πηγές της εποχής σιωπούσαν εκνευριστικά για τον λόγο που τελικά αυτός δημιουργήθηκε. Σταδιακά το ζήτημα εργαλειοποιήθηκε και χρησιμοποιήθηκε ευρέως προς πολιτική εκμετάλλευση, όπως άλλωστε έχει γίνει και με τόσα άλλα ιστορικά ζητήματα. Γινόταν όμως αντιληπτό σε όλους όσους έχουμε ασχοληθεί κάπως σοβαρά με τα ζητήματα αυτά, ότι η εικόνα που έχουμε για το ζήτημα του νόμου ήταν τουλάχιστον ελλιπής, αν όχι παραπλανητική. Το σχετικό ιστοριογραφικό κενό έρχεται να καλύψει η πρωτοποριακή μονογραφία του γνωστού ιστορικού Κωνσταντίνου Βλάσση "Πρόσφυγες, οικονομία & νομοθεσία κατά την Μικρασιατική Εκστρατεία: Ο επίμαχος Νόμος 2870/1922" που θα κυκλοφορήσει στο προσεχές διάστημα από τις εκδόσεις Δούρειος Ίππος. Σε μια σχετική συζήτηση που είχα με τον συγγραφέα για το περιεχόμενο του βιβλίου πραγματικά εντυπωσιάστηκα από το βάθος της έρευνας που έκανε, αλλά και τα ευρήματά της.

Περιμένουμε λοιπόν με αγωνία την έκδοση του βιβλίου και ως τότε φιλοξενούμε κάποιες πληροφορίες που δίνει ο ίδιος ο συγγραφέας ως προδημοσίευση στην ιστοσελίδα του εκδοτικού οίκου Δούρειος Ίππος.

Ακολούθως παρατίθεται ο Πρόλογος του βιβλίου από τον συγγραφέα Κωνσταντίνο Δ. Βλάσση:

“Αν και το πεδίο του ερευνητικού μου ενδιαφέροντος επικεντρώνεται στην στρατιωτική ιστορία του α΄ μισού του 20ού αιώνα, η διασύνδεση και εξάρτηση αυτής με πολιτικά, διπλωματικά, οικονομικά και άλλα ζητήματα, οδήγησε αναπόφευκτα στην μεταξύ άλλων μελέτη της νομοθεσίας και των πεπραγμένων του Κοινοβουλίου, προς εύρεση περισσοτέρων στοιχείων. Όπως ήταν αναμενόμενο, η έρευνα με έφερε ενώπιον του γνωστού ΦΕΚ υπ’ αριθμόν 119 του 1922, όπου δημοσιεύεται ο επίμαχος Νόμος 2870. Ο εν λόγω νόμος, δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως ένα μήνα πριν την Μικρασιατική Καταστροφή. Η κύρια διάταξη αυτού, όπως αναφερόταν στο Άρθρο 1, έχει ως εξής:

«Απαγορεύεται η εν Ελλάδι αποβίβασις προσώπων ομαδόν αφικνουμένων εξ αλλοδαπής, εφ’ όσον ούτοι δεν είναι εφωδιασμένοι διά τακτικών διαβατηρίων νομίμως τεθεωρημένων ή διά των εγγράφων των εκάστοτε οριζομένων διά Β. διαταγμάτων, εκδιδομένων προτάσει των επί των Εσωτερικών, Εθνικής Οικονομίας και Περιθάλψεως Υπουργών».

Δεδομένης της χρονικής συγκυρίας, ο νόμος ερμηνεύθηκε εκ των υστέρων από ορισμένους, ως προληπτικό μέτρο από την τότε κυβέρνηση για γενικότερη απαγόρευση εισόδου στην Ελλάδα των Μικρασιατών προσφύγων που ήλθαν ως αποτέλεσμα της κεμαλικής στρατιωτικής επικράτησης και της συνεπακόλουθης εκκένωσης των μικρασιατικών εδαφών από το ελληνικό Στράτευμα.


Προσωπικά, αποφάσισα να προβώ σε μια σύντομη διερεύνηση του θέματος και την 1η Ιανουαρίου 2020 άρχισα να μελετώ πιο συστηματικά το θέμα. Έως τα τέλη Φεβρουαρίου, η συλλογή υλικού –κυρίως αρχειακού– είχε παρουσιάσει μια απίστευτη διάσταση στο όλο ζήτημα. Η αναγκαστική εν συνεχεία κατ’ οίκον απομόνωση, λόγω της παγκόσμιας πανδημίας που ενέσκηψε, ανέστειλε το ερευνητικό έργο, συνέβαλλε όμως, στην ταχεία σύνταξη της παρούσας μελέτης, της οποίας το κύριο σώμα ολοκληρώθηκε με την εκπνοή του Απριλίου.

Ως προς το θέμα της έρευνας, αμέσως προέκυψε η φυσιολογική πρόκληση για τον εντοπισμό της εισηγητικής έκθεσης, βάσει της οποίας εισήχθη προς ψήφιση ο Νόμος 2870 στην Γ΄ Συντακτική Συνέλευση. Σε σχετική ερώτηση που απηύθυνα στον νομικό και βαθύ γνώστη της Ιστορίας Νικόλαο Σταματόπουλο, έμαθα ότι υφίστανται εκδόσεις συλλογών των ψηφισθέντων νόμων που αποτελούν προϊόν ιδιωτικής πρωτοβουλίας, αλλά σύντομα, σε έρευνα στην Βιβλιοθήκη της Βουλής διαπίστωσα, πως οι εισηγητικές εκθέσεις αφορούσαν νομοθετικό έργο μετά το 1923! Η επιμονή όμως και γνωστοποίηση του θέματος που με προβλημάτιζε στον πρόθυμο υπάλληλο της Βιβλιοθήκης της Βουλής απέδωσε, αφού μετά από ενδοϋπηρεσιακές συνεννοήσεις, με ενημέρωσε ότι μπορούσα να επικοινωνήσω με συγκεκριμένο γραφείο και να αποστείλω αίτημα με τον αριθμό του νόμου για τον οποίον ενδιαφερόμουν. Πράγματι, την επόμενη ημέρα, παρελάμβανα έκπληκτος την πολυπόθητη εισηγητική έκθεση.


Το επόμενο στάδιο, αφορούσε τον εντοπισμό στην Εφημερίδα Συζητήσεων της Βουλής και στα Πρακτικά Συνεδριάσεων της Βουλής, των σχετικών εργασιών, ώστε να διαπιστωθεί πότε ψηφίσθηκε ο νόμος. Παρενθετικά, σημειώνεται ότι ως γνωστόν, η δημοσίευση ενός νόμου σε ΦΕΚ, απέχει χρονικά από την πραγματική εισαγωγή προς συζήτηση στο κοινοβούλιο, την ψήφιση και εν τέλει έγκριση από το Υπουργικό Συμβούλιο. Ατυχώς, προς μεγάλη απογοήτευσή μου, η έρευνα αποκάλυψε ότι η Βουλή δεν διέθετε τον τόμο της περιόδου που ενδιέφερε στην Εφημερίδα Συζητήσεων της Βουλής, η οποία για το έτος 1922 σταματά στις 29 Απριλίου. Εναλλακτικά, η έρευνα στο Εθνικό Τυπογραφείο αποκάλυψε ότι αυτό δεν διέθετε βιβλιοθήκη και προφανώς δεν τηρούσε ιστορικότητα των εκδιδομένων από αυτό έργων! Ωστόσο, όπως έγινε αντιληπτό τελικά, ουδέποτε είχε εκδοθεί ο σχετικός τόμος! Αλλά νέα έκπληξη προκάλεσε η πληροφόρηση ενός υπαλλήλου στην Βιβλιοθήκη της Βουλής, ότι το υλικό του συγκεκριμένου τόμου στην Εφημερίδα Συζητήσεων είχε εντοπισθεί το 1973 και επρόκειτο να εκδοθεί, αλλά έκτοτε δεν υπήρξε καμμία εξέλιξη στο θέμα! Σε ερώτηση αν τουλάχιστον το υλικό αυτό υπάρχει άδετο, ώστε να μελετηθεί, η απάντηση υπήρξε αρνητική, υπονοουμένου ότι πέρασε ξανά στην λήθη. Δεν επέμεινα –εσφαλμένα ίσως.

Οποιαδήποτε έλλειψη στην Εφημερίδα Συζητήσεων της Βουλής, αποτελεί σοβαρό κενό τεκμηριωμένων ιστορικών πηγών, δεδομένου ότι σε αυτήν καταγράφονται λεπτομερέστερα οι διάλογοι και αγορεύσεις εντός της αίθουσας του Κοινοβουλίου, σε σύγκριση με τα Πρακτικά Συνεδριάσεων, όπου απλά η καταχώρηση είναι περιληπτική. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί, ότι σε κάποιες περιπτώσεις έχει παρατηρηθεί πως τα Πρακτικά Συνεδριάσεων είναι περισσότερο λεπτομερή σε σχέση με την Εφημερίδα Συζητήσεων της Βουλής(!) ενώ δεν πρέπει να αγνοείται και το γεγονός, ότι ο ημερήσιος Τύπος καταχωρούσε στις στήλες του περικοπές από τις συνεδριάσεις, οι οποίες κατά κανόνα συμπίπτουν με τα Πρακτικά Συνεδριάσεων. Εν τούτοις, επειδή ορισμένες εφημερίδες είχαν την πολυτέλεια απασχόλησης κοινοβουλευτικών συντακτών, που κρατούσαν προσωπικές σημειώσεις, σε αυτές τις περιπτώσεις εντοπίζονται κατά καιρούς στις στήλες του Τύπου λεπτομέρειες, που δεν έχουν “διασωθεί” στα Πρακτικά Συνεδριάσεων ή την Εφημερίδα Συζητήσεων της Βουλής! Πράγματι, η έρευνα στον Τύπο απέδωσε, αφού εκεί έχουν καταγραφεί κάποια επιπλέον στοιχεία για ορισμένα δεδομένα της υπόθεσης που ερευνούσα.


Η ανάγνωση της Εισηγητικής Έκθεσης του Νόμου 2870, επιβεβαίωσε τις υποψίες, ότι το νομοθέτημα ήταν απλού ρυθμιστικού χαρακτήρα. Το ενδιαφέρον προσέλκυσε η ημερομηνία υποβολής της Εισηγητικής Έκθεσης και η υπόνοια ύπαρξης συγκεκριμένου προβλήματος που ήθελε να αντιμετωπισθεί, στοιχεία τα οποία σε συνδυασμό με την μελέτη των Πρακτικών Συνεδριάσεων της Γ΄ Συντακτικής Συνέλευσης, αποκάλυψαν και την πραγματική αφορμή που κινητοποίησε την κυβέρνηση στην συγκεκριμένη χρονική στιγμή, προκειμένου να λάβει εκείνη την νομοθετική πρωτοβουλία. Η ανάγνωση των πρακτικών αυτών, μου αποκάλυψε το γενικότερο πλαίσιο που είχε διαμορφωθεί την εποχή εκείνη, κάτι το οποίο δεν έχει διερευνηθεί εις βάθος ιστοριογραφικά. Το ψηφιδωτό συμπληρώθηκε από την έρευνα στον Τύπο για την περίοδο Μαΐου–Αυγούστου 1922, προς εύρεση συμπληρωματικών δεδομένων. Με το πέρας της έρευνας –δίχως καθημερινή και εντατική εργασία εξαιτίας των εργασιακών βαρών– κατέστη εφικτή η ακτινογράφηση και κατανόηση των λόγων που ώθησαν την τότε κυβέρνηση Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη, στην υιοθέτηση των μέτρων που ενσωμάτωνε ο νόμος. Τα αποτελέσματα θεωρώ ότι υπήρξαν τουλάχιστον ενδιαφέροντα.

Τελευταίο σκέλος του εγχειρήματος, ήταν η ευρύτερη –αλλά σε κάθε περίπτωση σύντομη– έρευνα στο αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών και στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, όπου καθοριστική στάθηκε η προ 10ετίας επίσκεψη και σε ανύποπτο χρόνο συλλογή τεκμηρίων. Το στάδιο αυτό ήταν αναγκαίο, ακριβώς για την σε βάθος εξέταση του πλαισίου –αγνώστου εν πολλοίς– που δεν ήταν άλλο από την εξέλιξη του προσφυγικού προβλήματος το οποίο αντιμετώπιζαν οι ελληνικές κυβερνήσεις την περίοδο 1919–1922.


Σκόπιμο επίσης έκρινα, να καταγραφεί συνοπτικά η συγγραφική πορεία που αφορά την εξιστόρηση της Μικρασιατικής Εκστρατείας/Καταστροφής στην Ελλάδα έως την λήξη του 20ού αιώνα, προκειμένου να επιτραπεί στον αναγνώστη, να αντιληφθεί την ιδιαίτερη κομματική/πολιτική σχέση πολλών συγγραφέων, συγκριτικά με τους κατ’ εξοχήν Ιστορικούς και αμερολήπτους ερευνητές. Αυτό διότι, με την παράθεση και των εκδόσεων που αναφέρονται στον Νόμο 2870, θα καταστεί φανερή η βαθιά πολιτική χροιά που έλαβε στην ιστοριογραφία”.

Και μια παλαιότερη δημοσίευση :

Σμύρνη, 13 Σεπτεμβρίου 1922: η γιγαντιαία επιχείρηση σωτηρίας των προσφύγων και μια πλαστογραφία
γράφει ο κ. Μίκης Πρωτοπαπαδάκης
https://www.istorikathemata.com/2014/09/13-1922_22.html

Την ώρα που οι εκδιωκόμενοι από τις πατρίδες τους Μικρασιάτες συνωστίζονταν στην προκυμαία της Σμύρνης ελπίζοντας ότι θα βρεθεί μέσον για να διαφύγουν προς την ελληνική επικράτεια, παίχθηκε εις βάρος τους μια κακόγουστη και κακόβουλη φάρσα: Διαδόθηκε στο πλήθος η παραπλανητική πληροφορία, ότι δήθεν πρέπει να αποκτήσουν διαβατήρια, για να τους επιτραπεί να αποβιβασθούν σε ελληνικά λιμάνια. Οι δυστυχείς Μικρασιάτες πανικοβλήθηκαν, επειδή στην δύσκολη εκείνη ώρα δεν ήταν δυνατόν να εφοδιασθούν με διαβατήρια. Ο πανικός διαλύθηκε, όταν άρχισαν να καταφθάνουν στην Σμύρνη τα πολυάριθμα πλοία, που έστειλε η ελληνική κυβέρνηση για να τους παραλάβουν. Κανείς δεν τους έκανε έλεγχο για διαβατήρια, όταν επιβιβάσθηκαν στα πλοία, ούτε όταν αποβιβάσθηκαν στα ελληνικά λιμάνια. Το θέμα ξεχάσθηκε και κανείς πιά δεν ασχολήθηκε μ’ αυτό.

Η παραπλανητική φήμη διαδόθηκε με μια προκήρυξη, που περιείχε ψευδεπίγραφη εικόνα της ‘‘Εφημερίδος της Κυβερνήσεως’’ φύλλο Α/119, 16/20 Ιουλίου 1922. Το κείμενο του δήθεν επίσημου αυτού εγγράφου περιλάμβανε μερικά άρθρα ενός νόμου που δεν είχε σχέση με την διαφυγή των Μικρασιατών. Όπως διαβάζουμε στα Επίσημα Πρακτικά της Βουλής, είχε ψηφισθεί, και μάλιστα ομόφωνα, πολύ ενωρίτερα από την ημερομηνία 16/20 Ιουλίου 1922, ημερομηνία που κυκλοφόρησε το γνήσιο φύλλο της Εφημερίδας, σε εποχή όπου κανείς δεν υποπτευόταν ότι θα επερχόταν η Καταστροφή.

Η παρουσίαση αυτού του νόμου προς τους Μικρασιάτες ήταν ‘‘φούσκα’’: Επρόκειτο για έναν νόμο, που ήταν ανενεργός, επειδή δεν είχαν εκδοθεί τα Διατάγματα που προβλέπονταν στα άρθρα 1 και 4 του ιδίου νόμου. Τα υπόψη Διατάγματα ήσαν απαραίτητα, επειδή, χωρίς αυτά, ο νόμος δεν μπορούσε να εφαρμοσθεί, ήταν σαν να μην υπήρχε. Είναι αξιοπερίεργο το γεγονός, ότι κάποιοι Ιστορικοί ανέσυραν πρόσφατα από την λήθη την ψευδεπίγραφη προκήρυξη ως στοιχείο κατηγορίας εναντίον της Κυβέρνησης των Έξι, ότι δήθεν δεν ήθελαν να επιτρέψουν στους Μικρασιάτες να βρουν καταφύγιο στην ελληνική επικράτεια! Ούτε στο Στρατοδικείο του 1922 οι σκληροί κατήγοροί τους δεν συμπεριέλαβαν στο ‘‘κατηγορητήριο’’ το θέμα αυτό.

Ποιός, άραγε, και με ποιόν πονηρό σκοπό, διέδωσε την ‘‘ανακοίνωση’’ στο πλήθος, προσθέτοντας αγωνία στον πόνο τους; Μήπως έριξαν την προκήρυξη τουρκικά αεροπλάνα, όπως συνέβη με φύλλα του ‘‘Ριζοσπάστη’’ και με άλλες αντικυβερνητικές προκηρύξεις; Και ποιός έδωσε στην τουρκική αεροπορία τις προκηρύξεις;
Η Πατρίδα ουδέποτε διανοήθηκε να εμποδίσει τα χειμαζόμενα παιδιά της να έρθουν από την Μικρά Ασία και να εγκατασταθούν στα ελεύθερα εδάφη της.

[hades]

Ζαποτέκος

και ότι έλεγα να το πόσταρα εγώ !
Πριν μέρες είδα την ανακοίνωση από τον Βλάση στο FB και το αναμένω με λαχτάρα το βιβλίο Έχω ένα αλλό δικό του βασισμένο καθαρά στα αρχεία από τις συνεδριάσεις του Ανώτατου Εθνικού συμβουλίου για τον εξοπλισμό της χώρας κατά την διάρκεια του καθεστώτος Μεταξά .Πολύ καλό και επίσης έχω ακούσει πολύ καλά λόγια για το δεύτερο βιβλίο του που αφορά τα τεθωρακισμένα στην Ελλάδα την περίοδο 20-40

[Ζαποτέκος]

ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΘΑΥΜΑ!
https://greekcivilwar.wordpress.com/202 ... /gcw-1656/

Του Σπύρου Θεοδωρόπουλου



Μια συγκλονιστική αποκάλυψη που φαίνεται ότι καταρρίπτει έναν (ακόμα) βενιζελικό / «δημοκρατικό» (αντιδεξιό) μύθο.

Επί ένα σχεδόν αιώνα, αρχής γενομένης από το 1930, η ελληνική κοινωνία βομβαρδίζεται ανηλεώς με ένα -όπως αποδεικνύεται- τερατώδες ιστορικό ψεύδος!

Ότι ο περιβόητος Νόμος 2870 του 1922, (ΦΕΚ 119 της 20.7.1922), ψηφίστηκε από την τότε φιλοβασιλική κυβέρνηση, ειδικά για να παρεμποδιστεί η μαζική έλευση στην Ελλάδα, των Ελλήνων προσφύγων τής Μικράς Ασίας, των θυμάτων, δηλαδή, της «διαβλεπόμενης» από την κυβέρνηση ως βέβαιης και επικείμενης, καταστροφής (κατάρρευση μετώπου)· οι «ανάλγητοι» εκείνοι κυβερνήτες, άφησαν, τάχα, ΕΣΚΕΜΜΕΝΑ, τους Έλληνες της Μικράς Ασίας στο έλεος των μανιασμένων Τούρκων, για μη «μιάνουν», με τον ερχομό τους εδώ, την Αθήνα και «χαλάσουν» Παλάτι…


Πρώτη η εφημερίδα ΕΘΝΟΣ (Πολύμερος Μοσχοβίτης, φανατικός βενιζελικός, 1930), συνέδεσε άμεσα τον Νόμο αυτόν με την «προμελετημένη εγκατάλειψη [από την τότε κυβέρνηση] του μικρασιατικού Ελληνισμού εις το τουρκικό μαχαίρι», για να την ακολουθήσουν η εφημερίδες ΝΕΟΝ ΚΡΑΤΟΣ (Παντελής Καψής, 1932) και ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΑΓΩΝ (1934).

Το βαρύ πυροβολικό τής «Δημοκρατικής Παράταξης» στην υπόθεση αυτήν, πλάκωσε το 1962, δια του μικρασιατικής καταγωγής δημοσιογράφου (και μετέπειτα υπουργού τού ΠΑΣΟΚ) Γιάννη Καψή, την εποχή που ο άνθρωπος αυτός ήταν διευθυντής τής εφημερίδας ΕΘΝΟΣ, και ο γνωστός ως «Ανένδοτος Αγώνας» τής Ενώσεως Κέντρου (του Γεωργίου Παπανδρέου) εναντίον τής Δεξιάς (ΕΡΕ), βρισκόταν στο αποκορύφωμά του…

Στο γνωστό βιβλίο του «Χαμένες Πατρίδες» (Αθήνα, 1962) που επανεκδόθηκε κάμποσες φορές, ο Γιάννης Καψής γράφει: «Η σκηνοθεσία τού μεγάλου δράματος είχε συμπληρωθεί. Η εκκένωση της Μικράς Ασίας αποφασισμένη – δεν έμενε παρά η εκτέλεση, που είχε ανατεθεί στον Χατζηανέστη [!!]. Και την τελευταία στιγμή οι Κυβερνήτες τής Αθήνας απαγορεύουν τη μετανάστευση των Μικρασιατών. Είναι εξοργιστικό ψέμα, ότι ήθελαν να αποφύγουν τη δημιουργία προσφυγικού ζητήματος. ……………………… Άλλος ήταν ο λόγος, που οδήγησε στην απαγόρευση της μετανάστευσης: Οι Μικρασιάτες είχαν το μίασμα του Βενιζελισμού – ήταν προτιμότερο να σφαγούν από τους διψασμένους για αίμα Τσέτες, παρά να μεταφέρουν τις επαναστατικές ιδέες τους στην Ελλάδα» (!!!)

Στη έκδοση του 1989 που έχω ελόγου μου, η δηλητηριώδης αυτή φράση βρίσκεται στη σελίδα 201 του παραπάνω βιβλίου.

Ακολούθησαν, στην ίδια ακριβώς «γραμμή», ο Φοίβος Γρηγοριάδης με το βιβλίο του «Μικρά Ασία», (Αθήνα 1971), ο μέγας τών γραμμάτων μας Ηλίας Βενέζης, με το πασίγνωστο βιβλίο του (που βρίσκεται στη 11η έκδοσή του) «Μικρασία, Χαίρε», (Αθήνα, 1974), η Βικτωρία Σολωμονίδου («Βενιζέλος – Στεργιάδης, μύθος και πραγματικότητα», στο «Βενιζέλος: Κοινωνία – Οικονομία – Πολιτική», Αθήνα 1989) και άλλοι πολλοί, με προεξάρχοντα, τελευταία, τον ποντιακής καταγωγής ιστορικό Βλάση Αγτζίδη. Αυτό ακριβώς διδάσκονταν επί δεκαετίες τα Ελληνόπουλα (και καθόλου δεν αποκλείω να διδάσκονται ακόμα) στη Γ΄ Λυκείου. (Δες Ιστορία τής τρίτης και τέταρτης Δέσμης, «Θέματα νεότερης και σύγχρονης Ιστορίας από τις πηγές», σελ. 364 και 385).

Και εμφανίζεται, κυριολεκτικά από το πουθενά, ένας εξαιρετικός ερευνητής, με σπουδές στους Υπολογιστές, στη Διοίκηση Επιχειρήσεων αλλά και στην Ιστορία (Νεότερη και Σύγχρονη), και αποδεικνύει με αδιάσειστα, κατά τη γνώμη μου, αρχειακά στοιχεία ότι ο περιβόητος αυτός Νόμος (δηλαδή ο Ν. 2870 τού 1922), ΔΕΝ έγινε για τον λόγο που, όπως φαίνεται, άκριτα και ανέρειστα υποστήριζαν και υποστηρίζουν όλοι οι παραπάνω, (δηλαδή για να παρεμποδιστεί η μαζική έλευση στην Ελλάδα, των Ελλήνων Μικρασιατών – θυμάτων τής διαβλεπόμενης ως βέβαιης και επικείμενης καταστροφής), αλλά, κυριότατα, για να παρεμποδιστεί η άτακτη μαζική έλευση στην Ελλάδα μεγάλου πλήθους πανικόβλητων και εξαθλιωμένων Ελλήνων κυριότατα, τής Νότιας Ρωσίας, (πολλοί από τους οποίους ήταν γνωστό ότι έπασχαν από φοβερές μεταδοτικές νόσους, όπως πανώλη, χολέρα, εξανθηματικό τύφο κτλ.), οι οποίοι, μετά την εκεί επικράτηση του μπολσεβικισμού (κομμουνισμού) και την υπογραφή τού (ολέθριου για την Ελλάδα) σοβιετο – κεμαλικού Συμφώνου (1921), δεν αισθάνονταν καθόλου ασφαλείς στις εστίες τους.

Πρόκειται για τον Κωνσταντίνο Δ. Βλάσση και για το προσφάτως εκδοθέν βιβλίο του υπό τον τίτλο «Πρόσφυγες, Οικονομία και Νομοθεσία κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία», (εκδόσεις «Δούρειος Ίππος», Αθήνα 2020).

Πάντα κατά τον Κωνσταντίνο Βλάσση:

1) Ο Ν. 2870/1922, («Περί της παρανόμου μεταφοράς προσώπων ομαδόν ερχομένων εις ελληνικούς λιμένας εκ της αλλοδαπής»), κατατέθηκε στη Βουλή -και ψηφίστηκε «κατ’ αρχήν» ως κατεπείγων- την 31.5.1922, εν μέσω πρωτοφανούς προσφυγικής κρίσεως, ενώ διεφαίνετο / διεγράφετο ως άμεσα επικείμενη η ανεξέλεγκτη άφιξη στην Ελλάδα πολλών δεκάδων χιλιάδων Ελλήνων κυριότατα, της Νότιας Ρωσίας, και ενώ η χώρα είχε ήδη δεχθεί στο έδαφός της ογδόντα τουλάχιστο χιλιάδες Έλληνες της Ρωσίας (Σοβ. Ένωσης).

Θυμίζω ότι οι Ρώσοι (Σοβιετικοί) έπνεαν τότε μένεα εναντίον τών Ελλήνων τής πατρίδας τους, λόγω τής γνωστής εκστρατείας μας στην Μεσημβρινή Ρωσία (1919), στο πλευρό τών Συμμάχων (Αντάντ), εναντίον τών μπολσεβίκων, με αντάλλαγμα την υπόσχεσή τους (των Συμμάχων) για άμεση προώθηση των ελληνικών εδαφικών διεκδικήσεων στην Ανατολή (Οθωμανική Αυτοκρατορία)…Θυμίζω ακόμα ότι, την ώρα εκείνη, η Ελλάδα, βρισκόταν στα έσχατα όρια των αντοχών της σε αίμα και χρήμα, έχοντας 350.000 άνδρες υπό τα όπλα, στο πλαίσιο της, τελικά ολέθριας, Μικρασιατικής Επιχείρησης (1919-1922).

Ο Νόμος ψηφίστηκε κατ’ άρθρον (α΄συζήτηση) στις 9.6.1922 και κατ’ άρθρον (β΄συζήτηση) και «εις το σύνολον» στις 11.6.1922, για να δημοσιευθεί, τελικά, στις 20.7.1922 (ΦΕΚ 119/20.7.1922), ένα, δηλαδή, μήνα προ τής ανείπωτης εκείνης Καταστροφής.

2) Ο συγγραφέας κατάφερε να εντοπίσει την «Εισηγητική Έκθεση» του Νόμου αυτού, η οποία εθεωρείτο χαμένη!! Η έκθεση αυτή δημοσιεύεται στις σελίδες 309-310 του βιβλίου του.

3) Καμία επίσημη αντίδραση, (από το «Κόμμα τών Φιλελευθέρων» ή από κάποιο στέλεχός του ή από τον αντιπολιτευόμενο Τύπο -με εξαίρεση ένα οξύτατο δημοσίευμα της εφημερίδας ΠΑΤΡΙΣ μετά την αρχική [α΄] κατ’ άρθρον συζήτηση), δεν προκάλεσε η ψήφιση και η θέση σε ισχύ, του Νόμου αυτού!!

4) Στη γνωστή, πολύκροτη Δίκη (1922) που κατέληξε στην εκτέλεση των έξι, αυτός ο (υποτίθεται «εγκληματικός» και «αντιπροσφυγικός») Νόμος, ΔΕΝ απετέλεσε στοιχείο κατηγορίας για κανέναν από τους κατηγορουμένους!

5) Ο Νόμος αφορούσε σε πρόσωπα ομαδόν ερχόμενα «εκ της αλλοδαπής». Μετά τη Συνθήκη των Σεβρών (1920), η Ανατολική Θράκη ως τις παρυφές τής Πόλης, και η περιοχή Σμύρνης ΔΕΝ είναι επ’ ουδενί «αλλοδαπή» για την Ελλάδα! Η Ελλάδα ελέγχει ουσιαστικά και διοικεί τις περιοχές αυτές, διαθέτει εκεί Ύπατους Αρμοστές, φορολογεί, επιστρατεύει, δικάζει, στήνει Πανεπιστήμιο (Σμύρνη).

6) Ο Νόμος αυτός δεν απειλούσε ποινικά τους ομαδόν ερχομένους (πρόσφυγες), αλλά μόνο τους πλοιοκτήτες, πλοιάρχους, πράκτορες κτλ, δηλαδή τους εμπλεκόμενους στην παράνομη μεταφορά.

7) Στον βαθμό που ο περιβόητος αυτός Νόμος πρόλαβε να εφαρμοσθεί, η εφαρμογή του υπήρξε ελαστική και επιεικής.

8) Αυτός ο τάχα «εγκληματικός» και «αντιπροσφυγικός» Νόμος, που ψηφίστηκε τάχα για να εγκαταλειφθούν (πάντα εσκεμμένα) οι Έλληνες της Μικράς Ασίας στην τύχη τους και «για να σφαγούν από τους διψασμένους για αίμα Τσέτες» (Γ. Καψής), από ΠΟΥΘΕΝΑ, κατά τον συγγραφέα, δεν προκύπτει ότι καταργήθηκε από το νέο καθεστώς!!

«…. Σε συλλογή ολόκληρης της ισχύουσας ελληνικής νομοθεσίας από την Επανάσταση του 1821 έως το 1931, ο νόμος αναφέρεται [ως ισχύων] στο οικείο κεφάλαιο του 1922, …….. δίχως να παρατίθενται οι πρόνοιές του. ……………… Ταυτόχρονα, δεν υπάρχει κάποια μνεία αντικατάστασης ή ακύρωσης του νόμου.» !!!

9) Από πουθενά δεν προκύπτει ότι ο Νόμος αυτός «πέρασε στα μουλωχτά, χωρίς να γίνει επ’ αυτού καμία συζήτηση», όπως δέχεται ο μεγάλος Ηλίας Βενέζης, βασισμένος στη μαρτυρία τού «καλού γνώστη τών πραγμάτων» Κ. Δεσποτόπουλου…

10) Η δημοσίευση του Νόμου αυτού την 20.7.1922, ένα μόλις μήνα πριν από την Καταστροφή, δεν είναι παρά σύμπτωση. Όταν ψηφιζόταν ο Νόμος αυτός «εις το σύνολον» (11.6.1922), ΚΑΝΕΙΣ δεν μπορούσε να φανταστεί αυτά που θα ακολουθούσαν…

Δική μου σκέψη:

Αν και τα (πλείστα όσα) ατράνταχτα αρχειακά στοιχεία που παραθέτει ο συγγραφέας, με έχουν πείσει ότι ο Νόμος αυτός, (αντίθετα με ό,τι ξέραμε ως τώρα), ΔΕΝ ψηφίστηκε από την τότε κυβέρνηση, με την (άθλια και αποτρόπαιη) «πρόθεση» να αφεθούν οι Έλληνες της Μικράς Ασίας στο έλεος των Τούρκων για να μη «μιάνουν» την Αθήνα και «χαλάσουν» το Παλάτι, είμαι υποχρεωμένος να δεχθώ ότι, όταν το μέτωπο κατέρρευσε, η τότε κυβέρνηση προσπάθησε πράγματι, αρχικά, (ή, τουλάχιστο, εξέφρασε σαφέστατα την πρόθεση) να παρεμποδίσει κατά το δυνατόν τη μαζική Έξοδο των Ελλήνων τής περιοχής αυτής.

Το αποδεικνύουν, νομίζω, τα τηλεγραφήματα που αντηλλάγησαν την 22 Αυγούστου, μεταξύ τού ύπατου αρμοστή Στεργιάδη και του τότε πρωθυπουργού Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη, τα οποία μπορεί να διαβάσει κανείς εδώ: https://www.huffingtonpost.gr/…/e-apayoreese-exodoe-ton…

Θεωρώ, όμως, ότι αυτή η σχεδόν «παρορμητική» προσπάθεια, η οποία και εγκαταλείφτηκε ταχύτατα, δεν αποσκοπούσε στην καταστροφή / εξόντωση τού μικρασιατικού Ελληνισμού, αλλά απέβλεπε στο να παραμείνει ο Ελληνισμός αυτός, κατά το δυνατόν, στις εστίες του, εν αναμονή καλύτερης ευκαιρίας στο μέλλον…Δεν θα ήταν, δα, και η πρώτη φορά που ο Ελληνισμός τής Σμύρνης, της Πόλης και γενικότερα της Ανατολής, θα υφίστατο φοβερά δεινά (σφαγές, δηώσεις, διωγμούς).

Όταν η κυβέρνηση συνειδητοποίησε το μέγεθος της Συμφοράς, έκαμε αποδεδειγμένα ό,τι (της) ήταν δυνατόν να κάμει, για να σώσει όσους γινόταν περισσότερους από τους άτυχους εκείνους Έλληνες, δίνοντας, βεβαίως, προτεραιότητα στη διάσωση του μη αιχμαλωτισθέντος Στρατού.

Προσωπικά, δεν βρίσκω αρκούντως «πειστικόν» επί της ουσίας τον διάλογο που (υποτίθεται ότι) διημείφθη στη Σμύρνη μεταξύ τού τραγικού Στεργιάδη και του Γεωργίου Παπανδρέου, λίγο πριν από την Καταστροφή, τον οποίον διάλογο μας παρέδωσε ο φανατικός βενιζελικός Γ. Δαφνής (1954):

Σ: «Βλέπω την κατάρρευσιν»

Π: «Και γιατί δεν ειδοποιείς τον κόσμον να φύγη;»

Δ: «Καλύτερα να μείνουν εδώ να τους σφάξη ο Κεμάλ, γιατί αν πάνε στην Αθήνα, θα ανατρέψουν τα πάντα». (!!)

(Δες Γρηγ. Δαφνής, «Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων», Αθήνα 1974 (1954), τόμοςΑ΄, σελ. 16).

Τα μεγάλα λόγια για τις (πράγματι τεράστιες) ευθύνες τών αντιβενιζελικών κυβερνήσεων της περιόδου 1920-1922, είναι εύκολα.

«Ανάγκα», όμως, «και θεοί πείθονται».

Στις 31 Δεκεμβρίου 1922, η παντοδύναμη επαναστατική κυβέρνηση του 1922 (Πλαστήρας) ενημερώνει τον Έλληνα εκπρόσωπό της στην Κωνσταντινούπολη:

«Λόγω καταστάσεως ενταύθα, ……., κυβέρνησις αδυνατεί δεχθή μεταφοράν προσφύγων εκ Πόντου Ελλάδα. Θα δυνηθώμεν μόνον αντιμετωπίσωμεν μεταφοράν Ποντίων απόρων ευρισκομένων ήδη εν Κωνσταντινουπόλει, αποκλειομένης, ενοείται, πάσης νέας μεταφοράς εκ Πόντου εις Κωνσταντινούπολιν» (!!!)

Με 1.000.000 πρόσφυγες να έχουν κατακλύσει την Ελλάδα, η (από χέρι φιλοπροσφυγική) επαναστατική κυβέρνηση, δηλώνει πρακτική αδυναμία να δεχθεί άλλους πρόσφυγες… Και αυτό, τη στιγμή που στον άγρια κεμαλοκρατούμενο Πόντο, οι ζωές πάρα πολλών δεκάδων χιλιάδων Ελλήνων Ποντίων, βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο! (σελ. 274).Κανείς, όμως, απ’ ό,τι ξέρω, δεν κατηγόρησε, τότε ή αργότερα, την Επανάσταση και τον «Θεό» τής «Δημοκρατικής Παράταξης» Νικόλαο Πλαστήρα, για εγκληματική αναλγησία, ή για εσκεμμένη εγκατάλειψη των Ποντίων…

Κανείς δεν μίλησε για «αίσχος» και «βδελυγμία» τού Πλαστήρα και της κυβέρνησής του, εις βάρος τού «Αλύτρωτου Ελληνισμού»…

ΥΓ Θερμά και ειλικρινή συγχαρητήρια στον συγγραφέα, και να ’ναι το (εξαιρετικά διαφωτιστικό) βιβλίο του αυτό, καλοτάξιδο!

[πατησιωτης]

https://greekcivilwar.wordpress.com/202 ... /gcw-1656/

[Ζαποτέκος]

Βιβλιοπαρουσίαση: Κωνσταντίνος Βλάσσης – «Πρόσφυγες, Οικονομία και Νομοθεσία κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία»

Ή, Κατά της Παραχάραξης της Ιστορίας
https://belisarius21.wordpress.com/2021 ... %ac%cf%83/

Με την εκπνοή του 2020 εκδόθηκε το βιβλίο του Κωνσταντίνου Βλάσση «Πρόσφυγες, Οικονομία και Νομοθεσία κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία». Το βιβλίο έχει μία μικρή σχέση μόνον με τη στρατιωτική ιστορία της Μικρασιατικής Εκστρατείας . Έχει όμως μεγάλη σχέση με τη διάλυση ενός από τους πολλούς μύθους που επικρατούν σε σχέση με το συνολικό εγχείρημα της Μικρασιατικής Εκστρατείας, και οι οποίοι αποτελούν προπαγανδιστικά εργαλεία που χρησιμοποιούνται με ένταση στις μέρες μας για τρέχουσες πολιτικές σκοπιμότητες.

Ένα συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός που τα τελευταία χρόνια τείνει να προσλάβει τέτοιες βαθιά πολιτικές προεκτάσεις, τόσο για την ιστορική περίοδο της Μικρασιατικής Εκστρατείας όσο και, εμμέσως αλλά σαφέστατα, και για τη τρέχουσα πολιτική, είναι η ψήφιση από τη Βουλή κατά το θέρος του 1922 -και πριν από τις μάχες του Αυγούστου- ενός νόμου, του -διαβόητου πλέον- Νόμου 2870/1922 «Περί της παρανόμου μεταφοράς προσώπων ομαδόν ερχομένων εις Ελληνικούς λιμένας εκ της αλλοδαπής». Ο νόμος αυτός, που νομοθετούσε αυτό ακριβώς που λέει ο τίτλος του, προφανώς δεν έτυχε καμίας εφαρμογής μερικές εβδομάδες αργότερα, όταν ξεκίνησε η μαζική, τραγική έξοδος των Ελλήνων από τη Μικρασία, και ως εκ τούτου δεν έγινε κατά την επίμαχη στιγμή αντικείμενο συζητήσεως, μιας και πρακτικά κανείς δεν αντελήφθη ότι ίσχυε. Παρ’ όλα αυτά, τα επόμενα χρόνια ο νόμος περιοδικά «ανακαλύπτονταν» από δημοσιογράφους και πολιτικούς, οι οποίοι τον έφερναν στο δημοσιογραφικό προσκήνιο αποδίδοντάς του μία συγκεκριμένη, όσο και βδελυρή ερμηνεία -σε διάφορες ελαφρές παραλλαγές αλλά πάντοτε με το ίδιο βασικό νόημα:

Ο νόμος αυτός αποτελούσε την «απόδειξη» ότι η τότε κυβέρνηση γνώριζε -αν δεν είχε σχεδιάσει και, πάντως, επιδιώξει- μία μείζονα στρατιωτική ήττα που θα συνέβαινε στο αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα, προκειμένου να βρει τη «δικαιολογία» που χρειαζόταν για να απεμπλακεί από τη Μικρασιατική Εκστρατεία. Επειδή οι Μικρασιάτες Έλληνες στην μεγάλη τους πλειοψηφία προσέκειντο πολιτικά στη βενιζελική παράταξη, η κυβερνώσα αντιβενιζελική παράταξη διασφάλιζε ότι οι βενιζελικές αυτές μάζες δεν θα συνέρρεαν στην Ελλάδα διαταράσσοντας την -ευνοϊκή γι’ αυτούς- πολιτική ισορροπία στην επικράτεια του τότε Ελληνικού Κράτους. Αυτό θα σήμαινε βέβαια, αυτομάτως, ότι οι ελληνικοί μικρασιατικοί πληθυσμοί θα έμεναν έρμαιο της γενοκτόνου διαθέσεως των τούρκων, όμως ήταν τέτοια η ηθική υποστάθμη των αντιβενιζελικών κυβερνώντων που όχι απλώς δεν είχαν κανένα πρόβλημα με αυτό αλλά εν ψυχρώ σχεδίαζαν το εθνικό αυτό έγκλημα. Και, παρεμπιπτόντως, η κατηγορία αυτή ήταν σύμφωνη με το πνεύμα της κατηγορίας που επισήμως διατυπώθηκε από τους στρατοδίκες στη Δίκη των Εξ: εσκεμμένα και εκ προθέσεως προκάλεσαν την ήττα του Ελληνικού Στρατού στη Μικρασία.

Για οποιονδήποτε έχει στοιχειώδη εξοικείωση με τη Μικρασιατική Εκστρατεία και την πολιτική της ιστορία, η κατηγορία αυτή είναι, φυσικά, τερατώδης. Όσο βαριές και ασυγχώρητες είναι οι ευθύνες της αντιβενιζελικής ηγεσίας για τη στρατιωτική ήττα στη Μικρασία, ευθύνες που κατά την πεποίθηση του υπογράφοντος δικαιολογούν ιστορικά απολύτως την εκτέλεσή τους, ευθύνες που αφορούν την απόλυτη ανεπάρκειά τους και ανευθυνότητα στη διαχείριση του σημαντικότερου ιστορικού εγχειρήματος της Νεότερης Ελλάδας -εγχείρημα για το οποίο επίμονα και μαχητικά διεκδίκησαν και τελικά κέρδισαν την ευθύνη της διαχείρισης του- άλλο τόσο χυδαία, και πάντως ανυπόστατη, είναι η κατηγορία ότι αυτοί επιδίωξαν σκόπιμα την ήττα και την Καταστροφή. Είναι, παρεμπιπτόντως, χαρακτηριστικό το γεγονός ότι ενώ το 1923 στη Δίκη των Εξ διατυπώθηκαν τόσο βαριές και προδήλως ανυπόστατες κατηγορίες εις βάρος της τότε πολιτικής ηγεσίας, ουδείς σκέφτηκε να συμπεριλάβει την ψήφιση του επίμαχου νόμου στο κατηγορητήριο. Ο λόγος είναι προφανής: καθώς όλοι γνώριζαν γιατί είχε ψηφιστεί ο νόμος, και καθώς τον είχε ψηφίσει χωρίς αντιρρήσεις και η βενιζελική αντιπολίτευση, ουδείς είχε, καν, την ιδέα να χρησιμοποιήσει το ζήτημα, έστω και συκοφαντικά (γιατί αν κάποιος είχε την ιδέα, δεδομένου του κλίματος των ημερών, είναι βέβαιο ότι θα συμπεριλαμβανόταν στο κατηγορητήριο).

Ακόμη κι αν το γενικό πλαίσιο είναι προφανές σε οποιονδήποτε νοήμονα άνθρωπο, η ύπαρξη του νόμου 2870 δεν μπορεί να μην προκαλέσει απορία. Την απορία αυτή, άλλωστε, έρχεται να εκμεταλλευτεί η προπαγανδιστική εκμετάλλευση του ζητήματος, παρ’ όλο που το -λιγότερο γνωστό- γεγονός της υπερψήφισης του νόμου στη Βουλή και από τη βενιζελική κοινοβουλευτική μειοψηφία εξ υπαρχής απομακρύνει οποιανδήποτε υπόνοια κομματικής διάστασης στο ζήτημα.

Το βιβλίο του Κώστα Βλάσση έρχεται να δώσει πλήρη και τεκμηριωμένη απάντηση στο ζήτημα της ύπαρξης και της σκοπιμότητας του διαβόητου νόμου. Με ερευνητική ενεργητικότητα που, ευλόγως άλλωστε, δεν επέδειξε κανείς από όσους θέλησαν να εκμεταλλευτούν προπαγανδιστικά τον νόμο, και με αναλυτική πληρότητα που δεν αφήνει την παραμικρή αμφιβολία για το πλαίσιο και τα κίνητρα της ψήφισής του, απαντά τελεσίδικα στο ζήτημα, φωτίζοντας ταυτόχρονα μία πολύ λίγο γνωστή πτυχή της περιόδου της Μικρασιατικής Εκστρατείας, αυτήν του προσφυγικού ζητήματος πριν από την Καταστροφή.

Το βιβλίο ξεκινά με μία αναλυτική επισκόπηση των αναφορών στον Νόμο 2870, τόσο στη δημοσιογραφική επικαιρότητα όσο και στην επιστημονική βιβλιογραφία, από το 1930, οπότε για πρώτη φορά εγείρει το θέμα ένας δημοσιογράφος, μέχρι σήμερα. Ήδη από την επισκόπηση αυτή καθίσταται σαφές ότι το ζήτημα του Νόμου και της δήθεν αντιπροσφυγικής και αντιβενιζελικής στόχευσής του εγείρεται περιοδικά από βενιζελικούς δημοσιογράφους, ενώ από τους επαγγελματίες ιστορικούς που σποραδικά και φευγαλέα αναφέρονται σε αυτόν στις εργασίες τους, δεν αποδίδεται ποτέ κάποια μεμπτή πρόθεση στην ψήφιση του νόμου.

Εν συνεχεία, το βιβλίο κάνει μία σχετικά σύντομη (40 σελίδες) αλλά πλήρη και ουσιαστική έκθεση της οικονομικής καταστάσεως της Χώρας κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία, όπως μάλιστα αυτή διαμορφωνόταν ήδη κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, μιας και η Μικρασιατική Εκστρατεία αποτελούσε για την Ελλάδα και από οικονομικής πλευράς, όπως και από πολιτικής, την οργανική συνέχεια του Μεγάλου Πολέμου. Η έκθεση της οικονομικής κατάστασης του Κράτους είναι απαραίτητη, γιατί φωτίζει αναλυτικά και την οριακή οικονομική κατάσταση στην οποία βρισκόταν επί τρία συνεχή χρόνια το κράτος, το οποίο διεξήγαγε έναν πόλεμο και έφερε το βάρος της πλήρους στρατιωτικής κινητοποίησης της Χώρας. Η δραματική οικονομική κατάσταση εξηγεί πειστικά την απόλυτη και αντικειμενική αδυναμία του Κράτους να αναλάβει πρόσθετες δαπάνες που σχετίζονταν ακόμη και με το εξαιρετικά πιεστικό προσφυγικό πρόβλημα της εποχής. Εδώ πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα κάτι που είναι ελάχιστα κατανοητό σήμερα: το Ελληνικό Κράτος της εποχής εκείνης, όπως άλλωστε και η συντριπτική πλειοψηφία των κρατών, συμπεριλαμβανομένων των «προηγμένων» κρατών της εποχής, δεν ήταν τα μεγάλα κοινωνικά κράτη της μετά τον Β’ ΠΠ Δύσης, με τις μεγάλες κοινωνικές παροχές και τις παντός είδους ευρύτατες δραστηριότητες «δευτερεύουσας σημασίας». Αυτό σημαίνει ότι, εκ της φύσεώς του, το Κράτος της εποχής εκείνης δεν είχε σημαντικά οικονομικά βάρη τα οποία θα μπορούσε να περικόψει προκειμένου να αντιμετωπίσει άλλα, έκτακτα και οξέα προβλήματα, όπως το προσφυγικό, που εμφανίστηκαν αιφνιδιαστικά. Αντιθέτως, πέραν του ότι βασιζόταν σε μία πολύ ασθενή εθνική οικονομία, και μάλιστα εμπόλεμη, ήταν αφιερωμένο στην υποστήριξη της τιτάνιας στρατιωτικής προσπάθειας και στη λειτουργία ενός περιορισμένου κρατικού μηχανισμού. Το κεφάλαιο σχετικά με την οικονομική κατάσταση της Χώρας κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία θα δικαιολογούσε από μόνη της την απόκτηση του βιβλίου αυτού, καθώς είναι η μοναδική έκθεση που γεφυρώνει το χάσμα ανάμεσα σε εξειδικευμένες και δυσπροσπέλαστες μονογραφίες σχετικά με το θέμα, και τις συνήθεις αλλά ήκιστα διαφωτιστικές φευγαλέες αναφορές σε «κακή οικονομική κατάσταση» και «μεγάλες οικονομικές δυσκολίες» της Χώρας κατά την περίοδο αυτήν.

Ακολούθως, στον πυρήνα του βιβλίου αναπτύσσεται το προσφυγικό πρόβλημα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και της Μικρασιατικής Εκστρατείας. Εκεί, αναλυτικά και τεκμηριωμένα εξηγείται ότι, σε αντίθεση με την υπεραπλουστευμένη αντίληψη που υφίσταται στο ευρύ κοινό σχετικά με τη δημιουργία του μεγάλου προσφυγικού κύματος από την Ιωνία το 1922, μετά την υποχώρηση του Ελληνικού Στρατού από την Ανατολία μέχρι την Ιωνία, προσφυγικό πρόβλημα υπήρχε οξύτατο και μεγάλης έκτασης από πολύ νωρίτερα. Ήδη πριν από την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου κατέφταναν στην Ελλάδα μαζικά κύματα από κατοίκους της Ιωνίας που εκδιώκονταν από τους Τούρκους, ενώ κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας σχηματίστηκαν μεγάλες προσφυγικές ροές Ελλήνων από τον Πόντο, τόσο κατοίκων του Πόντου όσο και των Ελλήνων που είχαν ήδη φύγει υπό πίεση από τον Πόντο και κατοικούσαν στον Καύκασο, υπό συνθήκες όχι «ιδανικές». Οι πληθυσμοί αυτοί, υπό την πίεση της αναταραχής του Α’ ΠΠ και της Οκτωβριανής Επανάστασης, επεδίωκαν να επανέλθουν στην ασφάλεια της Ελλάδας. Αυτό όμως έθετε για το Ελληνικό Κράτος απαιτήσεις στις οποίες δεν μπορούσε να ανταποκριθεί οικονομικά. Αυτός, άλλωστε, ήταν και ο λόγος που οι προσφυγικές ροές από τον Καύκασο, όπου η κατάσταση αξιολογούταν ως εξαιρετικά δύσκολη αλλά ανεκτή, διακόπηκαν από την κυβέρνηση Βενιζέλου, το θέρος του 1920 και επανεκκινήθηκε από τις μετανοεμβριανές κυβερνήσεις, για να διακοπεί και πάλι εν όψει της επιστράτευσης και της έναρξης των μεγάλων επιχειρήσεων του Μαρτίου 1921. Επιπλέον, κατά το 19221 οι απαιτήσεις για το Ελληνικό Κράτος αυξάνονταν, καθώς στην περιοχή του Καυκάσου άρχισε η διάδοση λοιμωδών νοσημάτων. Η αντιμετώπιση των λοιμωδών αυτών νοσημάτων έθετε ακόμη πιο μεγάλες απαιτήσεις στην υποδοχή προσφύγων -για λόγους δημοσίας υγείας. Αυτό με τη σειρά του ανέβαζε ακόμη περισσότερο το κόστος της υποδοχής προσφύγων, οι οποίοι στη Ρωσία ζούσαν υπό δραματικές συνθήκες. Έτσι, το Ελληνικό Κράτος βρέθηκε ενώπιον ενός δραματικού αλλά και εξαιρετικά πιεστικού διλήμματος: είτε να συνεχίσει να υποστηρίζει την πολεμική προσπάθεια προκειμένου να διασφαλίσει την επιβίωση των πληθυσμών της Μικρασίας ή να υποστηρίξει την υποδοχή των πληθυσμών της Ρωσίας και του Καυκάσου οι οποίοι υφίσταντο οριακές συνθήκες. Το Ελληνικό Κράτος έλαβε την εύλογη απόφαση να αντιμετωπίσει την πολεμική προσπάθεια κατά προτεραιότητα, η οποία σχετιζόταν με την άμεση επιβίωση πολύ μεγαλύτερων πληθυσμών. Στο πλαίσιο της προτεραιότητας αυτής, και προκειμένου να αντιμετωπιστεί η εύλογη, συνεχής εισροή προσφύγων από τον Καύκασο, νομοθετήθηκε από τη Βουλή η απαγόρευση της εισόδου προσφύγων στην επικράτεια. Αυτός άλλωστε είναι και ο λόγος που ο Νόμος 2870/1922 ψηφίστηκε ομόφωνα, τόσο από την αντιβενιζελική κυβέρνηση όσο και από τη βενιζελική αντιπολίτευση -στοιχείο που οι κατά καιρούς προπαγανδιστές αποφεύγουν συστηματικά να αναφέρουν. Το βιβλίο καθιστά σαφές γιατί δεν υφίσταται ούτε το ενδεχόμενο ο νόμος αυτός να ψηφίστηκε «εν αγνοία» της αντιπολιτεύσεως αλλά με την απολύτως σύμφωνη γνώμη της.

Το βιβλίο του Κώστα Βλάσση αποτελεί μία εξαιρετική, συγκροτημένη και αναλυτική -όσο και ψύχραιμη- έκθεση της κατάστασης αυτής, συνοδευόμενη από άφθονο όσο και εξαιρετικά πολύτιμο υλικό τεκμηρίωσης, προϊόν κοπιώδους ερευνητικής προσπάθειας του συγγραφέα, το οποίο αποδεικνύει με «τεθωρακισμένο» τρόπο την ερμηνεία των επίμαχων γεγονότων από τον συγγραφέα. Ίσως, μάλιστα, το κεντρικό χαρακτηριστικό του βιβλίου είναι ότι η θέση του υποστηρίζεται κυρίως με την παράθεση εκτενέστατου πρωτογενούς υλικού και λιγότερο με ανάλυση, επιχειρήματα ή συλλογισμούς του συγγραφέα. Το χαρακτηριστικό αυτό το καθιστά απαιτητικό στην ανάγνωση, προσδίδει όμως και εξαιρετική ισχύ στη θέση του συγγραφέα.

Το βιβλίο του Κώστα Βλάσση αποτελεί μία πολύτιμη συμβολή στη διευκρίνιση της ιστορίας όχι μόνον της Μικρασιατικής Εκστρατείας αλλά της Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας συνολικά.

Συνιστάται ανεπιφύλακτα!

[Ζαποτέκος]

Σε αντίθεση με το 1922 , στα 1920 :

Στο μεταξύ, η κάθοδος των Μπολσεβίκων οδήγησε μεγάλο αριθμό Ρωμιών του Καυκάσου στα λιμάνια του Βατούμ και του Νοβοροσίσκ, σε αναζήτηση πλοίων προς την Ελλάδα . Περίπου 150.000 Πόντιοι του Καυκάσου μεταφέρθηκαν στη Μακεδονία και τη Θράκη. Από αυτούς , περίπου 40.000 μεταφέρθηκαν στην Θεσσαλονίκη, όπου γυρνούσαν γυμνοί και πεινασμένοι. Η Ελλάδα είχε εξαντλήσει κάθε πόρο στην Μικρασιατική Εκστρατεία και η Θεσσαλονίκη ήταν μια καμένη πόλη με δεκάδες χιλιάδες πυροπαθείς. Τον Μάιο του 1920 ο διοικητής της ελληνικής αποστολής στον Πόντο , αντισυνταγματάρχης Ηρακλής Πολεμαρχάκης, απέστειλε

«προς πάντας τους προέδρους των εν Πόντω και Καυκάσω ελληνικών κοινοτήτων τηλεγραφικήν εγκύκλιον δια της οποίας γνωστοποιεί ότι η ελληνική κυβέρνησις απηγόρευσεν προς το παρόν πάσαν μετανάστευσιν , διετάχθη δε η εις τας πατρίδας των επαναφορά πάντων των αυτοβούλως μεταναστευσάντων και η μη παροχή εις αυτούς οιασδήποτε περιθάλψεως. Η Ελληνική κυβέρνησις εν καιρώ θα κανονίση τα του τρόπου της μεταναστεύσεως».

Υπήρξαν αρκετές σκέψεις για τη μεταφορά των προσφύγων από τον Καύκασο στο Μικρασιατικό Πόντο, αλλά αυτό θα ισοδυναμούσε με παράδοσή τους στον κεμαλικό στρατό. Ήδη, τον Ιούνιο και τον Ιούλιο του 1920 άρχισαν να σημειώνονται βιαιοπραγίες σε βάρος των Ρωμιών στην Κερασούντα.

Ευάγγελος Χεκίμογλου, Ελλήνων Ιστορικά , τεύχος 13 , «H σφαγή των Ποντίων» , σελ. 82

[Ζαποτέκος]

Κωνσταντίνος Δ. Βλάσσης στην «Καθημερινή»: Υπήρχαν «fake news» για το 1922;
Συνέντευξη στον Σάκη Ιωαννίδη

«Και η κυβέρνησις αφ’ ενός μεν τρομοκρατηθείσα, αφ’ ετέρου δε φοβηθείσα την δημιουργίαν “προσφυγικού ζητήματος” εξαπέστειλεν επειγόντως εις Σμύρνην τους δυστυχείς τότε υπουργούς της Στράτον και Θεοτόκην, ακριβώς διά να ματαιωθή, όπως εματαιώθη, δυστυχώς, η αναχώρησις του πληθυσμού της Μ. Ασίας», έγραφε η εφημερίδα «Πατρίς» στο φύλλο της 12ης Ιανουαρίου 1930, σχολιάζοντας τη μετάβαση των υπουργών Θεοτόκη και Στράτου στη Σμύρνη στις 17 Αυγούστου 1922.

Oπως είναι γνωστό, η εφημερίδα έγραφε τότε ότι ο Yπατος Αρμοστής Σμύρνης Αριστείδης Στεργιάδης είχε ζητήσει λίγες ημέρες πριν από την έναρξη της «στρατιωτικής αποσυνθέσεως» την αποστολή πλοίων στο λιμάνι της πόλης για να παραλάβουν τον στρατό, το πολεμικό υλικό και τους πρόσφυγες. Σύμφωνα με το άρθρο της «Πατρίδος», στην έκκληση του Στεργιάδη απαντάει «ο Πρόεδρος της Κυβερνήσεως διά του εξής τηλεγραφήματος: “Αποφύγατε δημιουργίαν προσφυγικού ζητήματος. Δ. Γούναρης”».

Αυτή η φράση του Γούναρη, όπως τη μετέφερε η εφημερίδα, ήταν ένας από τους παράγοντες που δημιούργησαν την πεποίθηση ότι το ελληνικό κράτος της εποχής αλλά και η αντιβενιζελική κυβέρνηση ήταν εχθρική απέναντι στην έλευση των Μικρασιατών προσφύγων. Ακριβώς αυτή την πεποίθηση επιχειρεί να ανατρέψει ο ερευνητής και συγγραφέας Κωνσταντίνος Δ. Βλάσσης με το βιβλίο του «Οι τελευταίες ημέρες του Αρμοστή» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Archive, στο οποίο στέκεται κριτικά και σε μια σειρά άλλων ζητημάτων εξαιρετικά κρίσιμων για τις ημέρες της καταστροφής και για την ιστορία και τη δράση του Αριστείδη Στεργιάδη.

Ο κ. Βλάσσης λέει στην «Κ» ότι η έρευνά του δεν εντόπισε τηλεγράφημα ούτε του Στεργιάδη με αίτημα για αποστολή πλοίων για τη διάσωση των πολιτών, αλλά ούτε και τηλεγράφημα του Γούναρη με εντολή να μη δημιουργηθεί προσφυγικό ζήτημα. Αντιθέτως θεωρεί ότι υπήρχε σκοπιμότητα από την πλευρά της εφημερίδας που απηχούσε τις θέσεις των βενιζελικών. «Η εφημερίδα έκανε αυτή την καταγγελία χωρίς να παρουσιάσει το σώμα ενός τηλεγραφήματος, έστω και ως φωτογραφία, και είναι η μοναδική που το επικαλείται. Επίσης στο δημοσίευμα δεν αναφέρεται η ημερομηνία στην οποία αποστέλλεται η απάντηση του Γούναρη και αφήνει τον αναγνώστη να υποθέσει ότι το μήνυμα εστάλη την ίδια ημέρα με το τηλεγράφημα του Στεργιάδη. Ολα αυτά είναι κατά δήλωση της εφημερίδας που είναι ακραία αντιπολιτευτική», σημειώνει και προσθέτει ότι η λανθασμένη εντύπωση επικράτησε στη μετέπειτα βιβλιογραφία, διότι οι δημοσιογράφοι του αντιπολιτευόμενου Τύπου μετέφεραν την αρθρογραφία τους σε βιβλία που εκδόθηκαν αργότερα για τη μικρασιατική καταστροφή.

«Μπορεί κάποιος να τα μελετάει, αλλά πρέπει να τα αξιολογεί λαμβάνοντας υπ’ όψιν ότι οι συντάκτες τους ήταν δημοσιογράφοι, εργαζόμενοι σε κομματικά έντυπα της εποχής, δρούσαν μέσα στο πλαίσιο του εθνικού διχασμού και πολλοί από αυτούς ήταν μικρασιατικής καταγωγής και είχαν μια επιπλέον φόρτιση στα γραπτά τους», τονίζει.

Ο συγγραφέας αναγνωρίζει και δικαιολογεί την προτεραιότητα που δόθηκε στη διάσωση του στρατού και επισημαίνει ότι δεν υπήρξε ποτέ ουσιαστική απαγόρευση εξόδου από τη Σμύρνη για τους πρόσφυγες. «Ο Στεργιάδης γνωρίζει ότι τα πλοία που έρχονται προορίζονται για τον ελληνικό στρατό. Ο ίδιος δεν είχε αρμοδιότητα να ζητήσει τι είδους πλοία θα έρθουν και θα πλευρίσουν. Η υπηρεσιακή αλληλογραφία αποδεικνύει ότι δεν υπήρχε καμία απαγόρευση και μάλιστα μέχρι τις 5 Σεπτεμβρίου, οπότε και ολοκληρώθηκε η εκκένωση του στρατού, υπάρχει ήδη ένα πλήθος άνω των 200.000 Μικρασιατών προσφύγων που βρήκαν καταφύγιο στην Ελλάδα. Δεν μπορεί να ισχύουν και τα δύο», σημειώνει.

Ο ίδιος αντικρούει και την ευρύτερη πεποίθηση ότι το ελληνικό κράτος προσπάθησε να εμποδίσει τους Μικρασιάτες πρόσφυγες να έρθουν στην Ελλάδα μέσω του νόμου 2870 του 1922 «περί της παρανόμου μεταφοράς προσώπων ομαδόν ερχομένων εις Ελληνικούς λιμένας εκ της αλλοδαπής», που ψηφίστηκε έναν μήνα πριν από την καταστροφή της Σμύρνης.


«Η ψήφιση αυτού του νόμου ήταν μια υπόθεση τετραετίας που ξεκίνησε από την κυβέρνηση Βενιζέλου, επειδή υπήρχε η προοπτική ενός γενικότερου μεταναστευτικού κύματος από τους Ελληνες του Καυκάσου προκειμένου να εμπλουτιστεί και να πυκνώσει το ελληνικό στοιχείο στη Μακεδονία», μας λέει και προσθέτει ότι ο κυβερνητικός σχεδιασμός «πάγωσε» για οικονομικούς λόγους το καλοκαίρι του 1920 και με τις πολεμικές επιχειρήσεις του στρατού το 1921. «Από τον Μάρτιο έως τον Ιούλιο του 1922 ήρθαν άνω των 16.000 ομογενών από τον Καύκασο και τη Νότια Ρωσία χωρίς ταξιδιωτικά έγγραφα και απροειδοποίητα, και γι’ αυτό στις 31 Μαΐου 1922 η κυβέρνηση εισάγει επειγόντως προς ψήφιση τον νόμο και ψηφίζεται ομόφωνα και από τους βενιζελικούς βουλευτές», και παραπέμπει στο σχετικό βιβλίο του («Πρόσφυγες, οικονομία και νομοθεσία κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία», εκδ. Δούρειος Ιππος) για το χρονικό της ψήφισης.


Υπατος Αρμοστής με θετικό έργο και ακραίες αντιδράσεις

Κατά τον συγγραφέα, ο Υπατος Αρμοστής δεν ζήτησε την αποστολή πλοίων για τη διάσωση του πληθυσμού, όπως δεν ευσταθεί το ότι εγκατέλειψε τη Σμύρνη αβοήθητη. «Από την υπηρεσιακή αλληλογραφία φαίνεται ότι ο Στεργιάδης ζήτησε από τις 19 Αυγούστου να κινηθεί η ελληνική κυβέρνηση διπλωματικά για να πετύχει παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων στη Σμύρνη. Η ελληνική πλευρά επιθυμούσε να εξέλθουν στη στεριά ένοπλα τμήματα ή μονάδες πεζοναυτών που θα δημιουργούσαν προστατευτικό κλοιό γύρω από τη Σμύρνη και θα απαγόρευαν τη διέλευση των κεμαλικών δυνάμεων που πλησίαζαν και ακόμα και τότε δεν υπήρχε σκέψη για οριστική εκκένωση της πόλης», σημειώνει ο συγγραφέας.



Ακόμη και στις 24 Αυγούστου, προσθέτει, οι επιτελείς της Αθήνας που καταφτάνουν στη Σμύρνη διατηρούν μια ελπίδα να αντιτάξουν μια γραμμή άμυνας γύρω από την πόλη ώστε να εκκενωθεί ομαλά ο στρατός και να μεταφερθεί το πολεμικό υλικό στην Ελλάδα, και μέσα σε αυτό το πλαίσιο να εκκενωθεί και να διαφύγει και ο χριστιανικός πληθυσμός. Κάτι τέτοιο όμως δεν συνέβη, καθώς η κατάρρευση του μετώπου ήταν ραγδαία και η φυγή του στρατού που κατευθύνθηκε στη Σμύρνη ήταν άτακτη. «Βέβαια αποδείχτηκε ότι ακόμη και οι Βρετανοί δεν είχαν διάθεση να αντιταχθούν στον νικηφόρο τουρκικό στρατό. Ειδικά η ταχεία κατάρρευση του ελληνικού στρατού υπονόμευσε όλη τη διπλωματική προσπάθεια», προσθέτει.

Στο βιβλίο ο συγγραφέας αξιοποιεί αρχειακό υλικό από το αρχείο της Υπατης Αρμοστείας Σμύρνης που βρίσκεται στα ΓΑΚ, το αρχείο του ίδιου του Στεργιάδη που ανήκει στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, το υπουργείο Εξωτερικών, αρχειακές πηγές του υπουργείου Εξωτερικών και άλλες, προσπαθώντας να παρακολουθήσει τις υπηρεσιακές κινήσεις του Αρμοστή, χωρίς να προβαίνει σε μια αγιογραφία του. «Ο Στεργιάδης ήταν αντικοινωνικός, κλειστός άνθρωπος, αντιπαθούσε τη στρατιωτική ηγεσία και τον κλήρο και είχε το μεγάλο μειονέκτημα των ακραίων αντιδράσεων που δημιούργησαν μια κακή εικόνα. Το έργο που έκανε στη Σμύρνη ήταν θετικό, όπως η ίδρυση του πανεπιστημίου, αλλά δεν υπήρχε χρόνος να αποδώσει. Η εικόνα του αμαυρώθηκε αργότερα στις συνεντεύξεις του, όπου παρεκτρέπεται σε υπερβολές», μας λέει ο συγγραφέας. Οπως;

«Οπως τις κατηγορίες που προσάπτει στο πρόσωπο του αρχιστρατήγου Γεωργίου Χατζηανέστη», λέει ο κ. Βλάσσης, για τον οποίο δήλωσε μετά την εκτέλεσή του ότι αδιαφόρησε για πληροφορίες που είχε ο ίδιος ως Αρμοστής για την κεμαλική επίθεση του Αυγούστου. «Δεν έχει εντοπιστεί όμως τηλεγράφημα με τέτοιες πληροφορίες. Αντιθέτως υπάρχει τηλεγράφημα του Στεργιάδη στις 17 Αυγούστου που λέει ότι για την κατάρρευση του μετώπου δεν προκύπτει καμία ευθύνη από τη στρατιωτική ηγεσία», καταλήγει.
https://www.istorikathemata.com/2022/07 ... -1922.html

[Ζαποτέκος]

Το αφήγημα του βενιζελικού Τύπου για την Μικρασιατική Καταστροφή ως παραγωγός Ιστορίας (το παράδειγμα του Παντελή Ι. Καψή)
Γράφει ο Κωνσταντίνος Δ. Βλάσσης
https://www.istorikathemata.com/2022/09 ... st_27.html

[Ζαποτέκος]

( Αλησμόνητες Πατρίδες του Ελληνισμού , τόμος 4 )

[Ζαποτέκος]

Η κατάρρευση του μετώπου τον Αύγουστο του 1922 και το ζήτημα των πληθυσμών
https://www.istorikathemata.com/2023/02/1922.html
του Κωνσταντίνου Δ. Βλάσση
(Παρουσιάζεται παρακάτω, η ανακοίνωση του Κωνσταντίνου Δ. Βλάσση στα πλαίσια του Συνεδρίου “Από τις Σέβρες στη Λωζάννη” που διεξήχθη μεταξύ 14-17 Δεκεμβρίου 2022 και συνδιοργάνωσαν το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων και το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών “Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος”. Το κείμενο προσαρμόστηκε στα χρονικά όρια που είχαν τεθεί στους συνέδρους, ενώ εκτενέστερη εκδοχή με περισσότερα στοιχεία και τις απαραίτητες υποσημειώσεις κατατέθηκε για την δημοσιέυση των Πρακτικών που θα εκδοθούν εντός του 2023.)

Πρόλογος

Η κατάρρευση της Στρατιάς Μικράς Ασίας τον Αύγουστο του 1922, προκάλεσε την μεγαλύτερη ανθρωπιστική κρίση που γνώρισε ποτέ η Ελλάδα. Στο πλαίσιο του Εθνικού Διχασμού και των οξέων πολιτικών παθών, διατυπώθηκε στον Τύπο η άποψη πως η Αθήνα δεν μερίμνησε προς διάσωση των πληθυσμών. Παρακάτω, εξετάζεται το συγκεκριμένο θέμα βάσει αρχειακών πηγών και επίσημων τεκμηρίων.

Νόμος 2870/1922

Εξετάζοντας την περίπτωση της ψήφισης του Νόμου 2870 με τον οποίο απαγορευόταν η είσοδος στην χώρα δίχως τα απαραίτητα ταξιδιωτικά έγγραφα και ανατρέχοντας, σε αρχειακό υλικό, εντοπίζουμε τις ρίζες της υπόθεσης το καλοκαίρι του 1919, όταν απεστάλησαν από την Αθήνα, υπάλληλοι του Υπουργείου Περιθάλψεως, προκειμένου να εξετάσουν την κατάσταση των ομογενών στην περιοχή του Καυκάσου. Όπως έγινε αντιληπτό υπήρχε μια κρίσιμη μάζα 100-200.000 ψυχών, που επιθυμούσαν να μεταναστεύσουν στην Ελλάδα και η κυβέρνηση Βενιζέλου σκέφθηκε πως αποτελούσε ιδανικό τρόπο για πύκνωση του ελληνικού στοιχείου στην Μακεδονία.




Ωστόσο, η οικονομική κατάσταση σταδιακά άρχισε να επιδεινώνεται, αναγκάζοντας την κυβέρνηση να καταφύγει σε ευρύ εσωτερικό δανεισμό, καθώς η στρατιωτική παρουσία στην Μικρά Ασία απαιτούσε την αφιέρωση σημαντικών πόρων. Τον Απρίλιο του 1920, ο πρωθυπουργός ανέθεσε στον διπλωμάτη Κωνσταντίνο Ρέντη να μελετήσει το θέμα και να εισηγηθεί την μελλοντική πολιτική. Αυτός, ανέφερε πως δεν επιβάλλετο η λήψη δραστικών μέτρων, καθώς δεν υπήρχε άμεσος κίνδυνος για τους εκεί Έλληνες. Οι οριστικές αποφάσεις ελήφθησαν στο Υπουργικό Συμβούλιου της 26ης Μαΐου, που αποφάσισε την μεταφορά μόνο 39.000 ατόμων, ενώ επιτρεπόταν σε όσους επιθυμούσαν να μεταφερθούν με δικά τους έξοδα, αν εκτιμάτο ότι είχαν τα μέσα για την συντήρησή τους επί 3μηνο και με ρητώς διατυπωμένη δήλωση επί του διαβατηρίου «ότι ουδεμίαν περί συντηρήσεως ή εγκαταστάσεώς των ευθύνην φέρει η κυβέρνησις». Όπως τηλεγραφούσε ο Ρέντης: «το ζήτημα των εν Ρωσσία Ελλήνων, εν τη κυρίως βάσει του, υπήρξεν ελάχιστα προσφυγικόν και τα μέγιστα μεταναστευτικόν. Ο Ελληνισμός δεν καταδιώκεται και αν δυσφορή λόγω της καταστάσεως, βεβαίως υποφέρει ολιγώτερον ή κατά την διάρκειαν του πολέμου».

Η μετανάστευση Καυκασίων στην Ελλάδα συνεχίστηκε από την νέα κυβέρνηση μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου μεταφερθέντων συνολικά περίπου 70.000, αλλά τον Μάρτιο του 1921, μετά την επιστράτευση εφέδρων για τις κλιμακούμενες επιχειρήσεις στην Μικρά Ασία, μοιραία διεκόπη η διαδικασία.

Ωστόσο, από την άνοιξη του 1922, οι ομογενείς στην Νότιο Ρωσσία μη αντέχοντας τις συνθήκες εκεί, έλαβαν μια πρωτοβουλία απελπισίας. Απροειδοποίητα άρχισε τον Μάρτιο η άφιξη χιλιάδων Ποντίων. Οι ίδιοι είχαν ναυλώσει ατμόπλοια, των οποίων οι πλοίαρχοι επιδιώκοντας το εύκολο κέρδος, τους μετέφεραν δίχως άδεια από τις ελληνικές Αρχές. Το πρόβλημα ήταν οξύτατο, καθώς εκτός των ζητημάτων στέγασης και περίθαλψης που ανέκυπταν, μεταξύ των επιβατών που μεταφέρονταν υπό άθλιες συνθήκες, σημειώνονταν θάνατοι και μεταδοτικές ασθένειες. Όλοι έπρεπε πρώτα να απολυμανθούν, να αναρρώσουν και αργότερα να αρχίσει η αποκατάστασή τους.

Νέες αφίξεις σημειώθηκαν τον Μαΐο, οπότε στις 31 Μαΐου υποβλήθηκε κατεπείγον νομοσχέδιο με το οποίο επιβάλλονταν αυστηρές κυρώσεις στους πλοιοκτήτες που μετέφεραν επιβάτες άνευ αδείας. Στις 11 Ιουνίου ψηφίσθηκε ομοφώνως ο Νόμος 2870 που δημοσιεύθηκε στις 20 Ιουλίου. Παρ’ όλα αυτά και κατά τον Ιούλιο, εξακολούθησαν οι αφίξεις.

Η κατάσταση στο εσωτερικό

Όμως, τι συνθήκες επικρατούσαν το 1922 στο εσωτερικό της Ελλάδας; Η κατάσταση ήταν δεινή μετά από 7ετή διαρκή πολεμική κινητοποίηση, διατηρώντας ενεργό Στρατό περίπου 350.000 ανδρών, για τον οποίο την διετία 1921–1922 το κράτος είχε δανεισθεί υπέρογκα ποσά. Ο δανεισμός και η επιδείνωση της Οικονομίας είχαν απτά αποτελέσματα στην αύξηση του κόστους διαβίωσης των πολιτών, ενώ η δραχμή συνέχισε να υποτιμάται συναλλαγματικά.

Τον Ιούνιο εξαντληθέντος του συναλλάγματος η κυβέρνηση αποφάσισε να δανεισθεί 1 εκατομμύριο λίρες Αγγλίας. Εντός του Ιουλίου και το ποσό αυτό είχε εξανεμιστεί. Η έλλειψη συναλλάγματος, είχε επίπτωση στον ζωτικής σημασίας κλάδο της Ναυτιλίας, καθώς σπάνιζε η εισαγωγή γαιανθράκων με αποτέλεσμα από κάποιο σημείο και μετά να απειλείται με κίνδυνο παράλυσης ακόμα και η Ακτοπλοΐα.

Παράλληλα, είχε αντίκτυπο στην ανεπάρκεια σίτου, επηρεάζοντας την καθημερινή διατροφή των πολιτών με άρτο. Το κράτος είχε αναλάβει την εισαγωγή των σιτηρών, καθισταμένης της μεγαλύτερης συναλλαγματοβόρας κρατικής δαπάνης, αλλά το 1922 για πρώτη φορά θα ήταν διαθέσιμη η παραγωγή της Θράκης. Υπολογιζόταν πως η εκεί παραγωγή θα επαρκούσε για να μειώσει κατά 50% το έλλειμμα σιτοπαραγωγής που παρουσίαζε η Ελλάδα σε ετήσια βάση. Συνεπώς, η κυβέρνηση αποφάσισε να αγοράσει το σύνολο του σίτου, προκειμένου να εξοικονομήσει πολύτιμο συνάλλαγμα. Ωστόσο, ενώ η τιμή που προσφέρθηκε στους παραγωγούς θεωρήθηκε ικανοποιητική κι απέστελναν μαζικά ευχαριστήρια τηλεγραφήματα προς την κυβέρνηση, αντέδρασαν οι κάθε λογής μεσάζοντες και έμποροι, οι οποίοι έτυχαν και της υποστήριξης των Θρακών βουλευτών για αντιπολιτευτικούς λόγους. Το αποτέλεσμα ήταν να σημειωθεί καθυστέρηση στην διενέργεια των περιοδικών δημοπρασιών εισαγωγής σιτηρών με συνέπεια την εμφάνιση διακοπών στην τροφοδοσία σημαντικών πληθυσμιακών κέντρων. Μεταξύ Μαΐου-Αυγούστου, η κυβέρνηση ενημερωνόταν διαρκώς για έλλειψη σιτηρών/αλεύρων σε ολόκληρες περιφέρειες της χώρας και άμεσο κίνδυνο διασάλευσης της δημόσιας τάξης.

Οι μικρασιατικοί πληθυσμοί

Περνώντας στο θέμα των μικρασιατικών πληθυσμών στην υπό ελληνικό έλεγχο Μικρά Ασία, πρέπει να διευκρινιστεί ότι στην διάρκεια των διαδοχικών διεργασιών προς επίλυση της ελληνοτουρκικής διαφοράς όπως αυτή διαμορφώθηκε το 1922, ουδέποτε εξετάστηκε οποιοδήποτε ενδεχόμενο αποχώρησής από τις εστίες τους. Το δυσμενέστερο σενάριο για τις χριστιανικές μειονότητες, αφορούσε αποχώρηση του Ελληνικού Στρατού, πλήρη τουρκική κυριαρχία επί της Μικράς Ασίας, με παράλληλη ύπαρξη προνοιών εξασφάλισης των δικαιωμάτων τους υπό την επίβλεψη της Κοινωνίας των Εθνών. Όλα αυτά βάσει συμβατικής δέσμευσης των μερών, ως τμήμα μιας συνθήκης ειρήνης.

Σε κάθε περίπτωση, με τα τότε δεδομένα ουδείς μπορούσε να φανταστεί ότι ο επί 3ετία νικηφόρος Ελληνικός Στρατός θα εξέλιπε ξαφνικά από το προσκήνιο, οδηγώντας σε απόφαση εσπευσμένης εκκένωσης. Όμως, αυτό ακριβώς συνέβη τον Αύγουστο του 1922, κάτι ασύλληπτο, αλλά εντός λίγων ημερών κατέρρευσε απότομα, η στρατιωτική προστατευτική ασπίδα της Ελλάδας. Συνεπώς, οποιαδήποτε μετέπειτα επίκληση επιχειρημάτων περί δυνατότητας οργανωμένης μεταφοράς του χριστιανικού πληθυσμού, σε περίπτωση εκκένωσης της Μικράς Ασίας, αποτελεί απλά εκ των υστέρων σοφία.

Η στρατιωτική κατάρρευση

Στο πολιτικοδιπλωματικό πεδίο, ενώ αναμένετο η σύγκληση διάσκεψης για εξεύρεση λύσης, το σκηνικό ανατράπηκε από την μεγάλη κεμαλική επίθεση στις 13 Αυγούστου 1922, οπότε το μέτωπο έσπασε. Στις 19 Αυγούστου, ο Αρχιστράτηγος ενημέρωσε τον Ύπατο Αρμοστή Σμύρνης πως σκόπευε να εγκαταστήσει αμυντική γραμμή στην Φιλαδέλφεια. Με την Στρατιά να υποχωρεί, ο έλεγχος των περιοχών στις οποίες εισήρχετο περνούσε σε αυτήν, συνεπώς υπάλληλοι και χωροφύλακες θα ανακαλούντο.


Ο Στεργιάδης ζήτησε να μην ενημερωθούν οι πολίτες για την προετοιμασία αποχώρησης και όταν την επομένη αυτοί είχαν αναστατωθεί από την διαρροή, διέταξε την παρεμπόδιση φυγής τους. Με αυτόν τον τρόπο θα αποφεύγετο η δημιουργία πανικού και προσφυγικού κύματος στην Σμύρνη προκαλώντας πρόβλημα επισιτισμού, ενώ αποφεύγετο η παρεμβολή εμποδίων στις στρατιωτικές μεταφορές με τον σιδηρόδρομο, καθώς σε εμπόλεμη κατάσταση, μοιραία το Στράτευμα αποκτά απόλυτη προτεραιότητα. Σε κάθε περίπτωση, δεδομένου ότι η Στρατιά βρισκόταν ακόμα πολύ ανατολικά, περίπου 150.000 πολίτες μεταφέρθηκαν σιδηροδρομικώς και με άλλα μέσα στην Σμύρνη, προσδοκώντας να βρουν καταφύγιο.


Αργά την νύκτα της 19ης Αυγούστου, ο Ύπατος Αρμοστής τηλεγράφησε στην κυβέρνηση προτείνοντας την επίδοση διαβήματος στους Συμμάχους ώστε να επέμβουν στρατιωτικά διασώζωντας την πόλη της Σμύρνης, αλλά και τους πληθυσμούς, οι οποίοι εξαιτίας έλλειψης μέσων δεν μπορούσαν να μεταφερθούν στην Ελλάδα. Πράγματι, τις πρώτες πρωϊνές ώρες της 20ής Αυγούστου τηλεγραφήθηκε στην πρεσβεία Λονδίνου, να ενημερώσει αρμοδίως. Λίγες ώρες αργότερα, ο υπεύθυνος Αρχιστράτηγος, τηλεγράφησε στην Αθήνα για ανάγκη σύναψης ανακωχής δεδομένου του ανεξέλεγκτου κύματος φυγής των ανδρών, με μόνη εναλλακτική μια προσπάθεια οργάνωσης άμυνας γύρω από την Σμύρνη.

Με τις ενέργειες για επέμβαση των Συμμάχων σε εξέλιξη, την ούτως ή άλλως ανεπάρκεια των πλωτών μέσων, μη έχοντας ακόμα ληφθεί απόφαση εκκένωσης και κυρίως την επιθυμία αποφυγής πρόκλησης πανικού και διαρροής του πληθυσμού όπου η άρχουσα τάξη θα έδιδε το κακό παράδειγμα, σε τηλεγράφημα που απέστειλε ο Στεργιάδης στην κυβέρνηση στις 22 Αυγούστου, εισηγήθηκε όπως «εμποδισθώσιν αναχωρήσωσι Έλληνες Μικρασιάται δι’ Ελλάδα ακόμη και όταν είναι εύποροι δυνάμενοι αναχωρήσωσι με συνήθη ταχυδρομικά ατμόπλοια». Ο πρωθυπουργός Πρωτοπαπαδάκης ενέκρινε αυθημερόν το μέτρο, αλλά δεν φαίνεται ότι προχώρησε και σε έκδοση σχετικής διαταγής, καθώς τις επόμενες ημέρες συνεχίστηκε η φυγή Μικρασιατών.

Απόφαση εκκένωσης

Τις πρώτες πρωϊνές ώρες της 25ης Αυγούστου, η κυβέρνηση ενημερώθηκε από τον υπουργό Στρατιωτικών Θεοτόκη που είχε μεταβεί στην Σμύρνη, ότι μετά από εξέταση της κατάστασης από τον νέο Αρχιστράτηγο Πολυμενάκο, δεν υπήρχε η παραμικρή ελπίδα. Αποφασίστηκε οριστικά, η εκκένωση της Στρατιάς και το απόγευμα το Υπουργικό Συμβούλιο αποφάσισε την υποβολή παραίτησης. Στις 28 Αυγούστου σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση υπό τον Νικόλαο Τριανταφυλλάκο.

Ήδη από τις 21 Αυγούστου, η κυβέρνηση προέβη στην απαγόρευση απόπλου παντός πλοίου από το λιμάνι του Πειραιά, επιτάσσοντας 25 ατμόπλοια. Τις επόμενες ημέρες με την οριστική απόφαση εκκένωσης, επιτάχθηκαν από την κυβέρνηση όλα τα ατμόπλοια κατευθυνόμενα προς Τσεσμέ. Με την υποχώρηση της ελληνικής Στρατιάς να εξελίσσεται με ταχύτερους ρυθμούς στον Νότο από τα Α΄ και Β΄ ΣΣ, αποδείχθηκε πως παρ’ όλο που έως τις 30 Αυγούστου είχε επιταχθεί το σύνολο των ατμοπλοίων (προκαλώντας πρόβλημα στον ανεφοδιασμό των νήσων), αυτά ήσαν ανεπαρκή όχι μόνο για την μεταφορά πολιτών, αλλά και την ταυτόχρονη εκκένωση του Γ΄ ΣΣ στην Προποντίδα.

Κυβέρνηση και Μεγάλες Δυνάμεις

Καθώς μετά την αποχώρηση από την Μικρά Ασία, δεν θα ήταν δυνατή η προσέγγιση ελληνικών ατμοπλοίων προς παραλαβή πολιτών, στις 25 Αυγούστου αποφασίστηκε να επιδοθεί διάβημα προς τις Μεγάλες Δυνάμεις ζητώντας βοήθεια για μεταφορά με δικά τους πλοία. Ο Γενικός Διευθυντής του Υπουργείου Εξωτερικών επισκέφθηκε την επομένη τις διπλωματικές αντιπροσωπείες στην Αθήνα αναφέροντας ότι: «η Ελληνική Κυβέρνησις μεθ’ όλην την διακαήν αυτής επιθυμίαν στερείται των μέσων να έλθη εις επικουρίαν των δυστυχών τούτων υπάρξεων μη δυναμένη να πράξη άλλο ή να ορίση εδάφη επί του Ελευθέρου Βασιλείου προς αποβίβασιν αυτών και συνεπώς επικαλείται την αρωγήν προς αποστολήν πλοίων προς παραλαβήν και παροχήν των μέσων στεγασμού και συντηρήσεως».

Την ίδια ημέρα, ο υπουργός και Γενικός Διοικητής Θράκης Χαράλαμπος Βοζίκης σε εξαιρετικώς επείγον τηλεγράφημα προς τους νομάρχες εξηγούσε την ανάγκη εξαιρετικής δραστηριότητας για την αντιμετώπιση της κρίσης, παρακαλούσε δε: «καταβάλητε άμεσον και ταχείαν προσπάθειαν προς εξεύρεσιν και προετοιμασίαν στέγης δι’ όσον το δυνατόν μεγαλειτέρου αριθμού προσφύγων», σημειώνοντας με έμφαση: «Λάβετε υπ’ όψιν ότι πρόκειται περί υψίστης εθνικής ανάγκης και αξιούμεν ταχείαν και αποτελεσματικήν ενέργειαν υμών».

Η κυβέρνηση σκέφθηκε να εγκαταστήσει τους 120-150.000 Μικρασιάτες που υπολογιζόταν πως είχαν καταφύγει στην Ελλάδα στις γεωργικές επαρχίες της Θράκης, Κρήτης και Κυκλάδων, εφ’ όσον μάλιστα και οι κατά τόπους Αρχές, ερωτώμενες, απάντησαν πως παρά τις δυσκολίες, θα έκαναν τα αδύνατα δυνατά.

Με την άφιξη των προσφύγων, η κοινή γνώμη κινητοποιήθηκε σταδιακά με διενέργεια εράνων, διάφορες εταιρίες και τράπεζες ανέλαβαν πρωτοβουλίες προς στέγαση και φιλοξενία, ενώ το κράτος άρχισε την επίταξη οικιών, αποθηκών, αλλά και την αραίωση των προσφύγων στην επαρχία. Στις 4 Σεπτεμβρίου το Υπουργικό Συμβούλιο αποφάσισε να συγκροτηθεί Κεντρική Πανελλήνιος Επιτροπή Συλλογής Εράνων υπό την επίτιμη προεδρεία της Βασίλισσας Σοφίας. Ταυτόχρονα, αποφασίστηκε η ναύλωση 3 ατμοπλοίων υπό ξένη σημαία προκειμένου να εκτελέσουν περιορισμένο αριθμό δρομολογίων για παραλαβή προσφύγων από την Σμύρνη. Ωστόσο, οι ξένοι πλοιοκτήτες ζητούσαν αυξημένα ναύλα και μάλιστα σε συνάλλαγμα , προβληματίζοντας την κυβέρνηση.

Εξαιτίας της έλλειψης συναλλάγματος, στις 3 Σεπτεμβρίου σε σύσκεψη μεταξύ υπουργών, διευθυντών τραπεζών και εμπόρων σταφίδας, εξετάστηκε ο τρόπος εξεύρεσης συναλλάγματος προς προμήθεια σιτηρών, λόγω της αναμενόμενης συρροής στην Ελλάδα 600.000 προσφύγων. Πράγματι, την επομένη, το Υπουργικό Συμβούλιο προέβη στον έκτακτο δανεισμό από τράπεζες ενώ χρησιμοποίησε και συνάλλαγμα που είχε διασωθεί από την Ύπατη Αρμοστεία Σμύρνης. Παράλληλα, δρομολόγησε την άνευ δημοπρασίας αγορά 5.000 τόννων γαιανθράκων προς εφοδιασμό των επίτακτων πλοίων.

Την 29η Αυγούστου επαναλήφθηκε το διάβημα για βοήθεια προς τις Μεγάλες Δυνάμεις και η Αγγλία απάντησε, πως δεν εμπόδιζε την Ελλάδα να μισθώσει αγγλικά πλοία, αλλά ότι «δεν μπορεί να αναλάβει καμία οικονομική ευθύνη για τη συντήρηση των προσφύγων λόγω της αόριστης έκτασης και διάρκειας μιας τέτοιας υποχρέωσης».

Η κυβέρνηση είχε την ευκαιρία στις 4 Σεπτεμβρίου, να διεθνοποιήσει περαιτέρω το θέμα. Ο Δρ. Νάνσεν ενημέρωσε τον Έλληνα αντιπρόσωπο στην ΚτΕ Γεώργιο Στρέιτ για ενδεχόμενο ανάληψης παροχής βοήθειας από την υπηρεσία περίθαλψης Ρώσσων προσφύγων στην Κωνσταντινούπολη. Ο Στρέιτ τον παρακάλεσε να φέρει το ζήτημα ενώπιον της Γενικής Συνέλευσης, πράγμα που έγινε την επόμενη ημέρα και στις 6 Σεπτεμβρίου αποφασίστηκε η εξουσιοδότηση της Κοινωνίας, υπογραμμίζοντας ότι η βοήθεια θα ήταν προσωρινή.

Έως τις 5 Σεπτεμβρίου, οπότε και ολοκληρώθηκε η εκκένωση της Μικράς Ασίας από την ελληνική Στρατιά, εκτός των περίπου 200.000 ανδρών, χωροφυλάκων, υπαλλήλων, είχαν διαφύγει με κάθε μέσο και άνω των 200.000 πολιτών, αριθμός που αντιπροσώπευε το 1/3 του χριστιανικού πληθυσμού που διαβιούσε στην ελληνική ζώνη.

Η τραγωδία της προκυμαίας

Στο μεταξύ οι επικεφαλής των στόλων στην Σμύρνη ήσαν μάρτυρες της καταστροφής και ανθρωπιστικής κρίσης που είχε ξεσπάσει. Στις 2 Σεπτεμβρίου, συμπέραναν πως μόνη λύση ήταν η εκκένωση των πολιτών στην Ελλάδα και δεδομένου ότι ελληνικά ατμόπλοια δεν επιτρέπετο να πλευρίσουν στους κεμαλικούς λιμένες, σκέφθηκαν αρχικά να χρησιμοποιηθούν τα Συμμαχικά πολεμικά, μεταφέροντας πολίτες στα νησιά κι από εκεί ελληνικά ατμόπλοια θα τους προωθούσαν στην ενδοχώρα. Φυσιολογικά, ζητήθηκε άδεια από τον Κεμάλ, ώστε ελληνικά πλοία να δέσουν στο λιμάνι της Σμύρνης προς επιτάχυνση της εκκένωσης. Αναπάντεχα, στις 4 Σεπτεμβρίου ανακοινώθηκε από τις κεμαλικές Αρχές πως οι χριστιανοί άνδρες μεταξύ 18 και 45 ετών θεωρούντο αιχμάλωτοι πολέμου, ενώ ο υπόλοιπος πληθυσμός μπορούσε να αποχωρήσει.

Στις 9 Σεπτεμβρίου, το Υπουργικό Συμβούλιο στην Αθήνα, έλαβε μία σημαντική απόφαση, για την ναύλωση κάθε ξένου πλοίου σε ελληνικό λιμένα προς μεταφορά προσφύγων. Όμως την ίδια ημέρα, ο Έλληνας Ύπατος Αρμοστής Κωνσταντινουπόλεως τηλεγραφούσε για πρόταση που δέχθηκε από την εκεί αμερικανική επιτροπή. Αυτή, πρότεινε η Αθήνα να διαθέσει πλοία προς μεταφορά προσφύγων από τις νήσους στο εσωτερικό, επιτρέποντας στα αμερικανικά πολεμικά να εκτελέσουν περισσότερα ταξείδια στην Σμύρνη, αποβιβάζοντας πρόσφυγες στα νησιά. Η κυβέρνηση συμφώνησε, ορίζοντας τα πλοία που θα συμμετείχαν.

Συμπτωματικά, ενώ συνέβαιναν αυτά, ο επικεφαλής των αμερικανικών ναυτικών δυνάμεων στην Σμύρνη, ενημερωνόταν από τους Κεμαλικούς, ότι επιτρεπόταν πλέον σε ελληνικά ατμόπλοια να εισέλθουν στον λιμένα. Η Αθήνα ενημερώθηκε υπό τις εξής συνθήκες.


Asa K. Jennings

Ο πάστορας Έισα Τζέννιγκς μέλος την οργάνωσης Χριστιανική Αδελφότητα Νέων είχε επαφή με τον Υποστράτηγο Φράγκου στην Λέσβο, ζητώντας την αποστολή ελληνικών ατμοπλοίων ώστε να μεταφέρουν τους πρόσφυγες. Ο στρατηγός συγκατατέθηκε, ωστόσο ζήτησε εγγυήσεις ασφαλείας των πλοίων, φοβούμενος την κατάσχεσή τους μόλις έδεναν σε μικρασιατικούς λιμένες. Ο Τζένιγκς επανήλθε τα ξημερώματα της 10ης στην Λέσβο, φέροντας γραπτή δήλωση του επικεφαλής των αμερικανικών ναυτικών δυνάμεων στην Σμύρνη, περί δυνατότητας είσπλου ελληνικών ατμοπλοίων και εάν ήταν επιθυμητό αμερικανικά αντιτορπιλλικά μπορούσαν να τα συνοδεύσουν. Ο Υποστράτηγος Φράγκου παρατήρησε ότι δεν παρείχετο ρητώς εγγύηση ασφαλείας των ατμοπλοίων. Ο Τζένιγκς προσέγγιζε τα ξημερώματα το ελιμενιζόμενο εκεί θωρηκτό ΚΙΛΚΙΣ και αφού ενημέρωσε τον κυβερνήτη Πλοίαρχο Θεοφανίδη, εστάλη τηλεγράφημα στην κυβέρνηση. Από την πρωτεύουσα ζητήθηκε να διευκρινισθεί η ιδιότητα του Τζένιγκς καθώς ήταν άγνωστος. Κατά το μεσημέρι άρχισε ανταλλαγή τηλεγραφημάτων και η κυβέρνηση επανέλαβε κι αυτή τις επιφυλάξεις της δεδομένου ότι μάλλον αιφνιδιάστηκε από την εξέλιξη, καθώς η επαφή της αμερικανικής πλευράς δεν είχε προέλθει από κάποιον επίσημο κυβερνητικό δίαυλο (πρεσβεία των ΗΠΑ στην Αθήνα, Ύπατη Αρμοστεία των ΗΠΑ στην Κωνσταντινούπολη). Εν πάση περιπτώσει μετά από μια τελευταία προειδοποίηση από το θωρηκτό η κυβέρνηση απάντησε θετικά κατά το απόγευμα.

Πράγματι, στις 11 Σεπτεμβρίου 7 ατμόπλοια προσέγγισαν στον λιμένα Σμύρνης και μετέφεραν 15.000 ψυχές. Ατυχώς, την επόμενη ημέρα δεν κατέστη δυνατή η αποστολή ατμοπλοίων, καθώς τα υπόλοιπα που παρέμεναν στην Λέσβο κατελήφθησαν από τα επαναστατημένα τμήματα του Στρατού που εκδήλωσαν το κίνημά τους τα ξημερώματα εκείνης της ημέρας και κατευθύνονταν πλέον προς την Αθήνα. Όμως, εντωμεταξύ η κυβέρνηση είχε διατάξει να πλεύσουν 20 επιπλέον ατμόπλοια για την βοήθεια απομάκρυνσης των προσφύγων, οπότε στις 13 Σεπτεμβρίου κατέστη δυνατή η συνέχιση της επιχείρησης, οπότε εκείνη την ημέρα μεταφέρθηκαν επιπλέον 43.000 Μικρασιάτες.

Υπολογίζεται ότι μετά το α΄ κύμα προσφύγων 210.000 περίπου ψυχών που κατέφυγαν στην Ελλάδα ως τις αρχές Σεπτεμβρίου, μέχρι τις αρχές Οκτωβρίου είχε μεταφερθεί και το β΄ κύμα τουλάχιστον 240.000 προσφύγων. Από τα τέλη Οκτωβρίου, θα ακολουθήσει το γ΄ κύμα με επιπλέον 250.000 Ανατολικοθρακιώτες.

[Ζαποτέκος]

Μαυρογορδάτος vs Βλάσσης

Ευθύνες αντιβενιζελικών κυβερνήσεων για την παρεμπόδιση των Μικρασιατών να καταφύγουν στην Ελλάδα (δύο άρθρα στην Καθημερινή).
https://www.istorikathemata.com/2023/03 ... 8442301570



Το πραγματικό έγκλημα του Στεργιάδη
Γράφει ο Γιώργος Μαυρογορδάτος
(https://www.kathimerini.gr/opinion/5622 ... stergiadi/)

Oπως γράφει ο Γρηγόριος Δαφνής στο αξεπέραστο βιβλίο του «Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων 1923-1940» (τ. Α΄, σ. 16), ο Αρμοστής της Ελλάδας στη Σμύρνη Αριστείδης Στεργιάδης είχε πει απερίφραστα στον Γεώργιο Παπανδρέου, που τον επισκέφθηκε λίγο πριν από την Καταστροφή:

«Βλέπω την κατάρρευσιν».

«Και γιατί δεν ειδοποιείς τον κόσμον να φύγει;», απόρησε ο Παπανδρέου.

«Καλύτερα να μείνουν εδώ να τους σφάξη ο Κεμάλ, γιατί αν πάνε στην Αθήνα θα ανατρέψουν τα πάντα».

Αυτός ήταν λοιπόν ο κυριότερος λόγος που ο Στεργιάδης και γενικότερα οι ελληνικές κρατικές αρχές εμπόδισαν συστηματικά, όσο είχαν αυτή τη δυνατότητα, την έγκαιρη αναχώρηση των Μικρασιατών Ελλήνων για την Ελλάδα.

Ειπώθηκε πριν από λίγες μέρες σε σχετική ημερίδα ότι αυτή η στιχομυθία δεν έγινε ποτέ και ότι τη διέψευσε ο ίδιος ο Γεώργιος Παπανδρέου. Αυτό δεν μπορεί βέβαια να αξιολογηθεί χωρίς συγκεκριμένη παραπομπή. Μοιάζει όμως εντελώς απίθανο. Το βιβλίο του Δαφνή στηρίχθηκε μεθοδικά και σχολαστικά σε πηγές που απαριθμεί. Αυτές περιλαμβάνουν και αφηγήσεις «επιζώντων πρωταγωνιστών», που κατονομάζονται. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η αφήγηση δεν μπορεί παρά να προήλθε από τον Παπανδρέου. Δεν μπορεί να επινοήθηκε από τον Δαφνή.

Αλλωστε, το βιβλίο κυκλοφόρησε το 1955. Είχε προηγουμένως δημοσιευθεί σε συνέχειες στην εφημερίδα «Ελευθερία». Δεν υπήρξε τότε καμία διάψευση. Επιπλέον, στη βιογραφία «Σοφοκλής Ελευθερίου Βενιζέλος 1894-1964» (σ. 113), που κυκλοφόρησε το 1970, ο Δαφνής έγραψε ξανά για τον Στεργιάδη, αξιολογώντας θετικά το έργο του, παρά την αυταρχικότητά του. Αν τον είχε νωρίτερα αδικήσει με τόσο κατάφωρο ψέμα, ασφαλώς θα είχε επανορθώσει.

Πέρα όμως από τη στιχομυθία που αναφέρει ο Δαφνής, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι ο Στεργιάδης έκανε ό,τι μπορούσε για να εμποδίσει την έγκαιρη αναχώρηση των Μικρασιατών Ελλήνων για την Ελλάδα.

Είναι μάλιστα καταπληκτικό ότι ένας συγγραφέας, που από χρόνια προσπαθεί να διαψεύσει ότι υπήρξε αδιαφορία για την τύχη των ελληνικών πληθυσμών, παραθέτει ο ίδιος στο τελευταίο του πόνημα τεκμήρια που την αποδεικνύουν πανηγυρικά (Κ. Βλάσσης, «Οι τελευταίες μέρες του Αρμοστή», ιδίως σ. 145-147). Πρόκειται προπαντός για το μακροσκελές τηλεγράφημα υπ’ αριθ. Ε.Π. 2873 του Στεργιάδη προς τον πρωθυπουργό Πρωτοπαπαδάκη και τον υπουργό Εξωτερικών Μπαλτατζή, με ημερομηνία 22 Αυγούστου 1922. Ζητεί επί λέξει:

«1. Εγκρίνετε απόφασίν μου αναχωρήσωσιν εντεύθεν πολιτικοί υπάλληλοι μετά αρχείων και Χωροφυλακής.

2. Εγκρίνετε εμποδισθώσιν αναχωρήσωσι Ελληνες Μικρασιάται δι’ Ελλάδα ακόμη και όταν είναι εύποροι δυνάμενοι αναχωρήσωσι με συνήθη ταχυδρομικά ατμόπλοια.

3. Εγκρίνετε αποσταλώσιν Αθήνας περί τα 500 ορφανά μικράς ηλικίας…».

Ο Πρωτοπαπαδάκης απάντησε το ίδιο βράδυ ότι συμφωνεί: «συμφωνούμεν μεθ’ υμών εις τα σημεία 1ον, 2ον, 3ον». Δηλαδή, δέκα ολόκληρες μέρες μετά την έναρξη της τελικής τουρκικής επίθεσης, εξακολουθούσαν Στεργιάδης και κυβέρνηση να επιδιώκουν την παρεμπόδιση της φυγής των Μικρασιατών Ελλήνων.

Υπάρχουν άλλωστε πολλές μαρτυρίες που το βεβαιώνουν. Μαρτυρίες προσφύγων, αλλά και στελεχών της Αρμοστείας, όπως ο διευθυντής του Γραφείου Τύπου Μιχαήλ Ροδάς. Μαρτυρίες ακόμη και ξένων συνομιλητών του Στεργιάδη εκείνες τις μέρες, όπως ο Βρετανός αντιναύαρχος Sir Osmond de Beauvoir Brock, στον οποίο έκανε εντύπωση η αναλγησία του για την τύχη του χριστιανικού πληθυσμού.

Αυτό είναι λοιπόν το πραγματικό έγκλημα του Στεργιάδη και όχι η σκαιή συμπεριφορά του απέναντι σε Μικρασιάτες Ελληνες, που τροφοδότησε τη δαιμονοποίησή του εκ μέρους τους και εκ μέρους των απογόνων τους. Το ότι οι απαγορεύσεις αναχώρησης δεν μπορούσαν πλέον να εφαρμοστούν και καταργήθηκαν στην πράξη μετά τις 22 Αυγούστου δεν αλλάζει τα πράγματα, ούτε την αξιολόγησή τους.

Ο Στεργιάδης είχε τελικά δίκιο προβλέποντας ότι «αν πάνε στην Αθήνα θα ανατρέψουν τα πάντα». Οι πρόσφυγες ήσαν εκείνοι που εξασφάλισαν την εκλογική επικράτηση του Βενιζελισμού και την επιβολή της Αβασίλευτης Δημοκρατίας. Αντίστροφα, διαρροές προσφύγων υπονόμευσαν και τα δύο το 1933.





Προσεγγίζοντας την ιστορική έρευνα (https://www.kathimerini.gr/opinion/read ... ki-ereyna/)
Κωνσταντίνος Δ. Βλάσσης


Κύριε διευθυντά

Η πρόσφατη τοποθέτηση του κ. Γ. Μαυρογορδάτου από τις στήλες της «Καθημερινής» στο ζήτημα των ευθυνών Στεργιάδη-κυβέρνησης όπου εσκεμμένα παρεμπόδισαν τη φυγή Μικρασιατών, ώστε να μην ανατρέψουν τις εκλογικές ισορροπίες στην Ελλάδα, αποκαλύπτει μια διάσταση στον τρόπο προσέγγισης της ιστορικής έρευνας.

Ο κ. Μαυρογορδάτος, φαίνεται αποδίδει απόλυτη πίστη στις παλαιές βιβλιογραφικές καταγραφές. Ωστόσο, μια προσεκτική εξέταση στα γραπτά των Δαφνή και Ροδά που επικαλείται, αποδεικνύει ότι πρόκειται για αρθρογραφία δημοσιογράφων, σε σαφώς κομματικοποιημένες εφημερίδες, με αποτέλεσμα μόνο αντικειμενικά να μην είναι τα κείμενά τους, αφού παρατηρούνται ανακρίβειες, διαστρεβλώσεις (ακόμα και παραποίηση περιεχομένου εγγράφων). Στην περίπτωση παρουσίασης του διαλόγου Παπανδρέου-Στεργιάδη από τον Δαφνή (τα γεγονότα του 1922 αποτελούν ελάχιστο τμήμα του έργου), είναι χαρακτηριστικό ότι καλύπτει δύο μόλις γραμμές, δίχως καμία άλλη πληροφορία για το πλαίσιο της συζήτησης (τεχνηέντως δεν προσδιορίζεται χρονικά, υπονοουμένου ότι πραγματοποιείται μετά την κεμαλική επίθεση).

Συνεπώς, πρόκειται για στοχευμένη αρθρογραφία δημοσιογράφου που δεν διεξάγει ιστορική έρευνα. Αν επρόκειτο για το τελευταίο, προτού υπονοήσει μια τόσο φοβερή κατηγορία, θα προσπαθούσε να ερευνήσει το θέμα, ρωτώντας ενδεικτικά τον Πέτρο Γουναράκη, γενικό γραμματέα της Υπατης Αρμοστείας, που ως δεξί χέρι του Στεργιάδη μπορούσε να διαφωτίσει την όλη στάση του τελευταίου. Δεν τον ενδιαφέρει όμως αυτό, αλλά να περάσει συγκεκριμένες εντυπώσεις προς τους αναγνώστες της εφημερίδας.

Το ίδιο και με τον Ροδά, ο οποίος είναι ο σημαιοφόρος αμέσως μετά την Καταστροφή, στην εκστρατεία της βενιζελικής παράταξης, κατάδειξης του Στεργιάδη ως του κατεξοχήν υπεύθυνου, όπως πολύ εύστοχα αναλύει η Βικτωρία Σολομωνίδου στην κλασική εργασία της για τον Αρμοστή. Είναι εντυπωσιακό το ότι όλη η εξιστόρηση της Μικρασιατικής Εκστρατείας του Ροδά περιστρέφεται γύρω από το πρόσωπο του Στεργιάδη!

Αντίθετα με τον παραπάνω τρόπο σκέψης, στο βιβλίο μου το οποίο μνημονεύει ο κ. Μαυρογορδάτος, επέλεξα την προσέγγιση της ιστορικής έρευνας, κυρίως μέσα από τη μελέτη αρχειακών πηγών, ώστε να αποκτηθεί αντίληψη του γενικότερου πλαισίου εντός του οποίου εξελίσσονταν τα γεγονότα. Η έρευνα των αρχείων και η διευκρίνιση του γενικότερου πλαισίου, είναι αυτά που μονίμως οδηγούν στην αμφισβήτηση των παλαιών δημοσιογραφικών γραφίδων. Αναρωτιέμαι, όμως, αν κάποιος υποψήφιος διδάκτορας ακολουθούσε τη συγκεκριμένη ερευνητική προσέγγιση, αυτή θα ήταν απορριπτέα από τον επιβλέποντα καθηγητή Ιστορίας;

Στο πόνημά μου, εξετάζω αρχειακά τεκμήρια, ακριβώς στο πλαίσιο εντός του οποίου εξελίχθηκε η Καταστροφή του Αυγούστου, συνδυάζοντας τα ευρήματα συνεννοήσεων μεταξύ Στεργιάδη-Αρχιστρατήγου-Κυβέρνησης. Από όλα τα έγγραφα, ο κ. Μαυρογορδάτος απομονώνει ένα, αγνοώντας μια σειρά από παράγοντες που επηρέασαν τη λήψη αποφάσεων, όπως: διαδικασίες που είχε δρομολογήσει η κυβέρνηση για εξώθηση των Μεγάλων Δυνάμεων προς στρατιωτική επέμβαση στην περιοχή της Σμύρνης, η υποχώρηση της ελληνικής Στρατιάς την οποία ο Αρχιστράτηγος επιδιώκει να εγκαταστήσει ανατολικά της Φιλαδέλφειας (εν ανάγκη περιμετρικά της Σμύρνης), η προτεραιότητα που έχει ο Στρατός σε περίπτωση πολέμου για την κυβέρνηση και η απόπειρα αποφυγής πανικού στον πληθυσμό τη στιγμή που αρχίζουν σταδιακά πολίτες να καταφεύγουν στα νησιά του Αιγαίου. Ολα αυτά, ενώ ακόμη δεν έχει αποφασιστεί οριστικά η εκκένωση της Μικράς Ασίας, σε συνδυασμό με την έλλειψη χρόνου και επαρκών μέσων.

Τα παραπάνω, συν το γεγονός ότι μετά την έγκριση της εισήγησης Στεργιάδη, δεν έχει εντοπιστεί και εκδοθείσα διαταγή προς ενεργοποίηση μέτρων παρεμπόδισης, οδηγούν στη μεγάλη εικόνα που είναι ότι έως τις 5 Σεπτεμβρίου οπότε η Στρατιά ολοκλήρωσε την εκκένωση, μαζί με τους 200.000 στρατιωτικούς διέφυγαν στην Ελλάδα και 200.000 Μικρασιάτες (το 1/3 του χριστιανικού πληθυσμού της ελληνικής ζώνης), η οποία επιβεβαιώνεται από νεότερα στοιχεία επί του θέματος, που είχα την ευκαιρία να καταθέσω στο Συνέδριο «Από τις Σέβρες στη Λωζάννη» τον περασμένο Δεκέμβριο.