Έγκλημα και τιμωρία στην Οθωμανική αυτοκρατορία

[Ζαποτέκος]

Κάπου στο 1500 περίπου ο Σουλτάνος είχε πάρει από την υπόδουλη Αθήνα μια γυναίκα στο χαρέμι του η οποία καθάριζε για τους συμπατριώτες της υπόδουλους Αθηναίους εξασφαλίζοντας για αυτούς την εύνοια του σουλτάνου και εμποδίζοντας άλλους Οθωμανούς αξιωματούχους να τους καταπιέζουν
Αυτή μετά ,έγινε ....καλόγρια και μετά τον θάνατο της θεωρήθηκε μάλιστα και ..Αγία !!

Δεν θυμάμαι αυτή την στιγμή το όνομα της

Για την Αγία Φιλοθέη λες ; Αλλά αυτή πήγε στην Πόλη στα χαρέμια ;

Η Αθήνα όντως ανήκε στον υπεύθυνο των χαρεμιών , στον Κιζλάρ αγά.

Δραματοποιημένη περιγραφή αληθινών γεγονότων από το ιστορικό μυθιστόρημα Οι Μαυρόλυκοι του Πετσάλη . Αφορά την Αθήνα του 1686 – 1690 :



Και τότες αρχίσανε μεμιάς όλοι μαζί , να λένε γι’ αυτή την ιστορία , το πώς και το τί, και να κλαίνε για το πάθημα των Καπετανάκηδων και να βαρυγκομούνε και για τα δικά τους βάσανα.

– Τα κορίτσια μας δεν τ’ αφήνουμε να ξεμυτάνε στις ρούγες. Ποιός κοτάει ! Γυροβολάνε σαν πεινασμένοι λύκοι οι μαχμούτηδες και βάνουνε στο μάτι τις χριστιανοπούλες . Πού να ξεμυτίσει κορίτσι ! … Είδες, που το κάθε σπίτι έχει μες στην αυλή του κι ένα παρεκκλήσι ; … Τί να κάνουμε ! Χτίζουμε ο καθένας την εκκλησιά του μές στο σπίτι του και λειτουργιόμαστε άφοβα. Ε τώρα, βέβαια , όποιος έχει τον παρά για να χτίσει δικό του εκκλησιδάκι. Οι άλλοι, οι παζαρίτες, για να ‘χουν το κεφάλι τους ήσυχο, πάνε και λειτουργιόνται νύχτα – μεσάνυχτα, την ώρα όπου κοιμόνται οι Τούρκοι …

– Ναι , κι’ όμως έτσι την έπαθε η Σιδερή, έκανε η σιόρα Κούζα η Γερέναινα.

– Έτζι την έπαθε , γιατί δεν είχε μυαλό κουκούτσι … Άκουσε , σιόρ – Μάρκο, και πές και σύ. Ένα κορίτσι που θα μυριστεί, ότι την έβαλε στο μάτι και την κυνηγάει ένας άντρας … φαντάσου πιά κι άν είναι Τουρκαλάς ! τι πρέπει να κάνει ; Θα φυλάγεται να μην ξεμυτήσει μηδέ στου παραθυριού την κόχη. Δέ λέω σωστά ;

– Ε, και να μην πάει στην εκκλησιά ; κάνει η κυρα – Κούζα.

– Να μην πάει , βέβαια !

– Ρώτησες το Δεσπότη ;

– Σίγουρα κι ο Δεσπότης αυτό θέ να της έλεγε.

– Κατάλαβες ; ξαναλέει ο γερο – Λίμπονας στο Μάρκο. Δεν είχανε δικό τους παρεκκλήσι και το κορίτσι λειτουργιότανε στην Παναγιά τη Γοργοπήκο. Πάει καλά. Μα , χριστιανή μου , βάστα λίγον καιρό και κλείσου σπίτι σου !… Τά ‘θελε κι αυτή , μωρέ ! Καλά λέω εγώ.

– Μην το λές σιόρ Νικολάκη, κάνει η κυρα – Καρυά που δεν είχε βγάλει λέξη ως τώρα.

– Τί να μην πώ , Καρυά μου … Την πήρε, πού λές, το κατόπι ο Τουρκαλάς, μιάν αυγή που γύριζε από τη λειτουργιά, και να σου , την αρπά και την πάει ίσια στον κατή. Κανένας δεν άκουσε τις φωνές της. Θα πεί πως τό ‘θελε. Ντροπής ! Ντροπής !

– Όχι, σιόρ – Νικολάκη, το αδικάς το κιρίτζι. Της φούμωσε το στόμα ο άθεος και της έδεσε και τα χέρια. Το ‘δε ο κυρ – Αντώνης ο Ρούτος, με τα μάτια του. Κι αυτή δερνότανε , λέει, κι ο αγάς γελούσε.

– Δέ μου λές, πετάγεται κι η κυρα – Κούζα, γιατί να την πάει ίσια στον κατή ; Αν τό ‘θελει κι εκείνη, θα την είχε αφήσει πρώτα να συγυριστεί. Ο κατής δέ βιάζεται ποτές.

– Κοντολογίς, λέει, ο γερο -Λίμπονας, τους ευλόγησε ο κατής ! Θεός σχωρέσ’ τους !

Μετά το δείπνο οι γυναίκες ευχηθήκανε το καλό βράδυ κι αποτραβηχτήκανε στα μέσα διαμερίσματα. Μείναν οι άντρες μόνοι. Ο γερο – Λίμπονας, ο Σπύρος ο Γερένης κι ο Μαυρόλυκος. Κάθονται γύρω απ’ το λαδολύχναρο και κουβεντιάζουνε. Ο γερο – Λίμπονας μιλάει για το μακαρίτη τον αδερφό του, το Μιχαλάκη. Περηφανεύεται ο Λίμπονας για τη γενιά του, για τα έργα της.

– Για τούτο τον έρμο τον τόπο έγινε θυσία ο μακαρίτης ο Μιχαλάκης. Μηδέ οπού ‘χε ανάγκη κανένανε. Να τά ‘χει καλά με τους αγάδες, σαν άρχοντας που ήτανε, και να τονέ σέβονται όλοι, τι άλλο ήθελε !… Έτζι δεν το κάνουνε τόσοι και τόσοι αρχόντοι, όνομα και μή χωριό ; … Νά τά ‘χε λοιπόν καλά με τον Τούρκο ο Μιχαλάκης , και δέ θα ‘χε να γνοιαστεί για τίποτα. Κι όμως ο μακαρίτης , άμα ως έγινε δημογέροντας , τον πόνεσε τον τόπο, κι έβαλε στο μυαλό του να ξαλαφρώσει τον κόσμο απ’ τα μαρτύρια. Πάνε δώδεκα χρόνοι από τότες. Είχαμε βοϊβόδα τον Αμπδή – αγά… Κακός άνθρωπος. Τυράννησε τον τόπο, τον έγδυσε. Τότες απάνω – κάτω γύρισε κι ο Μιχαλάκης από τη Βενετιά. Ήρθε βαθιά σπουδαγμένος ο μακαρίτης. Εμείς εδώ τον ξεδιαλέξαμε αμέσως Γέροντα. Μιά μέρα, αποφασίζουμε κάμποσοι προεστοί και φεύγουμε κρυφά, να πάμε πρεσβεία στην Πόλη, στον Κιζλάρ – αγά, να βρούμε το δίκαιο του τόπου. Πρώτος ο Μιχάλης. Ήμουνα κι εγώ , αλλά … Τέλος, μας άκουσε ο Κιζλάρ – αγάς και μας δίνει το δίκαιο. Γυρνάμε πίσω. Τι να δείς ! Δεν ήτανε μονάχα οι Τουρκαλάδες, οι αγάδες που μας πολεμήσανε, αλλά και κάμποσοι δικοί μας , απ’ τα σόγια , να ετούτος ο Μπενιζέλος … ε, ο αδερφός του φαρμάκι έσταζε, γιατί εμείς κι όχι αυτός. Ζηλοφτονούσανε τις δόξες, βλέπεις. Κοντολογίς, αναγκάζεται ο μακαρίτης ο αδερφός μου να ξαναπάει στην Πόλη, στον Κιζλάρ – αγά. «Δεν μπορώ να σταθώ πια στην Αθήνα», λέει στον άρχοντα του χαρεμιού ο Μιχαλάκης, «μίσος και έχτρητα και κακία βουνό στάθηκε κατέναντί μου. Και το χειρότερο , πως οι αγάδες της Αθήνας δεν ακούνε τα προστάγματά σου». Βγάζει λοιπόν χοτζέτι ο Κιζλάρ – αγάς και δίνει βούλα και άνθρωπο δικό του, έναν τσαούση, να ‘ρθει μαζί με τον μακαρίτη στην Αθήνα πίσω , να βάλουνε τάξη στον τόπο. Πού να το χωνέψουνε εδώ οι αγάδες. Μια βραδιά, παραμονές του Χριστού, πρίν οχτώ …όχι οχτώ, εννιά χρόνια, την ώρα που κατέβαινε ο Μιχαλάκης από του κατή το κονάκι, του ρίχνονται κάτι Τούρκοι που παραφυλάγανε, και με τα σπαθιά και με τα μαχαίρια τόνε σφάξανε, τον κάνανε κομμάτια, θεός σχωρέσ’ τονε , το μακαρίτη …

Σώπασε , αφαιρεμένος. Το λαδολύχναρο δεν έφεγγε καλά. Κάτι σκιές χορεύανε στο ταβάνι, στον τοίχο, στη γωνιά.

– Ο Κιζλάρ – αγασή , σαν τό ‘μαθε , γίνηκε θεριό. Γύρεψε να τιμωρήσει τους αγάδες, αλύπητα. Τιμωρηθήκανε όλοι, ένας – ένας, σαν τα σκυλιά… Μα , τί να το κάνεις ! Πάει ο άνθρωπος ; … Άσ’ τα , σιόρ Μάρκο. Αρκετά σε ζάλισα. Θά νά ‘σαι βαλαντωμένος. ‘Ωρες είναι να σύρουμε κι εμείς, να πλαγιάσουμε. Έλα , να σε πάω στον οντά σου …

[Namrail]

Αβρόχοις ποσίν η κάρχια. Την πλήρωσε ο λεβέντης κωστής. Γυναικοκεντρικός φεουδαρχισμός

[Giorgos 574]

Για τους πειρατές της βορείου Αφρικής είχε ανοίξει ποτέ νήμα στο παλιό;

[Nero]

[Nero]

bump

[Ζαποτέκος]

Στις 24/12 οι Χριστιανοί γιορτάζουμε τον Άγιο Αχμέτ. http://www.saint.gr/870/saint.aspx
Σε αυτή την σειρά αναρτήσεων ένας τουρκολόγος ερευνά και εξετάζει τι λένε οι ελληνικές και οθωμανικές πρωτογενείς πηγές για την περίπτωσή του.

Άγιος Αχμέτ. Μια αστυνομική ιστορία (Α΄)
https://dytistonniptiron.wordpress.com/ ... s-ahmet-1/
Άγιος Αχμέτ. Μια αστυνομική ιστορία (Β΄)
https://dytistonniptiron.wordpress.com/ ... s-ahmet-2/
Άγιος Αχμέτ. Μια αστυνομική ιστορία (Γ΄)
https://dytistonniptiron.wordpress.com/ ... s-ahmet-3/


Όσοι έχουν ασχοληθεί με την τουρκική γλώσσα, ερασιτεχνικά ή όχι, τις τελευταίες δυο δεκαετίες ή και λίγο παλιότερα, ξέρουν ίσως το φίλο μου τον Φαρούκ στην Αθήνα. Πολλοί από αυτούς ίσως έχουν παρευρεθεί και στους εορτασμούς του Αγίου Αχμέτ, προς τα τέλη του Δεκέμβρη, που οργάνωσε ο Φαρούκ τρεις ή τέσσερις φορές γύρω στο 2000, απ’ όσο θυμάμαι. Ο Άγιος Αχμέτ είναι υπαρκτός στο εορτολόγιο· δεν ξέρω πότε ακριβώς εντάχθηκε επίσημα, αλλά εμφανίζεται στο Νέον Μαρτυρολόγιον, ήτοι μαρτυρία των νεοφανών μαρτύρων των μετά τήν άλωσιν της Κωνσταντινουπόλεως κατά διαφόρους καιρούς καί τόπους μαρτυρησάντων…, του Νικόδημου του Αγιορείτου, που πρωτοδημοσιεύτηκε το 1794 στη Βενετία. Αντιγράφω εδώ από την επανέκδοση του 1961 (επιμ. Π. Β. Πάσχος), σελ. 101:

«Κατά δε το αχπβ’ έτος, 1682, εμαρτύρησεν εν Βυζαντίω ο Αχμέδ Κάλφας, ήτοι ο γραφεύς του Δευταρδάρη, ο επικαλούμενος Πάτ σουρούνης· ου το Μαρτύριον ανώνυμος συνέγραψε συγγραφεύς. Ούτος έχων σκλάβαν Ρώσσαν συνεμίγνυτο μέ αυτήν, άφινεν όμως αυτήν νά πηγαίνη εις τήν Εκκλησίαν των Χριστιανών εις τάς επισήμους ημέρας· επειδή δέ όταν εκείνη ήρχετο από τήν Εκκλησίαν, αυτός ησθάνετο ευωδίαν άρρητον οπού έβγαινεν από τό στόμα της, τήν ηρώτησε τί τρώγει καί μυρίζει έτζη; εκείνη του είπεν, ότι τρώγει αντίδωρον, καί πίνει αγιασμόν· ταύτα ακούσας προσκαλεί ένα εφημέριον της Μεγάλης Εκκλησίας, καί του λέγει νά ετοιμάση τόπον διά νά υπάγη αυτός, όταν ελειτούργει ο Πατριάρχης· ου γενομένου, έβλεπεν, ώ του θαύματος! όταν ευλόγει ο Πατριάρχης τόν λαόν, καί έβγαιναν από τό κριτήριον, καί από τά δάκτυλά του ακτίνες, καί έπιπτον επάνω εις όλων των Χριστιανών τάς κεφαλάς, αυτού δέ μόνον τήν κεφαλήν άφηναν άμοιρον· τούτο τό θαυμάσιον ιδών, κράζει τόν ιερέα, καί βαπτίζεται, καί ήτον κρυφά Χριστιανός ικανόν καιρόν, επειδή δέ εις μίαν σύναξιν λογοτριβούντες οι μεγιστάνες ποίος άρά γε νά ήναι ο μεγαλύτερος; καί ερωτήσαντες καί αυτόν, αυτός εφώναξεν όσον εδύνατο· μεγαλωτάτη από όλα είναι η πίστις των Χριστιανών· καί ωμολόγησε τόν εαυτόν του Χριστιανόν, καί όλον τό Μαρτύριον της ενσάρκου οικονομίας του Χριστού κηρύξας παρρησία, τό Μακάριον τέλος του Μαρτυρίου εδέξατο.»

Ποιος ήταν λοιπόν αυτός ο Αχμέτ Κάλφας; Επιλεγόμενος και Πατ σουρούνης, αγνώστου φαινομενικά ετύμου; (...) η πηγή μου γι αυτό το ποστ και τα άλλα δύο που θα ακολουθήσουν είναι: «Aspects of ‘Neomartyrdom’: Religious Contacts, ‘Blasphemy’ and ‘Calumny’ in 17th-Century Istanbul», Archivum Ottomanicum 23 (2005/06) [Mélanges en l’honneur d’Elizabeth A. Zachariadou], σελ. 249-262.

Και, για αρχή, ποια ήταν η πηγή του Νικόδημου, πάνω από έναν αιώνα μετά; (...) Ο ίδιος γράφει ότι το μαρτύριο του Αχμέτ ανώνυμος συνέγραψε συγγραφεύς, ξέρουμε όμως ότι για πολλούς νεομάρτυρες βασίστηκε στο μαρτυρολόγιο του Ιωάννη Καρυοφύλλη, Μεγάλου Λογοθέτη του Πατριαρχείου που πέθανε το 1692· ενός αμφιλεγόμενου τύπου, που φαίνεται ότι είχε μπλέξει σε κάτι περίεργες κληρονομικές διαμάχες και που κάποια στιγμή έπαιξε ξύλο με τον μεγάλο σκευοφύλακα του Πατριαρχείου. Ωστόσο, το κείμενο του Καρυοφύλλη δεν αναφέρει τον Αχμέτ Κάλφα. (...) Το μαρτυρολόγιο του Καρυοφύλλη σώζεται σε δύο χειρόγραφα: το ένα, αυτό που εκδόθηκε, και που προέρχεται από τη Σκήτη της Αγίας Άννης στον Άθω, φέρει το όνομά του. Υπάρχει και ένα δεύτερο, ανώνυμο, που βρίσκεται στην Πατριαρχική Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας και που περιέχει δύο επιπλέον βίους, σε πιο δημώδη γλώσσα. Ας τον ονομάσουμε Ψευδο-Καρυοφύλλη. Ο ένας από τους δύο βίους μπόνους, το μαντέψατε, είναι ο αχμέτης πολίτης ονομαζόμενος παζπουρούνης. Ας δούμε τι γράφει· σεντόνι πρώτης, δε λέω, αλλά αξίζει τον κόπο αν μη τι άλλο γιατί η αφήγηση ρέει:

«Μαρτύριόν τινος τούρκου, αχμέτη κάλφα, ήτοι γραφέως του τεφτερντάρη επονομαζομένου παζπουρούνη. Μαΐου γ΄ έτει αχπβ΄. Αυτός ο γραφεύς ήτον εν Κωνσταντινουπόλει τούρκος από τους προγόνους του, ονόματι Αχμέτης, ο οποίος έμαθε τα γράμματά τους και τήν καλλιγραφίαν τους, καί έγινεν εις τήν τάξην των λεγομένων καλφάδων ήτοι γραφέων του μεγάλου καταστιχάρη. Αυτός δέν έλαβε γυναίκα κατά τόν νόμον τους, μόνον αγόρασε μίαν δούλην ρώσον καί τήν εκράτει διά γυναίκα, είχε καί πρωτίτερα μίαν ρώσον δούλην γραίαν οπού τόν εδούλευε, καί αυτή η γραία εφύλαξε τήν πίστιν του Χριστού καί δέν ασέβησε, καί είχε θέλημα από αυτόν τόν αυθέντην της νά πηγαίνη εις τήν εκκλησίαν ταις κυριακαίς, καί επήγενε καί έπερνεν καί αντίδωρον καί έφερνε καί της νέας καί έτρωγε καί εκείνη, καί όταν έτρωγε τό αντίδωρον καί έπεφτεν εις τό στρώμα μέ τόν αγάν της αυτόν τόν κάλφαν, εμύριζε τό στόμα της μίαν ευωδιάν πολλά θαυμαστήν, καί αυτός τήν ερώτησε τί τρώγεις καί κάν μίαν φοράν μυρίζει τό στόμα σου τόσον εύμορφα, αυτή φοβουμένη νά μήν τήν οργισθή πώς τρώγει αντίδωρον, δέν τό ομολόγη μόνον τό έκρυπτεν, όμως αυτός θαυμαζόμενος τήν ευωδίαν όταν ετύχενε καί έτρωγε τό αντίδωρον τήν εβίασε πολλά νά του ειπή τί πράγμα τρώγει, καί αυτή στενοχωρουμένη τού είπε πώς οι χριστιανοί εν ταις εκκλησίαις τους φέρνουν ψωμί καί τό ψήνουν οι παπάδες τους καί διαβάζουν επάνω του τό ευαγγέλιον, καί ύστερα τό κόπτουν μικρά κομματάκια, καί τό μοιράζουν τούς χριστιανούς, καί όταν πηγαίνη εις τήν εκκλησίαν η γραία δούλη σου, πέρνη καί αυτή από τόν παπάν, φέρνει καί εμένα καί τρώγω, καί αυτό είναι οπού ευωδιάζει στό στόμα μου.

»Τότε αυτός ακούσας εθαύμασε, καί ελάλησε τήν γραίαν, καί της είπεν άν η μπορετόν νά υπάγω καί εγώ εις τήν εκκλησίαν νά ειδώ αυτό τό ψωμί; Καί η γραία είπε, βάλλε φορέματα καί σκούφια χριστιανικά καί σύρε, ποίος σέ γνωρίζει, καί βάνωντας χριστιανικά υπήγεν εις τήν εκκλησίαν του πατριαρχειόυ, καί στεκόμενος ευγήκεν ο ιερεύς μέ τά άγια εις τήν κεφαλήν του νά κάμη τήν μεγάλην είσοδον, καί ο Θεός διά νά τόν φέρη εις τήν ευσεβή πίστιν καί νά τόν σώση, τού έδειξε θαύμα, καί του εφάνη πως ο ιερεύς μέ τά άγια πώς ήτον υψηλά από τήν γην έως μίαν πήχην, καί αυτός εθαύμασε καί ετρόμαξε, καί υπήγεν εις τό σπήτι του έντρομος καί αμφίβαλλεν, καί πάλιν υπήγε καί δεύτερον καί τρίτον καί είδε τά όμοια, καί επίστευσε τελείως εις τόν Χριστόν, καί καθήμενος εις τήν τάξιν των γραφέων έλεγε παρρησία, μία είναι η πίστις των χριστιανών, τά δικά μας είναι φλυαρίαις καί ψευδολογήματα, ποίον μυστήριον έχει η πίστις του Μεχεμέτη, καί αυτός ψεύστης καί η πίστις του ψεύτικη, καί αυτοί του έλεγαν, άνθρωπε ετρελάθης, τί είναι αυτά οπού λέγεις; καί αυτός τούς έλεγεν εσείς ήσθετε τρελοί οπού πιστεύετε πίστιν καθώς καί εγώ προτίτερα, οπού δέν έχει κάν ένα μυστήριον, ή κάν ένα θαύμα ωσάν έχει η πίστις του Ιησού, καί ήτον καθ’ εκάστην εις τήν αυτήν φιλονεικίαν.

»Όμως αυτός όντας δεύτερος κάλφας εις τήν τάξιν, ο τρίτος ο κατώτερός του τόν εφθόνει, καί εγύρευε τρόπον νά τόν ευγάλη νά γενή εκείνος δεύτερος, καί τότε εύρε τόν καιρόν καθώς τόν ήθελε, καί προσκινά τόν πρώτον τους κάλφαν καί τούς μετ’ αυτόν, λέγωντας τί μουσουλμάνοι ήμεσθα ημείς νά ηκούωμεν τόν εχθρόν τής πίστης μας νά υβρίζη τήν πίστιν μας καί τόν προφήτην μας, καί δέν πηγένομεν εις τόν επίτροπον [το μεγάλο βεζίρη] της βασιλείας, νά φανερώσωμεν τά όσα λέγει κατά του προφήτου νά τόν θανατώσουν, καί μέ ταις παρακίνησαις αυτουνού υπήγαν όλοι εις τόν τότε επίτροπον, Καραμουσταφά πασιάν καί είπαν τήν υπόθεσι.

»Καί αυτός έστειλε καί έφερε τόν Αχμέτην καί τόν ερώτησεν εάν είναι αληθινά αυτά οπού τόν κατηγορούν αυτοί, καί αυτός απεκρίθη καί είπεν όλα αληθινά είναι, καί άλλα περισσότερα τούς είπα, καί ο επίτροπος του απεκρίθη, εσύ δέν ήσαι φυσικός τούρκος; αμή τήν πίστιν των ρωμαίων πού τήν έμαθες, καί άφηκες τήν πίστιν του Μεχμέτη τήν αληθινήν; αυτός απεκρίθη, τήν πίστιν του Χριστού μέ τήν εδίδαξεν ο Θεός μέ θαύματα, οπού καί η ενδοξότης σου εάν τά έβλεπες ωσάν φρόνημος οπού ήσαι, ευθύς άφηνες τήν ψεύτικην πίστιν καί εγίνουσουν χριστιανός, τότε οργίσθη ο επίτροπος καί τόν έβαλαν εις τήν φυλακήν των φονέων, καί επαράγγειλε, νά μήν τού δίδουν ψωμία ούτε νερόν, έως έξ ημέραις, καί έτζη εστάθη χωρίς τροφήν εξ ημέραις, έπειτα τόν έφερε πάλιν ομπρός του ο επίτροπος, καί τόν ερώτησεν εάν ήλθεν εις αίσθησι, εάν αφήκε ταις μωρολογίαις του, καί νά τόν κάμη πρώτον κάλφαν μόνον νά παύση από αυταίς ταις τρέλαις, καί αυτός απεκρίθη αυθέντη μέ τό νά μέ αφήκετε νηστικόν εξ ημέραις εκαθαρίσθηκα μέ τήν νηστείαν, καί μου εφανέρωσεν ο Ιησούς πολλά μυστήρια εις τόν ύπνον μου, καί εστεραιώθηκε καλλίτερα εις τήν πίστιν του, μόνον κρίμα εις εσάς οπού ευρίσκεσθαι εις αυτήν τήν πλάνην. Καί ό,τι έχεις νά μέ κάμης κάμε με, καί πλέον μήν αργοπορής, ευκολώτερα είναι νά ζυμώσης σίδηρα καί πέτραις μέ τά χέρια σου παρά νά πείσης εμένα νά αλλάξω τήν γνώμην μου, τότε εσυκώθη ο επίτροπος καί υπήγεν εις τόν βασιλέα καί ανέφερε τήν υπόθεσι, καί ο βασιλεύς ώρισε νά τόν φέρουν έμπροσθέν του, ευρισκόμενος εις τό λεγόμενον κεχατχανέ παχτζέ, καί φέρωντάς τον έμπροσθέν του, έστειλε τόν κιζλάραγαν καί του είπεν άφησαι αυταίς ταίς φλυαρίαις, καί ωμολόγησε πως ήσαι μουσουλμάνος, καί ειπέ τήν ομολογίαν της πίστεώς μας νά σέ συγχωρήσω, ει δέ καί λέγεις πάλιν τά όμοια κόπτω τό κεφάλι σου. Καί ο Αχμέτης απεκρίθη, εγώ όσα είπα δέν είναι μωρολογίαις, αλλά αλήθειαις, καί αυτό οπού μέ φοβερίζει ο βασιλεύς νά κόψη τό κεφάλη μου, τί χαρά είναι εις τήν καρδίαν μου, νά αξιωθώ εγώ ο ταλαίπωρος νά αποθάνω μέ τόν αυτόν θάνατον διά τήν αγάπην του Χριστού. Τότε λέγοντας ο κιζλάραγας τά λόγια αυτά προς τόν βασιλέα, είπεν ο βασιλεύς άς κόψουν τό κεφάλι του, καί παρευθύς ο τζελάτης [δήμιος] απεκεφάλισε τόν μακαρίον, καί έλαβεν τόν στέφανον του μάρτυρος, καί εβαπτίσθη με τό αίμα του. [εδώ παρεμβάλλεται μια παρέκβαση για το βάπτισμα διά του μαρτυρίου] Τό τίμιόν του σώμα τό έρριψαν εις τόν αιγιαλόν, καί εφαίνετο πολλαίς νύχταις, οπού εκατέβαινε φως ουρανόθεν καί έφεγγεν ολονύκτιον εκεί οπού ήτον τό λείψανόν του, καί τέλος εγένετο αφανές.»
(...)

Ας ψάξουμε λίγο ακόμα. Ευτυχώς ή δυστυχώς, τα ελληνικά ιστοριογραφικά κείμενα αυτής της εποχής είναι σχετικά λίγα. Ο Κωνσταντίνος Σάθας δημοσίευσε, το 1872, το λεγόμενο Χρονογράφο (ή, σωστότερα, Ιστορία των συμβάντων επί της βασιλείας του σουλτάν Μεχμέτη… μέχρι της βασιλείας του σουλτάν Αχμέτη), αποδίδοντάς τον στον περίφημο Καισάρειο Δαπόντε (μεγάλος θαυμαστής του οποίου υπήρξε ο Γ. Π. Σαββίδης). Στην πραγματικότητα, το έργο γράφτηκε από τον Φαναριώτη αξιωματούχο Δημήτριο Ραμαδάνη, γύρω στη δεκαετία του 1730. Ορίστε τι γράφει ο Ραμαδάνης:

«Εις εκείναις ταις ημέραις ήταν ένας Τούρκος, τό όνομά του Πατμπουρούν Μεχμέτ εφένδης, εις τό καλέμι του ρεΐς εφένδη, άνθρωπος γραμματισμένος, καί είχε μίαν παλλακίδα Ρούσσαν σκλάβαν, η οποία εβαστούσε τήν πίστιν της, καί επήγαινε καί εις τήν εκκλησίαν μέ άδειαν του αυθεντός της· καί μίαν των ημερών τήν ερώτησεν ο εφένδης, τί είναι τό αίτιον οπού μερικαίς ημέραις ευωδιάζει τό στόμα σου; αυτή επροφασίζουνταν καί έλεγε πώς δέν ηξεύρει· ύστερον βιάζωντάς την νά τόν ειπή δίχως άλλο τό αίτιον, τόν είπεν εκείνη· ημείς συνήθειαν έχομεν όταν πηγαίνωμεν εις τήν εκκλησίαν καί θέλωμεν νά εύγωμεν, εις τό τέλος μάς δίδει ο παπάς από κομμάτι ψωμί ηγιασμένον, καί διά τούτο ευωδιάζει τό στόμα μου· ο δέ εφένδης ως γραμματιζούμενος εθαύμασε, καί έπεσεν εις απορίαν, καί θέλωντας νά ιδή καί τήν τάξιν της εκκλησίας μας, είπεν ένα ράφτη εδικόν του νά τόν φέρη μίαν φορεσιάν ρούχα ωσάν τά εδικά του, νά τά φορέση νά γίνη τεπτίλι, καί νά τόν πηγαίνη εις τήν εκκλησίαν· καί έτζι φέρνωντάς τον τά ρούχα ο ράφτης τά εφόρεσεν ο εφένδης, όντας ανήμερα Κυριακή της ορθοδοξίας, καί επήγε μαζί του εις τό πατριαρχείον, καί βλέπει οπού ελειτουργούσεν ό τε οικουμενικός πατριάρχης καί ο Γεροσολύμων, μέ τούς αρχιερείς καί μέ τόσην παράταξιν κατά τήν συνήθειαν· όταν δέ ευγήκαν μέ τά άγια, τόν εφαίνονταν οι αρχιερείς καί οι ιερείς πώς επεριπατούσαν απάνω από της γης μίαν σπιθαμήν, καί τόσον εκατανύχθη καί ήλθεν εις άκραν ευλάβειαν, οπού ευγαίνωντας έξω άρχισε νά κηρύττη τήν ορθόδοξον πίστιν πρός τούς εφέντιδες, τούς κιατάπιδες, καί τούτο δέν έλειπε νά τό κάμνη παντοτινά, έως οπού τό άκουσε καί ο βεζιραζέμης, καί φέρνωντάς τον παρών, έλεγε παρρησία τά της ορθοδόξου πίστεως, καί ευθύς τόν έστειλαν εις τό Ατ-μεϊδάνι καί τόν ελιθοβόλησαν κατά τόν νόμον τους.»

(…)
ο «Πατ-σουρούνης/Παζπουρούνης Αχμέτ Κάλφας» έγινε «Πατμπουρούν Μεχμέτ Εφέντης». Θα πιστέψουμε το Ραμαδάνη; Θα τον πιστέψουμε, λέω εγώ, γιατί τουλάχιστον το «Πατμπουρούν» σημαίνει κάτι: «πλακουτσομύτης». Έχουμε όμως και άλλο λόγο να τον πιστέψουμε.

Τρεις ελληνικές πηγές για την εκτέλεση ενός Οθωμανού αξιωματούχου; Σίγουρα θα πρέπει να υπάρχει και κάποια οθωμανική μαρτυρία, αν δεν είναι εντελώς μούφα η υπόθεση. Και μούφα δεν είναι, γιατί πράγματι, ψάχνοντας στον στάνταρ Οθωμανό ιστοριογράφο της περιόδου, τον Σιλαχντάρ Φιντικλιλή Μεχμέτ Αγά, βρίσκουμε την εξής πρόταση:

«Την εικοστή ενάτη [του αυτού μήνα=Ραμαζάν 1092, ή 2 Οκτωβρίου 1681 με το παλιό ημερολόγιο] ο Πατμπουρούν ογλού, δεύτερος κάλφας του μεγάλου γραφείου πληρωμών, κλήθηκε ενώπιον του σουλτάνου στο Μιραχόρ Κιοσκιού στο Κιαγίτχανε και εκτελέστηκε με την κατηγορία της βλασφημίας.»

(…)
Πατμπουρούν ογλού λοιπόν, «Πλακουτσομυτόπουλος», ώστε είχε όντως δίκιο ο Ραμαδάνης. Η χρονολογία διαφέρει βέβαια αρκετά, είναι ένα χρόνο πριν, αλλά όλα τα υπόλοιπα ταιριάζουν. Δεν ξέρουμε ακόμα αν το όνομα ήταν Αχμέτ ή Μεχμέτ. Υπάρχει όμως ένας ακόμα ιστοριογράφος, ο Ντεφτερντάρ Σαρή Μεχμέτ Πασάς, ο οποίος εκείνη την εποχή ήταν συνάδελφος του καημένου του Κάλφα. Για να δούμε τι γράφει κι αυτός (...) :


«Από τους κατώτερους υπαλλήλους του πρώτου γραφείου πληρωμών, ο Πατμπουρούν-ζαντέ Μεχμέτ Χαλιφέ ήταν άνθρωπος με συμπεριφορά αμέριμνη και διασκεδαστικό χαρακτήρα, πολυλογάς και που συχνά μιλούσε αμφίσημα. Λόγω των πειραγμάτων του πείραζε πολλές καρδιές. Όταν ακούστηκε ότι κάποιοι συνάδελφοί του είχαν σκοπό να καταθέσουν ότι εκτόξευσε κάποια αιρετικά λόγια, πήγε στον σεϊχουλισλάμη και επιβεβαίωσε την ισλαμική του πίστη λέγοντας: «εμφανίστηκαν κάποιοι αντίπαλοι για να επιχειρήσουν να με ρίξουν σε θανάσιμο κίνδυνο, με τον συκοφαντικό ισχυρισμό ότι είπα κάποια βλάσφημα λόγια· εγώ όμως ομολογώ την Ενότητα του Αιωνίου Θεού και δεν έχω επιδείξει καμία ανάρμοστη συμπεριφορά έξω από τον καθοσιωμένο ιερό νόμο του Μωάμεθ«. Ο σεϊχουλισλάμης απάντησε λέγοντας: «οι μαρτυρίες όσων τολμήσουν να σε συκοφαντήσουν με αυτό τον τρόπο δεν θα γίνουν δεκτές (δεν είναι έγκυρες)» . Ωστόσο προηγουμένως, όταν ο καζασκέρης της Ρούμελης Μπεγιαζή-ζαντέ Εφέντης είχε δώσει χοτζέτι σχετικά με το ζήτημα του λιθοβολισμού, ο Πατμπουρούν-ογλού είχε πει κάποια σατιρικά λόγια, λες και ήθελε να τον ενοχλήσει· κατά συνέπεια, [ο καζασκέρης] όντας ενοχλημένος από αυτόν άκουσε τους μάρτυρες στη δίκη εναντίον του, δέχθηκε τις μαρτυρίες τους και υπαγόρευσε το χοτζέτι για την εκτέλεσή του. Την ένατη μέρα λοιπόν του μηνός Σαμπάν, ο προαναφερθείς εκτελέστηκε στο Κιαγίτχανε ενώπιον του σουλτάνου, το δε θλιμμένο και αποκεφαλισμένο σώμα του μεταφέρθηκε μπροστά στην Υψηλή Πύλη, όπου έμεινε μία μέρα και μία νύχτα αφημένο στο έδαφος, με μαξιλάρι του το χώμα.

»Ωστόσο εκείνος, ναι μεν σε κάθε λέξη του έβαζε πειράγματα και ήταν διάσημος για την αθυροστομία του, ωστόσο ήταν άμεμπτος στην εκπλήρωση των υποχρεωτικών προσευχών και των ισλαμικών εντολών· μεγάλο πλήθος μαρτυρεί ότι όσον αφορά την κατηγορία που του αποδίδεται, ήταν εντελώς αθώος και ότι επρόκειτο για καθαρή συκοφαντία. Ο θανών είχε ξεκινήσει για την πύλη του σουλτάνου για να αποκτήσει τον ύψιστο βαθμό μαρτυρίας και να αναιρέσει το άδικο έγγραφο (της καταδίκης του) όσων ασεβών τόλμησαν να τον συκοφαντήσουν. Το ότι το αμάρτημα αυτό τού αποδόθηκε αδίκως αποδεικνύεται ακλόνητα και από το εξής, ότι ένας από τους μάρτυρες που μαρτύρησαν και τόλμησαν να τον συκοφαντήσουν έτσι ήταν ένας άλλος κατώτερος υπάλληλος του ίδιου γραφείου, ονόματι Ντελή Χαλίλ, ο οποίος ήταν ναρκομανής και αργότερα βρέθηκε δολοφονημένος από την παλλακίδα του, ενώ άλλος ένας μάρτυρας, επίσης συνάδελφός του, έγινε και εκείνος αντικείμενο ύβρεων και εξευτελίστηκε χωρίς να πάρει εκείνο που περίμενε στη ζωή αυτή.»

Συμμερίζεστε τον ενθουσιασμό μου; Επιβεβαιώσαμε το όνομα (πάλι έχει δίκιο ο Ραμαδάνης, Μεχμέτ τον έλεγαν τον άνθρωπο), και το κυριότερο είδαμε την άποψη ενός συναδέλφου που όπως φαίνεται γνώριζε προσωπικά τον καημένο τον Κάλφα (Χαλιφέ). Πολλά μοιάζουν με τις ελληνικές αφηγήσεις· λείπει όμως κάτι, ε; Ε, όσο νάναι κάτι λείπει. Δεν υπάρχει καμία αναφορά σε μεταστροφή στο χριστιανισμό, μόνο σε κάποια «βλασφημία». Να μπορούσαμε να βρούμε τη δικαστική απόφαση, ε; Αυτό το χοτζέτι του κακιασμένου καζασκέρη της Ρούμελης;
(…)
φτάνουμε στην ξερή, γραφειοκρατική, τυπική μαρτυρία των οθωμανικών αρχών. Πράγματι λοιπόν, το χοτζέτι (ιεροδικαστικό έγγραφο) του κακιασμένου καζασκέρη υπάρχει, καταχωνιασμένο κάπου στα αρχεία της μουφτείας της Κωνσταντινούπολης, και λέει περίπου τα εξής:

Ο «δεύτερος κάλφας» του γραφείου πληρωμών Πατμπουρούν ογλού Μεχμέτ γιος Ιμπραήμ κατηγορήθηκε από τους συναδέλφους του, Μεχμέτ Χαλιφέ γιο Αχμέτ και Μεχμέτ Χαλιφέ γιο Χουσεΐν, ότι ενώπιόν τους είχε δηλώσει πως ο προφήτης Μωάμεθ ήταν ένας αστρολόγος και έτσι (από τη μελέτη των άστρων;) κατέληξε σε κανόνες, ενώ τα λόγια του έγιναν σεβαστά χάριν της τάξης του κόσμου. Επιπλέον, άλλοι δύο μάρτυρες, ο Οσμάν Χαλιφέ γιος Εμπού Μπεκίρ και ο Σεγίτ Χανεφή Χαλιφέ γιος Σεγίτ Αλή, δήλωσαν ότι ο κατηγορούμενος είχε χαρακτηρίσει ενώπιόν τους τον Προφήτη «άραβα αστρολόγο». Προέκυψε ωστόσο μείζον πρόβλημα επειδή οι μάρτυρες αυτοί, πιστεύοντας ότι ο δικαστής δεν θα έκανε δεκτές τις μαρτυρίες τους, καθυστέρησαν να καταθέσουν. Ακολουθεί μια μεγάλη παρέκβαση (καταλαμβάνει πάνω από τα 2/5 του κειμένου), κατά την οποία η εγκυρότητα των μαρτυριών παρά την παραγραφή (οι καταγγελίες αναφέρονταν σε γεγονότα που είχαν λάβει χώρα πέντε και εννέα μήνες πριν) τεκμηριώνεται με εκτενή αναφορά σε μια σειρά μεγάλους νομομαθείς του παρελθόντος (κάτι που δικαιολογεί την ειδική μνεία του Ντεφτερντάρ Μεχμέτ Πασά, στο γεγονός ότι ο καζασκέρης έκανε δεκτές τις μαρτυρίες των εναγόντων). Κατόπιν τούτου, καταγράφεται η αποστολή ενός εκπροσώπου του δικαστηρίου στις συνοικίες των μαρτύρων, όπου εξέχοντες κάτοικοι (ιμάμηδες, μουεζίνηδες, χατζήδες ή απόγονοι του προφήτη) βεβαιώνουν την καλή φήμη τους. Στη συνέχεια καταγράφεται απλώς η καταδίκη του άτυχου γραφέα , χωρίς καμία αναφορά στην εκ μέρους του άρνηση ή αποδοχή της κατηγορίας. Το έγγραφο φέρει τη χρονολογία 25 Σαμπάν 1092/9 Σεπτεμβρίου 1681, μια ημερομηνία στη μέση περίπου των δύο οθωμανικών παραδόσεων που είδαμε στο προηγούμενο.

(...) Ακολουθούν τα πρώτα συμπεράσματα:
α) Πατμπουρούν Μεχμέτ, και όχι παζπουρούν ή πατ-σουρούν Αχμέτ. Μεχμέτ Κάλφας λοιπόν.
β) Το ούτως ειπείν μαρτύριο έλαβε χώρα ένα χρόνο πριν από την ημερομηνία που δίνει η χριστιανική παράδοση.
γ) Ο Ντεφτερντάρ, ο ιστορικός που γνώριζε προσωπικά τον καημένο τον Πατμπουρούν, επιβεβαιώνεται πλήρως. Πέρα από ένα σημείο, και γι’ αυτό δεν έχω εξήγηση: πουθενά δεν βλέπουμε, ούτε στους μάρτυρες που αναφέρονται μέσα στο έγγραφο, ούτε σε εκείνους που υπογράφουν στο τέλος πιστοποιώντας την εγκυρότητα της διαδικασίας, τον διαβόητο Ντελή Χαλίλ, τον χασικλή. Τέλος πάντων, περνά ο χρόνος, ξεχνάμε ονόματα, μπορεί άλλον να είχε στο νου του ο ιστορικός μας και να τους μπέρδεψε· ή μπορεί αυτός ο καταχθόνιος Ντελή Χαλίλ να κινούσε τα νήματα από τα παρασκήνια.

(...)Παραμένει όμως ένα πρόβλημα· αρκετά μεγάλο, θα έλεγα. Εντάξει, από το δικαστικό έγγραφο επιβεβαιώνουμε ότι ο Πατμπουρούν δεν έγινε χριστιανός, τουλάχιστον όχι φανερά όπως επιμένει ο Ψευδο-Καρυοφύλλης ή ο Ραμαδάνης· γιατί αν η ιστορία είχε ξετυλιχτεί έτσι, ο καζασκέρης θα είχε κάθε λόγο να το προσθέσει ως επιβαρυντικό στοιχείο. Το πιθανότερο, όπως το βλέπω, είναι ότι ο φουκαράς είχε λίγο μακριά γλώσσα (αυτή ακριβώς είναι και η έκφραση στα οθωμανικά), μίλαγε χωρίς να πολυσκεφτεί, ήταν και λίγο άθεος ή τέλος πάντων σκεπτικιστής, και είχε την ατυχία να κάνει εχθρούς, λίγο περισσότερους και λίγο σημαντικότερους απ’ όσο τον έπαιρνε. Πώς όμως οι χριστιανοί Φαναριώτες της εποχής του τον πήραν για κρυπτοχριστιανό και έφτιαξαν όλην αυτή την ιστορία, με πατριάρχες που αιωρούνταν, ρωσίδες παλλακίδες και μυρωδάτα αντίδωρα;

Σ’ αυτή την ερώτηση, απάντηση καλή δεν έχω. Έχω όμως το εξής: Το κλειδί για να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό έγκειται ίσως σε κάποιο υπαρκτό ρεύμα μεταξύ των μορφωμένων μουσουλμάνων της εποχής εκείνης που τόνιζε την αγιότητα του Ιησού. Πράγματι, ανάμεσά στους ουλεμάδες που κατηγορήθηκαν για «αίρεση και αθεΐα» συγκαταλέγονται διάφοροι εκπρόσωποι ενός ιδιαίτερου ρεύματος της πρωτεύουσας, το οποίο τιμούσε ιδιαίτερα τον Ιησού. Για την κίνηση αυτή μας πληροφορεί ο άγγλος Paul Ricaut, ο οποίος είχε υπηρετήσει στην αγγλική πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης στις αρχές της δεκαετίας του 1660. Σύμφωνα λοιπόν με τον Ricaut, πολλοί «ευγενείς και νεαροί λόγιοι της αυλής» πίστευαν ότι ο Ιησούς είναι Θεός και σωτήρας του κόσμου. Οι οπαδοί αυτού του ρεύματος ονομάζονταν Hubmesîhî (Chupmessahi, or the good followers of the Messiah). Μάλιστα ο Ricaut υποστηρίζει ότι ορισμένοι από αυτούς τόσο ένθερμα υποστήριζαν το δόγμα τούτο, ώστε μαρτύρησαν· ονόματα, δυστυχώς, δεν αναφέρει. Εξάλλου, σύμφωνα με τον παλιό γνωστό μας Ραμαδάνη, μια δεκαετία περίπου μετά από την εκτέλεση του Πατμπουρούν, τον ίδιο δρόμο φέρεται να ακολουθεί ένας συνάδελφος του, κάποιος Μουσταφά εφένδης κιατίπης εις τό καλέμι του ρεΐς εφένδη, τό γένος Αλβανίτης, οι γονείς του Τούρκοι φυσικοί… καλός εις τά αραβικά, καί έχωντας πάντοτε συναναστροφήν μέ τούς χριστιανούς. Ο εφένδης αυτός απευθύνθηκε, σύμφωνα με το χρονικό του Ραμαδάνη, σε κάποιον Χατζή Γρηγόρην Χαλεπλήν, σπουδαίον εις τήν αραβικήν διάλεκτον· στον Μωϋσήν Σηλυβρίας Αράπην· στον Τζελεμπή Γιαννάκην· στον πατριάρχη Καλλίνικο Β΄, ώντας φίλος του· τέλος στους καπουτσίνους μοναχούς του Γαλατά, με σκοπό να κατηχηθεί στη χριστιανική θρησκεία. Πράγματι, τελικά διέφυγε στη Βενετία, όπου βαφτίστηκε με το όνομα Στέφανος και έγινε φραγκισκανός μοναχός. Θα μπορούσε κανείς να πει, λοιπόν, ότι υπήρχε ένα ρεύμα συμπάθειας, αν μη τι άλλο, προς το χριστιανισμό ανάμεσα στα μέλη της οθωμανικής οικονομικής γραφειοκρατίας του τέλους του 17ου αιώνα, η οποία έδωσε λαβή στο να αποδοθεί η «βλασφημία» του Πατμπουρούν σε κρυπτοχριστιανισμό. Μια παρόμοια περίπτωση είναι ένας σπουδαίος δερβίσης της ίδιας εποχής, ο Νιγιαζί-ι Μισρί, που κατηγορήθηκε πολλάκις για βλασφημία, και στον οποίο Φαναριώτες όπως ο Δημήτριος Καντεμίρ ή ο Αθανάσιος Κομνηνός-Υψηλάντης αποδίδουν (λανθασμένα) χριστιανικές τάσεις.

Αυτά καταφέραμε να μάθουμε· πολλά είναι όσα δεν ξέρουμε. Να είχε άραγε όντως ρωσίδα παλλακίδα ο Μεχμέτ Κάλφας; Αυτό θα μπορούσε να βρεθεί, αν εντοπίζαμε την απογραφή της περιουσίας του εκτελεσμένου, είτε για τους κληρονόμους του είτε (αν δεν είχε συγγενείς) για το κρατικό ταμείο. Δεν έχει εντοπιστεί όμως. Η Ρωσίδα, ο αφανής ήρωας της ελληνικής εκδοχής, είναι για την ώρα άφαντη στις οθωμανικές πηγές. Κι αν όντως υπήρχε, ποιος να ξέρει τι απόγινε. Ποιος να ξέρει επίσης τι ύπνο θα έκαναν τις νύχτες οι μαρτυριάρηδες (ας τους πω έτσι) συνάδελφοι του Πατμπουρούν. Αν πιστέψουμε τον Ντεφτερντάρ της προηγούμενης ανάρτησης, δεν είχαν καλό τέλος. Κανείς δεν τους θυμάται· δικαιοσύνη.
(…) τώρα (…) ας μείνουμε στη ρωσίδα παλλακίδα και ας επιστρέψουμε στον φίλο μου τον Φαρούκ, με τον οποίο ξεκίνησα την πρώτη ανάρτηση επί του θέματος. Ο Φαρούκ θα τόνιζε, λοιπόν, για την ακρίβεια τονίζει πάντα την ιστορία αυτή σαν παράδειγμα της δύναμης του έρωτα. Όπως το βλέπει, ο Πατμπουρούν Αχμέτ/Μεχμέτ έχασε τη ζωή του όχι χάριν του χριστιανισμού, αλλά χάριν του έρωτος. Και σαν τέτοιον άγιο τον γιόρταζε.

[Juno]

Οκ, ό,τι και να λέμε, τα μεμέτια μας δίδαξαν ότι αν έχεις μπάρμπα στην Κορώνη, άσε τον νόμο να λέει.
Είχα διαβάσει για περίπτωση στη Θεσσαλονίκη Ελλήνων που αλλαξοπίστησαν, χωρίς ιδιαίτερο λόγο, έτσι για τις παροχές. Μετά δεν τους μιλούσαν οι δικοί τους και πήγαν την οικογένειά τους δικαστικώς γιατί και καλά δεν είχαν δικαίωμα να τους αποκληρώσουν και ζήτησαν και να επιβληθεί ποινή επειδή ... τους είχαν απομονώσει. Άντε να το βρίσκω πάλι τώρα. Πρέπει να τα σώζω την ώρα που τα βλέπω.

[Nero]

Οκ, ό,τι και να λέμε, τα μεμέτια μας δίδαξαν ότι αν έχεις μπάρμπα στην Κορώνη, άσε τον νόμο να λέει.
Είχα διαβάσει για περίπτωση στη Θεσσαλονίκη Ελλήνων που αλλαξοπίστησαν, χωρίς ιδιαίτερο λόγο, έτσι για τις παροχές. Μετά δεν τους μιλούσαν οι δικοί τους και πήγαν την οικογένειά τους δικαστικώς γιατί και καλά δεν είχαν δικαίωμα να τους αποκληρώσουν και ζήτησαν και να επιβληθεί ποινή επειδή ... τους είχαν απομονώσει. Άντε να το βρίσκω πάλι τώρα. Πρέπει να τα σώζω την ώρα που τα βλέπω.

δε βρίσκω κάτι μεμπτό. Σωστά έπραξαν για να πάρουν πίσω τα δικαιώματά τους

τις περιπτώσεις του νήματος πως τις βλέπεις; Ας πούμε αυτή που έκανε μήνυση στον πατέρα της γιατί την πάντρεψε με έναν χωρίς να τη ρωτήσει και δικαιώθηκε τη βρίσκω πολύ ενδιαφέρουσα

[Juno]

Οκ, ό,τι και να λέμε, τα μεμέτια μας δίδαξαν ότι αν έχεις μπάρμπα στην Κορώνη, άσε τον νόμο να λέει.
Είχα διαβάσει για περίπτωση στη Θεσσαλονίκη Ελλήνων που αλλαξοπίστησαν, χωρίς ιδιαίτερο λόγο, έτσι για τις παροχές. Μετά δεν τους μιλούσαν οι δικοί τους και πήγαν την οικογένειά τους δικαστικώς γιατί και καλά δεν είχαν δικαίωμα να τους αποκληρώσουν και ζήτησαν και να επιβληθεί ποινή επειδή ... τους είχαν απομονώσει. Άντε να το βρίσκω πάλι τώρα. Πρέπει να τα σώζω την ώρα που τα βλέπω.

δε βρίσκω κάτι μεμπτό. Σωστά έπραξαν για να πάρουν πίσω τα δικαιώματά τους

τις περιπτώσεις του νήματος πως τις βλέπεις; Ας πούμε αυτή που έκανε μήνυση στον πατέρα της γιατί την πάντρεψε με έναν χωρίς να τη ρωτήσει και δικαιώθηκε τη βρίσκω πολύ ενδιαφέρουσα

Μου λείπουν πληροφορίες. Αν πχ: είχε γκόμενο τον γιο του δικαστή και παντρεύτηκαν, θα ήταν άλλη μια συνηθισμένη μέρα στα τουρκικά δικαστήρια.

[Nero]

Οκ, ό,τι και να λέμε, τα μεμέτια μας δίδαξαν ότι αν έχεις μπάρμπα στην Κορώνη, άσε τον νόμο να λέει.
Είχα διαβάσει για περίπτωση στη Θεσσαλονίκη Ελλήνων που αλλαξοπίστησαν, χωρίς ιδιαίτερο λόγο, έτσι για τις παροχές. Μετά δεν τους μιλούσαν οι δικοί τους και πήγαν την οικογένειά τους δικαστικώς γιατί και καλά δεν είχαν δικαίωμα να τους αποκληρώσουν και ζήτησαν και να επιβληθεί ποινή επειδή ... τους είχαν απομονώσει. Άντε να το βρίσκω πάλι τώρα. Πρέπει να τα σώζω την ώρα που τα βλέπω.

δε βρίσκω κάτι μεμπτό. Σωστά έπραξαν για να πάρουν πίσω τα δικαιώματά τους

τις περιπτώσεις του νήματος πως τις βλέπεις; Ας πούμε αυτή που έκανε μήνυση στον πατέρα της γιατί την πάντρεψε με έναν χωρίς να τη ρωτήσει και δικαιώθηκε τη βρίσκω πολύ ενδιαφέρουσα

Μου λείπουν πληροφορίες. Αν πχ: είχε γκόμενο τον γιο του δικαστή και παντρεύτηκαν, θα ήταν άλλη μια συνηθισμένη μέρα στα τουρκικά δικαστήρια.

Ίσως να'χεις δίκιο

αυτό πάλι;

Στη διάρκεια ενός γάμου τη διατροφή (nafaka), δηλαδή το κόστος διαβίωσης της συζύγου και των παιδιών αναλαμβάνει αποκλειστικά ο σύζυγος.212 Εκτός από τη διατροφή, ο σύζυγος είναι υποχρεωμένος, κατά τον ιερό νόμο, να εξασφαλίσει το σπίτι που θα στεγάσει τη γυναίκα και τα παιδιά του, καθώς και δύο πλήρη σετ ένδυσης για τη σύζυγό του, ένα καλοκαιρινό και ένα χειμερινό. Όλα τα παραπάνω είναι ευθέως συνδεδεμένα με την οικονομική δυνατότητα του συζύγου.213 Το ποσό που απαιτούνταν για την κάλυψη των παραπάνω εξόδων δεν σημειώνεται στα γαμήλια συμβόλαια των μελετώμενων κωδίκων. Αντιθέτως, στα οθωμανικά σιτζίλ του Καΐρου, της Αλεξάνδρειας και άλλων επαρχιακών ιεροδικείων της Αιγύπτου έχουν καταγραφεί γαμήλια συμβόλαια στα οποία σημειώνεται ρητώς το μηνιαιό ποσό που έπρεπε να δαπανά ο σύζυγος για τις ανάγκες της γυναίκας του.214

Σε περίπτωση διαζυγίου ή θανάτου του συζύγου, το δικαίωμα της συζύγου στη διατροφή συνεχίζεται σε όλη τη διάρκεια της περιόδου αποχής.215 Νομικά ο σύζυγος δεν είναι υποχρεωμένος να καλύψει τα έξοδα για την ιατρική θεραπεία ή τα φάρμακα της γυναίκας του. Κάποιοι νομομαθείς ορίζουν ότι ο σύζυγος επιβαρύνεται με τα έξοδα της γέννας.216 Την εποχή που μελετάμε η γυναίκα που παντρευόταν εγκατέλειπε την πατρική της στέγη και εισερχόταν στο νέο της σπίτι. Τα νέα της καθήκοντα ήταν η γέννηση και η ανατροφή των παιδιών, καθώς και η φροντίδα του συζύγου, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπήρχαν γυναίκες που απασχολούνταν, κυρίως στο σπίτι, με επιχειρηματικές δραστηριότητες.217 Παρά τις διαφορετικές απόψεις των νομομαθών των νομικών σχολών, υπάρχει ομοφωνία σχετικά με το δικαίωμα της συζύγου, που ταυτόχρονα αποτελούσε υποχρέωση του συζύγου, για παροχή τροφής, στέγης και ένδυσης, που πρέπει να αντανακλά την οικονομική και κοινωνική κατάσταση του συζύγου. Όποια και αν είναι η οικονομική κατάσταση της νύφης, δεν έχει καμία νομική υποχρέωση να ξοδέψει το παραμικρό για τις καθημερινές της ανάγκες. Η περιουσία που τυχόν φέρνει μαζί της στο γάμο (ακίνητη και κινητή ιδιοκτησία), καθώς και εκείνη που θα αποκτήσει στη διάρκεια του γάμου, θεωρητικά τουλάχιστον, είναι αποκλειστικά δική της.

[Ζαποτέκος]

Την εποχή της Επανάστασης του '21 ήταν κοινός τόπος πως οι μουσουλμάνες περνούσαν χειρότερα απ' τις χριστιανές. Γράφει το Εκτελεστικό το 1822 :

… να περιορισθή κατά το παρόν εις μόνην των 12 ετών την ηλικίαν το βαπτίζεσθαι τους Οθωμανούς και όχι εις μεγαλειτέραν , ουδέ δι’ εγγυήσεως Χριστιανού, και τούτον πάλιν δια την ηθικήν του έθνους νηπιότητα, εκτός των γυναικών, εις τας οποίας ας συγχωρηθή κατά πάσαν ηλικίαν, διότι αι γυναίκες έπεται να είναι ευχαριστημέναι εις την ελληνικήν ελευθερίαν μάλλον ή εις την τουρκικήν ισόβιον φυλάκωσιν.

[Nero]

Την εποχή της Επανάστασης του '21 ήταν κοινός τόπος πως οι μουσουλμάνες περνούσαν χειρότερα απ' τις χριστιανές. Γράφει το Εκτελεστικό το 1822 :

… να περιορισθή κατά το παρόν εις μόνην των 12 ετών την ηλικίαν το βαπτίζεσθαι τους Οθωμανούς και όχι εις μεγαλειτέραν , ουδέ δι’ εγγυήσεως Χριστιανού, και τούτον πάλιν δια την ηθικήν του έθνους νηπιότητα, εκτός των γυναικών, εις τας οποίας ας συγχωρηθή κατά πάσαν ηλικίαν, διότι αι γυναίκες έπεται να είναι ευχαριστημέναι εις την ελληνικήν ελευθερίαν μάλλον ή εις την τουρκικήν ισόβιον φυλάκωσιν.

και έλεγα να ρίξω μια ματιά στα αρχεία του εκτελεστικού για το θέμα και το ξέχασα είναι περίεργο που δεν έχει ασχοληθεί κανείς με το θέμα των ποινικών υποθέσεων εκεί μέσα, απ'οσο ξέρω τουλάχιστον

[deCaritaine]

Ωραιο νήμα.

Αναφέρονται οι εποχές και οι περιοχές;

Υποθέτω λιμάνια κυρίως τύπου Σμύρνης και ΚΠολης. Η Σμύρνη προ του 1919 και μετά ήταν γεμάτη πορνεία και σάρωναν τα αφροδίσια. Οδός Ρόδων, Παραλλέλι, Οδός Αγ. Κωνσταντίνου (β' διαλογής), "Χιώτικα", Πούντα κλπ. Εγραφαν οι εκθέσεις για την ανεξέλεγκτη κατάσταση "επικίνδυνη δια το μέλλον του έθνους ημών"...

[Ζαποτέκος]

[Ο τεχνίτης Ιορδάνης, με καταγωγή από την Τραπεζούντα, έπαιζε] τα λεγόμενα χαρτία μετά συμπατριωτών Τούρκων [=μουσουλμάνων], [όταν] εις εξ αυτών είπε χλευάζων ρωμαϊστί· «Άγιε Νικόλαε ψωριάρη, βοήθησόν με να νικήσω». Αντεπεκρίνατο τούτω ο Ιορδάνης: «Μεχεμέτη κασιδιάρη προφήτα των Τούρκων, βοήθησόν μοι να νικήσω». Και τότε μεν ως συμπαίζοντες και μεμεθυσμένοι ανεχώρησαν εις τα οικἠματα αυτών.


Αυτού του είδους οι συναναστροφές δεν ήταν πάντοτε χωρίς συνέπειες. Στην περίπτωση του Ιορδάνη, τα εκατέρωθεν «ξόρκια τύχης» τού κόστισαν ακριβά: μετά από καταγγελία ενός από τους συμπαίκτες του στις οθωμανικές αρχές, κρίθηκε ένοχος βλασφημίας και τέθηκε στο δίλημμα ή να μετανοήσει έμπρακτα ασπαζόμενος το ισλάμ ή να εκτελεστεί ως υβριστής της μουσουλμανικής θρησκείας.

Αναμφίβολα, πάντως, η δημόσια συναναστροφή χρειαζόταν προσοχή. Οι περιοριστικές διατάξεις για τους ζιμμήδες απαιτούσαν από αυτούς να φέρονται με σεβασμό και ταπεινοφροσύνη προς τους μουσουλμάνους. Ακόμα κι όταν, σε ένα πλαίσιο καθημερινής συναναστροφής, οι απαιτήσεις για διατήρηση της απόστασης ανάμεσα σε μουσουλμάνους και χριστιανούς φαίνονταν να ατονούν, όλοι γνώριζαν την ύπαρξή τους και
ήξεραν (ή θα έπρεπε να θυμούνται) πόσο λεπτά είναι τα όρια της ανοχής σε συνθήκες θεσμικά καθορισμένης ανισότητας.

Ας δούμε τι έπαθε ο αρμένιος Χατζή Ηλίας όταν το ξέχασε : Μια φορά, μερικοί Αρμένιοι, έχοντας ανάμεσά τους τον Χατζή Ηλία, συνάντησαν το
φρούραρχο [Χατζή αγά] στ’ ανοιχτά του Γαλατά, καθώς γύριζαν στα σπίτια τους [διά θαλάσσης]. Ο Χατζή Ηλίας, σαν παλιός γνώριμός του, τον χαιρέτισε: «Στο καλό, Χατζή αγά μου». Η προσφώνηση, όμως, εξόργισε τον αγά: «Πιάστε τους!» Η διαταγή εκτελέστηκε αστραπιαία. Η παρέα βρέθηκε στην ξηρά κι όλοι έφαγαν εκατό ξυλιές, για χάρη του Χατζή. Οι καημένοι, βογκώντας, εκλιπαρούσαν: «Είμαστε αθώοι. Άλλη φορά δε θα ξαναταξιδέψουμε μ’ αυτόν. Άρχοντα, συγχώρεσέ μας». Τελικά, καθώς έφευγαν κουτσαίνοντας, φώναζαν [στον Χατζή Ηλία]: «Απ’ το Θεό να το ’βρεις. Αυτός ήταν ο καλός σου προσκυνητής; Τέτοιες είναι οι ευχές σου; Κι εσένα και τις ευχές σου!...» Το γεγονός μαθεύτηκε σ’ ολόκληρο το Γαλατά. Από τότε οι μασκαράδες [=τα πειραχτήρια] της Πόλης, μόλις έβλεπαν τον Χατζή Ηλία, φώναζαν ειρωνικά: «Στο καλό, Χατζή
αγά μου, με το καλό να πας. Με τις υγείες σου, το ξύλο σου να φας». Πολλοί περαστικοί τον χαιρετούσαν κοροϊδευτικά: «Στο καλό, Χατζή αγά μου». Ο φτωχός, χολωμένος και καταστενοχωρημένος, κατάντησε να κυκλοφορεί στα κρυφά σαν κλέφτης. Ο καλοκάγαθος και εγκάρδιος ανθρωπάκος έγινε περίγελος του κόσμου. […]
Ο Χατζή Ηλίας και η παρέα του πλήρωσαν ακριβά την παρόρμηση του πρώτου να δείξει δημόσια με όρους ισότητας την ιδιωτική του οικειότητα με τον μουσουλμάνο αξιωματούχο. Η δημόσια ανταλλαγή χαιρετισμών ανάμεσα σε μουσουλμάνους και αλλόθρησκους δεν ήταν καθόλου απλό ζήτημα. Κατά καιρούς οι σεϊχουλισλάμηδες είχαν βρεθεί να δίνουν σχετικές γνωμοδοτήσεις σε μουσουλμάνους που ρωτούσαν αν ο ιερός νόμος επιτρέπει τον χαιρετισμό απίστων και τι είδους μπορούσε να είναι αυτός ο χαιρετισμός (για παραδείγματα από τον 16ο αιώνα, Çolak, 2008: 100). Ο φρούραρχος, λοιπόν, αισθάνθηκε προσβεβλημένος από τον χωρίς καμιά εθιμοτυπική διάκριση χαιρετισμό από έναν άπιστο και φρόντισε να υπενθυμίσει στον αυθάδη χριστιανό και σε όσους τον συνόδευαν ποια ήταν η θέση τους. Αυτό, με τη σειρά του, καταρράκωσε το κύρος του Χατζή Ηλία. Η αντιμετώπιση που συνάντησε από τους ομοθρήσκους του είναι χαρακτηριστική για την περιπαικτική χαιρεκακία των κοινωνικά κατώτερων απέναντι στους όμοιούς τους που νόμισαν ότι μπορούσαν να υπερβούν τους περιορισμούς της θέσης τους.

Ας περάσουμε, όμως, στο αντίθετο άκρο .
Σε ένα έμμετρο αφήγημα του λόγιου μοναχού Καισάριου Δαπόντε, όπου ο συγγραφέας παραθέτει με εξομολογητικό τόνο τις εμπειρίες του από τη φυλάκισή του στην Κωνσταντινούπολη το 1747-48, διαβάζουμε τα εξής (Δαπόντες, 1995: 398-99):

Εδώ [στη φυλακή] ου μόνον περισσοί πρότερον εχθρεμένοι
με μέσον άλλων γίνονται ευθύς αγαπημένοι,
μα και πολλοί αγνώριστοι ολότελα και ξένοι,
εδώ ευθύς γνωρίζονται, μένουν φιλιωμένοι. […]
Όταν δε ο τσαούσμπασης ή ο Βεζίρης κράξη,
εις το διβάνι απ’ αυτούς διά να τον ξετάξη [=όταν φωνάξει κάποιον απ’ αυτούς στο συμβούλιο για να ερευνήσει την περίπτωση],
οι άλλοι κάνουνε νταβά [=προσεύχονται] να ασπροπροσωπίση [=να αθωωθεί],
να εύρη χάριν, έλεος, εύθυμος να γυρίση.
Όταν κανένα βάλουν δε στο ξύλο, στο τομπρούκι [=ποδοκάκη, όργανο ακινητοποίησης των ποδιών]
μακάρ’ ας είναι και Οβριός, παρακαλούν κ’ οι Τούρκοι.
Μόνον να τον γλιτώσωσι, να τον ξετρουμπουκώσουν,
αν ίσως είναι και πτωχός, εκείνοι να πληρώσουν.

Η δυναμική συνεργασίας και αλληλεγγύης που αναπτύσσεται ανάμεσα στους φυλακισμένους, την οποία περιγράφει τόσο παραστατικά ο Δαπόντες, είναι αποτέλεσμα μιας κοινής δυστυχίας που οδηγεί στην υπέρβαση των θρησκευτικών διαχωρισμών. Η ιδιότυπη αυτή αλληλεγγύη της φυλακής μπορούσε να εκφραστεί και ως διαμαρτυρία. Όταν, το 1751, η φυλακισμένη στη Θεσσαλονίκη χριστιανή Κυράννα υφίστατο συστηματική κακοποίηση από τον δεσμοφύλακα, οι μουσουλμάνες κρατούμενες «ήλεγχαν [=κατάγγελλαν] τον δεσμοφύλακα ως άσπλαγχνον, και μη φοβούμενον τον Θεόν, επειδή και τυραννεί έτζη μίαν γυναίκα, οπού δεν του έσφαλεν [=που δεν τον είχε βλάψει]» (Νικόδημος, 1961: 134).

[Ζαποτέκος]

Υποθέσεις μεταξύ χριστιανών

Οι χριστιανοί προσέφευγαν στο ιεροδικείο κατά πρώτο λόγο για να επισημοποιήσουν με τον πιο εμφατικό τρόπο τις μεταξύ τους δοσοληψίες, ό,τι είδους κι αν ήταν αυτές. Ορίστε ένα τέτοιο παράδειγμα από μια καταχώριση που έγινε το 1550 στο ιεροδικείο της Σόφιας (Galabov και Duda, 1960: 69):

Ο Πέτκο, γιος του Μαρίν, χρωστάει στον Ράλε, γιο του Τοντόρ, 50 ακτσέδες [=ασημένια νομίσματα]. Το χρέος επιβεβαιώθηκε από τους μάρτυρες Στογιάν, Στάνε και τον Ομπρέτεν, γιο του Στάντσο.

Ενδεικτικό για την κομβική σημασία του ιεροδικείου ως θεσμού επικύρωσης συμβολαιακών πράξεων είναι ότι, ακόμα κι εκεί όπου υπήρχαν νοταριακοί συμβολαιογραφικοί θεσμοί, όπως για παράδειγμα στη Χίο, οι αγοραπωλησίες, ενοικιάσεις κλπ. καταγράφονταν επίσης στο ιεροδικείο, όπως προκύπτει από τη συμπερίληψη στις νοταριακές καταχωρίσεις της υπόσχεσης να «ποιήσουσιν και χουζέτιον» (Πετρόπουλος, 1963), δηλαδή να φροντίσουν και για την έκδοση ιεροδικαστικού εγγράφου.

Σκοπός της προσέλευσης των χριστιανών στο ιεροδικείο ήταν επίσης το να δικαιωθούν ως προς οικονομικές απαιτήσεις που είχαν ο ένας από τον άλλο. Σε τέτοιες περιπτώσεις ήταν πολύ συνηθισμένο φαινόμενο οι χριστιανοί να παρουσιάζουν μουσουλμάνους μάρτυρες (το αντίστροφο συνέβαινε σπάνια, αφού οι καταθέσεις μη μουσουλμάνων στο δικαστήριο δεν είχαν το ίδιο βάρος με εκείνες των μουσουλμάνων).

Το 1671, για παράδειγμα, η χήρα Παναγιώτα εμφανίστηκε στο ιεροδικείο του Χάνδακα (Ηράκλειο Κρήτης) για να βρει το δίκιο της έναντι του ιερέα του χωριού, προσάγοντας ως μάρτυρες δύο μουσουλμάνους συγχωριανούς της κι έναν χριστιανό (Καραντζίκου και Φωτεινού, 2003: 8):

Η Παναγιώτα, σύζυγος του θανόντος Μιχάλη γιου παπα-Γιώργη, κατοίκου του χωριού Μεγάλη Βρύση του ναχιγιέ [=της επαρχίας] Μονοφατσίου, και κηδεμόνας του ανήλικου γιου της Γιακουμή, ενάγει τον παπα-Νικόλα γιο παπα-Μιχαήλου, κάτοικο του ίδιο χωριού, με την κατηγορία ότι εδώ και δύο χρόνια –από τότε που πέθανε ο σύζυγός της– καταπατεί χωράφι, το οποίο αποτελεί πατρική κληρονομιά του γιου της […]. Ο εναγόμενος ισχυρίζεται ότι το χωράφι μεταβιβάστηκε σε αυτόν από τον πατέρα του. Η ενάγουσα προσάγει ως μάρτυρες το Μεχμέτ Μπεσέ γιο Οσμάν, τον Οσμάν Μπεσέ γιο Αμπντουλλάχ και το Γιάννη γιο Μάρκου, κατοίκους του ίδιου χωριού, οι οποίοι επιβεβαιώνουν την κατάθεσή της. Αποφασίζεται ο εναγόμενος να παραιτηθεί από κάθε διεκδίκηση.


Πιο σπάνια ήταν η περίπτωση χριστιανών που κατέφευγαν στον καδή για ζητήματα γάμων και διαζυγίων, όπως στην παρακάτω καταχώριση από το ιεροδικείο του Χάνδακα το 1672 (Καραντζίκου και Φωτεινού, 2003: 91):

Η Μαρίνα κόρη Μιχελή, κάτοικος του χωριού Πεζά του ναχιγιέ Πεδιάδας, με πληρεξούσιο τον Κωνσταντίνο γιο Νικολού, κάτοικο του ίδιου χωριού –σύμφωνα με τη μαρτυρία του Γιάννη Πλατησάρη [;] γιου Κωνσταντίνου, κατοίκου του ίδιου χωριού, και του Μανιού Κάπα γιου Γιάννη Κάπα– παντρεύεται το Γιώργη γιο Κακούλη με γαμήλια μη προκαταβαλλόμενη δωρεά 200 άσπρων [=ασημένιων νομισμάτων].

Υποθέτουμε ότι, σε τέτοιες περιπτώσεις, το κίνητρο για τους χριστιανούς ήταν πως μπορούσαν να ικανοποιήσουν προσδοκίες που δεν μπορούσαν να εκπληρωθούν στο πλαίσιο του εκκλησιαστικού δικαίου: ο καδής ακολουθούσε τις προβλέψεις του ισλαμικού νόμου, έτσι δεν είχε δυσκολία να παντρέψει ζευγάρια που είχαν συγγενική σχέση μεταξύ τους ή να δώσει διαζύγιο σε περιπτώσεις που η Εκκλησία το αρνούνταν.

Κάποιες φορές, ωστόσο, οι ίδιοι άνθρωποι πραγματοποιούσαν γάμο τόσο στην εκκλησία όσο και στο ιεροδικείο. Έτσι το 1741 ο Καρανφίλ και η Γιάνκουλα, αν και είχαν παντρευτεί ενώπιον ιερέα, εμφανίστηκαν έναν μήνα αργότερα στον καδή του Μοναστηριού (σημερινό Bitola, ΠΓΔΜ) για να επικυρώσουν τον γάμο τους στο ιεροδικείο (Ivanova, 2007: 165).

Η καταχώριση στο ιεροδικείο επισημοποιούσε την πράξη του γάμου ή του διαζυγίου κι οι εμπλεκόμενοι αποκτούσαν περισσότερες εγγυήσεις για την εξασφάλισή τους. Η οικονομική εξασφάλιση της νύφης μπορούσε να είναι ένα κίνητρο για τη σύναψη γάμου σύμφωνα με το ισλαμικό δίκαιο, αφού ο γαμπρός όφειλε να καταβάλει στη νύφη ως γαμήλια δωρεά (mehr) ένα ποσό το οποίο αποτελούσε πια προσωπική της περιουσία (Laiou, 2007: 248). Αν το ποσό αυτό δεν είχε προκαταβληθεί, όπως στην περίπτωση του γάμου της Μαρίνας και του Γιώργη που είδαμε πιο πάνω, περνούσε στην ιδιοκτησία της συζύγου σε περίπτωση διαζυγίου ή θανάτου του συζύγου.

Η ευκολία που παρείχε ο ισλαμικός νόμος στον σύζυγο να διαζευχθεί τη γυναίκα του, πράγμα που δεν ίσχυε στο εκκλησιαστικό δίκαιο, μπορεί να ήταν ένα επιπλέον κίνητρο για τους άνδρες.

Το ιεροδικείο, όμως, μπορούσε να δώσει διέξοδο και σε άλλες περιπτώσεις.
Μια γυναίκα από τις Σέρρες του 1640 παρουσιάστηκε στον καδή για να συνάψει δεύτερο γάμο, δεδομένου πως ο πρώτος σύζυγός της είχε εγκαταλείψει την κοινή στέγη για να αναζητήσει πόρους αποπληρωμής των χρεών του (Odorico, 1996: 160):

Τω αυτώ χρόνω έφυγεν ο παπά κυρ Μανόλης ο καστρίτσιος και πάγει εις ανεγνώριστον τόπον διά να ζητά [=να ζητήσει ελεημοσύνες]. Η αιτία με το να έχη πολύ χρέος και όλον ένα ήτον εις το χάψι [=συνέχεια βρισκόταν στη φυλακή για χρέη], και επούλησεν όσα και αν είχεν […] και πάλιν απόμεινεν χρέος […]. Και δεν έκαμε έξι μήνες αφόντις έφυγεν και η γυναίκα του έκοψεν καπίνι [=παντρεύτηκε στο ιεροδικείο] τον μαθητήν της και τον επήρε άνδρα.

Το εξαμηνιαίο διάστημα απουσίας του συζύγου της δεν ήταν αρκετό για να δικαιολογηθεί διαζύγιο σύμφωνα με το εκκλησιαστικό δίκαιο· πόσο μάλλον που ο άντρας της ήταν ιερέας. Πιθανόν γι’ αυτό η γυναίκα αναζήτησε διέξοδο στο ιεροδικείο (Laiou, 2007: 246). Το γεγονός ότι παντρεύτηκε «τον μαθητήν της» υποδεικνύει από την άλλη ότι η οικογένεια είχε κάποιο εργαστήριο κι ενδεχομένως ανοιχτές δουλειές που δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει μόνη της η παρατημένη σύζυγος.

Μια επιπλέον υπόθεση που δείχνει με σαφήνεια τον ρόλο της προσφυγής στο ιεροδικείο για ζητήματα διαζυγίου είναι εκείνη της χριστιανής Στογιάνα, με την οποία ασχολήθηκε ο καδής της Σόφιας το 1709. Ο Ίχο, πατέρας της κοπέλας, εμφανίστηκε στο ιεροδικείο και ζήτησε να ακυρωθεί ο γάμος που είχε κάνει η κόρη του ενώπιον ιερέα με τον επίσης χριστιανό Μίτρε, επειδή ο τελευταίος, κατά τα λεγόμενα του Ίχο, είχε απαγάγει την κοπέλα και την είχε παντρευτεί με τη βία. Το ιεροδικείο έκανε δεκτό το αίτημά του Ίχο, αφού διαπιστώθηκε η απαγωγή με την κατάθεση μαρτύρων. Η Εκκλησία δεν θα δεχόταν τόσο εύκολα το επιχείρημα περί ακυρότητας του γάμου, στο μέτρο που αυτός είχε τελεστεί από ιερέα, και δύσκολα θα εξέδιδε διαζύγιο. Αυτός ήταν προφανώς και ο λόγος που ο Ίχο πήγε στον καδή (Ivanova, 2007: 163, 166).

Σε άλλες περιπτώσεις, το διαζύγιο επιτυγχανόταν με τον εξισλαμισμό της συζύγου κατά την ακρόαση της υπόθεσης. Η διαδικασία φαίνεται διάφανα σε μια καταχώριση από το ιεροδικείο της Λευκωσίας στην Κύπρο το 1610, που αφορά την καταγγελία της αρμένισσας Χούσνα κόρης Μουράτ κατά του επίσης αρμένιου συζύγου της: «Πάντα μου φέρεται σκληρά. Δεν τον θέλω». Όταν εκείνος αρνήθηκε τις κατηγορίες,

η Χούσνα προσχώρησε επιτόπου στο ισλάμ και, καθώς ο άντρας της αρνήθηκε να εξισλαμιστεί, έλαβε αμέσως διαζύγιο (Jennings, 1993: 141).

Ανακεφαλαιώνοντας ως προς τους λόγους προσέλευσης χριστιανών στο ιεροδικείο σε σχέση με γάμους και διαζύγια, η Ροσίτσα Γκράντεβα (Gradeva, 1996: 62) σημειώνει πως οι στόχοι τους ήταν να πάρουν διαζύγιο, να συνάψουν δεύτερο γάμο, να παντρευτούν κάποιον που δεν επιτρεπόταν να παντρευτούν με βάση το εκκλησιαστικό δίκαιο (για παράδειγμα λόγω κοντινής συγγένειας ), να επιβεβαιώσουν έναν γάμο ή
ένα διαζύγιο και, μέσω της επιβεβαίωσης αυτής, να επισημοποιήσουν την οικογενειακή τους κατάσταση και να αποφύγουν τυχόν κατηγορίες για ανήθικη συμπεριφορά από τις αστυνομικές αρχές. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, την πρωτοβουλία είχαν οι γυναίκες. Όμως το βήμα αυτό δεν ήταν εύκολο· καθώς σκόνταφτε στην εδραιωμένη ανδρική υπεροχή, κινδύνευε να οδηγήσει στην περιθωριοποίηση και τον αποκλεισμό. Ο παπα-Συναδινός των Σερρών δεν δίστασε να κατακεραυνώσει τη γυναίκα που έκανε δεύτερο γάμο στο ιεροδικείο και απαλλάχθηκε από τον –τελείως ανεύθυνο και οχληρό, όπως ομολογεί ο ίδιος ο Συναδινός– συνάδελφό του στην ιεροσύνη. Με πολύ χαρακτηριστικό τρόπο, αντί να αναρωτηθεί για τις δικές της δυσκολίες, πήρε αυτόματα το μέρος του πρώτου συζύγου της (Odorico, 1996: 160):

Τι εκέρδαισεν η σκονταμένη [=έκλυτη] και σωματικά επτωχή και ψυχικά χαμένη; Άρα γε, αν λάχη να έλθη ο άνδρας της ή αν το ακούση, τι καρδίαν θέλει κάμει ο άθλιος ;


Η κυρίαρχη θέση του ιεροδικείου ως κατεξοχήν δικαστικού θεσμού της αυτοκρατορίας παρείχε σε κάποιες χριστιανές γυναίκες αφορμές για να διεκδικήσουν το δίκιο τους ή μια καλύτερη μοίρα. Όπως πάντα, χρειαζόταν κουράγιο για να κάνει κανείς το βήμα.

ΕΛΕΝΗ ΓΚΑΡΑ ( Επίκουρη Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Αιγαίου )
ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΖΕΔΟΠΟΥΛΟΣ ( Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών )
Χριστιανοί και μουσουλμάνοι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία .Θεσμικό πλαίσιο και κοινωνικές δυναμικές ( 2015 ).