Ο ελληνικός κόσμος από τα μάτια σοβιετικού πρεσβευτή στην Τουρκία S. I. Aralov
του Κωνσταντίνου Κ. Παπουλίδη* δημοσιεύτηκε στον νέο Λόγιο Ερμή τ. 24 με αφιέρωμα το “1922 και η Μεγάλη Ιδέα"
*https://ardin-rixi.gr/archives/247502SpoilerShowΟ Κωνσταντίνος Παπουλίδης (1934-2017) ήταν διδάκτορας θεολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και του Ορθόδοξου Θεολογικού Ινστιτούτου των Παρισίων. Υπήρξε για πολλά χρόνια ερευνητής για θέματα θεολογικού, ιστορικού και εκπαιδευτικού ενδιαφέροντος, Ήταν γνωστός στην ελληνική και τη διεθνή βιβλιογραφία ως ειδικός στα ελληνορωσικά θέματα. Διετέλεσε επιστημονικός συνεργάτης και υποδιευθυντής του Ιδρύματος Μελετών Χερσονήσου του Αίμου. Το παρόν κείμενο δημοσιεύθηκε στα Βαλκανικά Σύμμεικτα, τεύχος 10 (1998), σσ. 183-195.
https://ardin-rixi.gr/archives/247507
Ρώσοι και Τούρκοι ιθύνοντες, στο κέντρο διακρίνονται ο Αράλοφ και ο Κεμάλ, Μάρτιος 1922
Ο Semen Ivanovic Aralov είναι ο δεύτερος πρεσβευτής της Ρωσίας στην Τουρκία, μετά τον στρατηγό Ν. Ρ. Ignatev (1832-1908), τον οποίο δεν θα λησμονήσει, ο ελληνικός κόσμος, διότι κι αυτός, όπως ο πρώτος, συνδέθηκε µε τη νεώτερη ιστορία των Ελλήνων. Ο πρώτος υποστήριξε τα συμφέροντα της Ρωσίας υπέρ της Βουλγαρίας σε βάρος των Ελλήνων και των Σέρβων και ο δεύτερος υπήρξε ο ψυχρός παρατηρητής της καταστροφής του ελληνικού στοιχείου στη Μικρά Ασία, όπου συνέβαλε στην ενίσχυση του τουρκικού στρατού από τη Σοβιετική Ένωση.
Ο S. I. Aralov (1880-1969), μετά την επανάσταση του 1917, υπηρέτησε σε πολλές θέσεις της στρατιωτικής αλλά και της πολιτικής ιεραρχίας της πατρίδας του. Το 1918, τον συναντούμε διοικητή τάγματος που, με την ιδιότητά του αυτή, ήταν μέλος του «Επαναστατικού Στρατιωτικού Συμβουλίου της Δημοκρατίας» και, στη συνέχεια, μέλος του «Επαναστατικού Στρατιωτικού Συμβουλίου του Νοτιοδυτικού μετώπου». Από το 1921, υπηρέτησε σε διπλωματικά αξιώματα, ως εκπρόσωπος της χώρας του στη Λιθουανία, στη Λετονία και στην Τουρκία. Ειδικά στην Τουρκία, υπηρέτησε από τον Ιανουάριο του 1922 έως τον Απρίλιο του 1923. Το 1925, έγινε μέλος του «Λαϊκού Επιτροπάτου Εσωτερικών Υποθέσεων» της ΕΣΣΔ, το 1927, μέλος του «Προεδρείου του Ανωτάτου Συμβουλίου Εθνικής Οικονομίας της ΕΣΣΔ» και μέλος του «Λαϊκού Επιτροπάτου Οικονομικών». Το 1938, διορίστηκε υποδιευθυντής του Κρατικού Φιλολογικού Μουσείου και το 1941, τον συναντούμε εθελοντή στο «Λαϊκό τάγμα εθελοντών του Κιέβου», της περιοχής Μόσχας. Πολέμησε στη μάχη της Μόσχας. Με την κατάληψη του Βερολίνου, έλαβε τον βαθμό του συνταγματάρχη. Μετά το 1946, κατέλαβε πολλά κομματικά αξιώματα στη Μόσχα. Συνταξιοδοτήθηκε το 1967 (σε ηλικία 87 ετών) και πέθανε το 1969. Έγραψε πολλά άρθρα σε εφημερίδες και περιοδικά. Το 1960, δημοσίευσε το βιβλίο του Απομνημονεύματα ενός σοβιετικού διπλωμάτη, 1922-1923 (Μόσχα, 1960, σελ. 223), με το οποίο θα ασχοληθούμε, και το 1962, το βιβλίο Ο Λένιν μας οδηγεί στη νίκη[1].
Το έργο του S. I. Aralov, Vospominanija Sovetskogo diplomata, 1922-1923, εκδόθηκε από το Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων της Μόσχας. Από τη μελέτη του βιβλίου σχημάτισα τη γνώμη ότι αυτό κυκλοφόρησε την εποχή του Ν. Σ. Χρουστσώφ (1958-1964) και είχε σκοπό να παρουσιάσει τη στάση της Τουρκίας στις σχέσεις της με τη Σοβιετική Ένωση, το 1960, και να της υπενθυμίσει ότι ακολουθεί άσχημο δρόμο συνεργαζόμενη με τον δυτικό κόσμο, ενώ, το 1922-1923, όταν η Τουρκία είχε ανάγκη να διώξει τους εισβολείς του δυτικού κόσμου, και συγχρόνως είχε το πρόβλημα του σουλτάνου και την επανάσταση του Μουσταφά Κεμάλ, τότε η Σοβιετική Ένωση βοήθησε τον Μουσταφά Κεμάλ, τον θεμελιωτή του σημερινού (1960) τουρκικού κράτους, να εδραιώσει την επανάστασή του, καταργώντας τον σουλτάνο, αλλά και να εκδιώξει τους εισβολείς.
Στη σελίδα 2 δημοσιεύεται φωτογραφία του Aralov και στις σελίδες 7-12 πρόλογος του D. Judickij, όπου αναφέρονται βιογραφικά στοιχεία του Aralov και υπογραμμίζεται το γεγονός ότι, μετά τον θάνατο του Γαζή Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, η Τουρκία συστρατεύτηκε µε τους «ιμπεριαλιστές των Η.Π.Α.» και των άλλων δυτικών δυνάμεων. Έκτοτε, διοικούσαν «οι άνθρωποι της Ουάσιγκτων». Αυτοί που άλλαξαν τη διαθήκη του Κεμάλ ήταν ο Dzelal Bajar, ο Αντνάν Μεντερές, ο Ρ. Ζορλού, ο Η. Palatκan κ.ά. Γι’ αυτό, και ο τουρκικός λαός υποστήριξε (κατά τον D. Judickij), τον Μάιο του 1960, τη στρατιωτική αλλαγή, η οποία κατάργησε την κυβέρνηση του Αντνάν Μεντερές και έφερε στην εξουσία[2] το Κομιτάτο της Εθνικής Ενότητας, με επικεφαλής τον στρατηγό Κεμάλ Γκιουρσέλ [δηλ. τη Χούντα][3]. Το έργο του Aralov έχει ως µότο, απόσπασμα κειµένου τηλεγραφήματος[4] του Χρουστσώφ προς τον Γκιουρσέλ, από 27 Ιουνίου 1960, με την ευκαιρία σχηματισμού της νέας κυβέρνησης της Τουρκίας και του γεγονότος ότι ο Γκιουρσέλ, κατά τον Χρουστσώφ, βάδιζε στον δρόμο που χάραξε ο Κεμάλ. Ο Κεμάλ Ατατούρκ, κατά τον Χρουστσώφ, φέρνει στις μνήμες τις φιλικές, αλλά και τις αδελφικές, σχέσεις δύο όμορων κρατών. Στις σελίδες 13-221 του έργου, δημοσιεύονται τα απομνημονεύματα του Aralov, με τα ακόλουθα κεφάλαια:
1. Ο διορισμός μου στην Τουρκία (σσ. 2-20),
2. Η Αντάντ, η Τουρκία και η Σοβιετική Ρωσία (σσ. 20-38),
3. Το ταξίδι προς την Άγκυρα (σσ. 38-74),
4. Οι συναντήσεις με τον Μουσταφά Κεμάλ στο μέτωπο (σσ. 75-25),
5. Η επίθεση του τουρκικού στρατού (σσ. 126-140),
6. Ο Μουσταφά Κεμάλ στη μάχη για τη δημοκρατική Τουρκία (σσ. 141-158),
7. Η Τουρκία στη συνδιάσκεψη της Λωζάννης (σσ. 158-205),
8. Ο Μουσταφά Κεμάλ και ο σχηματισμός της νέας Τουρκίας (σσ. 205-221)[5].
Τέλος, ορισμένες σελίδες του έργου του Aralov είδαν το φως της δημοσιότητας στην ελληνική γλώσσα, με τον τίτλο Ο σοβιετικός ρόλος εις την Μικράν Ασίαν, σε 58 δημοσιεύματα, στην εφημερίδα των Αθηνών Εστία (έτος 86ον, αριθ. φύλλ. 30.173-30.233), το 1981, «κατά διασκευήν υπό Σπ. Π. Τζινιέρη».
Ποια ήταν η Τουρκία του 1922 για τον νέο πρεσβευτή της Σοβιετικής Ένωσης; Ας δούμε μια χαρακτηριστική σελίδα από τα Απομνημονεύματά του:
Πριν από λίγο καιρό ήταν μια μεγάλη δύναμη, η οποία κατείχε τη Μικρά Ασία, τα Βαλκάνια και την Αίγυπτο. Τώρα έχει υποβιβαστεί σε δευτερεύουσα δύναμη που παίζει όμως μεγάλο ρόλο στην παγκόσμια διπλωματία. Στα χέρια της βρίσκονται τα Δαρδανέλλια και ο Βόσπορος, το κλειδί για τη Μαύρη Θάλασσα. Εκεί συγκρούστηκαν τα συμφέροντα των ιμπεριαλιστών. Μέσω αυτής οι μεγάλες δυνάμεις διανοίγουν οδούς κατακτήσεως προς την Ανατολή, την Περσία, τη Συρία, το Ιράκ και τις Ινδίες. Υπάρχει εκεί οξύ Αρμενικό ζήτημα, Κουρδικό ζήτημα, ζητήματα πανισλαμισμού και παντουρκισμού. Εκεί διεξάγεται πόλεμος. Η Νέα Τουρκία με επικεφαλής τον Μουσταφά Κεμάλ πασά μάχεται κατά των ιμπεριαλιστών και κατά της Ελλάδας, η οποία υποκινείται από αυτούς. Μάχεται κατά της κυβερνήσεως του σουλτάνου, η οποία βρίσκεται στην Κωνσταντινούπολη, υπό την προστασία των στρατευμάτων της Αντάντ[6].
Ας αναφέρουμε εδώ ότι οι Τούρκοι του Κεμάλ έστειλαν τον πρώτο πρεσβευτή στη Μόσχα, τον Μάρτιο του 1921, τον στρατηγό Αλή Φουάτ πασά, και η Σοβιετική Ένωση τον προσωρινό επιτετραμµένο στην Άγκυρα Νατσάρενους, ο οποίος επέστρεψε γρήγορα στην πατρίδα του, για λόγους υγείας. Στο μεταξύ, την Τουρκία του Κεμάλ επισκέφτηκε, το 1921-1922, ο Γενικός Στρατιωτικός Διοικητής της Κόκκινης Στρατιάς της Ουκρανίας, M. V. Frunze, για τον οποίο θα επανέλθουμε[7].
Εκτός από το όνομα του Aralov, τα ονόματα των Αλή Φουάτ πασά, Νατσάρενους και Frunze είναι συνδεδεμένα με τη στρατιωτική βοήθεια της Σοβιετικής Ένωσης προς την Τουρκία του Κεμάλ, το 1920-1922. Ας δούμε, περιληπτικά, από δημοσιευμένες σοβιετικές και τουρκικές αρχειακές πηγές, χαρακτηριστικά στοιχεία αυτής της βοήθειας, η οποία έπαιξε βασικό ρόλο στη Μικρασιατική Καταστροφή: Η πρώτη βοήθεια της Σοβιετικής Ένωσης στους κεμαλικούς χρονολογείται από τον Σεπτέμβριο του 1920, μέσω της πόλεως Ερζερούμ. Ο χρυσός που δόθηκε χρησιμοποιήθηκε για πληρωμές μισθών των αξιωματικών και για την ενίσχυση του ταμείου της Άγκυρας[8].
Τρεις μέρες μετά τη Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση (23 Απριλίου 1920), δηλ. στις 26 Απριλίου 1920, οι κεμαλικοί ζήτησαν 5.000.000 χρυσές λίρες Τουρκίας, σε οπλισμό, τεχνική βοήθεια και νοσοκομειακό υλικό, από τους σοβιετικούς, για να πολεμήσουν, όπως και οι σοβιετικοί, τις «ιμπεριαλιστικές δυνάμεις»[9]. Ο σοβιετικός υπουργός Εξωτερικών Γκεόργκι Τσιτσέριν απάντησε θετικά στο αίτηµά τους με έγγραφο στις 2 Ιουνίου 1920 και η σοβιετική Αποστολή, που επισκέφτηκε την Άγκυρα στις 4 Οκτωβρίου, έφερε μαζί της 200,6 κιλά χρυσού σε ράβδους[10].
Στις 6 Μαρτίου 1921, υπογράφηκε το σοβιετο-τουρκικό σύμφωνο φιλίας (με 16 άρθρα και 3 παραρτήματα). Εκεί συμφωνήθηκε η δωρεά από τους σοβιετικούς στους κεμαλικούς 10.000.000 χρυσών ρουβλίων[11]. Από τις 25 Δεκεμβρίου 1921 μέχρι 5 Ιανουαρίου 1922, πήγε στην Τουρκία ο Γενικός Στρατιωτικός Διοικητής της Κόκκινης Στρατιάς της Ουκρανίας Frunze[12], ο οποίος υπέγραψε, στις 2 Ιανουαρίου 1922, ουκρανο-τουρκικό σύμφωνο φιλίας, με 16 άρθρα[13]. Εξάλλου, σύμφωνα με αρχειακές πηγές, η Σοβιετική Ένωση παρεχώρησε στους κεμαλικούς, το 1920-1922, εκτός από χρυσό, και πολεμικό υλικό (μέσω των πόλεων Νοβοροσίσκ, Tuapse και Μπατούμ), 39.000 τουφέκια, 327 πολυβόλα, 54 πυροβόλα, 63.000.000 σφαίρες, 147.000 οβίδες και ο κατάλογος συνεχίζεται με σπαθιά, ξιφολόγχες, χειροβομβίδες, αντιασφυξιογόνες προσωπίδες κ.ά.[14] Ακόμη, στις 9 Απριλίου 1921, οι Τούρκοι έλαβαν από τους σοβιετικούς 30.000 χρυσά ρούβλια, για βοήθεια των περιοχών που λεηλατήθηκαν από τα στρατεύματα κατοχής[15].
Στις 25 Μαΐου 1921, εγκαινιάστηκε, με σοβιετική βοήθεια, εργοστάσιο πυρίτιδας και φυσιγγίων στην Άγκυρα. Στις 30 Οκτωβρίου 1921, η Σοβιετική Ένωση παρέδωσε στους κεμαλικούς δύο καταδιωκτικά πλοία[16]. Το χρυσάφι εξακολουθεί να καταφθάνει και το 1922. Αφού ο Τσιτσέριν υποσχέθηκε, το 1921, 10.000.000 ρούβλια, το 1922 παραχωρήθηκαν 3.500.000 χρυσά ρούβλια[17]. Την ίδια χρονιά, ο Aralov παραχωρεί 20.000 λίρες για αγορά τυπογραφείου και κινηματογραφικών μηχανών[18]. Την ίδια χρονιά, ο Frunze παρέδωσε 100.000 χρυσά ρούβλια για τα ορφανοτροφεία των παιδιών που οι γονείς τους σκοτώθηκαν στον πόλεμο. Αναφερόμενος στις παραπάνω βοήθειες ο Κεμάλ είπε σε λόγο του: Θα ήταν έγκλημα αν το έθνος μας ξεχνούσε αυτήν τη βοήθεια[19].
Στο θέμα της σοβιετικής βοήθειας πάντοτε, ρωσικές και τουρκικές αρχειακές πηγές μας πληροφορούν ότι η Τουρκία με το σοβιετικό χρυσάφι αγόρασε: Από τη Γαλλία 1.500 ελαφρά οπλοπολυβόλα, 2.735 κιβώτια φυσίγγια, 10 υπόστεγα αεροπλάνων, 4 μηχανές αεροπλάνων, 3 ραδιοφωνικούς σταθμούς, 200 φορτηγά αυτοκίνητα, 1 συμπιεστή αερίου, 130 τόνους βενζίνης και λιπαντικών και 2 τόνους δέρματα για σόλες παπουτσιών[20]. Με το σοβιετικό χρυσάφι επίσης αγόρασε από την αμερικανική εταιρεία Standard Oil 800 τόνους βενζίνης και από την Ιταλία 20 αεροπλάνα (τύπου Spot ΧIII), 97 τόνους πυρίτιδα, 20.000 τυφέκια και 4.310.000 σφαίρες[21].
[1] Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος 3ος, Αθήνα, 1978, σ. 453.
[2] Τραγική ειρωνεία πιστεύω ότι αποτελεί «η διαπίστωση» ενός σοβιετικού όταν γράφει ότι το 1960 ο τουρκικός λαός έφερε στην εξουσία τον στρατηγό Κεμάλ. Γκιουρσέλ. Αλλά, είναι γνωστό ότι, στις 27 Μαΐου 1960, επιβλήθηκε στρατιωτική δικτατορία από τον στρατηγό Κεμάλ Γκιουρσέλ. Πρβλ. και B. Lory, L’ Europe balkanique de 1945 à nos jours, Παρίσι (Elipses), 1996, σ. 175.
[3] S. I. Aralov, Vospominanija Sovetskogo diplomata, 1922-1923, Μόσχα, 1960, σ. 11 (Εκδ. Institut Mezdunarodnyj otnosenij).
[4] Το τηλεγράφημα που στάλθηκε από τη Μόσχα στην Άγκυρα, στις 27 Ιουνίου 1960, είδε το φως της δημοσιότητας την 1η Σεπτεμβρίου της ίδιας χρονιάς, από τις σελίδες της εφημερίδας Ισβέστια. Στο βιβλίο αναφέρεται ως μότο, όπως γράψαμε, απόσπασμα κειμένου στη σελίδα 5 και σε πληρέστερη μορφή στη σελίδα 12, στο τέλος του Προλόγου του D. Judickij].
[5] Από τις 20 φωτογραφίες που δημοσιεύονται, η καλύτερη είναι εκείνη στη σελίδα 68 του Κεμάλ, με αφιέρωση προς το «σύντροφο tovarisc Aralov».
[6] S. I. Aralov, Vospominanija Sovetskogo diplomata, 1922-1923, Μόσχα, 1960, σσ. 13-14. Στην πραγματικότητα όμως, η κατάσταση παρουσιαζόταν ως εξής: «Στις 30 Οκτωβρίου 1918 η ηττημένη μετά τη λήξη του Α΄ παγκοσμίου πολέμου Τουρκία υπέγραψε τη συνθήκη του Μούδρου με επαχθείς και ταπεινωτικούς όρους γι’ αυτήν, όρους, οι οποίοι είχαν ως αποτέλεσμα τη λήξη των εχθροπραξιών με τις δυνάμεις της Αντάντ και τη δημιουργία ενός κλίματος ευνοϊκού για την Ελλάδα, αφού ρητά σε άρθρα της ανακωχής οριζόταν ότι έπρεπε να αποστρατευθεί και να παραδοθεί στους συμμάχους τόσο ο στρατός όσο και ο στόλος της. Αποτέλεσμα της ανακωχής αυτής τελικά ήταν η Τουρκία να διαμελισθεί κατά κάποιο τρόπο από τους συμμάχους σε διάφορες ζώνες κατοχής και αγγλικά στρατεύματα να καταλάβουν τη Θράκη και τα Στενά, ενώ οι Γάλλοι μπήκαν στην Κιλικία και οι Ιταλοί αποβιβάσθηκαν στην Αττάλεια. Αργότερα, στις 29 Απριλίου 1919, το Ανώτατο Συμβούλιο των Συμμάχων, στο Παρίσι, για την Ελλάδα επεφύλαξε την κατοχή του βιλαετίου Αϊδινίου (Σμύρνης) αποκλειστικώς και μόνο για τη διατήρηση της τάξεως, αφού ληστρικές τουρκικές συμμορίες βασάνιζαν τους χριστιανούς της περιοχής και πάντοτε υπήρχε ο κίνδυνος σφαγών των αμάχων». Για περισσότερα βλ. Χ. Γ. Ανδρεάδης, «Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου (1916-1923)», Νέα Εστία, τεύχ. 1683, 15.8.1997, σσ. 1180-1187.
[7] S. I. Aralov, Vospominanija Sovetskogo diplomata, 1922-1923, Μόσχα, 1960, σσ. 32-33.
[8] Kazim Karabekir, Ιstiklal harbimiz, σ. 882, παραπομπή από το έργο SSSR i Turcija, 1917-1979, Μόσχα, 1981, σ. 32.
[9] SSSR i Turcija, 1917-1979, σ.25.
[10] R.N. Ιleri, Ataturk ve komunizm, Istanbul, 1970, σ. 675. SSSR i Turcija, 1917-1979, σ. 32.
[11] Ali Kemal Meram, Turk – rus iliskileri tarihi, Istanbul, 1969, σ. 268. SSSR i Turcija, 1917-1979, σσ. 33 και 38.
[12] Ο Μιχαήλ Β. Φρούνζε (1885-1925) γεννήθηκε σε πόλη του Τουρκεστάν (Pispek), η οποία αργότερα πήρε το όνομά του. Σπούδασε στο Πολυτεχνείο της Πετρουπόλεως. Υπήρξε ένας από τους διοργανωτές του Κόκκινου Στρατού. Πολέμησε το 1919-1920 τη «Λευκή Στρατιά» του στρατηγού Wrangel. Από το 1924 ήταν εκπρόσωπος της Ουκρανίας στην Κομιντέρν. Για περισσότερα, βλ. B. Lazitch–M Drachkovitsh, Biographical Dictionary of the Comintern, Stanford-California, 1973, σ. 110.
[13] Το πλήρες κείμενο στο έργο Dokumenty vnesnej politiki SSR, τόμος 5, Μόσχα, 1961, σσ. 9-14. Αξίζει, νομίζω, να αναφέρουμε εδώ ότι το 1919, στην Ουκρανία, με τις ένοπλες δυνάμεις των δυτικών χωρών, έλαβαν μέρος και Έλληνες. Για το Ελληνικό Εκστρατευτικό Σώμα στην Ουκρανία και για τις περιπέτειες των Ελλήνων της Οδησσού βλ. Το Ελληνικόν Εκστρατευτικόν Σώμα εις Μεσημβρινήν Ρωσίαν (1919), Αθήνα, 1955 (Έκδοσις Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού) και Ελευθ. Παυλίδης (Επιμ.), Ο Ελληνισμός της Ρωσίας και τα 33 χρόνια του εν Αθήναις Σωματείου των εκ Ρωσίας Ελλήνων, Αθήνα, 1953, σσ. 68-78.
[14] SSSR i Turcija, 1917-1979, σ. 45.
[15] Dokumenty vnesnej politiki SSR, τόμ. 4, σ. 58.
[16] SSSR i Turcija, 1917-1979, σ. 46.
[17] Ό.π.
[18] S. I. Aralov, Vospominanija Sovetskogo diplomata, 1922-1923, Μόσχα, 1960, σσ. 87-88.
[19] SSSR i Turcija, 1917-1979, σ. 48.
[20] A. Muderrisoglu, Kurtulus savasinim mali kaynaklari, Άγκυρα, 1974, σσ. 505-509, SSSR i Turcija, 1917-1979, σ. 46.
[21] SSSR i Turcija, 1917-1979, σ. 46.
__________________________
Μνημείο της Δημοκρατίας στην Κωνσταντινούπολη, ανάμεσα στον Κεμάλ και τους άλλους Τούρκους ηγέτες ο Κλ. Βοροσίλοφ, Μ. Φρουνζέ και Αράλοφ.
Ας δούμε χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τα Απομνημονεύματα του Αράλοφ, ιδίως εκείνα που σχετίζονται με τον ελληνικό κόσμο.
Γενικά, για τον Αράλοφ, οι Έλληνες ήταν οι κατακτητές και εισβολείς στη Μικρά Ασία, ήταν οι σύμμαχοι της Αγγλίας και ακόμη ήταν αυτοί που με 14 άλλους λαούς επενέβησαν κατά του σοβιετικού λαού στην Ουκρανία[1]. Γιατί όμως ενδιαφερόταν κυρίως ο Αράλοφ και κατ’ επέκταση οι σοβιετικοί; Διότι:
Η αρπαγή της Θράκης και της Αδριανούπολης από τους Έλληνες και της Κωνσταντινούπολης από την Αντάντ, είχε ως αποτέλεσμα να κλείσει η οδός διά την επικοινωνία Σοβιετικής Ρωσίας και Τουρκίας[2].
Στη συνέχεια, ομολογεί ότι έγιναν σφαγές Αρμενίων, αλλά είναι ενδιαφέρον να δούμε πώς τις δικαιολογεί:…
Τα τουρκικά στρατεύματα, τα οποία διοικούσε ο αντιδραστικός στρατηγός Κιαζίµ Καραμπεκίρ πασάς, προέβαιναν σε ομαδικές σφαγές Αρµενίων, ύστερα από προγραφές. Σφάχτηκαν περισσότερο από 69.000 άνθρωποι[3].
Αλλά και για τις σφαγές των Ελλήνων του Πόντου ο Αράλοφ έχει κάποια δικαιολογία:
Η εξέγερση στον Πόντο είχε προπαρασκευαστεί βάσει σχεδίου των προπαγανδιστών και των πρακτόρων της Κωνσταντινούπολης και των Αθηνών, με φανατικά συνθήματα για τη δημιουργία «Ελληνικού Ποντιακού Κράτους». Το σχετικό κίνημα πήρε σάρκα και οστά στις αρχές του 1921, με την εμφάνιση του ελληνικού στόλου στις ακτές της Ανατολίας, με σκοπό να προωθήσει πολεμοφόδια στους Ποντίους. Η εξέγερση συνεχώς δυνάμωνε μέχρι που κατέληξε σε φοβερή αλληλοσφαγή.[4]
Στο ίδιο πάντα θέμα, στη γενοκτονία των Ποντίων, ο Αράλοφ διασώζει, στα Απομνημονεύματά του, συνομιλία του με τον Φρουνζέ, κατά τη συνάντησή τους στη Σαμψούντα: Αφού απομακρύνθηκε από τους Τούρκους στρατιώτες που τον συνόδευαν, ο Φρουνζέ, με αγανάκτηση μας διηγήθηκε ότι, απ’ όπου πέρασε, συνάντησε εκατοντάδες πτώματα, τα οποία με θηριωδία σφάχτηκαν απ᾿ τους Τούρκους και ήταν Έλληνες Πόντιοι, γέροντες, παιδιά και γυναίκες. «Εγώ μέτρησα 54 κατακρεουργηµένα νήπια», είπε με έκδηλη οδύνη…[5]
Ο ίδιος ο Φρουνζέ, με άλλη ευκαιρία, πληροφορεί τον Αράλοφ ότι, έξω από την πόλη Κάβζα, συνάντησε ομάδα αιχμαλώτων Ελλήνων (60-70 άτομα) σε οικτρή κατάσταση. Και διηγείται ο Φρουνζέ:
..Τούρκος αξιωματικός, όταν είδε την κατάπληξή µου, διέταξε τους φρουρούς των αιχμαλώτων να μη κτυπούν τους ανθρώπους. Και η θλιβερή πομπή συνεχίστηκε.[6]
Τέλος, όταν ο στρατιωτικός ακόλουθος Svoronov, που συνόδευσε τον Αράλοφ, θέλησε να συζητήσει με Έλληνα αιχμάλωτο, πήρε την ακόλουθη απάντηση:
Εσείς συµβαδίζετε με τους δήμιούς µας τους Τούρκους. Ο τσάρος πολεμούσε τους μουσουλμάνους και εσείς οι μπολσεβίκοι τους βοηθάτε!
Η Σμύρνη, που βρισκόταν στα χέρια των Ελλήνων, αποτέλεσε αντικείμενο ενδιαφέροντος για τον νέο πρέσβη. Έτσι, σε συνάντησή του με Τούρκο αξιωματικό που είδε με τα μάτια του τη φοβερή εικόνα της εισβολής των Ελλήνων στη Σμύρνη[7], γράφει ο πρέσβης ότι:
Τους Έλληνες κατακτητές βοηθούσαν για την κατάληψη της Σμύρνης και των περιοχών, αγγλικά, γαλλικά, αμερικανικά και ιταλικά πλοία[8].
Ο Αράλοφ έγινε δεκτός, για πρώτη φορά, από το Μουσταφά Κεμάλ πασά, στις 30 Ιανουαρίου 1922. Στη συνάντηση εκείνη ο νέος ηγέτης της Τουρκίας βρήκε ευκαιρία να ευχαριστήσει τον πρέσβη της Σοβιετικής Ένωσης, υπογραμμίζοντας ότι, τα δύο κράτη πολεμούν κατά του ιμπεριαλισμού και για την απελευθέρωση των λαών της Ανατολίας από την αποικιοκρατία, προσθέτοντας ότι ευχαριστεί τη Ρωσία και τον μεγάλο ηγέτη της Λένιν, για τη βοήθεια[9].
Λίγο αργότερα, ο Αράλοφ με συνεργάτες του, επισκέφτηκαν τα πεδία των μαχών. Στο μεταξύ, έμαθε ότι οι Έλληνες συγκέντρωσαν 6 μεραρχίες στο Εσκή-Σεχήρ[10] και σημείωσε στα Απομνημονεύματά του τα ακόλουθα:
Η επίσκεψή μας στο μέτωπο συνέπεσε με την εποχή που γινόταν οι γενικές προετοιμασίες για την επίθεση της Τουρκικής Στρατιάς (Μάρτιος-Απρίλιος 1922). Πριν από την αναχώρησή μας, οι γυναίκες μας στην πρεσβεία έραψαν μικρούς σάκους με δώρα για τους Τούρκους στρατιώτες. Στους σάκους αυτούς τοποθέτησαν πράγματα για τις ατομικές ανάγκες τους: κλωστές, βελόνες, κουμπιά, καπνό, ζάχαρη και διάφορα άλλα είδη. Στους σάκους αυτούς τυπώσαμε στην τουρκική γλώσσα την ακόλουθη επιγραφή: «Στον Τούρκο στρατιώτη, από τον Κόκκινο Στρατό της Ρωσίας». Τα δώρα τα διανείµαµε εμείς οι ίδιοι στα συντάγματα, μετά τις προσφωνήσεις και τις παρελάσεις. Πρέπει να πω (σημειώνει ο Αράλοφ) ότι η προσφορά αυτών των δώρων σημείωσε μεγάλη επιτυχία.[11]
Σε μια από τις επισκέψεις του Αράλοφ με τον Κεμάλ και τους συνοδούς τους, διοργανώθηκε παρέλαση τριών μεραρχιών (της 57ης, της 15ης και της 23ης). Οι δύο μεραρχίες ήταν εξοπλισμένες με γερμανικό οπλισμό και η τρίτη με ρωσικό. Ο Αράλοφ, όπως και οι άλλοι, παρακολούθησε την παρέλαση έφιππος. Μάλιστα μίλησε και στους στρατιώτες. Όταν όμως κάποια μέρα ο Κεμάλ δεν ήθελε να μιλήσει, ο σοβιετικός πρέσβης του υπενθύμισε τον ρόλο του πολιτικού καθοδηγητή στον κόκκινο στρατό[12].
Μετά τις νίκες του τουρκικού στρατού κατά των Ελλήνων στο Ινονού και στον Σαγγάριο, είπε σε λόγο του ο Κεμάλ ότι οι Άγγλοι φοβούνταν την πλήρη ήττα των Ελλήνων[13]. Ενώ, την 1η Απριλίου 1922, ο διοικητής του ιππικού, Φαχρή πασάς (που αποτελούνταν από τρεις μεραρχίες, τη 2η, την 4η και τη 141η), στην πόλη Γυαλίκ, μιλώντας στους στρατιώτες του, μεταξύ των άλλων, είπε ότι οι Άγγλοι έστειλαν τους Έλληνες στη Μικρά Ασία, για να σκοτωθούν[14]. Ακολούθησε ομιλία του Αράλοφ, ο οποίος τόνισε ότι, όπως ο ρωσικός λαός έδιωξε τους ιμπεριαλιστές 14 ιμπεριαλιστικών χωρών, μαζί μ’ αυτούς και τους Έλληνες από την Ουκρανία, έτσι και οι Τούρκοι στρατιώτες εύχεται να απελευθερώσουν την αγαπημένη τους γη[15].
Εξάλλου, ο Αράλοφ φαίνεται από την περιγραφή των Απομνημονευμάτων του όχι μόνο ως εκπρόσωπος συμμάχου χώρας προς την Τουρκία, αλλά ως εκπρόσωπος της χώρας η οποία συνετέλεσε με τη βοήθειά της στη νίκη της Τουρκίας. Επιχαίρει π.χ. με τη νίκη του τουρκικού στρατού στο Αφιόν Καραχισάρ[16] και με την κυβερνητική αλλαγή στην Αγγλία, αλλά υπολογίζει τον φοβερό, όπως τον αποκαλεί, αντίπαλο της Σοβιετικής Ρωσίας, νέο υπουργό Εξωτερικών, τον λόρδο Κώρζον[17]. Θριαμβολογεί στην περιγραφή της επιστροφής στην Άγκυρα του νικητή Γαζή Μουσταφά Κεμάλ πασά, όπου παραβρέθηκαν και οι πρεσβευτές της Σοβιετικής Ένωσης, του Αφγανιστάν και της Περσίας[18], αλλά εκφράζει τα παράπονά του γιατί δεν τον ενημερώνει η τουρκική κυβέρνηση, όταν άρχισε τις διαβουλεύσεις της με τις δυνάμεις της Αντάντ, γύρω «από σειρά ζητημάτων, τα οποία αφεώρουν και στα ενδιαφέροντα των χωρών της Μαύρης Θάλασσας»[19]. Γράφει μάλιστα χαρακτηριστικά:
Η κυβέρνηση των Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών πληροφορήθηκε από το ραδιόφωνο του Μπορντώ ότι θα γίνει διάσκεψη μεταξύ των αντιπροσώπων της διοικήσεως του τουρκικού στρατού και της Αντάντ και ότι η κυβέρνηση της Τουρκίας αποφάσισε να συμφωνήσει για την κατοχή της Ανατολικής Θράκης από τον συμμαχικό στρατό. Όμως, ο αντιπρόσωπος της Σοβιετικής Ρωσίας δεν είχε ειδοποιηθεί προηγουμένως γι’ αυτό το γεγονός[20].
Τέλος, στη συνέχεια του κειμένου του, αγωνίζεται να περιγράψει με κάθε λεπτομέρεια ότι υπήρχαν υποχρεώσεις και από τις δύο χώρες να αποφασίζουν από κοινού τις υποθέσεις της Εγγύς Ανατολής, και ιδιαιτέρως στο θέμα των Στενών[21]. Αλλά, ο Αράλοφ, ενώ αναφέρει ότι η Τουρκία ζήτησε να λάβουν μέρος στο συνέδριο της Λωζάννης η Σοβιετική Ένωση, η Ουκρανία και οι Υπερκαυκάσιες Δημοκρατίες[22] και ότι ο ίδιος συνεργάστηκε με τον υφυπουργό Εξωτερικών της Τουρκίας Νουρή µπέη για την κοινή αντιμετώπιση των προβλημάτων[23], εντούτοις, διαπίστωσε ότι η Τουρκία στη Λωζάννη ενδιαφερόταν μόνο για τον εαυτό της[24].Άλλωστε ο Αράλοφ αναφέρει ότι στη Λωζάννη ο Ισμέτ πασάς υποστήριξε τις τουρκικές θέσεις, αλλά υποχώρησε στο θέμα των Στενών και καταλήγει ότι, οι διαπραγματεύσεις στη Λωζάννη για το ζήτημα των Στενών, μεταξύ της τουρκικής αντιπροσωπείας και της αντιπροσωπείας των χωρών της Αντάντ, διεξήχθησαν σε βάρος των συμφερόντων της Σοβιετικής Ένωσης
[25].
Έκδοση του βιβλίου του στα τουρκικά
Τελικά, αυτή η δραστηριότητα του πρέσβη της Σοβιετικής Ένωσης δεν άρεσε στον πρωθυπουργό της Τουρκίας Ρεούφ µπέη και, μετά την υπογραφή της συνθήκης ειρήνης στη Λωζάννη, μεταξύ Τουρκίας και χωρών της Αντάντ, στις 24 Ιουλίου 1923, ανακλήθηκε από τη χώρα του.Είναι όμως γεγονός ότι ο Ρεούφ μπέης κατηγορούσε τον Αράλοφ ότι αυτός οργάνωσε κομμουνιστές κατά του Κεμάλ και, από την άλλη πλευρά, ο Αράλοφ κατηγόρησε στον Κεμάλ τον Ρεούφ µπέη ότι ο τελευταίος ήταν εχθρός της Τουρκικής Δημοκρατίας[26]. Αυτή η ανάμειξη του στρατιωτικού Αράλοφ, ο οποίος υπηρετούσε σε διπλωματική θέση, όπου χρειάζονταν λεπτοί χειρισμοί, του στοίχισε το τέλος της διπλωματικής του σταδιοδρομίας.
Πώς εκτίµησε το έργο του ο ίδιος ο Αράλοφ; Στα συμπεράσματά του αναφέρει δύο θέματα: Πρώτον, ότι το τουρκο-σοβιετικό σύμφωνο του 1921 έδωσε την ευκαιρία στον Κεμάλ να μετακινήσει τον τουρκικό στρατό από τα ανατολικά διαμερίσματα της Μικράς Ασίας προς το δυτικό μέτωπο εναντίον των εισβολέων και δεύτερο, η οικονομική βοήθεια της Σοβιετικής Ένωσης έπαιξε ουσιαστικό ρόλο στη νίκη των Τούρκων[27].
Αυτά έγραφε ο Αράλοφ για το 1921-1923, αλλά για το 1960, τη χρονιά που γράφηκαν τα Απομνημονεύματά του, σημείωνε χαρακτηριστικά για την Τουρκία ότι:
Οι ανίκανοι ηγέτες της την μετέτρεψαν σε στρατόπεδο για αμερικανικά πυρηνικά όπλα και την ηλεκτρονική κατασκοπεία της Ουάσιγκτον εις βάρος της Σοβιετικής Ένωσης και των άλλων χωρών του σοσιαλιστικού στρατοπέδου[28].
Πριν τελειώσω, θα ήθελα να αναφέρω, από δημοσιογραφικές πληροφορίες, ένα ανέκδοτο το οποίο έχει σχέση με την Τουρκία και τη Σοβιετική Ένωση: Το 1918, η Ομόσπονδη Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Αρμενίας επέλεξε ως έµβληµά της το ιστορικό όρος Αραράτ. Η Τουρκία όμως διαμαρτυρήθηκε στην ΕΣΣΔ με το επιχείρημα ότι το Αραράτ βρίσκεται στο έδαφός της. Η απάντηση του τότε σοβιετικού υπουργού των Εξωτερικών, Γκ. Β. Τσιτσέριν, ήταν αποστομωτική: «Εσείς έχετε έμβλημα στη σημαία σας τη σελήνη. Μήπως είναι δική σας;[29]».
Ας επιστρέψουμε στη Μικρά Ασία και ας σκεφτούμε, ύστερα από τη σύντομη ανάγνωση αποσπασμάτων από τα Απομνημονεύματα του Αράλοφ ότι, όταν ο Έλληνας στρατιώτης οπισθοχωρούσε στο μικρασιατικό μέτωπο, τον κυνηγούσαν οι σοβιετικές σφαίρες, που χρησιμοποιούσαν οι Τούρκοι στρατιώτες. Ήταν οι σφαίρες ως αποτέλεσμα κάποιας πολιτικής σκοπιμότητας, ήταν οι σφαίρες των ανθρώπων που ενδιαφέρονταν για τα Στενά ή ακόμη ήταν οι σφαίρες εκείνων που ήθελαν να τιμωρήσουν τους στρατιώτες που έλαβαν μέρος με Το Ελληνικόν Εκστρατευτικόν Σώμα εις Μεσημβρινήν Ρωσίαν (1919)[30];
Είναι γνωστό ότι η Γενική Γραμματεία Τύπου και Πληροφοριών (Διεύθυνση Ενημερώσεως) εξέδωσε το βιβλίο: Ανυπόστατοι ισχυρισμοί για βαρβαρότητες των Ελλήνων στη Μικρά Ασία, 1919-1922[31]. Ένα άκρως ενδιαφέρον βιβλίο το οποίο ρίχνει φως στις τραγικές σελίδες της Μικρασιατικής Καταστροφής και το ξερίζωμα του Ελληνισμού από τη Μικρά Ασία. Ένα ξερίζωμα που έφερε 1.500.000 περίπου ψυχές στην Ελλάδα των 5.000.000 περίπου κατοίκων, με τραγικές οικονομικές συνθήκες[32], και όχι μόνο. Γι’ αυτά τα καραβάνια του ξεριζωμού, ο γνωστός Αμερικανός συγγραφέας (δημοσιογράφος εκείνης της εποχής) Έρνεστ Χεμινγουέϊ έγραψε:
Βλέποντας αυτή τη λιτανεία της ντροπής σκέφτηκα ότι δεν είχε νόημα, τελικά, να γίνω συγγραφέας. Όταν μέσα σε λίγες μέρες ξεριζώνονται ένα εκατομμύριο ψυχές, τι λόγο ύπαρξης έχει ένας άνθρωπος που απλώς γράφει; Αν θες να συνεχίσεις να είσαι σωστός άντρας κι όχι ένα ζώο που περπατάει στα τέσσερα, πρέπει να πετάξεις τη γραφομηχανή σου απ’ το παράθυρο και να βρεις έναν τρόπο να κάνεις ΚΑΤΙ για τον κόσμο αυτό[33].
Όλο αυτό το σκηνικό αποτελεί τραγική σελίδα της συρρίκνωσης του Ελληνισμού. Η (Μικρασιατική) Καταστροφή «ήτο η μεγαλυτέρα την οποία υπέστη κατά την μακραίωνα ιστορίαν του ο Ελληνισμός», σημείωνε χαρακτηριστικά ο Σπύρος Β. Μαρκεζίνης[34].
Το 1997 συμπληρώθηκαν 75 χρόνια από τον ξεριζωμό των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και το 1998 άλλα τόσα από τη συνθήκη της Λωζάννης. Ο Αράλοφ στο έργο του δεν αναφέρει καθόλου ότι οι περισσότεροι Έλληνες στη Μικρά Ασία ήταν αυτόχθονες.
[1] S. I. Aralov, Vospominanija Sovetskogo diplomata, 1922-1923, Μόσχα, 1960, σσ. 93-94 (στη συνέχεια: Aralov).
[2] Aralov, ό.π., σ. 23.
[3] Aralov, ό.π., σ. 27.
[4] Aralov, ό.π., σ. 34.
[5] Aralov, ό.π., σ. 41-42.
[6] Aralov, ό.π., σ. 54.
[7] Aralov, ό.π., σ. 59.
[8] Aralov, ό.π.
[9] Aralov, ό.π., σ. 67.
[10] Aralov, ό.π., σ. 76.
[11] Aralov, ό.π., σ. 77.
[12] Aralov, ό.π., σ. 84-85.
[13] Aralov, ό.π., σ. 92.
[14] Aralov, ό.π., σ. 93.
[15] Aralov, ό.π., σ. 94.
[16] Aralov, ό.π., σ. 130.
[17] Aralov, ό.π., σ. 133.
[18] Aralov, ό.π., σ. 134.
[19] Aralov, ό.π., σ. 137.
[20] Aralov, ό.π.
[21] Aralov, ό.π., σ. 138.
[22] Aralov, ό.π., σ. 162.
[23] Aralov, ό.π.
[24] Aralov, ό.π., σ. 167.
[25] Aralov, ό.π., σ. 168-190.
[26] Aralov, ό.π., σ. 201.
[27] Aralov,ό.π., σ. 213. Νομίζω πως θα πρέπει να αναφέρουμε εδώ ότι, με το τουρκο-σοβιετικό σύμφωνο του 1921, η Σοβιετική Ένωση παραχώρησε στην Τουρκία την περιοχή του Καρς και ότι μεταξύ των δύο κρατών υπογράφηκαν τρεις συνθήκες: η πρώτη στη Μόσχα, στις 16 Μαρτίου 1921, η δεύτερη, «το σύμφωνο του Καρς», στις 13 Οκτωβρίου 1921, και η τρίτη, στην Άγκυρα, στις 2 Ιανουαρίου 1922, μεταξύ Τουρκίας και Ουκρανίας, στην οποία αναφερθήκαμε, όταν γράφαμε για τον Φρουνζέ, και ακόμη ότι η Σοβιετική Ένωση ήταν η πρώτη χώρα η οποία αναγνώρισε, το 1920, την Τουρκία του Κεμάλ Ατατούρκ (SSSR i Turcija, 1917-1979, σσ. 25-33). Η Σοβιετική Ένωση ήθελε, πάση θυσία, την ελεύθερη επικοινωνία με την Ανατολική Μεσόγειο και το κλειδί το κατείχε η Τουρκία στα Στενά (Για περισσότερα βλ. Ν. Μοσχόπουλος, Το ζήτηµα των Στενών: Συμβολή εις την διπλωματικήν ιστορίαν, Αθήνα, 1926. Ανατύπωσις εκ του υπ’ αρ. 14 Δελτίου του Ελλ. Συλλ. Κοιν. Εθνών. – Documents secrets de l’ancien Ministère des Affaires Etrangères de Russie, Constantinople et les Détroits, 2 τόμοι, Παρίσι, 1930. Αλεξάνδρα Στεφανοπούλου, Η πολιτική της Ρωσίας διά την Κωνσταντινούπολιν και τα Στενά κατά τον Α΄ Παγκόσμιον Πόλεμον, Αθήνα, 1975, όπου και η σχετική βιβλιογραφία).
[28] Aralov, ό.π., σ. 219.
[29] Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία 2.3.1997, σ. 16.
[30] Αθήναι, 1955 (Έκδοσις Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού).
[31] Αθήνα, 1993 (Από το Εθνικό Τυπογραφείο).
[32] Frangoise Arvanitis, «La Grèce: interprétation d’une crise-marasme», Hérodote (Balkan et Balkanisation) 1991, τεύχος 63, σσ. 130-147 (βλ. κυρίως τη σελίδα 137).
[33] Ε (Περιοδικό της Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας), τεύχος 322, 8.6.1997, σ. 15.
[34] Σπ. Β. Μαρκεζίνης, Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος, τόμος 4ος, Αθήνα, Πάπυρος 1968, σ. 324.
Αίτια αποτυχίας ΕΣ κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία
Re: Αίτια αποτυχίας ΕΣ κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία
… εις μικράς μεν ατυχίας ευρεθήσεται φίλος, εις μεγίστην δε και επιμένουσαν συμφοράν μηδείς σε πλανήση , φίλος ουκ έσται . ( Στρατηγικόν Κεκαυμένου )
Re: Αίτια αποτυχίας ΕΣ κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία
8/21 Φεβρουαρίου 1921 - 5/18 Μαρτίου 1921 : Διασυμμαχική Συνδιάσκεψη στο Λονδίνο για την ειρήνευση της Ανατολής. Οι Άγγλοι πιέζουν την Ελλάδα να συντρίψει τον Κεμάλ στο Εσκί Σεχίρ και στο Αφιόν Καρά Χισάρ , αλλώς να δεχτεί τροποποίηση της Συνθήκης των Σεβρών. Ο πρωθυπουργός Καλογερόπουλος υποστηρίζει ότι μέσα σε 3 μήνες ο ελληνικός στρατός μπορεί να διαλύσει τις δυνάμεις του Κεμάλ. Η κεμαλική αντιπροσωπεία απαιτεί εκκένωση της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης. Αγγλία , Γαλλία και Ιταλία ρίχνουν την πρόταση να σταλούν διεθνείς εξεταστικές επιτροπές σε Θράκη και Μικρασία ώστε να διερευνηθεί η εθνολογική σύσταση αυτών των περιοχών. Η τουρκική πλευρά δέχεται. Η Ελλάδα το απορρίπτει. Τελικά οι τρεις Δυνάμεις προτείνουν να τεθεί η Σμύρνη στην επικυριαρχία του σουλτάνου , με χριστιανό ( όχι Έλληνα ) κυβερνήτη και ο ελληνικός σταρατός να περιοριστεί εντός της Σμύρνης. Η Ελλάδα επιφυλάχτηκε, αλλά ουσιαστικά απέρριψε το σχέδιο αυτό. Καλογερόπουλος και μετέπειτα Γούναρης ( Απρίλιος 1921 ) αποφάσισαν συνέχεια της εκστρατείας.
9/3/1921 : Γαλλοτουρκική συμφωνία . Οι Γάλλοι θα έφευγαν απ' την Κιλικία και για αντάλλαγμα θα έπαιρναν οικονομικά προνόμια.
Λίγες μέρες μετά ιταλοτουρκική συμφωνία μεταξύ Μπεκήρ Σαμή εφέντη και Σφόρτσα. Οι Ιταλοί θα αποχωρήσουν απ' την Αττάλεια και για αντάλλαγμα θα πάρουν κι αυτοί οικονομικά προνόμια.
Η Εθνοσυνέλευση της Άγκυρας αρνήθηκε να επικυρώσει αυτές τις δύο συμφωνίες , αλλά έτσι κι αλλιώς Ιταλοί και Γάλλοι τις τήρησαν απά μεριάς τους !
Ιούλιος 1921 : Ο ελληνικός στρατός νικά τον τουρκικό στην Κιουτάχεια , αλλά αποτυγχάνει να τον καταστρέψει. Ακολουθεί η μάχη του Σαγγαρίου και σύμπτυξη στην Κιουτάχεια.
20/10/1921 : Γαλλοτουρκική συμφωνία Frankin-Bouillon στην Άγκυρα. Οι Γάλλοι περιορίζονται στην Συρία , παραδίδουν στους Τούρκους πολεμικό υλικό , παίρνουν οικονομικά ανταλλάγματα και προχωρούν σε ανταλλαγή αιχμαλώτων. Οι Άγγλοι διαμαρτύρονται στους Γάλλους για την υπογραφή χωριστής συμφωνίας. Το αυτί των Γάλλων δεν ιδρώνει. Αντίθετα ο Γάλλος πρωθυπουργός Briand πιέζει τον Γούναρη στο Παρίσι να παραδώσει την Σμύρνη στους Τούρκους και να δεχτεί οικονομικά ανταλλάγματα , όπως έκανε η γαλλική πλευρά. Τον Briand διαδέχτηκε ο Poiancare που κράτησε ακόμη πιο δυσμενή στάση απέναντι στην Ελλάδα.
Οι Μεγάλες Δυνάμεις απαγορεύουν στην Ελλάδα να προχωρήσει σε αποκλεισμό των μικρασιατικών ακτών και στη διενέργεια νηοψιών στα ξένα εμπορικά πλοία που μετέφεραν στρατιωτική βοήθεια για τον Κεμάλ.
Τέλη Μαρτίου 1922 : Συνδιάσκεψη του Παρισίου. Η Αντάντ προτείνει άμεση ανακωχή , μοίρασμα της Ανατολικής Θράκης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας στην γραμμή Γανοχώρων - Μήδειας , παραχώρηση της Κωνσταντινούπολης στην Τουρκία και αποστρατικοποίηση των Στενών. Η Ελλάδα δέχεται την ανακωχή. Η Τουρκία απαιτεί την άμεση αποχώρηση του ελληνικού στρατού απ' την Μικρασία.
16/5/1922 : Ο Γούναρης παραιτείται εξαιτίας του αδιεξόδου. Αναλαμβάνει ο Στράτος και έπειτα ο Πρωτοπαπαδάκης.
Ιούλιος 1922 : Ο Πρωτοπαπαδάκης υιοθετεί την ιδέα ίδρυσης αυτόνομου μικρασιατικού κράτους υπό την κυριαρχία του σουλτάνου. Η Αντάντ απορρίπτει το σχέδιο. Ο Πρωτοπαπαδάκης , προκειμένου να πιεστούν οι Τούρκοι , ζητά να επιτραπεί η ελληνική κατάληψη της Πόλης. Η Αντάντ του το απαγορεύει.
27/8/1922 : Οι Τούρκοι στην Σμύρνη.
Οκτώβριος 1922 : 162.000 Έλληνες εγκαταλείπουν την Ανατολική Θράκη ( Σηλυβρία , Ηράκλεια , Σαράντα Εκκλησιές , Ραιδεστός , Γανόχωρα ).
Νοέμβριος 1922 : Στην Μικρά Ασία ζουν ακόμη 400.000 Έλληνες και στην περιοχή της Κωνσταντινούπολης 300.000.
25.000 Έλληνες εγκαταλείπουν την χερσόνησο της Καλλίπολης.
9/3/1921 : Γαλλοτουρκική συμφωνία . Οι Γάλλοι θα έφευγαν απ' την Κιλικία και για αντάλλαγμα θα έπαιρναν οικονομικά προνόμια.
Λίγες μέρες μετά ιταλοτουρκική συμφωνία μεταξύ Μπεκήρ Σαμή εφέντη και Σφόρτσα. Οι Ιταλοί θα αποχωρήσουν απ' την Αττάλεια και για αντάλλαγμα θα πάρουν κι αυτοί οικονομικά προνόμια.
Η Εθνοσυνέλευση της Άγκυρας αρνήθηκε να επικυρώσει αυτές τις δύο συμφωνίες , αλλά έτσι κι αλλιώς Ιταλοί και Γάλλοι τις τήρησαν απά μεριάς τους !
Ιούλιος 1921 : Ο ελληνικός στρατός νικά τον τουρκικό στην Κιουτάχεια , αλλά αποτυγχάνει να τον καταστρέψει. Ακολουθεί η μάχη του Σαγγαρίου και σύμπτυξη στην Κιουτάχεια.
20/10/1921 : Γαλλοτουρκική συμφωνία Frankin-Bouillon στην Άγκυρα. Οι Γάλλοι περιορίζονται στην Συρία , παραδίδουν στους Τούρκους πολεμικό υλικό , παίρνουν οικονομικά ανταλλάγματα και προχωρούν σε ανταλλαγή αιχμαλώτων. Οι Άγγλοι διαμαρτύρονται στους Γάλλους για την υπογραφή χωριστής συμφωνίας. Το αυτί των Γάλλων δεν ιδρώνει. Αντίθετα ο Γάλλος πρωθυπουργός Briand πιέζει τον Γούναρη στο Παρίσι να παραδώσει την Σμύρνη στους Τούρκους και να δεχτεί οικονομικά ανταλλάγματα , όπως έκανε η γαλλική πλευρά. Τον Briand διαδέχτηκε ο Poiancare που κράτησε ακόμη πιο δυσμενή στάση απέναντι στην Ελλάδα.
Οι Μεγάλες Δυνάμεις απαγορεύουν στην Ελλάδα να προχωρήσει σε αποκλεισμό των μικρασιατικών ακτών και στη διενέργεια νηοψιών στα ξένα εμπορικά πλοία που μετέφεραν στρατιωτική βοήθεια για τον Κεμάλ.
Τέλη Μαρτίου 1922 : Συνδιάσκεψη του Παρισίου. Η Αντάντ προτείνει άμεση ανακωχή , μοίρασμα της Ανατολικής Θράκης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας στην γραμμή Γανοχώρων - Μήδειας , παραχώρηση της Κωνσταντινούπολης στην Τουρκία και αποστρατικοποίηση των Στενών. Η Ελλάδα δέχεται την ανακωχή. Η Τουρκία απαιτεί την άμεση αποχώρηση του ελληνικού στρατού απ' την Μικρασία.
16/5/1922 : Ο Γούναρης παραιτείται εξαιτίας του αδιεξόδου. Αναλαμβάνει ο Στράτος και έπειτα ο Πρωτοπαπαδάκης.
Ιούλιος 1922 : Ο Πρωτοπαπαδάκης υιοθετεί την ιδέα ίδρυσης αυτόνομου μικρασιατικού κράτους υπό την κυριαρχία του σουλτάνου. Η Αντάντ απορρίπτει το σχέδιο. Ο Πρωτοπαπαδάκης , προκειμένου να πιεστούν οι Τούρκοι , ζητά να επιτραπεί η ελληνική κατάληψη της Πόλης. Η Αντάντ του το απαγορεύει.
27/8/1922 : Οι Τούρκοι στην Σμύρνη.
Οκτώβριος 1922 : 162.000 Έλληνες εγκαταλείπουν την Ανατολική Θράκη ( Σηλυβρία , Ηράκλεια , Σαράντα Εκκλησιές , Ραιδεστός , Γανόχωρα ).
Νοέμβριος 1922 : Στην Μικρά Ασία ζουν ακόμη 400.000 Έλληνες και στην περιοχή της Κωνσταντινούπολης 300.000.
25.000 Έλληνες εγκαταλείπουν την χερσόνησο της Καλλίπολης.
… εις μικράς μεν ατυχίας ευρεθήσεται φίλος, εις μεγίστην δε και επιμένουσαν συμφοράν μηδείς σε πλανήση , φίλος ουκ έσται . ( Στρατηγικόν Κεκαυμένου )
Re: Αίτια αποτυχίας ΕΣ κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία
… εις μικράς μεν ατυχίας ευρεθήσεται φίλος, εις μεγίστην δε και επιμένουσαν συμφοράν μηδείς σε πλανήση , φίλος ουκ έσται . ( Στρατηγικόν Κεκαυμένου )
Re: Αίτια αποτυχίας ΕΣ κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία
Ο Βενιζέλος δεν θέλει να προωθηθούμε πολύ κυνηγώντας τους Τούρκους :
==================================================================
- Ο διοικητής στρατιάς Μικράς Ασίας Αναστάσιος Παπούλας ( Επιτελείον , Γραφείον 1ον , 18/9/1921 ), με εμπιστευτική διαταγή του προς τους αξιωματικούς , ζητά να σταματήσουν τας "αποσυνθετικάς δια την συνοχήν του στρατεύματος πολιτικάς συζητήσεις" , αναλογιζόμενοι τας "συμφοράς" και "την εγκληματικότητα της πράξεώς των ταύτης". Προειδοποιεί κάθε παραβάτη της παρούσας διαταγής του : "κατερχόμενον εις τας προδοτικάς αυτόχρημα ταύτας πράξεις θέλω πατάξει ανεικτιρμόνως εξαντλών κατ' αυτού πάσαν την αυστηρότητα των νομίμων μέτρων."
================================
- Με εμπιστευτική του επιστολή προς τον υπουργό στρατιωτικών ο αντιστράτηγος Αναστάσιος Παπούλας ( 22/8/1921 ) περιγράφει τα στρατιωτικά δεδομένα για την Στρατιά Μικράς Ασίας. Οι τουρκικές δυνάμεις υπολογίζονται ισοδύναμες με τις ελληνικές. Μετά τη νίκη στο Δορύλαιο οι Τούρκοι διέθεταν 14 μεραρχίες. Ενισχύθηκαν όμως με άλλες 4 μεραρχίες από την Κιλικία και την στρατολόγηση και έφτασαν τις 18 μεραρχίες πεζικού συν 5 μεραρχίες ιππικού. Κάθε τουρκική μεραρχία αποτελείται από 5.000 άνδρες , απ' τους οποίους οι 3.000 είναι μάχιμοι. Κατά τις μάχες του Σαγγαρίου οι Τούρκοι έχασαν το 7 % της δύναμής τους. Άρα τώρα κάθε μεραρχία τους έχει 2.700 μαχίμους. Συνολικά οι Τούρκοι διαθέτουν μάχιμον δύναμιν 48.000 - 50.000 ανδρών και 5.000 ιππείς. Πλεονεκτούν μάλιστα έναντι ημών στην πληθώρα των αξιωματικών , στην κατοχή αλεπάλληλων οχυρών τοποθεσιών , στην γνώση του τόπου και στην υπεροχή σε βαρύ πυροβολικό.
Αι εννέα Μεραρχίαι ημών, αίτινες προ της ενάρξεως των επιχειρήσεων του Ιουλίου ηρίθμουν περίπου 8.500 μαχίμους, ήτοι ολικήν δύναμιν 76.000 ανδρών, ήδη αριθμούν μόνον 5.200, ήτοι 47.000 μόνον μαχίμων. Αι αφικνούμεναι ενισχύσεις μόλις επαρκούν δια καταρτισμόν μικρών τινών τμημάτων προς κάλυψιν των συγκοινωνιών ημών, η άφιξις δε της Ανεξαρτήτου Μεραρχίας δεν δύναται να υπολογισθή προ δεκαπενθημέρου. Η έλλειψις αξιωματικών είναι μεγίστη και το βαρύ πυροβολικόν ημών υποδεέστερον αριθμητικώς και ποιοτικώς του εχθρικού. Πλεονέκτημα επομένως καθαρόν ημών απέναντι του εχθρού απομένει η επιθετική ημών ενέργεια και το εκ ταύτης πηγάζουν υπέρτερον ηθικόν. Δέον όμως να λαμβάνηται υπ’ όψιν ότι η προϊούσα ελάττωσις της μαχίμου δυνάμεως θα καταστήση ανέφικτον μετ’ ολίγον την εξακολούθησιν της επιθέσεως και ο στρατιώτης αντιλαμβανόμενος την έλλειψιν ισχύος δυνατόν να απολέση και την ηθικήν αυτού δύναμιν. Είναι ορθόν πάσα απόφασις περί περαιτέρω ενεργείας να ληφθή ταχέως προτού επέλθη η στιγμή της αδυναμίας.
Οι μεταφορές μας επιμηκύνονται. Τα φορτηγά αυτοκίνητά μας φθείρονται , μειώνονται συνεχώς και δεν ανανεώνονται . Ο εχθρός αμύνεται πεισματωδώς , βήμα προς βήμα , με αλλεπάλληλες οχυρώσεις και βαρύ πυροβολικό. Θέλει να μας φθείρει αριθμητικώς. Οι δυνάμεις μας είναι ισόπαλες και έτσι δεν μας επιτρέπεται ευρεία κυκλωτική κίνησις , ώστε δι' ενός πλήγματος να επιτύχωμεν την αποφαστιστικήν νίκην.
Βεβαίως και η κόπωσις και αι απώλειαι του εχθρού αυξάνονται και μπορεί να βρεθούμε μια μέρα μπροστά σε αποκαμωμένο εχθρό που θα έχει εγκαταλείψει την άμυνα της Άγκυρας. Αλλά δεν μπρούμε να είμαστε βέβαιοι για κάτι τέτοιο.
Αυτές είναι οι συνθήκες στις οποίες βρίσκεται η Στρατιά και σας τις εκθέτω σαφώς όπως είναι το καθήκον μου.
Στις 15 Ιουλίου στην Κιουτάχεια ανέφερα πως η Στρατιά θα προχωρούσε ή θα σταματούσε αναλόγως των συνθηκών.
Μια περαιτέρω προσπάθεια προς κατάληψιν της Αγκύρας δυνατόν να επιφέρη την επιθυμητήν τελική νίκην , αλλά δυνατόν να επιφέρη και ατύχημα όπερ την μέχρι τούδε θετικήν επιτυχίαν μεταβάλη εις αποτυχίαν, ήτις θα επιδράση ολεθρίως επί των πολιτικών διαπραγματεύσεων.
Αναστολή της προέλασης βέβαια δεν θα λύσει το ζήτημα ριζικώς , αφού δεν θα επιτρέψει την αποστράτευση , αλλά το αντίθετο, θα παρατείνει την εμπόλεμη κατάσταση.
Η Στρατιά δεν γνωρίζει την πολιτική κατάσταση και δεν μπορεί να κρίνει αν τα πολτικά οφέλη απ' την κατάληψη της Άγκυρας είναι τέτοια που αξίζει να ριψοκινδυνεύσει την - αντί πάσης θυσίας , έστω και με κίνδυνον μιας ήττης και επομένως μιας αποτυχίας του όλου Μικρασιατικού ζητήματος - μετάβαση μέχρι εκεί , ή αν το μέχρι τούδε επιτευχθέν αποτέλεσμα είναι αρκετό ώστε η κυβέρνηση να επωφεληθή αυτού προς επιτυχή διαπραγμάτευση.
Δια τούτο παρακαλεί υμάς , όπως έχη επι του ζητήματος τούτου τας διαταγάς της Κυβερνήσεως, παρακαλούσα μόνον όπως σχετική απόφασις τη γνωσθή το ταχύτερον, καθότι εν τω μεταξύ η στρατολογία του αντιπάλου νέας προσκομίζει αυτώ ενισχύσεις , η οχύρωσις αυτού ενισχύεται, η δε προκεχωρημένη εποχή του έτους δυνατόν να καταστήση μετ ΄ολίγον τας επιχειρήσεις εξαιρετικώς δυσχερείς.
================================================
Ο αρχηγός της Στρατιάς Μικράς Ασίας Αναστάσιος Παπούλας ( Δορύλαιο 8/9/1921 ) ζητά απ' την κυβέρνηση να τελειώσει η Μικρασιατική Εκστρατεία :
Ο Στρατός ημών κατόπιν ενναετούς πολέμου έχει υποστή σοβαράν μείωσιν κυρίως από απόψεως στελεχών και δη των καλυτέρων , εξ ου η συνοχή εν τη διοικήσει έχει μειωθή . Κατά τας δύο τελευταίας επιχειρήσεις ο Στρατός εν τω συνόλω του υπήρξεν αξιοθαύμαστος . Αλλ' η αντίληψις της Στρατιάς είναι ότι δεν θα ήτο φρόνιμον να ζητηθή τι πλέον παρ' αυτού.
Δια τους λόγους τούτους φρονώ ότι επιβάλλεται η ταχεία περαίωσις της Μικρασιατικής εκστρατείας.
πηγή : Αλησμόνητες πατρίδες του ελληνισμού , τόμος 3
==================================================================
- Ο διοικητής στρατιάς Μικράς Ασίας Αναστάσιος Παπούλας ( Επιτελείον , Γραφείον 1ον , 18/9/1921 ), με εμπιστευτική διαταγή του προς τους αξιωματικούς , ζητά να σταματήσουν τας "αποσυνθετικάς δια την συνοχήν του στρατεύματος πολιτικάς συζητήσεις" , αναλογιζόμενοι τας "συμφοράς" και "την εγκληματικότητα της πράξεώς των ταύτης". Προειδοποιεί κάθε παραβάτη της παρούσας διαταγής του : "κατερχόμενον εις τας προδοτικάς αυτόχρημα ταύτας πράξεις θέλω πατάξει ανεικτιρμόνως εξαντλών κατ' αυτού πάσαν την αυστηρότητα των νομίμων μέτρων."
================================
- Με εμπιστευτική του επιστολή προς τον υπουργό στρατιωτικών ο αντιστράτηγος Αναστάσιος Παπούλας ( 22/8/1921 ) περιγράφει τα στρατιωτικά δεδομένα για την Στρατιά Μικράς Ασίας. Οι τουρκικές δυνάμεις υπολογίζονται ισοδύναμες με τις ελληνικές. Μετά τη νίκη στο Δορύλαιο οι Τούρκοι διέθεταν 14 μεραρχίες. Ενισχύθηκαν όμως με άλλες 4 μεραρχίες από την Κιλικία και την στρατολόγηση και έφτασαν τις 18 μεραρχίες πεζικού συν 5 μεραρχίες ιππικού. Κάθε τουρκική μεραρχία αποτελείται από 5.000 άνδρες , απ' τους οποίους οι 3.000 είναι μάχιμοι. Κατά τις μάχες του Σαγγαρίου οι Τούρκοι έχασαν το 7 % της δύναμής τους. Άρα τώρα κάθε μεραρχία τους έχει 2.700 μαχίμους. Συνολικά οι Τούρκοι διαθέτουν μάχιμον δύναμιν 48.000 - 50.000 ανδρών και 5.000 ιππείς. Πλεονεκτούν μάλιστα έναντι ημών στην πληθώρα των αξιωματικών , στην κατοχή αλεπάλληλων οχυρών τοποθεσιών , στην γνώση του τόπου και στην υπεροχή σε βαρύ πυροβολικό.
Αι εννέα Μεραρχίαι ημών, αίτινες προ της ενάρξεως των επιχειρήσεων του Ιουλίου ηρίθμουν περίπου 8.500 μαχίμους, ήτοι ολικήν δύναμιν 76.000 ανδρών, ήδη αριθμούν μόνον 5.200, ήτοι 47.000 μόνον μαχίμων. Αι αφικνούμεναι ενισχύσεις μόλις επαρκούν δια καταρτισμόν μικρών τινών τμημάτων προς κάλυψιν των συγκοινωνιών ημών, η άφιξις δε της Ανεξαρτήτου Μεραρχίας δεν δύναται να υπολογισθή προ δεκαπενθημέρου. Η έλλειψις αξιωματικών είναι μεγίστη και το βαρύ πυροβολικόν ημών υποδεέστερον αριθμητικώς και ποιοτικώς του εχθρικού. Πλεονέκτημα επομένως καθαρόν ημών απέναντι του εχθρού απομένει η επιθετική ημών ενέργεια και το εκ ταύτης πηγάζουν υπέρτερον ηθικόν. Δέον όμως να λαμβάνηται υπ’ όψιν ότι η προϊούσα ελάττωσις της μαχίμου δυνάμεως θα καταστήση ανέφικτον μετ’ ολίγον την εξακολούθησιν της επιθέσεως και ο στρατιώτης αντιλαμβανόμενος την έλλειψιν ισχύος δυνατόν να απολέση και την ηθικήν αυτού δύναμιν. Είναι ορθόν πάσα απόφασις περί περαιτέρω ενεργείας να ληφθή ταχέως προτού επέλθη η στιγμή της αδυναμίας.
Οι μεταφορές μας επιμηκύνονται. Τα φορτηγά αυτοκίνητά μας φθείρονται , μειώνονται συνεχώς και δεν ανανεώνονται . Ο εχθρός αμύνεται πεισματωδώς , βήμα προς βήμα , με αλλεπάλληλες οχυρώσεις και βαρύ πυροβολικό. Θέλει να μας φθείρει αριθμητικώς. Οι δυνάμεις μας είναι ισόπαλες και έτσι δεν μας επιτρέπεται ευρεία κυκλωτική κίνησις , ώστε δι' ενός πλήγματος να επιτύχωμεν την αποφαστιστικήν νίκην.
Βεβαίως και η κόπωσις και αι απώλειαι του εχθρού αυξάνονται και μπορεί να βρεθούμε μια μέρα μπροστά σε αποκαμωμένο εχθρό που θα έχει εγκαταλείψει την άμυνα της Άγκυρας. Αλλά δεν μπρούμε να είμαστε βέβαιοι για κάτι τέτοιο.
Αυτές είναι οι συνθήκες στις οποίες βρίσκεται η Στρατιά και σας τις εκθέτω σαφώς όπως είναι το καθήκον μου.
Στις 15 Ιουλίου στην Κιουτάχεια ανέφερα πως η Στρατιά θα προχωρούσε ή θα σταματούσε αναλόγως των συνθηκών.
Μια περαιτέρω προσπάθεια προς κατάληψιν της Αγκύρας δυνατόν να επιφέρη την επιθυμητήν τελική νίκην , αλλά δυνατόν να επιφέρη και ατύχημα όπερ την μέχρι τούδε θετικήν επιτυχίαν μεταβάλη εις αποτυχίαν, ήτις θα επιδράση ολεθρίως επί των πολιτικών διαπραγματεύσεων.
Αναστολή της προέλασης βέβαια δεν θα λύσει το ζήτημα ριζικώς , αφού δεν θα επιτρέψει την αποστράτευση , αλλά το αντίθετο, θα παρατείνει την εμπόλεμη κατάσταση.
Η Στρατιά δεν γνωρίζει την πολιτική κατάσταση και δεν μπορεί να κρίνει αν τα πολτικά οφέλη απ' την κατάληψη της Άγκυρας είναι τέτοια που αξίζει να ριψοκινδυνεύσει την - αντί πάσης θυσίας , έστω και με κίνδυνον μιας ήττης και επομένως μιας αποτυχίας του όλου Μικρασιατικού ζητήματος - μετάβαση μέχρι εκεί , ή αν το μέχρι τούδε επιτευχθέν αποτέλεσμα είναι αρκετό ώστε η κυβέρνηση να επωφεληθή αυτού προς επιτυχή διαπραγμάτευση.
Δια τούτο παρακαλεί υμάς , όπως έχη επι του ζητήματος τούτου τας διαταγάς της Κυβερνήσεως, παρακαλούσα μόνον όπως σχετική απόφασις τη γνωσθή το ταχύτερον, καθότι εν τω μεταξύ η στρατολογία του αντιπάλου νέας προσκομίζει αυτώ ενισχύσεις , η οχύρωσις αυτού ενισχύεται, η δε προκεχωρημένη εποχή του έτους δυνατόν να καταστήση μετ ΄ολίγον τας επιχειρήσεις εξαιρετικώς δυσχερείς.
================================================
Ο αρχηγός της Στρατιάς Μικράς Ασίας Αναστάσιος Παπούλας ( Δορύλαιο 8/9/1921 ) ζητά απ' την κυβέρνηση να τελειώσει η Μικρασιατική Εκστρατεία :
Ο Στρατός ημών κατόπιν ενναετούς πολέμου έχει υποστή σοβαράν μείωσιν κυρίως από απόψεως στελεχών και δη των καλυτέρων , εξ ου η συνοχή εν τη διοικήσει έχει μειωθή . Κατά τας δύο τελευταίας επιχειρήσεις ο Στρατός εν τω συνόλω του υπήρξεν αξιοθαύμαστος . Αλλ' η αντίληψις της Στρατιάς είναι ότι δεν θα ήτο φρόνιμον να ζητηθή τι πλέον παρ' αυτού.
Δια τους λόγους τούτους φρονώ ότι επιβάλλεται η ταχεία περαίωσις της Μικρασιατικής εκστρατείας.
πηγή : Αλησμόνητες πατρίδες του ελληνισμού , τόμος 3
Τελευταία επεξεργασία από το μέλος Ζαποτέκος την 23 Νοέμ 2022, 14:00, έχει επεξεργασθεί 1 φορά συνολικά.
… εις μικράς μεν ατυχίας ευρεθήσεται φίλος, εις μεγίστην δε και επιμένουσαν συμφοράν μηδείς σε πλανήση , φίλος ουκ έσται . ( Στρατηγικόν Κεκαυμένου )
Re: Αίτια αποτυχίας ΕΣ κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία
Μερικά από αυτό εδώ :
Η Επανάστασις και ο άνθρωπός της. Η βενιζελική προπαγάνδα εν τω μετώπω προς κατάρρευσιν αυτού και προπαρασκευήν της Επαναστάσεως , Λέσχη Αλεξανδρείας 1923
https://anemi.lib.uoc.gr/php/pdf_pager. ... nobottom=7
- Κώτσο θέλετε ; Γούναρη θέλετε ;
Ο λιποτάκτης Κονδύλης σύμμαχος του Κεμάλ.
Βενιζελικό κάλεσμα σε λιποταξία δια κομμουνιστικού κηρύγματος. [ Ή αλλιώς η αρχή του βενιζελοκομμουνισμού. ]
Φαντάροι , σας παίρνουν τις οικονομίες σας !
Κάτι απ' το "ηρωικό" παρελθόν του Τσολάκογλου.
Μην εκτίθεσαι. Γυρνάει ο Βενιζέλος.
__________-
Ο Ριζοσπάστης προπαγανδιστικό όργανο του Κεμάλ.
Ομοίως ο Κονδύλης.
συνεχίζεται...
Η Επανάστασις και ο άνθρωπός της. Η βενιζελική προπαγάνδα εν τω μετώπω προς κατάρρευσιν αυτού και προπαρασκευήν της Επαναστάσεως , Λέσχη Αλεξανδρείας 1923
https://anemi.lib.uoc.gr/php/pdf_pager. ... nobottom=7
- Κώτσο θέλετε ; Γούναρη θέλετε ;
Ο λιποτάκτης Κονδύλης σύμμαχος του Κεμάλ.
Βενιζελικό κάλεσμα σε λιποταξία δια κομμουνιστικού κηρύγματος. [ Ή αλλιώς η αρχή του βενιζελοκομμουνισμού.
]Φαντάροι , σας παίρνουν τις οικονομίες σας !
Κάτι απ' το "ηρωικό" παρελθόν του Τσολάκογλου.
Μην εκτίθεσαι. Γυρνάει ο Βενιζέλος.
__________-
Ο Ριζοσπάστης προπαγανδιστικό όργανο του Κεμάλ.
Ομοίως ο Κονδύλης.
συνεχίζεται...
… εις μικράς μεν ατυχίας ευρεθήσεται φίλος, εις μεγίστην δε και επιμένουσαν συμφοράν μηδείς σε πλανήση , φίλος ουκ έσται . ( Στρατηγικόν Κεκαυμένου )
Re: Αίτια αποτυχίας ΕΣ κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία
( συνέχεια απ' το προηγούμενο )
Οι Αμυνίτες εκθέτουν τον Παπούλα.
Πλαστήρας vs Χατζανέστης
Δύο φορές δοσίλογος ο Καβράκος ;
Για τον Καβράκο βλ. εδώ συνεχίζεται ...
Οι Αμυνίτες εκθέτουν τον Παπούλα.
Πλαστήρας vs Χατζανέστης
Δύο φορές δοσίλογος ο Καβράκος ;
Για τον Καβράκο βλ. εδώ συνεχίζεται ...
… εις μικράς μεν ατυχίας ευρεθήσεται φίλος, εις μεγίστην δε και επιμένουσαν συμφοράν μηδείς σε πλανήση , φίλος ουκ έσται . ( Στρατηγικόν Κεκαυμένου )
Re: Αίτια αποτυχίας ΕΣ κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία
( συνέχεια απ' το προηγούμενο )
Η κατακλείδα του παραπάνω βιβλίου. https://anemi.lib.uoc.gr/php/pdf_pager. ... 46&lang=en
Οι Εξ ήταν ένοχοι γιατί ανέχθηκαν τους βενιζελικούς.
Η κατακλείδα του παραπάνω βιβλίου. https://anemi.lib.uoc.gr/php/pdf_pager. ... 46&lang=en
Οι Εξ ήταν ένοχοι γιατί ανέχθηκαν τους βενιζελικούς.
… εις μικράς μεν ατυχίας ευρεθήσεται φίλος, εις μεγίστην δε και επιμένουσαν συμφοράν μηδείς σε πλανήση , φίλος ουκ έσται . ( Στρατηγικόν Κεκαυμένου )
Re: Αίτια αποτυχίας ΕΣ κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία
Απόρρητο έγγραφο του στρατηγού Ν. Τρικούπη και του επιτελάρχη Σ. Γονατά ( Νότιον Συγκρότημα Μεραρχιών ) προς την Στρατιά Μικράς Ασίας περί του ηθικού του Στρατεύματος ( 9 Ιουνίου 1922 ).
- Στους αξιωματικούς λείπει ο ενθουσιασμός που είχαν μέχρι το προηγούμενο καλοκαίρι. Αυτό οφείλεται στο ότι αντιμετωπίζονται στους προβιβασμούς όπως οι συνάδελφοί τους που παραμένουν συνεχώς στο εσωτερικό , παρόλο που αυτοί βρίσκονται σε εκστρατεία με μόχθους , κινδύνους και μακριά από τις οικογένειές τους.
Ακόμη, δεν μετέχουν όλοι οι αξιωματικοί εξ ίσου στα βάρη της εκστρατείας. Κάποιοι έχουν μόνο δικαιώματα και άλλοι μόνο υποχρεώσεις. Γι' αυτό και πολλοί αξιωματικοί ζητούν μετάθεση στο εσωτερικό ή τα τεθούν σε διαθεσιμότητα ή ακόμη και να αποστρατευθούν !
Επιπλέον έχει κυκλοφορήσει ευρέως η φήμη ευρωπαϊκής απόφασης για εκκένωση της Μικράς Ασίας απ' τα ελληνικά στρατεύματα. Έτσι αποθαρρύνονται πως όλες τους οι θυσίες είναι μάταιες.
- Στους οπλίτες διαδίδονται σοσιαλιστικές και κομμουνιστικές ιδέες που δηλητηριάζουν τα αισθήματα αυταπαρνήσεως και αυτοθυσίας και παρουσιάζουν τον πόλεμο όχι εθνικό. Πολλά τέτοια τεκμήρια έχουμε βρει απ' την Λογοκρισία και άλλες πηγές.
Η πολιτική προπαγάνδα δια την εφημερίδων κάνει πολλούς οπλίτες να νομίζουν πως η παράταση της Μικρασιατικής εκστρατείας και η αναμενόμενη μη ευνοϊκή λύση είναι αποτέλεσμα της πολιτικής μεταλλαγής.
Θέλουν περισσότερες άδειες. Τους τις υποσχόμαστε , αλλά δεν τηρούμε τις υποσχέσεις μας.
Το ηθικό των ανδρών πέφτει γιατί λόγω των κρατικών οικονομικών στενοχωριών ούτε καλή διατροφή έχουν ούτε πληρώνονται τακτικά.
Συμπερασματικά το ηθικό των αξιωματικών και των οπλιτών είναι κατώτερο από εκείνο του παρελθόντος Αυγούστου , αλλά ανώτερο από αυτό μετά την μάχη του Σαγγαρίου. [ Οι έφεδροι νόμιζαν πως μετά την μάχη του Σαγγαρίου θα απολύονταν και η ελπίδα τους διαψεύστηκε. ] Παρά την κόπωση όμως, όλοι αισθάνονται πως πρέπει να παραμείνουν στις θέσεις τους προκειμένου να δώσουν χρόνο στο κράτος να τελειώσει τον αγώνα διπλωματικά με επιτυχία. Με την προϋπόθεση όμως πως δεν θα χρειαστεί να μείνουν και τον επόμενο χειμώνα στα χαρακώματα. Η μόνη ενθάρρυνσή τους για υπομονή και συγκράτηση του ηθικού είναι η ελπίδα - καίτοι πολλάκις διαψευσθείσα - του εγγύς τερματισμού του πολέμου.
πηγή: Αλησμόνητες Πατρίδες του Ελληνισμού , τόμος 3
- Στους αξιωματικούς λείπει ο ενθουσιασμός που είχαν μέχρι το προηγούμενο καλοκαίρι. Αυτό οφείλεται στο ότι αντιμετωπίζονται στους προβιβασμούς όπως οι συνάδελφοί τους που παραμένουν συνεχώς στο εσωτερικό , παρόλο που αυτοί βρίσκονται σε εκστρατεία με μόχθους , κινδύνους και μακριά από τις οικογένειές τους.
Ακόμη, δεν μετέχουν όλοι οι αξιωματικοί εξ ίσου στα βάρη της εκστρατείας. Κάποιοι έχουν μόνο δικαιώματα και άλλοι μόνο υποχρεώσεις. Γι' αυτό και πολλοί αξιωματικοί ζητούν μετάθεση στο εσωτερικό ή τα τεθούν σε διαθεσιμότητα ή ακόμη και να αποστρατευθούν !
Επιπλέον έχει κυκλοφορήσει ευρέως η φήμη ευρωπαϊκής απόφασης για εκκένωση της Μικράς Ασίας απ' τα ελληνικά στρατεύματα. Έτσι αποθαρρύνονται πως όλες τους οι θυσίες είναι μάταιες.
- Στους οπλίτες διαδίδονται σοσιαλιστικές και κομμουνιστικές ιδέες που δηλητηριάζουν τα αισθήματα αυταπαρνήσεως και αυτοθυσίας και παρουσιάζουν τον πόλεμο όχι εθνικό. Πολλά τέτοια τεκμήρια έχουμε βρει απ' την Λογοκρισία και άλλες πηγές.
Η πολιτική προπαγάνδα δια την εφημερίδων κάνει πολλούς οπλίτες να νομίζουν πως η παράταση της Μικρασιατικής εκστρατείας και η αναμενόμενη μη ευνοϊκή λύση είναι αποτέλεσμα της πολιτικής μεταλλαγής.
Θέλουν περισσότερες άδειες. Τους τις υποσχόμαστε , αλλά δεν τηρούμε τις υποσχέσεις μας.
Το ηθικό των ανδρών πέφτει γιατί λόγω των κρατικών οικονομικών στενοχωριών ούτε καλή διατροφή έχουν ούτε πληρώνονται τακτικά.
Συμπερασματικά το ηθικό των αξιωματικών και των οπλιτών είναι κατώτερο από εκείνο του παρελθόντος Αυγούστου , αλλά ανώτερο από αυτό μετά την μάχη του Σαγγαρίου. [ Οι έφεδροι νόμιζαν πως μετά την μάχη του Σαγγαρίου θα απολύονταν και η ελπίδα τους διαψεύστηκε. ] Παρά την κόπωση όμως, όλοι αισθάνονται πως πρέπει να παραμείνουν στις θέσεις τους προκειμένου να δώσουν χρόνο στο κράτος να τελειώσει τον αγώνα διπλωματικά με επιτυχία. Με την προϋπόθεση όμως πως δεν θα χρειαστεί να μείνουν και τον επόμενο χειμώνα στα χαρακώματα. Η μόνη ενθάρρυνσή τους για υπομονή και συγκράτηση του ηθικού είναι η ελπίδα - καίτοι πολλάκις διαψευσθείσα - του εγγύς τερματισμού του πολέμου.
πηγή: Αλησμόνητες Πατρίδες του Ελληνισμού , τόμος 3
… εις μικράς μεν ατυχίας ευρεθήσεται φίλος, εις μεγίστην δε και επιμένουσαν συμφοράν μηδείς σε πλανήση , φίλος ουκ έσται . ( Στρατηγικόν Κεκαυμένου )
Re: Αίτια αποτυχίας ΕΣ κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία
* Μια γεύση για το Ελεύθερον Βήμα εδώ Ζαποτέκος @ Αίτια αποτυχίας ΕΣ κατά τη Μικρασιατική ΕκστρατείαΟ διχασμός των Ελλήνων αξιωματικών στη Μικρά Ασία: Οι συνωμοσίες στο μέτωπο (1920-1922).
https://www.istorikathemata.com/2023/04/1920-1922.html
Οι εκκαθαρίσεις στον στρατό το 1917
Ο Εθνικός Διχασμός είχε καταστρεπτικές επιπτώσεις και στην ενότητα των αξιωματικών του Στρατού και του Ναυτικού. Το κίνημα της Άμυνας στη Θεσσαλονίκη εκ των πραγμάτων, είχε ανάγκη από την δημιουργία μιας ομάδας αξιωματικών απολύτως πιστών στους σκοπούς της. Μετά την τελική επιτυχία του κινήματος, την εκθρόνιση του Βασιλιά Κωνσταντίνου και την ενοποίηση του Κράτους το καλοκαίρι του 1917, δημιουργήθηκε η ανάγκη ενοποίησης και του Σώματος των αξιωματικών που έγινε όμως βάσει πολιτικών σκοπιμοτήτων.
Οι αξιωματικοί του στρατού που είχαν παραμείνει νομιμόφρονες στις βασιλικές κυβερνήσεις των Αθηνών χωρίστηκαν σε δύο ομάδες και όσοι είχαν εκτεθεί πολιτικά υπέρ του Βασιλιά αποστρατεύτηκαν μαζικά χωρίς να τους αναγνωριστούν συνταξιοδοτικά δικαιώματα και αντικαταστάθηκαν από τους αξιωματικούς που είχαν λάβει μέρος στο κίνημα της Άμυνας. Συνολικά απομακρύνθηκαν με αναγκαστική αποστρατεία 2.300 αξιωματικοί, ενώ 600 περίπου έφεδροι αξιωματικοί εξέπεσαν από τον βαθμό του αξιωματικού σε αυτόν του απλού στρατιώτη.[1]
Οι πλέον φανατικοί βασιλόφρονες αξιωματικοί εξορίστηκαν σε νησιά ή περιορίστηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Λέσβο, ενώ οι οικογένειές τους καταδικάστηκαν να ζουν στην έσχατη ένδεια.[2] Ο υποστράτηγος Παναγιώτης Δαγκλής, αν και μέλος της επαναστατικής τριανδρίας του βενιζελικούς κινήματος στη Θεσσαλονίκη, επειδή ήταν γνωστός για την μετριοπάθειά του, παραμερίστηκε προσωρινά από τον Βενιζέλο ώστε να γίνουν χωρίς προσκόμματα οι επιθυμητές εκκαθαρίσεις.[3]
Όσοι αξιωματικοί δεν αποστρατεύτηκαν ονομάστηκαν υποτιμητικά παραμείναντες και στους επόμενους μήνες ήρθαν αντιμέτωποι με ένα κύμα αδικιών, μεροληψιών και παρανομιών προκειμένου να παραγκωνιστούν.[4] Σύμφωνα με τον Δαγκλή πολλοί παραμείναντες καταδιώχθηκαν ακόμη και εκτοπίστηκαν σε νησιά με ψευδείς κατηγορίες στο πλαίσιο ενός ξεκαθαρίσματος είτε προσωπικών είτε πολιτικών λογαριασμών.[5] Οι δύο ομάδες αξιωματικών, αμυνίτες και παραμείναντες, ανέπτυξαν μεταξύ τους σχέσεις καχυποψίας και ενίοτε κακοπιστίας, ενώ είναι χαρακτηριστικό ότι οι πρώτοι παρακολουθούσαν τους δεύτερους μέσω κατώτερων αξιωματικών και οπλιτών.[6]
Οι άγρυπνοι φύλακες.
Το νέο Σώμα των αξιωματικών που προέκυψε μετά τις εκκαθαρίσεις αυτές, είχε ταυτίσει τις τύχες του και την καριέρα του με τον βενιζελισμό, ενώ έγινε μια σαφής καταστρατήγηση των στρατιωτικών νόμων περί πολεμικής υπηρεσίας και ανδραγαθίας ώστε να υπερβούν την στρατιωτική επετηρίδα και να φτάσουν στις ανώτερες βαθμίδες του Στρατού. Η πειθαρχία του στρατού είχε διασαλευτεί, η πολιτική σκοπιμότητα επηρέαζε την ανώτατη διοίκηση,[7] ενώ οποιοδήποτε πολιτικό πισωγύρισμα έμοιαζε για αυτούς εφιαλτικό.
Έτσι, ή επαναδραστηριοποίηση της αντιβενιζελικής αντιπολίτευσης στις αρχές του 1919 εξόργισε ομάδες αμυνιτών αξιωματικών που οργανώθηκαν σε έναν υποτυπώδη Στρατιωτικό Σύνδεσμο με σαφείς πολιτικούς προσανατολισμούς. Οι αξιωματικοί αυτοί, το καλοκαίρι του 1919 δημοσίευσαν ανώνυμο άρθρο στην εφημερίδα Βαλκανικός Ταχυδρόμος υπό τον τίτλο «Άγρυπνοι φύλακες». Στο άρθρο αυτό οι βενιζελικοί αξιωματικοί απειλούσαν δημοσίως την αντιπολίτευση με χρήση βίας αν συνέχιζε την αντιπολίτευσή της στην πολιτική Βενιζέλου ξεσηκώνοντας αντιδράσεις από τους αντιβενιζελικούς, ενώ ο Δημήτριος Ράλλης δήλωσε ότι το άρθρο αποδείκνυε την ύπαρξη παρακυβέρνησης στην Ελλάδα. Μετά τον σάλο που προκλήθηκε, ο Βενιζέλος παρέπεμψε τον βενιζελικό εκδότη της εφημερίδας Πότη Τσιμπίδαρο στο στρατοδικείο, όπου όμως αυτός αθωώθηκε, καθώς κάποια μέλη της έδρας που το δίκασε ήταν έτσι και αλλιώς μυημένα στην κίνηση των αμυνιτών.[8]
Η επέμβαση των βενιζελικών αξιωματικών στις εκλογές του 1920.
Η προκήρυξη των εκλογών του 1920 έγινε δεκτή με δυσμένεια από το σύνολο των αξιωματικών όλων των βαθμίδων που υπηρετούσαν στις μονάδες του Μικρασιατικού μετώπου λόγω της κρίσιμης συγκυρίας. Φαίνεται από στοιχεία ότι κατά την προεκλογική περίοδο, οι ανώτατοι αξιωματικοί της στρατιάς διεξήγαγαν εκτεταμένη πολιτική προπαγάνδα στους στρατιώτες τους, προσπαθώντας να τους εξωθήσουν να ψηφίσουν τους Φιλελεύθερους.[9] Ο αρχιστράτηγος Παρασκευόπουλος σε δηλώσεις του από τον Κασαμπά όπου βρισκόταν η έδρα της στρατιάς Μικράς Ασίας, είχε καταγράψει την πρόθεση του σε περίπτωση μη εκλογής του Βενιζέλου, να τεθεί ο ίδιος επικεφαλής της στρατιάς και να στραφεί εναντίον οποιασδήποτε άλλης κυβέρνησης σχηματιζόταν.[10] Ο ίδιος μίλησε στους στρατιώτες της ταξιαρχίας ιππικού, καλώντας τους να ψηφίσουν τον Βενιζέλο, εξυβρίζοντας τον Κωνσταντίνο με ποταπές ύβρεις.[11] Ομοίως ο υποστράτηγος Νίδερ μίλησε στη μονάδα του υπέρ του Βενιζέλου καλώντας τους στρατιώτες να ψηφίσουν τους Φιλελεύθερους.[12]
Σύμφωνα με την μαρτυρία του Αλέξανδρου Μαζαράκη, ο Πάγκαλος τον επισκέφθηκε και του αποκάλυψε ότι αν ο Βενιζέλος έχανε της εκλογές ο Στρατός θα έκανε επέμβαση αναλαμβάνοντας την εξουσία, και σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο του πρότεινε να αναλάβει το υπουργείο Εσωτερικών.[13] Αλλά και ο διοικητής της μεραρχίας Κυδωνιών Οθωναίος ο οποίος αναλαμβάνει τον ρόλο του στρατιωτικού επόπτη των εκλογών του Νοεμβρίου, την εποχή των εκλογών βρίσκεται εγκατεστημένος στην Αθήνα και σύμφωνα με τον Γρηγοριάδη θα αντιδρούσε ενόπλως αν η Ηνωμένη Αντιπολίτευση έθετε καθεστωτικό ζήτημα επαναφοράς του Βασιλιά Κωνσταντίνου.
Οι ενέργειες τον βενιζελικών αξιωματικών στη Μικρά Ασία δεν περιορίστηκαν σε επίπεδο πολιτικής προπαγάνδας, αλλά νόθευσαν και την ίδια την ψηφοφορία, χωρίς όμως να υπάρχουν ακριβή στοιχεία για τον βαθμό της επέμβασης αυτής.[14] Τα εκλογικά αποτελέσματα του μετώπου δεν δόθηκαν ποτέ στην δημοσιότητα, ούτε ελήφθησαν υπόψη στους μετεκλογικούς συσχετισμούς προφανώς γιατί δεν ήταν αξιόπιστα. Και αυτό γιατί το ρεύμα υπέρ της Ηνωμένης Αντιπολίτευσης και του Κωνσταντίνου ήταν μεγάλο ακόμη και στο μέτωπο μεταξύ των κληρωτών. Ο βενιζελισμός στην συγκεκριμένη συγκυρία είχε ταυτιστεί στην συνείδηση των στρατιωτών με τον πόλεμο και έτσι το αποτέλεσμα αυτό ήταν το φυσικό επακόλουθο της πρωτοβουλίας να δοθεί δικαίωμα ψήφου σε στρατιώτες που βρίσκονταν αντιμέτωποι καθημερινά με το ενδεχόμενο του τραυματισμού ή του θανάτου.[15]
Οι εκλογές του 1920 - η διασάλευση της στρατιωτικής πειθαρχίας στη Μικρά Ασία και ένα βενιζελικό κίνημα που δεν εκδηλώθηκε (29 Οκτωβρίου - 5 Νοεμβρίου 1920).
Είναι αναμφίβολο πως τα τελικά αποτελέσματα των εκλογών εξέπληξαν τόσο τους νικημένους όσο και τους νικητές και όταν γνωστοποιήθηκαν και επέφεραν μεγάλη διασάλευση στην πειθαρχία των μονάδων του Μικρασιατικού μετώπου. Οι περισσότεροι στρατιώτες πίστεψαν ότι πλησίαζε ο τερματισμός της εκστρατείας και η απόλυση τους και έστησαν γλέντια, εγκαταλείποντας ακόμα και τις σκοπιές των μονάδων τους. Ήταν διάχυτη η αντίληψη ότι ο πόλεμος ήταν πολιτική επιλογή του Βενιζέλου και με την απομάκρυνση του χάρις την εκλογική του ήττα η απόλυση και η επιστροφή στην Ελλάδα ήταν κοντά.[16]
Πολλοί οπλίτες στράφηκαν εναντίον διοικητών τους που είχαν εκτεθεί υπερβολικά υπέρ των Φιλελευθέρων, ενώ εκδηλώθηκε η αντίθεση που υπέφωσκε μεταξύ βενιζελικών και αντιβενιζελικών αξιωματικών.[17] Εκείνες τις πρώτες κρίσιμες μέρες του Νοεμβρίου διακινούνταν επικίνδυνες φήμες στο μέτωπο ότι οι στρατιωτικές μονάδες του εσωτερικού είχαν διαλυθεί και ότι οι στρατιώτες τους είχαν επιστρέψει στις εστίες τους. Στη Σμύρνη στρατιώτες προερχόμενοι κυρίως από την Π. Ελλάδα διαδήλωναν επί μέρες στην προκυμαία της πόλης κρατώντας κλαδιά ελιάς, φωτογραφίες του βασιλιά Κωνσταντίνου και πυροβολώντας στον αέρα, χωρίς να πειθαρχούν στους αξιωματικούς τους.[18] Όμως, παρά τις προσδοκίες των στρατιωτών για αποστράτευση, ο αντιβενιζελισμός συνέχισε την Μικρασιατική Εκστρατεία για μια σειρά από σημαντικούς λόγους που καθιστούσαν αδύνατη κάθε άλλη επιλογή. Τα νέα της εκλογικής ήττας του Βενιζέλου αιφνιδίασαν και επέφεραν σύγχυση στις τάξεις των ανώτερων βενιζελικών αξιωματικών που προσπάθησαν σπασμωδικά να αντιδράσουν με κίνημα πριν αναλάβει πλήρως τα καθήκοντά της η νέα κυβέρνηση.[19] Η πρώτη αντίδραση ήταν ένα χαλκευμένο τηλεγράφημα που στάλθηκε στις 2 Νοεμβρίου σε όλες τις μονάδες και ανήγγειλε την νίκη των Φιλελευθέρων με 85%.[20]
Την ίδια ημέρα ο Παρασκευόπουλος όταν πληροφορήθηκε την εκλογική αποτυχία των Φιλελευθέρων, διέταξε την άμεση μεταφορά του 8ου Συντάγματος Κρητών υπό τον αντισυνταγματάρχη Θεόφιλο Βουτσινά και μιας μοίρας ορειβατικού πυροβολικού στην Σμύρνη, με πρόθεση αυτές να μεταφερθούν στην Αθήνα και να αποτρέψουν την ανάληψη της εξουσίας από την Ηνωμένη Αντιπολίτευση. Πολλοί παραμείναντες όμως, μετά την γνωστοποίηση των αποτελεσμάτων εκδηλώθηκαν ανοιχτά υπέρ της νέας κυβέρνησης που θα σχηματιζόταν υπό τον Δημήτριο Ράλλη. Ένας μαχητικός τους θύλακας που βρισκόταν στην ταξιαρχία ιππικού (μονάδα παραδοσιακά υπέρ του Θρόνου και των Συντηρητικών) με επικεφαλής τον δυναμικό επίλαρχο ιππικού Ιωάννη Τσαγγαρίδη, πληροφορήθηκε μέσω υποκλοπής στις 3 Νοεμβρίου τόσο για το εκλογικό αποτέλεσμα όσο και για τον λόγο της μεταφοράς του συντάγματος Κρητών.[21] Η ηγεσία της μονάδας συνέλαβε τους χωροφύλακες που βρίσκονταν στον Κασαμπά γιατί ήταν γνωστοί βενιζελικοί κρητικής καταγωγής, ενώ έδωσε διαταγή να εκτροχιαστεί ο συρμός που θα μετέφερε τους επαναστάτες.
Την ίδια ημέρα, ενώ η κατάσταση γύρω από το Ουσάκ κλιμακωνόταν λόγω συγκέντρωσης μονάδων τουρκικού στρατού, ο Παρασκευόπουλος εξέδωσε διαταγή με την οποία ζητούσε από όλους να πειθαρχήσουν αναλογιζόμενοι την κρισιμότητα των στιγμών, ενώ διέταξε την ταξιαρχία ιππικού που έδρευε στον Κασαμπά να προωθηθεί οδικώς στον τομέα που βρισκόταν σε απειλή, είτε σε μια προσπάθεια να ελέγξει την κατάσταση στα μετόπισθεν απομακρύνοντας την πιο πολιτικά αντίθετη στους Φιλελευθέρους στρατιωτική μονάδα, είτε για να ανοίξει ο δρόμος για το 8ο Σύνταγμα Κρητών προς τη Σμύρνη.
Ο διοικητής της ταξιαρχίας Συνταγματάρχης Νικόλαος Σπυρόπουλος απέστειλε τηλεγράφημα με το οποίο αρνήθηκε να μετακινήσει την μονάδα του, ενώ με δεύτερο τηλεγράφημα του κατηγορούσε τον Παρασκευόπουλο πως η διαταγή είχε πολιτικά και όχι στρατιωτικά κίνητρα και είχε σκοπό να απομακρύνει την ταξιαρχία από τον τομέα της. Και αυτό γιατί η ταξιαρχία απείχε οκτώ ημέρες πορείας από το σημείο, ενώ η μεραρχία Κρητών βρισκόταν πολύ πιο κοντά και μπορούσε να ενισχύσει άμεσα την περιοχή, αφού θα μετέβαινε σιδηροδρομικώς. Τέλος, προειδοποιούσε τον Παρασκευόπουλο ότι η ταξιαρχία θα συνέτριβε κάθε εσωτερικό εχθρό υπακούοντας στα κελεύσματα της πατρίδας και της νέας νόμιμης κυβέρνησης.[22]
«Ο στρατηγός Νίδερ προ της ανυπακοής της Ταξιαρχίας και της πέριξ αυτού εκδήλου αντιβενιζελικής ατμοσφαίρας υπέβαλε τηλεγραφικώς την παραίτησιν αυτού προς τον Αρχιστράτηγον Παρασκευόπουλον, δηλών ότι ο εχθρός ήρξατε πιέζων το μέτωπον και η ανυπακοή των Μονάδων του Σώματος εδημιούργει κίνδυνον σοβαρώτατον. Ο γράφων παρίστατο κατά την λήψιν του τηλεγραφήματος υπό του Αρχιστρατήγου. Πέριξ του μεγάρου του Γενικού Στρατηγείου και εντός της ευρείας εσωτερικής αυτού αυλής ηκούοντο ζητωκραυγαί υπέρ του Βασιλέως, εψάλλετο θορυβωδώς το βασιλικόν θούριον και φωναί διάτοροι εκ των οποίων εφαίνετο η σφοδρά εξέγερσις των οπλιτών κατά του βενιζελικού καθεστώτος».[23]
Ο Παρασκευόπουλος αντιλαμβανόταν ότι είχε χάσει πλήρως τον έλεγχο της κατάστασης και έτσι υπέβαλλε την παραίτηση του στις 5 Νοεμβρίου, ζητώντας από τη νέα κυβέρνηση είτε να στείλει τον αντικαταστάτη του τάχιστα, είτε ο ίδιος ο Πρωθυπουργός να μεταβεί στην Σμύρνη για να επανέλθει η πειθαρχία στις μονάδες, καθώς αυτές πλέον δεν ελέγχονταν από την διοίκηση της στρατιάς. Τέσσερις μέρες μετά, την 9η Νοεμβρίου, ανέλαβε διοικητής της στρατιάς Μικράς Ασίας ο αντιστράτηγος Αναστάσιος Παπούλας, ενώ η αναμενόμενη τουρκική επίθεση στο Ουσάκ, τελικώς δεν εκδηλώθηκε ποτέ. Οι ελληνικές μονάδες της πρώτης γραμμής παρέμειναν πειθαρχημένες και έτσι οι κεμαλικοί, που ακόμη δεν είχαν αυξήσει θεαματικά τις δυνάμεις τους, δεν βρήκαν ευκαιρία να προκαλέσουν ρήγματα στο ελληνικό μέτωπο.[24]
Αλλά και στην Προύσσα όπου βρισκόταν το Σώμα Στρατού Σμύρνης με δύναμη τριών μεραρχιών, ο διοικητής του υποστράτηγος Ιωάννου αποφάσισε να μην υπακούσει στη νέα κυβέρνηση. Το σχέδιο του όπως το περιέγραψε στους επιτελείς του, ήταν να επιτεθεί αρχικά κατά των Τούρκων και να τους συντρίψει και μετά να στραφεί προς την Σμύρνη ηγούμενος βενιζελικού στρατιωτικού κινήματος κατά της νέας κυβέρνησης. Οι τρεις μέραρχοι (Χ. Τσερούλης, Α. Μαζαράκης, και Κ. Μανέττας), και παρά το γεγονός ότι ήταν βενιζελικοί, αρνήθηκαν να υπακούσουν στις εντολές του.[25] Ένας από τους λόγος ήταν ότι η πλειοψηφία των στρατιωτών είχαν ξεσηκωθεί εναντίον των ανώτατων βενιζελικών αξιωματικών τους οποίους απειλούσαν ακόμη και με λιντσάρισμα, όταν μαθεύτηκε η νόθευση της εκλογικής διαδικασίας. Έγιναν θορυβώδεις και απειλητικές διαδηλώσεις στρατιωτών στο Ουσάκ και στο Σαλιχλή εναντίον των Μανέττα και Κονδύλη αντίστοιχα, ενώ η πειθαρχία είχε υπονομευτεί σοβαρά.[26]
Ο Ιωάννου αυτομόλησε στην Κωνσταντινούπολη ακολουθούμενος από μια ομάδα 150 φανατικών μεσαίων βενιζελικών αξιωματικών, (κυρίως αμυνητών) που ομοίως εγκατέλειψαν τις θέσεις τους στο μέτωπο (Γ. Κονδύλης, Ν. Ζέρβας, Ε. Τσικνής, Π. Κατσώτας, Β. Ντερτιλής) και που σχεδόν όλοι μεσοπολεμικά διέπρεψαν με την συμμετοχή τους σε στρατιωτικά κινήματα.[27] Τέλος, στη Θεσσαλονίκη ο Παμίκος Ζυμβρακάκης έδωσε διαταγές στους υφιστάμενούς του να προετοιμαστεί η VIII μεραρχία για αντικυβερνητικό κίνημα, αλλά εμποδίστηκε από τον Γεώργιο Λεοναρδόπουλο.
Η επιστροφή του αντιβενιζελισμού στην εξουσία και η επαναφορά των αποτάκτων (Νοέμβριος 1920).
Οι αντιβενιζελικές κυβερνήσεις από την πρώτη στιγμή της ανόδου τους στην εξουσία βρέθηκαν αντιμέτωπες με ένα κύμα απαιτήσεων για αποζημιώσεις, αποκαταστάσεις και ρουσφέτια από τους υποστηρικτές τους που θεωρούσαν ότι είχε επέλθει η στιγμή να δικαιωθούν για τους αγώνες τους την προηγούμενη περίοδο.[28] Έτσι, οι πρώτες νομοθετικές πρωτοβουλίες της νέας κυβέρνησης αφορούσαν μια συνολική αμνηστία που περιλάμβανε όσους αντιμετώπισαν πολιτικές διώξεις την προηγούμενη τριετία, την επαναφορά όλων των όσοι είχαν απολυθεί για πολιτικούς λόγους σε όλους τους τομείς της δημόσιας διοίκησης,[29] αλλά και την αθώωση όσων είχαν λιποτακτήσει κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο επηρεασμένοι από την φιλοβασιλική προπαγάνδα.[30]
Επίσης επανάφερε όλους τους απότακτους αντιβενιζελικούς αξιωματικούς αποδίδοντας και τις προαγωγές που τυχόν είχαν χάσει στο ενδιάμεσο διάστημα.[31] Όλοι οι απότακτοι που επανήλθαν, μετατέθηκαν στην Μικρά Ασία τοποθετούμενοι κατά κανόνα σε μάχιμες θέσεις, δημιουργώντας σοβαρά προβλήματα προστριβών με τους συναδέλφους τους, ενώ οι ίδιοι είχαν παραμείνει ξένοι στις εξελίξεις της στρατιωτικής Τέχνης, ενώ κάποιοι εξ αυτών ήταν ανίκανοι να προσφέρουν.[32] Επίσης οι ίδιοι κατά την επιστροφή τους κατέφυγαν σε αντεκδικήσεις εις βάρος βενιζελικών συναδέλφων τους, ενώ διατήρησαν και ενίσχυσαν τον πολιτικό φατριασμό στις τάξεις του Σώματος των αξιωματικών.[33]
Η τοποθέτηση Παπούλα στην αρχιστρατηγία
Η επιλογή του Γούναρη για την αρχιστρατηγία της Στρατιάς Μικράς Ασίας ήταν ο Αναστάσιος Παπούλας, πάλαι ποτέ επικεφαλής των αντιβενιζελικών Επιστράτων. Η τόσο σημαντική αυτή απόφαση που έμελλε να βαρύνει ακόμη και στο τελικό αποτέλεσμα της ίδια της εκστρατείας πάρθηκε από τον Γούναρη βιαστικά και με βάσει πολιτικά κριτήρια και όχι στρατιωτικά. Ο Παπούλας αν και εξαιρετικός ως στρατιώτης,[34] δεν είχε τα απαιτούμενα επιτελικά και διοικητικά προσόντα για την υψηλή αυτή θέση, έτσι μετά από πρόταση του Δούσμανη ορίστηκαν ως επιτελικοί οι συνταγματάρχες Αλέξανδρος Πάλλης και Πτολεμαίος Σαρηγιάννης ώστε να καλύπτουν τις ελλείψεις του.[35]
Ως νέος αρχιστράτηγος της Μικρασιατικής στρατιάς ο Παπούλας επέδειξε μετριοπάθεια στο ζήτημα των μεσαίων βενιζελικών αξιωματικών[36] μεταφέροντας σε μονάδες του εσωτερικού μόνο όσους είχαν εκτεθεί υπερβολικά με τα βενιζελικά τους πολιτικά φρονήματα. Συνολικά επηρεάστηκε μια ομάδα 400 αξιωματικών, όλοι Αμυνήτες, αλλά αντικαταστάθηκε σχεδόν το σύνολο την ανώτατης ηγεσίας, (οι 3 από τους πέντε αρχηγούς Σωμάτων Στρατού και οι 7 από τους 9 μεράρχους), ενώ κάποιοι εξ αυτών παραιτήθηκαν.[37] Αλλά και όσοι βενιζελικοί αξιωματικοί παρέμειναν στη θέση τους, επηρεάστηκαν από την πολιτική αλλαγή, είτε υποβιβαζόμενοι σε άλλες διοικήσεις, είτε βρισκόμενοι συνεχώς σε δυσμένεια και προστριβές με τους νέους συναδέλφους τους.
Βενιζελικές συνομωσίες στη Σμύρνη και στην Κωνσταντινούπολη για την ανατροπή της κυβέρνησης (1921-1922).
Άμυνα Κωνσταντινούπολης και Μικρασιατική Άμυνα.
Μετά την αποτυχία της εκστρατείας στον Σαγγάριο και την τελμάτωση του μετώπου, εκδηλώθηκε δυναμικότερα η αντίδραση του βενιζελισμού κατά των μετανοεμβριανών κυβερνήσεων με κύριες εστίες την Κρήτη, την Σμύρνη και την Κωνσταντινούπολη. Οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης στήριξαν οικονομικά και ηθικά τους φυγάδες αξιωματικούς της Άμυνας Κωνσταντινούπολης. Το σύνολο του Τύπου της Πόλης στήριζε τους αμυνίτες και τον Βενιζέλο, ενώ η κυβερνητική επιρροή και προπαγάνδα ήταν ασθενική ως ανύπαρκτη.[38] Βάσει απόρρητων πληροφοριών της ελληνικής κυβέρνησης, η ηγεσία της Άμυνας Κωνσταντινούπολης βρισκόταν σε επαφές με τον Νικόλαο Πολίτη για την στήριξη της αμφιλεγόμενης εκλογής του βενιζελικού Μελέτιου Μεταξάκη στον Θρόνο του Πατριάρχη,[39] την οποία δεν αναγνώρισε η ελληνική κυβέρνηση. Οι αμυνήτες της Κωνσταντινούπολης, αλλά κατεξοχήν ο Κονδύλης, αρθρογραφούσαν στον βενιζελικό τοπικό τύπο, κυρίως στην Πρωία, υβρίζοντας και κατηγορώντας τον Βασιλιά για την επιδείνωση της κατάστασης ζητώντας από τους στρατιώτες και τους αξιωματικούς του μετώπου να στρέψουν τα όπλα εναντίον τους, ενώ τα έντυπα αυτά διένειμε το κεμαλικό επιτελείο με ρίψη από αεροπλάνα στις ελληνικές προφυλακές προκαλώντας σύγχυση.[40]
Ομοίως στη Σμύρνη αναπτύχθηκε η οργάνωση Μικρασιατική Άμυνα με σαφή βενιζελικό προσανατολισμό παρά τις περί του αντιθέτου υπερκομματικές δημόσιες διακηρύξεις της. Η κυβέρνηση είχε απόρρητες πληροφορίες ότι οι ντόπιοι σχεδίαζαν βενιζελικό κίνημα στη Σμύρνη ήδη από τον Ιανουάριο του 1922.[41] Ο βενιζελικός χαρακτήρας του μελετώμενου κινήματος με προοπτική ανατροπής του αντιβενιζελικής Εθνοσυνέλευσης είχε επισημανθεί και από τον Ύπατο Αρμοστή της Ελλάδας στην Κωνσταντινούπολη Ν. Τριανταφυλλάκο που προειδοποίησε την κυβέρνηση ότι το κίνημα θα οδηγούσε σε εμφύλιο.[42] Άλλωστε η ίδια η ονομασία των δύο οργανώσεων παρέπεμπε στην Άμυνα Θεσσαλονίκης του 1916[43] και φανέρωνε τις διαθέσεις των μελών τους, ενώ φαίνεται ότι ο Γούναρης είχε λεπτομερή ενημέρωση για τις δραστηριότητες των δύο αυτών βενιζελικών οργανώσεων.[44] Αλλά και οι Άγγλοι που γνώριζαν λεπτομερώς τις ζυμώσεις αυτές, επιβεβαίωναν ότι ο χαρακτήρας της Μικρασιατικής Άμυνας δεν ήταν υπερκομματικός, αλλά καθαρά βενιζελικός με πρόθεση ανατροπής του Κωνσταντίνου και των αντιβενιζελικών.[45] Ο Βενιζέλος στο Παρίσι ήταν ενημερωμένος για τις εξελίξεις μέσω του Περικλή Αργυρόπουλου και επιδοκίμαζε τη δραστηριότητα της οργάνωσης.[46]
Η οργάνωση πλησίασε τον Παπούλα στην Σμύρνη τον Φεβρουάριο του 1922 και του πρότειναν την αρχηγεία του κινήματος που θα έσωζε τον μικρασιατικό ελληνισμό από την καταστροφή. Ο Παπούλας δελεάστηκε από την πρόταση που συνοδευόταν από αναρίθμητες κολακείες προς το πρόσωπό του και αρχικά δέχθηκε, θέτοντας όμως τον αντιφατικό όρο για συνεννόηση αλλά και ενίσχυση από την ελληνική κυβέρνηση. Ακολούθως, οι εκπρόσωποι του Παπούλα συνταγματάρχης Σαρηγιάννης και ταγματάρχης Σκυλακάκης μετέβησαν στην Κωνσταντινούπολη και μετείχαν σε συνεχείς συσκέψεις με τον πατριάρχη Μελέτιο Μεταξάκη και με βενιζελικούς ιθύνοντες για να οργανωθεί καλύτερα το μελετώμενο κίνημα. Ο Δαγκλής στην Αθήνα είχε λεπτομερή ενημέρωση για τις κινήσεις μεταξύ Σμύρνης και Κωνσταντινούπολης και προσπάθησε να κινητοποιήσει τον Βενιζέλο ισχυριζόμενος ότι αν ο μικρασιατικός στρατός άντεχε για λίγους μήνες εναντίον του Κεμάλ θα κινούσε την συμπάθεια της Διεθνούς Κοινής Γνώμης.[47]
Οι αντιβενιζελικοί όμως αντιμετώπισαν με εχθρότητα την Μικρασιατική Άμυνα την οποία αντιλαμβάνονταν ως εξωθεσμικό όχημα επιστροφής των βενιζελικών στην εξουσία κατά το προηγούμενο της Άμυνας Θεσσαλονίκης. Έγραφε ο Γ. Βλάχος στην Καθημερινή: «Ἐνθυμούμεθα την βενιζελικὴν Άμυναν και τα βενιζελικὰ κινήματα, τα οποία ήρχιζαν πάντοτε με έν κήρυγμᾳ εθνικόν, όπως το κίνημα του Θερίσσου και το κίνημα της Θεσσαλονίκης, καὶ κατέληγον πάντοτε εις μίαν ανατροπὴν του Ιθύνοντος, και μίαν εγκατάστασιν βενιζελικής δικτατορίας».[48] Την ίδια στιγμή η κυβέρνηση είχε πληροφορίες ότι πίσω από τις οργανώσεις αυτές βρισκόταν ο Μελέτιος Μεταξάκης, ενώ υπήρχαν πληροφορίες και για σχέδια των Αμυνητών για δολοφονία του Γούναρη.[49]
Συνωμοσίες των αξιωματικών του μετώπου.
Οι δύο οργανώσεις βρίσκονταν από τις αρχές του 1922 σε επαφές με βενιζελικούς αξιωματικούς του μετώπου όπως ο Πλαστήρας, αλλά και με τον Παπούλα προετοιμάζοντας ένα στρατιωτικό κίνημα κατά των αντιβενιζελικών.[50] Μετά την αποτυχία της εκστρατείας του Σαγγαρίου, ο Πλαστήρας και πολλοί άλλοι βενιζελικοί αξιωματικοί είχαν κάνει σχετικές συνεννοήσεις τόσο με βενιζελικούς παράγοντες στην Αθήνα όσο και με εκπροσώπους της βενιζελικής Μικρασιατικής Άμυνας,[51] ενώ συνεννοήσεις γίνονταν και με στελέχη της Εθνικής Άμυνας στην Κωνσταντινούπολη μέσω συνδέσμων.[52] Ο Αλέξανδρος Ζάννας αποκάλυψε με άρθρο του στο Βήμα το 1959 ότι είχε επισκεφθεί τον Μάρτιο του 1922 την Σμύρνη και είχε συναντηθεί μυστικά με τον Πλαστήρα προετοιμάζοντας ένα στρατιωτικό κίνημα.[53] Οι σχετικές συνεννοήσεις στη Σμύρνη διεξάγονταν σχεδόν φανερά,[54] ενώ γίνονταν συνεννοήσεις και με βενιζελικούς αξιωματικούς των Αθηνών. Ο σύνδεσμος ο οποίος μετέφερε μηνύματα και υποβοηθούσε τις συνεννοήσεις με την Αθήνα ήταν ο πολεμικός ανταποκριτής του Ελευθέρου Βήματος * Κώστας Καραμούζης (Αθάνατος), ο οποίος στις αναμνήσεις του επιβεβαιώνει ότι η προεργασία για την εξέγερση των αξιωματικών είχε γίνει πολλούς μήνες πριν την καταστροφή.[55]
Οι συνεννοήσεις μεταξύ των βενιζελικών αξιωματικών για ένα κίνημα κατά της κυβέρνησης ήταν συνεχείς με την ελληνική αποτυχία στο Σαγγάριο, ενώ σε αυτές συμμετείχαν ακόμη και κάποιοι αντιβενιζελικοί παραμείναντες. Οι συνεννοήσεις αυτές και οι επιδιώξεις τους που κυρίως αφορούσαν την ανατροπή της κυβέρνησης αποτυπώνονταν σε πρωτόκολλα που κυκλοφορούσαν μεταξύ των αξιωματικών και υπογράφονταν αθρόα.[56] Η πρώτη σκέψη των αξιωματικών ήταν ένα αυτονομιστικό κίνημα στη Μικρά Ασία με επικεφαλής τον Αριστείδη Στεργιάδη, καθώς ο Βενιζέλος δεν ήταν αρεστός από πολλούς παραμείναντες.[57] Όλη αυτή η συνωμοτική δραστηριότητα δεν μετουσιώνονταν σε πράξη, λόγω της αρνητικής στάσης των ανώτερων αξιωματικών, της κατηγορηματικής άρνησης του Στεργιάδη όταν του έγινε σχετική κρούση τον Ιανουάριο του 1922, αλλά και της επαμφοτερίζουσας στάσης του Παπούλα. Επίσης οι επίδοξοι κινηματίες προβληματίζονταν από τις επιπτώσεις που θα είχε το κίνημά τους που ίσως τις εκμεταλλευόταν ο Κεμάλ. Έτσι τελικά οι ευθύνες για την κατάρρευση του μετώπου θα μεταφέρονταν από τους ώμους της κυβέρνησης στους δικούς τους.[58]
Οι αιτίες πίσω από την τελική αποτυχία των πρωτοβουλιών.
Ο Παπούλας αμφιταλαντευόταν καθώς διέκρινε ότι οι κινηματίες δεν είχαν τις απαιτούμενες δυνατότητες για ένα τόσο απαιτητικό εγχείρημα, ενώ η κυβέρνηση τον διαβεβαίωσε επίσημα σε σύσκεψη στην Αθήνα στις 16 Μαρτίου 1922 ότι δεν σκόπευε να εγκαταλείψει την Μικρά Ασία. Οι εκπρόσωποι της Μικρασιατικής Άμυνας συνέχισαν την δραστηριότητά τους προσπαθώντας να ενεργοποιήσουν τον Βενιζέλο προς την κατεύθυνση των Συμμάχων και να πείσουν τους Παπούλα και Στεργιάδη να στηρίξουν τα σχέδιά τους, ενώ στις σχετικές συνεννοήσεις για το αυτονομιακό κράτος συμμετείχαν και βενιζελικοί αξιωματικοί του μετώπου.[59] Θεωρητικά ο Παπούλας έδειχνε επαμφοτερίζον, αλλά πρακτικά άδειασε τους κινηματίες καθώς σε επιστολή του έθετε ως απαραίτητη προϋπόθεση για να υπάρχουν πιθανότητες επιτυχίας, τη συμμετοχή του Στεργιάδη,[60] ενώ με ανακοίνωσή του στις 13 Απριλίου 1922 διέψευσε κάθε διάδοση για κίνημα στη Μικρά Ασία ανανεώνοντας την υπακοή του στην κυβέρνηση.[61]
Η τελική κρούση προς τους Συμμάχους υπέρ μιας βενιζελικής Μικρασιατικής Άμυνας έγινε από τον ίδιο τον Βενιζέλο σε συνέντευξή του με τον Sir E. Crowe στις 25 Μαΐου 1922. Ο Βενιζέλος παραδέχθηκε ότι ήταν μοιραίο να εκκενωθεί η Μικρά Ασία από τα ελληνικά στρατεύματα, αλλά θα μπορούσε να δημιουργηθεί μια πολιτοφυλακή από ντόπιους Μικρασιάτες υπό την καθοδήγηση Ελλήνων (βενιζελικών) αξιωματικών που θα απέτρεπαν τις σφαγές των χριστιανών. Αυτό που ζητούσε ο Βενιζέλος από τους Συμμάχους ήταν να αναλάβουν την χρηματοδότηση του εγχειρήματος, η οποία αν μοιραζόταν στις τρεις Μ. Δυνάμεις θα ήταν ένα πενιχρό ποσό.[62] Οι Άγγλοι ιθύνοντες αποθάρρυναν τον Βενιζέλο, καθώς είχαν πληροφορίες ότι το όλο εγχείρημα δεν είχε δυναμική,[63] ενώ και ο Κουντουριώτης όταν βολιδοσκοπήθηκε για να αναλάβει την ηγεσία του, αρνήθηκε.[64]
Ο βασικός λόγος αποτυχίας των συνομωσιών, ήταν οι πενιχρές έως ανύπαρκτες δυνατότητες που υπήρχαν,[65] καθώς ήταν λίαν αμφίβολο αν η Μικρασιατική Άμυνα μπορούσε να παρατάξει πάνω από 22.000 ενόπλους ενώ μια επιστράτευση στην Κωνσταντινούπολη δεν θα πρόσφερε πάνω από 7.000 ενόπλους. Οι κινηματίες δεν διέθεταν καθόλου χρήματα, ενώ από τους 26.000 Μικρασιάτες που βρίσκονταν ήδη στον Ελληνικό Στρατό και υποτίθεται ότι θα ενίσχυαν το εγχείρημα, ήδη 6.000 είχαν λιποτακτήσει και περιφέρονταν στην ύπαιθρο.[66] Ο ίδιος ο Δαγκλής στην επιστολή του στον Βενιζέλο παραδεχόταν τις δυσκολίες που παρουσίαζε το εγχείρημα και στήριζε τις ελπίδες του στην βοήθεια της ελληνικής κυβέρνησης και στην εθελοντική παραμονή στρατιωτών του Ελληνικού εκστρατευτικού Σώματος.[67]
Ο Παπούλας, στις διαπραγματεύσεις του με τους εκπροσώπους των κινηματιών ζήτησε 40-50.000 ενόπλους με μοναδική αποστολή να εξασφαλίσουν την τάξη στο βιλαέτι της Σμύρνης, χωρίς να μπορούν να αντιτάξουν την παραμικρή αντίσταση σε μια πιθανή επίθεση του Κεμάλ, κάτι που όφειλαν οι Μ. Δυνάμεις να εξασφαλίσουν (πως άραγε;) ότι δεν θα γινόταν.[68] Ο Νικόλαος Θεοτόκης τηλεγράφησε στον Παπούλα ότι η συζήτηση να αναλάβει τον αγώνα μια ανεπίσημη ιδιωτική οργάνωση όταν θα έχει αποτύχει ο Ελληνικός Στρατός και το επίσημο ελληνικό κράτος, στερείται σοβαρότητας. Άλλος βασικός λόγος αποτυχίας των συνομωσιών αποτέλεσε η αρνητική στάση του Στεργιάδη που θεώρησε ότι ένα τέτοιο κίνημα δεν είχε καμία πιθανότητα επιτυχίας, στάση που δημιούργησε έχθρα με τον Βενιζέλο.[69]
Αλλά και μεταξύ βενιζελικών αξιωματικών σημειώνονταν διενέξεις, καθώς σύμφωνα με τον Αργυρόπουλο οι ανώτεροι αξιωματικοί στην Κωνσταντινούπολη δεν ανέχονταν την δραστηριότητα του Κονδύλη που τους παραμέριζε συνεχώς, έχοντας την πρωτοβουλία των κινήσεων.[70] Σύμφωνα με τον Σπυρίδωνος, και αν ακόμη η επίθεση του Κεμάλ δεν γινόταν το καλοκαίρι του 1922, ο ελληνικός στρατός στη Μικρά Ασία θα διαλυόταν τον χειμώνα του 1922 προς 1923 μεταβάλλοντας τον πόλεμο προς τους Τούρκους σε εμφύλιο.[71]
Το ετεροχρονισμένο αποτέλεσμα των συνομωσιών στο μέτωπο – Η Επανάσταση του 1922.
Η κατάρρευση του μετώπου την 15η Αυγούστου του 1922, σύντομα μετατράπηκε σε άτακτη φυγή των ελληνικών στρατευμάτων σφραγίζοντας την καταστροφή του Μικρασιατικού Ελληνισμού. Το μέγεθος της καταστροφής συντάραξε τον ελληνισμό και οδήγησε σε εξέγερση αξιωματικούς του στρατού που είχαν καταφύγει με τις μονάδες τους στη Χίο και τη Μυτιλήνη. Η συνωμοσία τους που εξυφάνθηκε σχεδόν ακαριαία δεν ήταν αυθόρμητη όπως δήθεν παρουσιάστηκε εκ των υστέρων, αλλά είχε τις ρίζες της στις συνωμοσίες που είχαν γίνει μετά την αποτυχία του Σαγγαρίου. Σύμφωνα άλλωστε και με τον Άγγλο πρεσβευτή Lindley ήταν ξεκάθαρο ότι η συνωμοσία είχε εξυφανθεί από αξιωματικούς του Στρατού της Μικράς Ασίας αρκετούς μήνες πριν από την κατάρρευση του μετώπου.[72]
Ο αρχικός πυρήνας των αξιωματικών που προσχώρησαν στο κίνημα της Επανάστασης του 1922 ήταν κυρίως βενιζελικής προέλευσης από αυτούς που είχαν συμμετάσχει στις συνωμοσίες από τον Ιανουάριο του 1922. Έτσι από τους πρώτους που μυήθηκαν ήταν ο συνταγματάρχης Παναγιώτης Γαρδίκας, ο αντισυνταγματάρχης Μιλτιάδης Κοιμήσης, οι ταγματάρχες Ευριπίδης Μπακιρτζής (που ανέλαβε επιτελάρχης του εγχειρήματος), Κωνσταντίνος Βεντήρης, Ηλίας Διάμεσης και Νικόλαος Βαμβακόπουλος. Για μια σειρά από λόγους το κίνημα αγκαλιάστηκε από το σύνολο των μεσαίων αξιωματικών και αρχικά απέκτησε ένα σαφή υπερκομματικό χαρακτήρα. Ο φαινομενικά εθνικός υπερκομματικός χαρακτήρας του, συντέλεσε και στην αρχική αποδοχή του από την ελληνική κοινωνία.
Εν κατακλείδι
Οι συνωμοσίες των βενιζελικών αξιωματικών στη Μικρά Ασία κατά των αντιβενιζελικών κυβερνήσεων επηρέασαν αναμφίβολα το τελικό αποτέλεσμα της εκστρατείας όσον αφορά την στρατιωτική πτυχή της. Είναι επίσης ενδεικτικές του εσωτερικού διχασμού του σώματος των αξιωματικών, που ταλάνισε μεσοπολεμικά την Ελλάδα, δημιουργώντας αντικοινοβουλευτικούς θύλακες στις τάξεις του Στρατού και παρατεταμένη πολιτική αστάθεια.
Επίσης μπορούμε με ασφάλεια να αποφανθούμε ότι διαδραμάτισαν αποφασιστικό ρόλο στην πυροδότηση της Επανάστασης του 1922 που επηρέασε αποφασιστικά τις πολιτικές και πολιτειακές εξελίξεις στη Χώρα τουλάχιστον μέχρι το 1926.
Τέλος, ο διχασμός του σώματος των Ελλήνων Αξιωματικών την περίοδο 1917-1922 υπονόμευσε αποφασιστικά την πολιτική νομιμότητα σε όλη την περίοδο του Μεσοπολέμου, ενώ οι επιπτώσεις της αγγίζουν τόσο την Εθνική Αντίσταση όσο και τον Στρατό της Μέσης Ανατολής κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
________________________________________
Σημειώσεις
[1] Κωνσταντίνος Γ. Ζαβιτσιάνος, Αι αναμνήσεις εκ της Ιστορικής διαφωνίας Βασιλέως Κωνσταντίνου και Ελευθέριου Βενιζέλου όπως τις έζησε (1914-1922), τόμος Β΄, Αθήνα 1946, σ.33.
[2] Παναγιώτης Παναγάκος, Συμβολήν εις την ιστορίαν της δεκαετίας 1912-1922, Αθήνα 1961, σ. 362.
[3] Αρχείο Στρατηγού Π. Γ. Δαγκλή (αναμνήσεις-έγγραφα-αλληλογραφία), Τόμος Β΄, επιμ. Ξ. Λευκοπαρίδης, βιβλιοπωλείο Βαγιωνάκη, Αθήνα 1965, σ. 251-253.
[4]Δημήτρης Μαλέσης, Ήττα – Θρίαμβος – Καταστροφή (Ο στρατός στο Ελληνικό κράτος από το 1898 έως το 1922), Επίκεντρο, Αθήνα 2017, σ. 145.
[5] Στο ίδιο, σ. 253-257. Μερικοί από τους γνωστούς αντιβενιζελικούς αξιωματικούς που εξορίστηκαν ήταν ο Επίλαρχος Αλέξανδρος Παπάγος, ο Αντιστράτηγος Στέφανος Γεννάδης, ο Αντισυνταγματάρχης Αθανάσιος Σουλιώτης (Νικολαΐδης) αλλά και ο Μίκης Μελάς γιός του Μακεδονομάχου ήρωα Παύλου Μελά, βλ. Χρήστος Βήττος, Ο Εθνικός Διχασμός και η γαλλική κατοχή (1915-1920), Όλυμπος, Θεσσαλονίκη 2008, σ. 367.
[6] Γεώργιος Φ. Φεσσόπουλος, Οι διχόνοιες των αξιωματικών μας και η διάλυση του στρατού μας στην Μικρά Ασία, Ελεύθερη Σκέψις, Αθήνα 2007, σελ. 23-24.
[7] Στο ίδιο, σελ. 26.
[8] Η μαρτυρία προέρχεται από τον αμυνίτη βενιζελικό αξιωματικό Δημήτριο Βακά που φέρεται να ήταν από τους πρωτεργάτες της κίνησης, βλ. Βακάς, ό.π., σ. 518.
[9] Michael Llewellyn Smith, Το όραμα της Ιωνίας (Η Ελλάδα στη Μικρά Ασία 1919-1922), ΜΙΕΤ, Αθήνα 2004, σελ. 263. Ιστορία ΓΕΣ, Επιχειρήσεις Προύσης Ουσάκ (Ιούλιος - Νοέμβριος 1920), ΔΙΣ, Αθήνα 1957, σελ. 266.
[10] Ιωάννης Χρ. Τσαγγαρίδης, Το Ημερολόγιο ενός Στρατηγού – Σελίδες νεοελληνικής ιστορίας, Βιβλιοπωλείο της Εστίας, Αθήνα 1987, σελ. 60.
[11] Στο ίδιο, σελ. 59.
[12] Παναγιώτης Δεμέστιχας, Αναμνήσεις… , Πελασγός, Αθήνα 2002, σελ. 59.
[13] Αλέξανδρος Μαζαράκης – Αινιάν, Απομνημονεύματα, Αετός, Αθήναι 1948, σ. 283.
[14] Σπυρίδωνος, ό.π., σελ. 104.
[15] Smith, σελ. 263.
[16] Λεωνίδας Παρασκευόπουλος, Αναμνήσεις 1896–1920, Τόμος Δεύτερος, Πυρσός, Αθήνα 1934, σ. 372.
[17] Τσαγκαρίδης, ό.π., σελ. 59
[18] Κλεάνθης Μπουλαλάς, Η Μικρασιατική εκστρατεία 1919-1922, Αθήνα 1959, σ. 94· Μιχαήλ Ροδάς, Η Ελλάδα στη Μικράν Ασία (1918-1922), Τυπογραφεία Κλεισιούνη, Αθήνα 1950, σ. 188.
[19] Μπουλαλάς, ό.π., σ. 96.
[20] Τσαγκαρίδης, ό.π., σελ. 61
[21] Στο ίδιο.
[22] Στο ίδιο, σ. 59, 60, 62, 63.
[23] Γεώργιος Λ. Σπυρίδωνος, Η Μικρασιατική Εκστρατεία όπως την είδα – Πόλεμος και Ελευθερίαι, Ελεύθερη Σκέψις, Αθήνα 2011, σ. 105–106.
[24] Ιστορία ΓΕΣ, ό.π., σελ. 269.
[25] Λεωνίδας Σπαής, Πενήντα χρόνια στρατιώτης στην υπηρεσία του έθνους και της δημοκρατίας, Μέλισσα, Αθήνα 1971, σελ. 123-124.
[26] Δεμέστιχας, ό.π. σελ. 59-60
[27] Ιωάννης Β. Δασκαρόλης, Δημοκρατικά Τάγματα – οι Πραιτωριανοί της Β΄ Ελληνικής Δημοκρατίας, Παπαζήσης, Αθήνα 2019.
[28] Ενδεικτικά και μόνο, Ε.Λ.Ι.Α., Αρχείο Δημήτριου Γούναρη, φάκ. 1.1, επιστολή Αθ. Μίχα προς Γούναρη, 16 Ιουνίου 1921. Ο Αθανάσιος Μίχας ήταν γνωστός λογοτέχνης, υποστηρικτής της Βασιλείας, ενώ είχε διατελέσει συντάκτης της αντιβενιζελικής εφημερίδας Αθηναϊκή. Σε δύο επιστολές του προς τον Γούναρη θυμίζει τις υπηρεσίες του προς την αντιβενιζελική παράταξη και τους κινδύνους που τον εξέθεσαν αυτές την προηγούμενη τριετία, ζητώντας την μετάθεση του άρρωστου αδερφού του από το μέτωπο στη Σμύρνη ή την Ανδριανούπολη και τον διορισμό του ίδιου σε μια δημόσια υπηρεσία.
[29] ΦΕΚ 272, 26ης Νοεμβρίου 1920, «Περί επαναφοράς δικαστικών και εισαγγελικών υπαλλήλων»· ΦΕΚ 279, 4ης Δεκεμβρίου 1920, «Περί επαναφοράς των απολυθέντων μονίμων υπαλλήλων».
[30] ΦΕΚ 290, 21ης Δεκεμβρίου 1920, «Περί απαλλαγής από των ποινών της λιποταξίας και ανυποταξίας των οπλιτών του Στρατού»· Μαλέσης, ό.π., σ. 177.
[31] ΦΕΚ 287, 15ης Δεκεμβρίου 1920, «Περί αποκαταστάσεως αξιωματικών εις σειράν αρχαιότητός των».
[32] Παναγάκος, ό.π., σ. 443-444, Φεσσόπουλος, ό.π., σελ. 69-70.
[33] Φεσσόπουλος, ό.π., σελ. 28-29.
[34] Ροδάς, ό.π., σ. 192.
[35] Βίκτωρ Δούσμανης, Η εσωτερική όψις της Μικρασιατικής εμπλοκής, Ελεύθερη Σκέψις, Αθήνα 2006, σ. 27.Στο ίδιο.
[36] Ροδάς, ό.π., σ. 194.
[37] Αλέξανδρος Μαζαράκης, Χαράλαμπος Τσερούλης, Αλέξανδρος Οθωναίος και Κωνσταντίνος Νίδερ. Smith, σελ. 319. Θάνος Βερέμης, Οι επεμβάσεις του στρατού στην ελληνική πολιτική (1916-1936), Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2018, σελ. 82.
[38] Λεπτομερείς πληροφορίες για τον βενιζελισμό των Ελλήνων της Πόλης και τις δραστηριότητες που ανέπτυξαν σε: Ε.Λ.Ι.Α., Αρχείο Γεώργιου Στρέιτ, φάκ. 19.6, Κωνσταντινούπολη 1921-22.
[39] Ε.Λ.Ι.Α., Αρχείο Οικογένειας Μερκάτη, φάκ. 8.2, πληροφορίαι 7ης Δεκεμβρίου 1921.
[40] Σπυρίδωνος, ό.π., σελ. 226. Παναγάκος, ό.π., σελ.511-512.
[41] Ε.Λ.Ι.Α., Αρχείο Οικογένειας Μερκάτη, φάκ. 8.2, πληροφορίαι 27ης Ιανουαρίου 1922.
[42] Ξενοφών Στρατηγός, Η Ελλάδα στη Μικρά Ασία, Δαμιανός, Αθήνα 1999, σ. 353.
[43] Οι πληροφορίες της κυβέρνησης για την δραστηριότητα της Άμυνας Κωνσταντινούπολης προερχόταν από αξιωματικό που είχε παρεισφρήσει στις τάξεις της και βρισκόταν υπό τις άμεσες διαταγές του Κονδύλη, βλ. Ε.Λ.Ι.Α., Αρχείο Οικογένειας Μερκάτη, φάκ. 8.2, πληροφορίαι 18ης Φεβρουαρίου 1922.
[44] Ε.Λ.Ι.Α., Αρχείο Δημήτριου Γούναρη, αταξινόμητο, έγγραφο 23ης Απριλίου 1922.
[45] Lindley προς Curzon, Αθήνα, 1 Απριλίου 1922, αρ. 116, DBFP 1919-1939, First Series, v. XVII, σ. 770.
[46] Smith, ό.π., σελ. 420.
[47] Μ.Μ., Α.Ε.Β., φάκ. 316/37, επιστολή Δαγκλή προς Βενιζέλο, 12 Απριλίου 1922.
[48] Καθημερινή, 16.4.1922.
[49] Κωνσταντίνος Δ. Βλάσσης, «Οίκαδε» - Ο κυβερνητικός και πολεμικός σχεδιασμός το κρίσιμο 1922, Archive, Αθήνα 2022, σελ. 37.
[50] Ένα χρονικό των συνεννοήσεων αυτών υπάρχει σε επιστολή του Ν. Αποστολόπουλου στον Βενιζέλο. Ε.Λ.Ι.Α., Αρχείο Ν. Αποστολόπουλου, φάκ. 4.1, επιστολή Αποστολόπουλου προς Βενιζέλο, 27 Απριλίου 1922.
[51] De Marcilly (γαλλική πρεσβεία Αθηνών) προς Quai d’ Orsay, 11 Απριλίου 1922, ΑΜΑΕ, Grece 1918-1940, 56, στο: Ριζάς, Το τέλος της Μεγάλης Ιδέας, ό.π., σ. 314.
[52] Γεώργιος Ρούσσος, Νεότερη Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος ΣΤ΄, Ελληνική Μορφωτική Εστία, Αθήνα 1975, σ. 298.
[53] Smith, ό.π., σ. 324.
[54] Πρίγκιπας Ανδρέας (Βασιλόπαις), Δορύλαιον – Σαγγάριος 1921, Αετός, Αθήνα 2009, σ. 236.
[55] Κώστας Καραμούζης (Αθάνατος), Το εθνικόν κίνημα Χίου – Μυτιλήνης, Αθήναι 1923, σ. 102.
[56] Παναγάκος, ό.π., σελ. 530.
[57] Ροδάς, ό.π., σελ. 269.
[58] Σπυρίδωνος, ό.π., σελ. 227.
[59] Αναφορά Ελληνικής πρεσβείας στην Αμερική 3ης Μαρτίου 1922, σε Παναγάκος, ό.π., σελ. 533.
[60] Smith, ό.π., σελ. 456.
[61] Ροδάς, ό.π., σελ. 280-281.
[62] (Καταγραφή συζήτησης του Sir E. Crowe με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, Λονδίνο, 25 Μαΐου 1922), DBFP 1919-1939, First Series, v. XVII, σ. 836.
[63] Lindley προς Curzon, Αθήνα, 18 Απριλίου 1922, αρ. 146, DBFP 1919-1939, First Series, v. XVII, σ. 786.
[64] Θάνος Βερέμης, Οι επεμβάσεις του στρατού στην ελληνική πολιτική (1916-1936), Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2018, σελ. 89.
[65] Smith, ό.π., σελ. 459.
[66]Ε.Λ.Ι.Α., Αρχείο Ν. Αποστολόπουλου, φάκ. 4.1, επιστολή Αποστολόπουλου προς Βενιζέλο, 27 Απριλίου 1922.
[67] Μ.Μ., Αρχείο Ελευθέριου Βενιζέλου, φάκ. 316/37, επιστολή Δαγκλή προς Βενιζέλο, 12 Απριλίου 1922.
[68] Στο ίδιο.
[69] Ζαβιτσιάνος, Τόμος Β΄, ό.π., σ. 144-147· Ροδάς, ό.π., σ. 277, Smith, σελ. 474-475.
[70] Βερέμης, ό.π., σελ. 90.
[71] Σπυρίδωνος, ό.π., σελ. 228.
[72] Lindley προς Curzon, Αθήνα, 1 Οκτωβρίου 1922, αρ. 556, DBFP 1919-1939, First Series, v. XVIII, σ. 127.
… εις μικράς μεν ατυχίας ευρεθήσεται φίλος, εις μεγίστην δε και επιμένουσαν συμφοράν μηδείς σε πλανήση , φίλος ουκ έσται . ( Στρατηγικόν Κεκαυμένου )
Re: Αίτια αποτυχίας ΕΣ κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία
Μικρασιατική Εκστρατεία: Τα Στρατιωτικά Εγκλήματα του Συνταγματάρχη Νικολάου Πλαστήρα μεταξύ 13ης και 16ης Αυγούστου 1922 (π.ημ.). Μέρος Πρώτο
Ταξίαρχος ε.α. Βασίλειος Λουμιώτης
https://belisarius21.wordpress.com/2023 ... %89%cf%84/
συνεχίζεται ...
Ταξίαρχος ε.α. Βασίλειος Λουμιώτης
https://belisarius21.wordpress.com/2023 ... %89%cf%84/
SpoilerShow
[..]
Ο μύθος του ηρωικού Πλαστήρα παραμένει πανίσχυρος στην ελληνική κοινωνία και τις Ένοπλες Δυνάμεις και είμαι βέβαιος ότι το παρόν άρθρο θα δεχθεί σκληρή κριτική. Είναι ευπρόσδεκτη αρκεί να είναι τεκμηριωμένη και όχι αφοριστική.
Ασφαλώς πολλοί θα αναρωτηθούν για ποιο λόγο «τα έχω βάλει με τον Πλαστήρα». Απαντώ: Η πολεμική ιστορία του Ελληνικού Στρατού έχει να παρουσιάσει έναν ατελεύτητο κατάλογο αξιωματικών και οπλιτών που έπεσαν ηρωικώς μαχόμενοι «τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι» και ως εκ τούτου ο στρατός μας δεν μπορεί να έχει ως πρότυπα κίβδηλους ήρωες. Στην ιστορία των πολέμων του Ελληνικού Στρατού υπήρξαν ηρωικές μορφές που δεν εγκατέλειψαν την παράταξη ακόμη και όταν όλα γύρω τους κατέρρεαν. Άνδρες που τίμησαν τον όρκο τους και εκτέλεσαν την αποστολή τους στο ακέραιο. Οι περισσότεροι εξ αυτών παραμένουν άγνωστοι. Είναι όμως απαράδεκτο να τιμάται ως ήρωας ένας στρατιωτικός με τη διαγωγή και την ιστορία του Πλαστήρα. Με τη δημοσίευση του παρόντος άρθρου ασφαλώς και δεν προσδοκώ να γκρεμιστούν οι ανδριάντες και οι προτομές του. Είμαι όμως βέβαιος ότι κάποια στιγμή ο μύθος θα καταρριφθεί.
[...]
Πριν 101 χρόνια, την 13η/26η Αυγούστου 1922 (π.ημ./ν.ημ.), ο τουρκικός στρατός επιτέθηκε κατά των Ι και IV Μεραρχιών του Α΄ Σώματος Στρατού, που κάλυπταν το δεξιό σκέλος της εξέχουσας του Αφιόν Καραχισάρ.
[...]
Η σύμπτυξη των ελληνικών δυνάμεων σημαδεύτηκε από γεγονότα που αποδεικνύουν ότι ουδεμία προετοιμασία είχε γίνει για την αντιμετώπιση αυτού του ενδεχόμενου. Ο Ελληνικός Στρατός διαχρονικά δεν αποδέχεται ότι σε περίπτωση πολέμου μπορεί εκ της ανάγκης των πραγμάτων να συμπτυχθεί, και ως εκ τούτου ουδέποτε προετοιμαζόταν για τη διεξαγωγή υποχωρητικών επιχειρήσεων – και ούτε προετοιμάζεται. Την περίοδο πριν από την τουρκική επίθεση άπαντες πίστευαν ότι η αμυντική τοποθεσία που κάλυπτε το Αφιόν Καραχισάρ ήταν αδύνατο να διασπαστεί, παρά τα προφανή σοβαρά προβλήματα της αμυντικής διάταξης, το αναγνωρισμένο από καιρού εύτρωτο της δεξιάς πτέρυγας της εξέχουσας και το μειωμένο ηθικό του στρατεύματος. Ήταν τέτοια η βεβαιότητα περί της ισχύος της άμυνας της εξέχουσας, ώστε το μεν Α΄ Σώμα Στρατού να στερείται ισχυρής εφεδρείας, η δε έδρα του να βρίσκεται στην πόλη του Αφιόν, σε απόσταση 7 χλμ. από την αμυντική γραμμή. Στο Αφιόν συσσωρεύονταν πολλές βοηθητικές Μονάδες, νοσοκομεία και αποθήκες εφοδίων του Α’ Σώματος Στρατού και της IV Μεραρχίας. Πως εκκενώνεται μία πόλη από όλα αυτά σε ελάχιστο χρόνο, με άπαντες να υποχωρούν επί μίας και της αυτής οδού; Με βάση την ποιότητα και τις επιδόσεις του Ελληνικού Στρατού στα ζητήματα πρόβλεψης και συντονισμού, το αποτέλεσμα ήταν προδιαγεγραμμένο: Κατά την υποχώρηση επικράτησε σύγχυση, πανικός, ανάμιξη Μονάδων, χάθηκε ο έλεγχος και επήλθε το χάος και η διάλυση. Ο σώζων εαυτόν σωθήτω. Ο κύριος υπεύθυνος για αυτή την κατάντια ήταν ο διοικητής του Α΄ Σώματος Στρατού, Υποστράτηγος Τρικούπης. Η διαταγή που εξέδωσε για τη σύμπτυξη ήταν αφάνταστα προβληματική. Αν συνυπολογίσουμε ότι ο Ελληνικός Στρατός ανέκαθεν στερούταν (και στερείται) της πειθαρχίας που απαιτείται για να διεξαχθεί υπό ομαλές συνθήκες μία επιχείρηση σύμπτυξης, θα κατανοήσουμε καλύτερα τα παμμέγιστα προβλήματα που επικράτησαν κατά την υποχώρηση από την εξέχουσα του Αφιόν. Κάποιοι «ειδικοί» αποδίδουν αυτές τις αδυναμίες στην «ευαισθησία του Ελληνικού Στρατού». Προφανώς είναι ένας εύσχημος τρόπος για να καλυφθεί η απουσία σοβαρής εκπαίδευσης και ισχυρής πειθαρχίας.
Πλέον των άλλων, κατά τον αμυντικό αγώνα, και κυρίως κατά τον υποχωρητικό, παρατηρήθηκαν σοβαρά περιστατικά ανυπακοής, εγκατάλειψης θέσεων αμαχητί, λιποταξίας ενώπιον του εχθρού, φυγομαχίας, δειλίας, φυγής και απουσίας ικανής ηγεσίας. Δηλαδή πράξεις που αποτελούν βαριά στρατιωτικά εγκλήματα, τα οποία διαπράχθηκαν από αξιωματικούς και οπλίτες. Υπήρξαν όμως και λαμπρά παραδείγματα ικανής ηγεσίας, θάρρους και άφθαστου ηρωισμού.
Γράφει για το ζήτημα των υποχωρητικών επιχειρήσεων ο Πρόεδρος της Ανακριτικής Επιτροπής Ελέγχου Δοσιλόγων Μικράς Ασίας, εξέχων Στρατηγός των Βαλκανικών Πολέμων, Κωνσταντίνος Μοσχόπουλος, στην παρ’ αυτού συνταχθείσα Έκθεση:
«Διά να επιτυχή μία στρατηγική υποχώρησις απαιτεί να έχη το στράτευμα αυστηράν πειθαρχίαν με ανυψωμένον ηθικόν, αλληλεγγύην μεταξύ των διαφόρων Μονάδων, αυτοθυσίαν απάντων των βαθμοφόρων από του Ανθ/γού μέχρι του Στρατηγού συμπεριλαμβανομένου, αποφασισμένοι πάντες να διεκδικήσωσι το έδαφος βήμα προς βήμα και δι’ αντεπιθέσεων να εξασθενήσωσι τον εχθρόν μέχρι της συγκεντρώσεώς των εις την δευτέραν γραμμήν άμυνας»
[...]
Η κύρια πηγή για τον προσδιορισμό των διαπραχθέντων από τον Πλαστήρα στρατιωτικών εγκλημάτων θα είναι η «ΕΚΘΕΣΙΣ ΠΕΠΡΑΓΜΕΝΩΝ ΤΟΥ ΜΙΚΤΟΥ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΟΣ ΧΙΙΙ ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ (5/42 ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΕΥΖΩΝΩΝ ΚΑΙ ΧΙΙΙα ΜΟΙΡΑ ΟΡΕΙΒΑΤΙΚΟΥ ΠΥΡ/ΚΟΥ)», του λοιπού Έκθεση Πλαστήρα.
[...]
Η εκτέλεση μίας αποστολής δεν εναπόκειται στην κρίση του διατασσομένου στρατιωτικού. Δεν είναι αποδεκτή η προβολή από τον στρατιωτικό διαφόρων δικαιολογιών για τη μη εκτέλεση της αποστολής που του ανατέθηκε. Εάν ο διατασσόμενος θεωρεί ότι υπάρχουν προβλήματα σχετικά με την εκτέλεση της αποστολής που του ανατέθηκε, οφείλει να τα αναφέρει στον Αρχηγό του αμέσως με τη λήψη της αποστολής του. Εφ’ όσον η διαταγή δεν αναθεωρηθεί βάσει των αναφερομένων προβλημάτων, εκτελείται κανονικά. Διαφορετικά θα ήταν αδύνατο να εκτελεστεί το σχέδιο της προϊσταμένης διοίκησης. Οι μεγάλες απώλειες, η κόπωση, ο φόβος, η κακή διατροφή, η μειωμένη εκ των απωλειών διαθέσιμη δύναμη, η έλλειψη πολεμικών μέσων κ.α. δεν αποτελούν λόγους μη εκτέλεσης της ανατεθείσας αποστολής.
[...]
Ο Πλαστήρας δεν εκτελεί την αντεπίθεση που διατάχθηκε από την IV Μεραρχία για την ανακατάληψη των απολεσθεισών θέσεων του Κέντρου Αντιστάσεως Καμελάρ
[...]
Κατά του Καλετζίκ επιτέθηκε αρχικά η 5η τουρκική Μεραρχία, αφού προηγήθηκε σφοδρός βομβαρδισμός διάρκειας 1 ώρας και 30 λεπτών από 42 πυροβόλα εκ των οποίων τα 14 βαρέα. Η πρώτη αμυντική γραμμή του Κ.Α. Καμελάρ καταλήφθηκε την 08.00 ώρα περίπου της 13ης Αυγούστου και η άμυνα μεταφέρθηκε στην 2η αμυντική γραμμή. Το Ι/35 Τάγμα (1ο Τάγμα του 35ου Συντάγματος Πεζικού) που είχε την ευθύνη αυτού του Κέντρου, είχε υποστεί μεγάλες απώλειες. Είχε χάσει τον διοικητή του, 3 Λοχαγούς, πολλούς αξιωματικούς και το μισό της δύναμής του. Το Ι/35 Τάγμα υπό τη διοίκηση του Λοχαγού Λάζαρου Βογιώτη (έπεσε την επομένη) συνέχισε να μάχεται μόνο του στην 2η αμυντική γραμμή μέχρι την 12.00 ώρα, οπότε ενισχύθηκε από το ΙΙ/11 Τάγμα (2ο Τάγμα του 11ου Συντάγματος) υπό τον Ταγματάρχη Κόκκινο. Ο Πλαστήρας στην Έκθεσή του θα αναφέρεται συνεχώς σε Διλοχία υπό τον Λοχαγό Κόκκινο και άλλοτε υπό τον Ταγματάρχη Κόκκινο. Αυτό και μόνο αποδεικνύει ότι η εικόνα που είχε για την μάχη που διεξαγόταν στο Καλετζίκ και τις εκεί αμυνόμενες δυνάμεις, που είχαν τεθεί υπό τις διαταγές του, ήταν εξαιρετικά περιορισμένη. Περί την 13.00 ώρα εισήλθε στη μάχη και η 11η τουρκική Μεραρχία που επιτέθηκε πλευρικά κατά της δεύτερης αμυντικής γραμμής του Καλετζίκ.
Ο Πλαστήρας αποφεύγει να ενισχύσει τους αμυνόμενους στο Καλετζίκ και να αντεπιτεθεί – εμπαίζει τον διοικητή της IV Μεραρχίας
Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας ουδέν το ουσιαστικό έπραξε για να ενισχύσει το Ι/35 Τάγμα και κυρίως να αντεπιτεθεί, όπως προβλεπόταν στη διαταγή της IV Μεραρχίας, για να ανακαταλάβει την πρώτη αμυντική γραμμή, μολονότι την 12.00 ώρα είχε στη διάθεση του τα 1ο και 2ο Τάγματα Ευζώνων του Συντάγματός του και το ΙΙ/11 Τάγμα. Τα Τάγματα αυτά μέχρι εκείνη την ώρα ήταν ανέπαφα, πλην του ΙΙ/42 Τάγματος που είχε διαθέσει ένα ενισχυμένο Λόχο Δυτικά και πολύ χαμηλότερα του Καλετζίκ. Παρά ταύτα ο Πλαστήρας δεν χρησιμοποίησε αυτή την ανέπαφη δύναμη για να εκτελέσει τη διαταχθείσα αντεπίθεση, αλλ’ ούτε χρησιμοποίησε ένα εκ των Ταγμάτων Ευζώνων για να ενισχύσει τουλάχιστον την άμυνα του Καλετζίκ. Ο Πλαστήρας μόλις την 18.30 ώρα ανέβασε στο Καλετζίκ τον 3ο Λόχο του, όπως προκύπτει από σωζόμενη έγγραφη διαταγή του, καθώς και τη συμπερίληψη αυτής στην χειρόγραφη Έκθεση Πεπραγμένων του, που όμως έχει διαγραφεί από τον ίδιο, επειδή ερχόταν σε αντίφαση με προηγούμενη αναφορά της Έκθεσής του (προφανώς βαρέθηκαν να ξαναγράψουν τις προβληματικές σελίδες).
Ο Πλαστήρας υποσχόταν συνεχώς στον διοικητή της IV Μεραρχίας ότι θα εκτελέσει την αντεπίθεση, αλλά διαρκώς ανέβαλε την εκτέλεσή της. Τέλος ανέφερε ότι θα εκτελέσει νυκτερινή αντεπίθεση με μία Διλοχία του ΙΙ/11 Τάγματος, ενώ τα 1ο και 2ο Ευζωνικά Τάγματα θα εκτελούσαν επιδεικτική αντεπίθεση … τη νύκτα!!! Δηλαδή τα Τάγματά του δεν θα εισέρχονταν στην μάχη αλλά «εν φωναίς και οργάνοις» θα έδιναν σήμα στους Τούρκους ότι επιτίθενται. Ο Πλαστήρας μέσα από τις διάφορες καταχωρήσεις στην Έκθεσή του δηλώνει εμμέσως πλην σαφώς ότι δεν ήθελε να εμπλέξει την δύναμη του σε «βαριά» μάχη.
Εκ της Εκθέσεως Πλαστήρα:
«Ταγματάρχην Κόκκινον. Άμα τη επελεύσει του σκότους, συνεννοούμενος μετά του διοικητού της Μοίρας Πυρ/κού του Καμελάρ, ενεργήσητε νυκτερινήν επίθεσιν προς ανακατάληψιν του Σημ. Στηρ. Μπελ–Μπαγ αφού προηγουμένως βάλλη καταιγιστικώς το Πυροβολικόν. Εις τον διοικητήν της IVβ M.O.Π. Λοχαγόν Κ. Παπαδημητρίου δίδονται από τηλεφώνου σχετικαί διαταγαί πλην ούτος μας αναφέρει ότι εκ των θέσεων εξ ων ευρίσκεται, ελάχιστα δύναται να προσφέρη προς επιτυχίαν του σκοπού. Τα Τάγματα 1ον και 2ον του 5ου Ευζώνων διετάχθησαν τηλεφωνικώς όπως άμα τη ενάρξει της επιθέσεως της επί του Καμελάρ Διλοχίας να συντρέξωσι και ταύτα δι’ επιδεικτικής επιθέσεως. Την 21ην ώραν ο διοικητής της Διλοχίας μας πληροφορεί ότι δεν δύναται να ενεργήση την νυκτερινήν επίθεσιν κατά του Μπελ Μπαγ διότι τον ένα λόχον έχει ήδη διαθέσει και έχει ούτος εμπλακή εις αγώνα, δεν έχει δε διαθέσιμον δύναμιν ίνα αντιτάξη εις την περίπτωσιν αποτυχίας. Κατόπιν τούτου διατάσσεται να μη εκτελέση την διαταγήν»
Ο Παπαδημητρίου όταν αργότερα θα πληροφορηθεί τα αναφερόμενα περί του προσώπου του στην Εκθεση Πλαστήρα, με επιστολή του σε εφημερίδα θα διαψεύσει τον Πλαστήρα. Ο Ταγματάρχης Κόκκινος αγνοείται μέχρι σήμερα. Εν πάση περιπτώσει ο Πλαστήρας αναφέρεται σε Διλοχία Κόκκινου όταν στο Καλετζίκ είχε ανέλθει όλο το ΙΙ/11 Τάγμα (3 Λόχοι Πεζικού και ο Λόχος Πολυβόλων).
Το ζήτημα είναι απλό. Ο Πλαστήρας απέφυγε να εκτελέσει την αντεπίθεση λίγο μετά την μεσημβρία όταν διέθετε 3 σχεδόν ανέπαφα Τάγματα (7,5 Λόχους και 3 Πολυβολαρχίες), αλλά θα την εκτελούσε νύκτα με την «Διλοχία Κόκκινου», με τα δικά του 1ο και 2ο Τάγματα Ευζώνων να κραυγάζουν αέρα!!! Τελικά ανέβαλε τη νυκτερινή αντεπίθεση για το πρωί της επομένης, με τη δικαιολογία προς τη Μεραρχία ότι θεωρούσε την εκτέλεση της κινδυνώδη.
Εκ της Εκθέσεως του διοικητή της IV Μεραρχίας Υποστράτηγου Δ. Δημαρά:
«Η αντεπίθεσις του Αποσπάσματος Πλαστήρα, αναβληθείσα υπό του Διοικητού τούτου διά την εσπέραν, δεν εξεδηλώθη, διότι, ως ούτος ανέφερε τηλεφωνικώς, το επελθόν σκότος καθιστά αυτήν παρακεκινδυνευομένην, διό και ανέβαλεν την ενέργειαν ταύτης δια το λυκαυγές της επομένης»
Δηλαδή, ο Πλαστήρας ανέβαλε όλη την ημέρα την αντεπίθεση με τη δικαιολογία ότι θα εκτελέσει νυκτερινή αντεπίθεση, όταν όμως έπεσε το σκοτάδι αποφάσισε ότι μία νυκτερινή επίθεση είναι… παρακινδυνευμένη, και συνεπώς η αντεπίθεση θα έπρεπε να αναβληθεί για την αυγή της επομένης. Όμως κατά τη διάρκεια της νύχτας ο Πλαστήρας σε ουδεμία προετοιμασία προέβη και ουδεμία διαταγή εξέδωσε για την εκτέλεση της αντεπίθεσης το λυκαυγές της 14ης Αυγούστου. Προφανώς ο Πλαστήρας ενέπαιζε τον Μέραρχό του. Όταν το πρωί της 14ης Αυγούστου το ΙΙΙ/42 Τάγμα Ευζώνων υπό τον Ταγματάρχη Τερτίκα έφθασε στο Κ.Α. Καμελάρ ο Πλαστήρας δεν το ανέβασε στο Καλετζίκ, ουδεμία διαταγή του έδωσε, και το άφησε να αναπαύεται μολονότι η τουρκική επίθεση ήταν αναμενόμενη.
Το διαπραχθέν από τον Πλαστήρα στρατιωτικό έγκλημα
Ο Πλαστήρας αποφεύγοντας να εκτελέσει την αντεπίθεση που διατάχθηκε από την IV Μεραρχία για να ανακατάλαβει τις απολεσθείσες θέσεις του Κέντρου Αντιστάσεως Καμελάρ διέπραξε το στρατιωτικό έγκλημα της ανυπακοής ενώπιον του εχθρού. Το στρατιωτικό αυτό έγκλημα προβλέπεται στο άρθρο 207 του Σ.Π.Κ. του 1860:
«Άρθρ. 207. Πας στρατιωτικός όστις προσταχθείς να βαδίση κατά του εχθρού, ή να εκτελέση οποιανδήποτε άλλην υπηρεσίαν διαταχθείσαν υπό του αρχηγού του ενώπιον του εχθρού τιμωρείται με θάνατον και στρατιωτικήν καθαίρεσιν»
Όταν το πρωί της 14ης Αυγούστου εκτοξεύτηκε η συνδυασμένη τουρκική επίθεση των 5ης και 11ης Μεραρχιών για την κατάληψη της 2ης αμυντικής γραμμής του Καλετζίκ, το ΙΙΙ/42 Τάγμα αντεπιτέθηκε εξ ιδίας πρωτοβουλίας του Ταγματάρχη Τερτίκα και υπέστη σοβαρές απώλειες χωρίς να αποφευχθεί η κατάληψη του Καλετζίκ. Ο Πλαστήρας προσπαθούσε να μην εμπλέξει την δύναμή του στην μάχη που διεξαγόταν στο σφαγείο του Καλετζίκ, αλλά ο Τερτίκας του χάλασε το σχέδιο.
Ο Πλαστήρας δεν εκτελεί ρητή εντολή της IV Μεραρχίας να την καλύψει στα υψώματα Νοτίως του χωριού Κιοπρουλού
Η σύμπτυξη του Α΄ Σώματος Στρατού από την εξέχουσα του Αφιόν Καραχισάρ
Την 08.00 ώρα της 14ης Αυγούστου, κατόπιν συνδυασμένης επίθεσης των 5ης και 11ης τουρκικών Μεραρχιών καταλήφθηκε το Καλετζίκ. Το Απόσπασμα Πλαστήρα υποχώρησε άνευ πίεσης στα υψώματα Βελισαρίου και αργότερα στο ύψωμα Μπελ Τεπέ. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφερθεί ότι ο Πλαστήρας δεν ανέφερε στην IV Μεραρχία την απώλεια του Καλετζίκ και ούτε ενδιαφέρθηκε για την τύχη των Ι/35 και ΙΙ/11 Ταγμάτων που σύμφωνα με τη διαταγή της IV Μεραρχίας είχαν τεθεί υπό την διοίκησή του. Ο Αρχηγός Πυροβολικού της IV Μεραρχίας εξεταζόμενος στην Ανακριτική Επιτροπή Ελέγχου Δοσιλόγων ανέφερε ότι ο Πλαστήρας εγκατέλειψε έναν δικό του Λόχο στην χαράδρα Μοναστίρ Ντερέ. Ουδεμία έρευνα όμως έγινε επ’ αυτού, αφού μετά την καταστροφή ο Πλαστήρας αναδείχθηκε στον απόλυτο Αρχηγό του κράτους και «μετεπαναστατικά» σε ρυθμιστή της πολιτικής κατάστασης. Ο Πλαστήρας αποτελούσε τρόπον τινά την «ιερή αγελάδα» της Βενιζελικής παράταξης και των Μικρασιατών προσφύγων.
Ο διοικητής του Α΄ Σώματος στρατού πληροφορηθείς την απώλεια του Καλετζίκ εξέδωσε την 10.00 ώρα διαταγή γενικής συμπτύξεως των Μεραρχιών του. Η IV Μεραρχία θα συμπτυσσόταν στην περιοχή του χωριού Κιοπρουλού. Το χωριό αυτό βρίσκεται Βορειοδυτικά του Αφιόν Καραχισάρ, στο κέντρο μίας στενής κοιλάδας, που διαρρέεται από το ρέμα Ακάρ και διέρχεται η σιδηροδρομική γραμμή Αφιόν Καραχισάρ – Τουμλού Μπουνάρ – Σμύρνη.
Η αποστολή που η IV Μεραρχία ανέθεσε στον Συνταγματάρχη Πλαστήρα
[...]
Η διαταγή της IV Μεραρχίας υπάρχει στην Έκθεση Πλαστήρα [...]
Από την διαταγή προκύπτει ότι ο Πλαστήρας διατασσόταν ρητώς να εγκαταστήσει αμυντικά το Απόσπασμά του στα υψώματα Νοτίως – Νοτιοδυτικά του χωριού Κιοπρουλού προκειμένου να καλύψει την IV Μεραρχία που θα συγκεντρωνόταν στην κοιλάδα του Κιοπρουλού. Η κάλυψη θα συνεχιζόταν και την επομένη, όταν η IV Μεραρχία θα υποχωρούσε Βορείως του ρέματος Ακάρ.
Η αποστολή κάλυψης μίας δύναμης είναι κρίσιμης σημασίας, επειδή από αυτήν εξαρτάται η ασφάλεια της δύναμης που εξέδωσε τη διαταγή κάλυψης, ενδεχομένως και η ασφάλεια άλλων Μονάδων.
[...]
Ο Πλαστήρας δεν εκτελεί την αποστολή που του ανέθεσε η IV Μεραρχία και το αναφέρει στην Έκθεσή του
Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας αναφέρει ο ίδιος στην Έκθεσή Πεπραγμένων του, «ελαφρά τη καρδία» και χωρίς κανένα ίχνος μεταμέλειας (απόλυτος αρχηγός του κράτους γαρ), ότι δεν εκτέλεσε την αποστολή που του ανέθεσε η IV Μεραρχία:
«την 18.30 ώραν αποχωρούμεν εκ του Μπελ – Τεπέ με κατεύθυνσιν προς τα Νοτίως Κιουπρουλού υψώματα, …. Αφιχθέντες περί την 22αν ώραν εις τα Νοτίως Κιουπρουλού υψώματα εύρομεν ταύτα κατηλημμένα παρά του 23ου Συντάγματος, όπερ είχεν εγκαταστήση προφυλακάς, μεθ’ ο διελθόντες διά της Νοτίως Κιουπρουλού ξυλίνης γέφυρας αφικόμεθα περί την 24ην ώραν εις Σ. Σταθμόν Μπαλ Μαχμούτ όπου και εγκατεστάθημεν προς διανυκτέρευσιν. Οι άνδρες του αποσπάσματος είχον τελείως εξηντληθή εκ του διημέρου σκληρού αγώνος το δε ηθικόν των δεν ευρίσκετο εις καλήν κατάστασιν»
Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας με την μη εκτέλεση της αποστολής που του ανατέθηκε έθεσε σε θανάσιμο κίνδυνο την Μεραρχία του, η οποία μέχρι εκείνη την ώρα είχε παρουσιάσει αξιοσημείωτη αντοχή στην άμυνα του Τομέα της. Οι δυνάμεις της IV Μεραρχίας μετά τη λήψη της διαταγής συμπτύξεως απαγκιστρώθηκαν επιτυχώς από τη στενή εμπλοκή της με τις τουρκικές δυνάμεις και συμπτύχθηκαν συντεταγμένα, και υπό δύσκολες συνθήκες, στην στενωπό του Κιοπρουλού. Δεν συνέβη το ίδιο με την Ι Μεραρχία που η άμυνα της κατέρρευσε την μεσημβρία της 14ης Αυγούστου και τα Συντάγματά της τράπηκαν σε πανικόβλητη και άτακτη φυγή προς το Μπαλ Μαχμούτ.
Η δικαιολογία του Πλαστήρα για τη μη εκτέλεση της αποστολής του δεν στηρίζεται επί πραγματικών γεγονότων
Η αναφορά του Πλαστήρα ότι τα υψώματα νοτίως Κιουπρουλού ήταν «κατηλημμένα παρά του 23ου Συντάγματος» είναι παραπλανητική. Όποιος δεν διαθέτει άλλες πληροφορίες, θα καταλάβει ότι επί των Νοτίως του Κιοπρουλού υψωμάτων είχε εγκατασταθεί ολόκληρο το 23ο Σύνταγμα Πεζικού και ότι το Απόσπασμα Πλαστήρα (1.600 άνδρες) πέρασε από τις γραμμές του 23ου Συντάγματος (2.500 άνδρες), με τον Πλαστήρα όμως να μην αναζητά τον διοικητή του 23ου Συντάγματος, ή κάποιον άλλο αξιωματικό προκειμένου να πληροφορηθεί τους λόγους που το 23ο Σύνταγμα βρισκόταν στις θέσεις που έπρεπε να καταλάβει το Απόσπασμά του, αλλά και το 23ο Σύνταγμα να μην αντιλαμβάνεται ότι από τις θέσεις του διήλθε το Απόσπασμα Πλαστήρα. Όμως το 23ο Σύνταγμα Πεζικού δεν ήταν εγκατεστημένο στο σύνολό του επί των υψωμάτων Νοτίως Κιοπρουλού. Η σχολιαζόμενη παραπάνω αναφορά της Έκθεσης Πλαστήρα είναι «για τα σκουπίδια». Αποδείχθηκε όμως χρήσιμη στους βιογράφους/αγιογράφους του Πλαστήρα για να τον απαλλάξουν από κάθε ευθύνη για τα ανομήματά του, αλλά ταυτόχρονα και εύπεπτη από το αναγνωστικό κοινό τους που θεωρεί τον Πλαστήρα ημίθεο.
Η αλήθεια είναι ότι στο δυτικό άκρο της γραμμής επί της οποίας έπρεπε να εγκατασταθεί το Απόσπασμα Πλαστήρα, εγκαταστάθηκε περί το λυκόφως της 14ης Αυγούστου το ΙΙ/23 Τάγμα (2ο Τάγμα του 23ου Συντάγματος, που δεν υπαγόταν στην IV Μεραρχία) υπό τον Λοχαγό Σταύρο Μαυρομιχάλη, το οποίο κάλυψε μέτωπο 800 μέτρων, όπως καταθέτει ο ίδιος ο Μαυρομιχάλης στην Ανακριτική Επιτροπή Ελέγχου Δοσιλόγων. Το μέτωπο αυτό αποτελούσε όμως το 1/3 του μετώπου των 2,5 χλμ. που έπρεπε να καλύψει το Απόσπασμα Πλαστήρα. Προφανώς τα υπόλοιπα 2/3 της γραμμής που έπρεπε να καλύψει το Απόσπασμα Πλαστήρα παρέμειναν ακάλυπτα. Αυτό αναφέρεται και από τον διοικητή του 23ου Συντάγματος Πεζικού Συνταγματάρχη Λούφα κατά την εξέταση του από τον Πρόεδρο της Ανακριτικής Επιτροπής Επιχειρήσεων Μικράς Ασίας Υποστράτηγο Κωνσταντίνο Μαζαράκη, στον οποίο κατέθεσε ότι:
«Ομοίως το αριστερόν μου (Τάγμα Μαυρομιχάλη) έμεινε ακάλυπτον, μη εγκατασταθέντος ουδενός επί των υψωμάτων και διαβάσεων του Κιουπρουλού. Τούτου ένεκα ηναγκάσθην προ του λυκαυγούς να αποσύρω το προκεχωρημένον τάγμα μου του αριστερού.»
Προφανώς επί των υψωμάτων Νοτίως Κιοπρουλού δεν είχε εγκατασταθεί ολόκληρο το 23ο Σύνταγμα Πεζικού, αλλά ένα Τάγμα του, του οποίου το αριστερό (Ανατολικό) παρέμεινε ακάλυπτο. Το 26ο Σύνταγμα είχε εγκατασταθεί 1.600 μέτρα περίπου ανατολικότερα, ίσως και περισσότερο.
Το πλέον ή βέβαιο είναι ότι το Απόσπασμα Πλαστήρα πέρασε ανατολικότερα των θέσεων του Τάγματος Μαυρομιχάλη, από ένα χαμηλό αυχένα, και ο Πλαστήρας δεν συναντήθηκε με τον Μαυρομιχάλη. Από την κατάθεση στην Ανακριτική Επιτροπή Ελέγχου Δοσιλόγων του Ταγματάρχη Διάμεση, διοικητή του Ι/23 Τάγματος και φίλου του Πλαστήρα, προκύπτει ότι ο Πλαστήρας όταν έφθασε στον σιδηροδρομικό σταθμό του Μπαλ Μαχμούτ πληροφορήθηκε από τον Διάμεση πως τμήμα του 23ου Συντάγματος είχε εγκατασταθεί στα υψώματα (Τακλί Τεπέ), νοτιοανατολικά του σιδηροδρομικού σταθμού του Μπαλ Μαχμούτ. Ο Μαυρομιχάλης στην κατάθεσή του στην ίδια Επιτροπή ουδεμία αναφορά κάνει περί διελεύσεως του Αποσπάσματος Πλαστήρα από τις θέσεις του, ή συνάντησής του με τον Πλαστήρα. Αλλά και ο Πλαστήρας ουδέν αναφέρει περί συνάντησής του με το Τάγμα Μαυρομιχάλη και τον διοικητή του.
Τα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω έχουν σαν σκοπό να αποδείξουν ότι η αναφορά του Πλαστήρα ότι επί των υψωμάτων Νοτιοδυτικά του Κιοπρουλού βρήκε εγκατεστημένο το 23ο Σύνταγμα Πεζικού είναι ψευδής και παραπλανητική. Είναι ένα από τα πολλά ψεύδη που υπάρχουν στην Έκθεσή του.
Το στρατιωτικό έγκλημα που διέπραξε ο Πλαστήρας
Από τα αναφερθέντα στην προηγούμενη υποενότητα καθίσταται πρόδηλο ότι ο Πλαστήρας δεν εκτέλεσε την αποστολή που του ανέθεσε η IV Μεραρχία. Προφανώς διέπραξε το στρατιωτικό έγκλημα της ανυπακοής ενώπιον του εχθρού σύμφωνα με τον Σ.Π.Κ. του 1860.
«Άρθρ. 207. Πας στρατιωτικός όστις προσταχθείς να βαδίση κατά του εχθρού, ή να εκτελέση οποιανδήποτε άλλην υπηρεσίαν διαταχθείσαν υπό του αρχηγού του ενώπιον του εχθρού, τιμωρείται με θάνατον και στρατιωτικήν καθαίρεσιν»
[...] Ο Πλαστήρας πέρασε από τις θέσεις που με βάση την διαταγή της IV Μεραρχίας όφειλε να εγκαταστήσει το Απόσπασμά του και αποχώρησε άνευ διαταγής. Προφανώς εγκατέλειψε τις θέσεις που διατάχθηκε να τηρήσει και επομένως διέπραξε το στρατιωτικό έγκλημα της εγκατάλειψης ορισθείσας θέσης ενώπιον του εχθρού. Τα άρθρα του Σ.Π.Κ. του 1860 που περιγράφουν το έγκλημα αυτό, καθώς και τις προβλεπόμενες ποινές είναι τα ακόλουθα:
«Άρθρ. 200. Πας στρατιωτικός σκοπός ή προόπτης, όστις εγκατέλειψε την θέσιν του, χωρίς να εκπληρώσει την οποίαν έλαβεν εντολή τιμωρείται με θάνατον, εάν ευρίσκετο ενώπιον του εχθρού»
«Άρθρ. 202. Πας στρατιωτικός, όστις εγκατέλιπε την θέσιν του τιμωρείται με θάνατον, εάν έγεινεν η εγκατάλειψις ενώπιον του εχθρού»
Το εάν ο Πλαστήρας διέπραξε δύο στρατιωτικά εγκλήματα, δηλαδή αυτά της ανυπακοής και της εγκατάλειψης θέσης ενώπιον του εχθρού (άρθρα 207 και 200 αντίστοιχα) είναι ένα ειδικό νομικό ζήτημα. Η επιφύλαξη που εκφράζω προκύπτει από την φράση του άρθρου 200 «όστις εγκατέλειψε την θέσιν του, χωρίς να εκπληρώσει την οποίαν έλαβεν εντολή». Η εν λόγω φράση δημιουργεί το ερώτημα αν το άρθρο 200 καλύπτει και την ανυπακοή ενώπιον του εχθρού (άρθρο 207); Εάν ισχύει αυτό τότε δεν υπάρχουν δύο διακριτά μεταξύ τους εγκλήματα, αυτά της ανυπακοής και της εγκατάλειψης θέσης ενώπιον του εχθρού, αλλά μόνο αυτό του άρθρου 200. Εν πάση περιπτώσει η διάπραξη στρατιωτικού εγκλήματος, ή εγκλημάτων, από τον Πλαστήρα είναι δεδομένη.
[Σημείωση: Προόπτης είναι ο προ-σκοπός, αυτός που επιτηρεί. Αυτή ήταν η αποστολή του Πλαστήρα. Να εγκατασταθεί στα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού, να επιτηρεί την περιοχή Νοτίως αυτών των υψωμάτων, απ’ όπου θα συνέχιζε την επίθεσή του ο εχθρός, να ειδοποιήσει την Μεραρχία του περί της εχθρικής προσέγγισης και της μορφής και ισχύος της εχθρικής δύναμης και να αμυνθεί ερωμένος ώστε η Μεραρχία του να μπορέσει να εξέλθει ασφαλώς από την στενή κοιλάδα του Κιοπρουλού.]
Το επιβαρυντικό στοιχείο των διαπραχθέντων, ή διαπραχθέντος στρατιωτικού εγκλήματος είναι ότι ο Πλαστήρας απέφυγε να ενημερώσει την IV Μεραρχία ότι δεν την κάλυψε στα υψώματα Νοτίως του Κιοπρουλού, ή το ολιγότερο δεν την ενημέρωσε ότι «καλυπτόταν από το 23ο Σύνταγμα». Προφανώς απέφυγε να το κάνει επειδή γνώριζε ότι είχε διαπράξει όχι μόνο στρατιωτικό έγκλημα, αλλά ατιμία. Δυστυχώς η Μεραρχία θα μάθει πολύ αργά και υπό δραματικές συνθήκες ότι ήταν ακάλυπτη.
Ο Πρόεδρος της Ανακριτικής Επιτροπής Ελέγχου Δοσιλόγων στρατηγός Μοσχόπουλος σχολιάζει στο περιθώριο της Έκθεσης Πλαστήρα αναφορικά με την μη εγκατάσταση του Αποσπάσματος Πλαστήρα στα υψώματα που είχε διαταχθεί:
«Ήτο τόσον στενός ο χώρος ώστε να μη είναι δυνατόν να εγκατασταθή και άλλη δύναμις παραπλεύρως του αναφερομένου (23) Συν/τος και να δικαιολογή παραβίασιν ρητής διαταγής ή παραβάσεως αυτής αυθίς γνώσιν έλαβον οι εκδώσαντες την διαταγήν ή εκ των προκυψάντων ραγδαίων καταστροφών εκεί κατόπιν εορτής;»
Προφανώς ο στρατηγός Μοσχόπουλος επισημαίνει ότι το Απόσπασμα Πλαστήρα όφειλε να παραμείνει σε κάποια θέση εγγύς των υψωμάτων, όπου έπρεπε να εγκατασταθεί, εφόσον επ’ αυτών βρήκε άλλη Μονάδα, προφανώς για να επιλυθεί μεταξύ των δύο διοικητών το πρόβλημα του ποιος είχε την ευθύνη κάλυψης της IV Μεραρχίας. Ευθύνη που πέραν κάθε αμφιβολίας είχε ο Πλαστήρας, μιας και το 23ο Σύνταγμα, ή για την ακρίβεια το ένα τάγμα του που για λίγες ώρες βρέθηκε στην περιοχή που είχε διαταχθεί να ταχθεί ο Πλαστήρας, δεν ανήκε στην IV Μεραρχία, ούτε την αποστολή καλύψεώς της είχε αναλάβει, ούτε καν γνώριζε τη θέση του χώρου συγκεντρώσεως της IV.
[Σημείωση: Ενδιαφέρον έχει σε αυτό το σημείο να αναφέρουμε ότι όταν ο Ταγματάρχης Διάμεσης κατέθετε στην Ανακριτική Επιτροπή Ελέγχου Δοσιλόγων, ρωτήθηκε τι θα έκανε αν βρισκόταν στην θέση του Πλαστήρα στα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού και εύρισκε επ’ αυτών εγκατεστημένη μία άλλη Μονάδα. Ο Διάμεσης, την ανάγκη φιλοτιμία ποιούμενος, ανέφερε ότι θα παρέμενε εγγύς των υψωμάτων. Φίλος ο Πλαστήρας, φίλτατη όμως η αλήθεια.]
Ο Σ.Π.Κ. του 1860 δεν αναγνώριζε λόγους δικαιολόγησης των στρατιωτικών εγκλημάτων που διαπράττονται ενώπιον του εχθρού. Δηλαδή η αναφορά του Πλαστήρα ότι επί των υψωμάτων Νοτίως Κιοπρουλού βρήκε το 23ο Σύνταγμα Πεζικού δεν αποτελούσε λόγο για να μην εκτελέσει την αποστολή που του ανέθεσε η IV Μεραρχία. Παρά ταύτα θα αποδείξουμε ότι ο λόγος που επικαλείται ο Πλαστήρας για να δικαιολογήσει την μη εκτέλεση της αποστολής του δεν στηρίζεται επί πραγματικών γεγονότων και είναι ανυπόστατος.
Ο λόγος που επικαλείται ο Πλαστήρας για να δικαιολογηθεί για τη μη εκτέλεση της αποστολής του είναι ανυπόστατος και άνευ αξίας
Το κύριο ζήτημα αναφορικά με την μη εκτέλεση από τον Πλαστήρα της αποστολής που του ανατέθηκε, που παραβλέπεται απ’ όσους αναφέρονται σε αυτό, δυστυχώς και από τους στρατιωτικούς συγγραφείς ή αρθρογράφους, είναι ότι ο διοικητής μίας στρατιωτικής Μονάδας, από τον Ομαδάρχη μέχρι τον Αρχιστράτηγο, χρεώνεται την αποστολή που του ανέθεσε ο Αρχηγός του και υπογράφει το «χρεωστικό» με την τιμή του. Η αποστολή που δίνεται σε έναν διοικητή είναι προσωπική και η ευθύνη της εκτέλεσής της σε καμία απολύτως περίπτωση δεν μπορεί να μεταβιβαστεί σε άλλον. Σε κανένα στρατό δεν προβλέπεται τέτοια δυνατότητα. Επομένως η προβαλλόμενη δικαιολογία από τον Πλαστήρα, ένα χρόνο μετά την Καταστροφή, για τη μη εκτέλεση της αποστολής του, πέρα από παραπλανητική είναι και ανυπόστατη. Η IV Μεραρχία ανέθεσε στον Συνταγματάρχη Πλαστήρα να την καλύψει στα υψώματα Νοτίως του Κιοπρουλού και σε κανέναν άλλο. Ακόμη και αν ο Πλαστήρας εύρισκε επί των θέσεων που έπρεπε να καταλάβει ολόκληρο το 23ο Σύνταγμα Πεζικού και παρόντα τον διοικητή του Συνταγματάρχη Χαράλαμπο Λούφα, έπρεπε να υποχρεώσει τον Λούφα να αποχωρήσει -πόσο μάλλον τον Λοχαγό Μαυρομιχάλη. Αυτός είχε λάβει την εντολή να καλύψει την IV Μεραρχία και όχι το 23ο Σύνταγμα Πεζικού της VII Μεραρχίας, το οποίο ενεργούσε υπό τις διαταγές της Ι Μεραρχίας και μπορούσε να αποχωρήσει οποιαδήποτε στιγμή, όπως και αποχώρησε. Η ασφάλεια της IV Μεραρχίας στο Κιοπρουλού εξαρτιόταν αποκλειστικά από την συνείδηση και την τιμή του Πλαστήρα.
Ο Πλαστήρας διακόπτει αυθαίρετα την υπαγωγή του υπό την IV Μεραρχία και μετακινεί το Απόσπασμά εκτός της παράταξής της
Ο Πλαστήρας είχε προαποφασίσει να μην εκτελέσει τις αποστολές που του ανέθεσε η IV Μεραρχία και να αποκοπεί αυθαίρετα από την διοίκησή της
Έχω σχηματίσει την εδραία πεποίθηση ότι ο Πλαστήρας από την ώρα που έλαβε στα υψώματα Μπελ Τεπέ την διαταγή συμπτύξεως της IV Μεραρχίας αποφάσισε να μην εκτελέσει τις αποστολές που του ανέθεσε. Το σημαντικό για αυτόν ήταν να σώσει το Σύνταγμά του που διαλυόταν από την διαρροή (φυγή) των ευζώνων του και όχι να καλύψει την IV Μεραρχία όπως ρητώς διατάχθηκε από τον διοικητή της.
Η βεβαιότητα που εκφράζω προκύπτει από τα γεγονότα που αναφέρονται στην Έκθεση Πλαστήρα, από το δρομολόγιο που ακολούθησε το Απόσπασμα Πλαστήρα για να φθάσει στον Σιδηροδρομικό Σταθμό Μπαλ Μαχμούτ [...] και τέλος από την κατάθεση του Πυροβολάρχη Λοχαγού Τούντα στην Ανακριτική Επιτροπή Επιχειρήσεων Μικράς Ασίας. Οι διάφοροι συγγραφείς και γενικά όσοι ασχολούνταν με τα γεγονότα της ήττας και της καταστροφής πίστευαν ότι το Απόσπασμα Πλαστήρα έφθασε στον Σιδηροδρομικό Σταθμό του Μπαλ Μαχμούτ από την γέφυρα του ρέματος Ακάρ, που βρίσκεται στο μέσο περίπου της καροποίητης οδού που συνδέει το χωριό Μπαλ Μαχμούτ με τον ομώνυμο Σιδηροδρομικό Σταθμό. Η γέφυρα αυτή βρίσκεται Νοτιοδυτικά του Κιοπρουλού, εκτός της ομώνυμης κοιλάδας και σε απόσταση 4,5 χλμ. από το Κιοπρουλού σε ευθεία γραμμή. Στην περίπτωση που το Απόσπασμα Πλαστήρα διερχόταν από την αναφερόμενη γέφυρα, ο Πλαστήρας θα ανέφερε ως σημείο αναφοράς για τον προσδιορισμό της θέσης της γέφυρας το χωριό Μπαλ Μαχμούτ και όχι το χωριό Κιοπρουλού που βρίσκεται σε απόσταση 4,5 χλμ. μακριά από την γέφυρα. Δηλαδή θα ανέφερε ότι «διελθόντες διά της Βορείως Μπαλ Μαχμούτ ξύλινης γέφυρας αφικόμεθα εις Σ. Σταθμόν Μπαλ Μαχμούτ»
Ο Πλαστήρας όμως είναι σαφέστατος στην Έκθεσή του:
«μεθ’ ο διελθόντες διά της Νοτίως Κιουπρουλού ξυλίνης γέφυρας αφικόμεθα περί την 24ην ώραν εις Σ. Σταθμόν Μπαλ Μαχμούτ»
Η Νοτίως του Κιοπρουλού ξύλινη γέφυρα επί του ρέματος Ακάρ δεν σημειώνεται στα σχεδιαγράμματα του τόμου «Υποχωρητικοί Αγώνες των Α΄ και Β΄ Σωμάτων Στρατού», σύγγραμμα της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού, και ως εκ τούτου υπήρχε ένα ερώτημα αναφορικά με το που βρισκόταν η θέση της. Μετά από έρευνα, η θέση της Νοτίως του Κιοπρουλού γέφυρας βρέθηκε σημειωμένη -εντύπως- σε χάρτη της Χαρτογραφικής Υπηρεσίας Στρατού που είχε επισυναφθεί σε Υπόμνημα που υπέβαλε ο Υποστράτηγος Χαράλαμπος Λούφας το 1926 στην Ανακριτική Επιτροπή Ελέγχου Δοσιλόγων. Η θέση της βρίσκεται Ελαφρώς Νοτιοδυτικά του χωριού Κιοπρουλού και σε απόσταση 1 χλμ. περίπου από αυτό.
Κατόπιν του προσδιορισμού της θέσης της Νοτίως του Κιοπρουλού ξύλινη γέφυρας προσδιορίστηκε και το δρομολόγιο που ακολούθησε το Απόσπασμα Πλαστήρα από τα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού μέχρι τον Σιδηροδρομικό Σταθμό Μπαλ Μαχμούτ:
Το Απόσπασμα Πλαστήρα διήλθε από τα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού κατέβηκε στην ομώνυμη κοιλάδα, όπου θα συγκεντρωνόταν η IV Μεραρχία, αλλά δεν στάθμευσε στον εν λόγω χώρο προκειμένου ο Πλαστήρας (α) να αναφέρει στον διοικητή της IV Μεραρχίας ότι Νοτίως Κιοπρουλού η Μεραρχία δεν καλυπτόταν από το Απόσπασμά του, αλλά από το «23ο Σύνταγμα Πεζικού» και (β) να λάβει διαταγές. Το Απόσπασμα Πλαστήρα συνέχισε την κίνησή του, πέρασε Βόρεια του ρέματος Ακάρ από τη γέφυρα Νοτίως του χ. Κιοπρουλού, κινήθηκε περί τα 2,5 χλμ. Δυτικά και στάθμευσε στον Σιδηροδρομικό Σταθμό Μπαλ Μαχμούτ, παραπλεύρως του Ι/23 Τάγματος Πεζικού του Ταγματάρχη Διάμεση, φίλου του Πλαστήρα .
Το δρομολόγιο που ακολούθησε το Απόσπασμα Πλαστήρα το περιγράφει και ο διοικητής της μίας εκ των δύο Πυροβολαρχιών του Αποσπάσματος Λοχαγός Τούντας στην κατάθεσή του στην Ανακριτική Επιτροπή Επιχειρήσεων Μικράς Ασίας:
«Την 17ην ώραν η Μοίρα μας (ΧΙΙΙα ΜΟΠ) ηκολούθησε το 1ον Τάγμα του αποσπάσματος όπερ κατηυθύνθη προς Μπαλ Μαχμούτ. Το ακολουθητέον δρομολόγιον ήτο δύο χιλιόμετρα Δυτικώς Τσακιρσαζ, δυτικώς Κιουπρουλού προς Σιδηρ/κόν Σταθμόν Μπαλ Μαχμούτ»
Ο Τούντας είναι σαφέστατος. Το Απόσπασμα Πλαστήρα πέρασε από την κοιλάδα του Κιοπρουλού. Αν δεν πέρναγε θα έγραφε «Δυτικώς Τσακιρσαζ, Μπαλ Μαχμούτ – Σιδηροδρομικό Σταθμό Μπαλ Μαχμούτ». Το Μπελ Τεπέ βρίσκεται Δυτικά του Τσακιρσάζ όπου στάθμευε η ΧΙΙΙα ΜΟΠ πριν την 13η Αυγούστου. Το ορεινό δρομολόγιο από το Τσακιρσάζ προς Βορρά κατευθύνεται προς τον αυχένα των υψωμάτων Νοτίως Κιοπρουλού και από εκεί κατέρχεται στην κοιλάδα του Κιοπρουλού.
Ο Τούντας στην κατάθεσή του περιγράφει τα γεγονότα με λόγο μεστό, λακωνικό. Πίσω από τις αναφορές του κρύβονται αλήθειες. Στην παραπάνω παράγραφο της κατάθεσής του λέει κάτι το εξαιρετικά σημαντικό. Αναφέρει ότι η ΧΙΙΙα ΜΟΠ την 17η ώρα ακολούθησε το 1ο Τάγμα Ευζώνων, το οποίο είχε λάβει εντολή να κινηθεί και να σταθμεύσει στον Σιδηροδρομικό Σταθμό Μπαλ Μαχμούτ. Όχι στα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού. Η κατάθεση του Τούντα έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την αναφερόμενη στην Έκθεσή Πλαστήρα 18.00 ώρα, ως ώρα που ο Πλαστήρας έλαβε την διαταγή σύμπτυξης της IV Μεραρχίας: «Περί την 18ην ώραν εγκαθιστώντες προφυλακάς διά την νύκτα (στο Μπελ Τεπέ), λαμβάνομεν παρά της IV Μεραρχίας διά του παρ’ αυτή συνδέσμου Αξιωματικού μας, την κάτωθι διαταγήν». Με βάση την αναφορά του Τούντα προκύπτει ότι ο Πλαστήρας είχε αποφασίσει να υποχωρήσει στον Σιδηροδρομικό Σταθμό Μπαλ Μαχμούτ πριν ακόμη λάβει την διαταγή της IV Μεραρχίας. Υπάρχει όμως και ένα αλλά. Τίποτε δεν είναι βέβαιο στην Έκθεση Πλαστήρα. Ότι αναφέρεται πολύ πιθανότατα δεν απηχεί την αλήθεια. Ο υπασπιστής του Πλαστήρα Ταγματάρχης Παπαθανασόπουλος με άρθρα του σε εφημερίδα του Αθηναϊκού τύπου κατηγορεί τον διοικητή της IV Μεραρχίας ότι έστειλε την διαταγή της στον Πλαστήρα έξι ώρες μετά την έκδοσή της με αποτέλεσμα να μην δώσει τον απαιτούμενο χρόνο στο Απόσπασμα να προετοιμαστεί. Είναι αληθές αυτό; Για ποιο λόγο η Μεραρχία να στείλει καθυστερημένα την διαταγή της στον Πλαστήρα όταν την είχε στείλει εγκαίρως στους άλλους διοικητές; Ήταν προς το συμφέρον της να καθυστερήσει να στείλει την διαταγή της στον Πλαστήρα; Μήπως ο Πλαστήρας έλαβε πολύ νωρίτερα από την ώρα που αναφέρει την διαταγή της IV Μεραρχίας; Άλλωστε την διαταγή την παρέλαβε από τον αξιωματικό του που είχε αποστείλει για σύνδεσμο στο Στρατηγείο της Μεραρχίας. Δεν τον ρώτησε πότε η Μεραρχία του παρέδωσε την διαταγή της; Εν πάση περιπτώσει η σχολιαζόμενη παράγραφος της κατάθεσης του Τούντα αποδεικνύει ότι ο Πλαστήρας είχε προαποφασίσει να συγκεντρώσει το Απόσπασμά του στον Σιδηροδρομικό Σταθμό Μπαλ Μαχμούτ και όχι να το εγκαταστήσει στα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού.
Συμπερασματικά: Η προειλημμένη απόφαση του Πλαστήρα να μην εκτελεί τις διαταγές της IV Μεραρχίας, υπό την όποια συνέχιζε να υπάγεται με βάση την διαταγή του Α΄ Σώματος Στρατού της 08.05 της 13ης Αυγούστου, να διακόψει αυθαίρετα την υπαγωγή του υπό την IV Μεραρχία και να αποκοπεί αυθαίρετα από την παράταξή της αποδεικνύεται από το δρομολόγιο που ακολούθησε το Απόσπασμα του μετά την διέλευσή του από τα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού, από την μη στάθμευση του Αποσπάσματος στην κοιλάδα του Κιοπρουλού, και τέλος την μετακίνηση και στάθμευση του Αποσπάσματός του στον Σιδηροδρομικό Σταθμό του Μπαλ Μαχμούτ, 3,5 περίπου χλμ. μακριά -σε ευθεία γραμμή- από το χωριό Κιοπρουλού, όπου θα εγκαθίστατο το Στρατηγείο IV Μεραρχίας. Είναι τόσο τραγικές οι ενέργειές του Πλαστήρα που φθάνει στο σημείο να μην ενημερώσει την διοίκηση της IV Μεραρχίας, έστω διά ενός δεκανέα αγγελιοφόρου, ότι δεν καλύπτεται από το Απόσπασμά του Νοτίως Κιοπρουλού. Αντίστοιχη περίπτωση Έλληνα Συνταγματάρχη, διοικητή Συντάγματος Πεζικού, που εγκατέλειψε ακάλυπτη την Μεραρχία στην οποία υπαγόταν, που διέκοψε αυθαίρετα την υπαγωγή του υπό την διοίκησή της και αποκόπηκε αυθαίρετα από την παράταξή της δεν υπάρχει στην ιστορία του Ελληνικού Στρατού.
Ο Πλαστήρας αναφέρει στην Έκθεσή του ότι μετέφερε το Απόσπασμά του στον Σιδηροδρομικό Σταθμό του Μπαλ Μαχμούτ, επειδή οι άνδρες του ήταν εξαντλημένοι από την διήμερη μάχη. Η δικαιολογία του είναι το λιγότερο αφελής, αφού στην εξάντληση των ανδρών του πρόσθεσε ακόμη ~7 χλμ. πορείας από τα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού μέχρι τον Σιδηροδρομικό Σταθμό του Μπαλ Μαχμούτ. Ο Πρόεδρος της Ανακριτικής Επιτροπής Ελέγχου Δοσιλόγων Στρατηγός Μοσχόπουλος σημείωσε στο περιθώριο του δακτυλογραφημένου αντιγράφου της Έκθεσης Πλαστήρα: «Δικαιολογία ανεπαρκής διά τόσον σοβαράν παραβίασιν της διαταγής».
Όμως όλοι ήταν σωματικά και ψυχικά καταπονημένοι το βράδυ της 14ης Αυγούστου και πολύ περισσότερο αυτοί που ενεπλάκησαν στην μάχη με την έναρξή της, την 05.00 ώρα της 13ης Αυγούστου, και δέχθηκαν επί μιάμιση ώρα τον καταιγισμό του τουρκικού πυροβολικού. Ο Πλαστήρας ενέπλεξε στην μάχη (κάτω και Δυτικά του Καλετζίκ) έναν ενισχυμένο Λόχο του περί την 11.00 ώρα της 13ης Αυγούστου. Το Ι/42 Τάγμα Ευζώνων έφθασε στο Κ.Α. Καμελάρ την 12.00 ώρα και δεν το ενέπλεξε στην μάχη. Το ΙΙΙ/42 Τάγμα Ευζώνων αντεπιτέθηκε στο Καλετζίκ το πρωί της 14ης Αυγούστου εξ ιδίας πρωτοβουλίας του διοικητή του. Το αναφέρει εμφαντικά ο ίδιος ο διοικητής του Τάγματος Ταγματάρχης Τερτίκας στην κατάθεσή του στην Ανακριτική Επιτροπή Ελέγχου Δοσιλόγων. Το Απόσπασμα Πλαστήρα διένυσε μέχρι τα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού ~8 χλμ. σε ευθεία γραμμή. Τα 8ο και 11ο Συντάγματα έπρεπε πρώτα να απαγκιστρωθούν από την στενή εμπλοκή τους με τον εχθρό και στη συνέχεια διένυσαν αποστάσεις πλέον των 30 χλμ. για φθάσουν στο Κιοπρουλού. Δύο Τάγματα του 8ου Συντάγματος έφθασαν την 03.00 ώρα της 15ης Αυγούστου στο Γκετζέκ Χαμάμ, υπό συνθήκες αφάνταστης συμφόρησης των δρομολογίων, επί των οποίων υποχωρούσαν Μονάδες της ΧΙΙ Μεραρχίας και Μη Μεραρχιακές Μονάδες του Α΄ Σώματος.
Το Απόσπασμα Πλαστήρα στον Σιδηροδρομικό Σταθμό Μπαλ Μαχμούτ – Η ειρωνεία των πραγμάτων
Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας δεν κάλυψε την Μεραρχία του ως όφειλε. Σταθμεύοντας όμως στον Σιδηροδρομικό Σταθμό του Μπαλ Μαχμούτ από καλύπτων βρέθηκε καλυπτόμενος. Καλυπτόταν από το ΙΙ/23 Τάγμα Μαυρομιχάλη που είχε εγκατασταθεί στο ύψωμα Τακλί Τεπέ Νοτιοανατολικά του Σιδηροδρομικού Σταθμού, από ένα Λόχο του 23ου Συντάγματος που είχε εγκατασταθεί Νοτίως του Μπαλ Μαχμούτ και από το ΙΙΙ/4 Τάγμα Πεζικού, υπό τον Ταγματάρχη Πρεμέτη, που είχε εγκατασταθεί αμυντικά στο ύψωμα 1220 Βορειοδυτικά του χωριού Μπαλ Μαχμούτ. Εξαιρετικά ενδιαφέρουσες καταστάσεις! Ο Πλαστήρας γνώριζε πολύ καλά ότι καλυπτόταν εν αντιθέσει με την διοίκηση της IV Μεραρχίας που αγνοούσε ότι ήταν ακάλυπτη. Ο Ταγματάρχης Διάμεσης που αντικαθιστούσε μέχρι εκείνη την ώρα τον ασθενούντα Λούφα ενημέρωσε τον Πλαστήρα περί των θέσεων που είχε καταλάβει το 23ο Σύνταγμα.
Η δύναμη του Πλαστήρα που έφθασε στον σιδηροδρομικό σταθμό του Μπαλ Μαχμούτ ανερχόταν σύμφωνα με την Έκθεσή του σε 27 αξιωματικούς και 1.595 οπλίτες. Επίσης κατά την Έκθεσή του οι απώλειές του ανέρχονταν σε 43 αξιωματικούς και 1.380 οπλίτες, εκ των οποίων οι 460 ήταν νεκροί. Προφανώς ένας αριθμός από τους απόντες ήταν πεσόντες ή τραυματίες της αμυντικής μάχης. Σύμφωνα όμως με εκτιμήσεις μου οι περισσότεροι ήταν φυγάδες, ή αποκοπέντες και εγκαταληφθέντες.
[...]
Ο μύθος του ηρωικού Πλαστήρα παραμένει πανίσχυρος στην ελληνική κοινωνία και τις Ένοπλες Δυνάμεις και είμαι βέβαιος ότι το παρόν άρθρο θα δεχθεί σκληρή κριτική. Είναι ευπρόσδεκτη αρκεί να είναι τεκμηριωμένη και όχι αφοριστική.
Ασφαλώς πολλοί θα αναρωτηθούν για ποιο λόγο «τα έχω βάλει με τον Πλαστήρα». Απαντώ: Η πολεμική ιστορία του Ελληνικού Στρατού έχει να παρουσιάσει έναν ατελεύτητο κατάλογο αξιωματικών και οπλιτών που έπεσαν ηρωικώς μαχόμενοι «τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι» και ως εκ τούτου ο στρατός μας δεν μπορεί να έχει ως πρότυπα κίβδηλους ήρωες. Στην ιστορία των πολέμων του Ελληνικού Στρατού υπήρξαν ηρωικές μορφές που δεν εγκατέλειψαν την παράταξη ακόμη και όταν όλα γύρω τους κατέρρεαν. Άνδρες που τίμησαν τον όρκο τους και εκτέλεσαν την αποστολή τους στο ακέραιο. Οι περισσότεροι εξ αυτών παραμένουν άγνωστοι. Είναι όμως απαράδεκτο να τιμάται ως ήρωας ένας στρατιωτικός με τη διαγωγή και την ιστορία του Πλαστήρα. Με τη δημοσίευση του παρόντος άρθρου ασφαλώς και δεν προσδοκώ να γκρεμιστούν οι ανδριάντες και οι προτομές του. Είμαι όμως βέβαιος ότι κάποια στιγμή ο μύθος θα καταρριφθεί.
[...]
Πριν 101 χρόνια, την 13η/26η Αυγούστου 1922 (π.ημ./ν.ημ.), ο τουρκικός στρατός επιτέθηκε κατά των Ι και IV Μεραρχιών του Α΄ Σώματος Στρατού, που κάλυπταν το δεξιό σκέλος της εξέχουσας του Αφιόν Καραχισάρ.
[...]
Η σύμπτυξη των ελληνικών δυνάμεων σημαδεύτηκε από γεγονότα που αποδεικνύουν ότι ουδεμία προετοιμασία είχε γίνει για την αντιμετώπιση αυτού του ενδεχόμενου. Ο Ελληνικός Στρατός διαχρονικά δεν αποδέχεται ότι σε περίπτωση πολέμου μπορεί εκ της ανάγκης των πραγμάτων να συμπτυχθεί, και ως εκ τούτου ουδέποτε προετοιμαζόταν για τη διεξαγωγή υποχωρητικών επιχειρήσεων – και ούτε προετοιμάζεται. Την περίοδο πριν από την τουρκική επίθεση άπαντες πίστευαν ότι η αμυντική τοποθεσία που κάλυπτε το Αφιόν Καραχισάρ ήταν αδύνατο να διασπαστεί, παρά τα προφανή σοβαρά προβλήματα της αμυντικής διάταξης, το αναγνωρισμένο από καιρού εύτρωτο της δεξιάς πτέρυγας της εξέχουσας και το μειωμένο ηθικό του στρατεύματος. Ήταν τέτοια η βεβαιότητα περί της ισχύος της άμυνας της εξέχουσας, ώστε το μεν Α΄ Σώμα Στρατού να στερείται ισχυρής εφεδρείας, η δε έδρα του να βρίσκεται στην πόλη του Αφιόν, σε απόσταση 7 χλμ. από την αμυντική γραμμή. Στο Αφιόν συσσωρεύονταν πολλές βοηθητικές Μονάδες, νοσοκομεία και αποθήκες εφοδίων του Α’ Σώματος Στρατού και της IV Μεραρχίας. Πως εκκενώνεται μία πόλη από όλα αυτά σε ελάχιστο χρόνο, με άπαντες να υποχωρούν επί μίας και της αυτής οδού; Με βάση την ποιότητα και τις επιδόσεις του Ελληνικού Στρατού στα ζητήματα πρόβλεψης και συντονισμού, το αποτέλεσμα ήταν προδιαγεγραμμένο: Κατά την υποχώρηση επικράτησε σύγχυση, πανικός, ανάμιξη Μονάδων, χάθηκε ο έλεγχος και επήλθε το χάος και η διάλυση. Ο σώζων εαυτόν σωθήτω. Ο κύριος υπεύθυνος για αυτή την κατάντια ήταν ο διοικητής του Α΄ Σώματος Στρατού, Υποστράτηγος Τρικούπης. Η διαταγή που εξέδωσε για τη σύμπτυξη ήταν αφάνταστα προβληματική. Αν συνυπολογίσουμε ότι ο Ελληνικός Στρατός ανέκαθεν στερούταν (και στερείται) της πειθαρχίας που απαιτείται για να διεξαχθεί υπό ομαλές συνθήκες μία επιχείρηση σύμπτυξης, θα κατανοήσουμε καλύτερα τα παμμέγιστα προβλήματα που επικράτησαν κατά την υποχώρηση από την εξέχουσα του Αφιόν. Κάποιοι «ειδικοί» αποδίδουν αυτές τις αδυναμίες στην «ευαισθησία του Ελληνικού Στρατού». Προφανώς είναι ένας εύσχημος τρόπος για να καλυφθεί η απουσία σοβαρής εκπαίδευσης και ισχυρής πειθαρχίας.
Πλέον των άλλων, κατά τον αμυντικό αγώνα, και κυρίως κατά τον υποχωρητικό, παρατηρήθηκαν σοβαρά περιστατικά ανυπακοής, εγκατάλειψης θέσεων αμαχητί, λιποταξίας ενώπιον του εχθρού, φυγομαχίας, δειλίας, φυγής και απουσίας ικανής ηγεσίας. Δηλαδή πράξεις που αποτελούν βαριά στρατιωτικά εγκλήματα, τα οποία διαπράχθηκαν από αξιωματικούς και οπλίτες. Υπήρξαν όμως και λαμπρά παραδείγματα ικανής ηγεσίας, θάρρους και άφθαστου ηρωισμού.
Γράφει για το ζήτημα των υποχωρητικών επιχειρήσεων ο Πρόεδρος της Ανακριτικής Επιτροπής Ελέγχου Δοσιλόγων Μικράς Ασίας, εξέχων Στρατηγός των Βαλκανικών Πολέμων, Κωνσταντίνος Μοσχόπουλος, στην παρ’ αυτού συνταχθείσα Έκθεση:
«Διά να επιτυχή μία στρατηγική υποχώρησις απαιτεί να έχη το στράτευμα αυστηράν πειθαρχίαν με ανυψωμένον ηθικόν, αλληλεγγύην μεταξύ των διαφόρων Μονάδων, αυτοθυσίαν απάντων των βαθμοφόρων από του Ανθ/γού μέχρι του Στρατηγού συμπεριλαμβανομένου, αποφασισμένοι πάντες να διεκδικήσωσι το έδαφος βήμα προς βήμα και δι’ αντεπιθέσεων να εξασθενήσωσι τον εχθρόν μέχρι της συγκεντρώσεώς των εις την δευτέραν γραμμήν άμυνας»
[...]
Η κύρια πηγή για τον προσδιορισμό των διαπραχθέντων από τον Πλαστήρα στρατιωτικών εγκλημάτων θα είναι η «ΕΚΘΕΣΙΣ ΠΕΠΡΑΓΜΕΝΩΝ ΤΟΥ ΜΙΚΤΟΥ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΟΣ ΧΙΙΙ ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ (5/42 ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΕΥΖΩΝΩΝ ΚΑΙ ΧΙΙΙα ΜΟΙΡΑ ΟΡΕΙΒΑΤΙΚΟΥ ΠΥΡ/ΚΟΥ)», του λοιπού Έκθεση Πλαστήρα.
[...]
Η εκτέλεση μίας αποστολής δεν εναπόκειται στην κρίση του διατασσομένου στρατιωτικού. Δεν είναι αποδεκτή η προβολή από τον στρατιωτικό διαφόρων δικαιολογιών για τη μη εκτέλεση της αποστολής που του ανατέθηκε. Εάν ο διατασσόμενος θεωρεί ότι υπάρχουν προβλήματα σχετικά με την εκτέλεση της αποστολής που του ανατέθηκε, οφείλει να τα αναφέρει στον Αρχηγό του αμέσως με τη λήψη της αποστολής του. Εφ’ όσον η διαταγή δεν αναθεωρηθεί βάσει των αναφερομένων προβλημάτων, εκτελείται κανονικά. Διαφορετικά θα ήταν αδύνατο να εκτελεστεί το σχέδιο της προϊσταμένης διοίκησης. Οι μεγάλες απώλειες, η κόπωση, ο φόβος, η κακή διατροφή, η μειωμένη εκ των απωλειών διαθέσιμη δύναμη, η έλλειψη πολεμικών μέσων κ.α. δεν αποτελούν λόγους μη εκτέλεσης της ανατεθείσας αποστολής.
[...]
Ο Πλαστήρας δεν εκτελεί την αντεπίθεση που διατάχθηκε από την IV Μεραρχία για την ανακατάληψη των απολεσθεισών θέσεων του Κέντρου Αντιστάσεως Καμελάρ
[...]
Κατά του Καλετζίκ επιτέθηκε αρχικά η 5η τουρκική Μεραρχία, αφού προηγήθηκε σφοδρός βομβαρδισμός διάρκειας 1 ώρας και 30 λεπτών από 42 πυροβόλα εκ των οποίων τα 14 βαρέα. Η πρώτη αμυντική γραμμή του Κ.Α. Καμελάρ καταλήφθηκε την 08.00 ώρα περίπου της 13ης Αυγούστου και η άμυνα μεταφέρθηκε στην 2η αμυντική γραμμή. Το Ι/35 Τάγμα (1ο Τάγμα του 35ου Συντάγματος Πεζικού) που είχε την ευθύνη αυτού του Κέντρου, είχε υποστεί μεγάλες απώλειες. Είχε χάσει τον διοικητή του, 3 Λοχαγούς, πολλούς αξιωματικούς και το μισό της δύναμής του. Το Ι/35 Τάγμα υπό τη διοίκηση του Λοχαγού Λάζαρου Βογιώτη (έπεσε την επομένη) συνέχισε να μάχεται μόνο του στην 2η αμυντική γραμμή μέχρι την 12.00 ώρα, οπότε ενισχύθηκε από το ΙΙ/11 Τάγμα (2ο Τάγμα του 11ου Συντάγματος) υπό τον Ταγματάρχη Κόκκινο. Ο Πλαστήρας στην Έκθεσή του θα αναφέρεται συνεχώς σε Διλοχία υπό τον Λοχαγό Κόκκινο και άλλοτε υπό τον Ταγματάρχη Κόκκινο. Αυτό και μόνο αποδεικνύει ότι η εικόνα που είχε για την μάχη που διεξαγόταν στο Καλετζίκ και τις εκεί αμυνόμενες δυνάμεις, που είχαν τεθεί υπό τις διαταγές του, ήταν εξαιρετικά περιορισμένη. Περί την 13.00 ώρα εισήλθε στη μάχη και η 11η τουρκική Μεραρχία που επιτέθηκε πλευρικά κατά της δεύτερης αμυντικής γραμμής του Καλετζίκ.
Ο Πλαστήρας αποφεύγει να ενισχύσει τους αμυνόμενους στο Καλετζίκ και να αντεπιτεθεί – εμπαίζει τον διοικητή της IV Μεραρχίας
Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας ουδέν το ουσιαστικό έπραξε για να ενισχύσει το Ι/35 Τάγμα και κυρίως να αντεπιτεθεί, όπως προβλεπόταν στη διαταγή της IV Μεραρχίας, για να ανακαταλάβει την πρώτη αμυντική γραμμή, μολονότι την 12.00 ώρα είχε στη διάθεση του τα 1ο και 2ο Τάγματα Ευζώνων του Συντάγματός του και το ΙΙ/11 Τάγμα. Τα Τάγματα αυτά μέχρι εκείνη την ώρα ήταν ανέπαφα, πλην του ΙΙ/42 Τάγματος που είχε διαθέσει ένα ενισχυμένο Λόχο Δυτικά και πολύ χαμηλότερα του Καλετζίκ. Παρά ταύτα ο Πλαστήρας δεν χρησιμοποίησε αυτή την ανέπαφη δύναμη για να εκτελέσει τη διαταχθείσα αντεπίθεση, αλλ’ ούτε χρησιμοποίησε ένα εκ των Ταγμάτων Ευζώνων για να ενισχύσει τουλάχιστον την άμυνα του Καλετζίκ. Ο Πλαστήρας μόλις την 18.30 ώρα ανέβασε στο Καλετζίκ τον 3ο Λόχο του, όπως προκύπτει από σωζόμενη έγγραφη διαταγή του, καθώς και τη συμπερίληψη αυτής στην χειρόγραφη Έκθεση Πεπραγμένων του, που όμως έχει διαγραφεί από τον ίδιο, επειδή ερχόταν σε αντίφαση με προηγούμενη αναφορά της Έκθεσής του (προφανώς βαρέθηκαν να ξαναγράψουν τις προβληματικές σελίδες).
Ο Πλαστήρας υποσχόταν συνεχώς στον διοικητή της IV Μεραρχίας ότι θα εκτελέσει την αντεπίθεση, αλλά διαρκώς ανέβαλε την εκτέλεσή της. Τέλος ανέφερε ότι θα εκτελέσει νυκτερινή αντεπίθεση με μία Διλοχία του ΙΙ/11 Τάγματος, ενώ τα 1ο και 2ο Ευζωνικά Τάγματα θα εκτελούσαν επιδεικτική αντεπίθεση … τη νύκτα!!! Δηλαδή τα Τάγματά του δεν θα εισέρχονταν στην μάχη αλλά «εν φωναίς και οργάνοις» θα έδιναν σήμα στους Τούρκους ότι επιτίθενται.
Ο Πλαστήρας μέσα από τις διάφορες καταχωρήσεις στην Έκθεσή του δηλώνει εμμέσως πλην σαφώς ότι δεν ήθελε να εμπλέξει την δύναμη του σε «βαριά» μάχη.Εκ της Εκθέσεως Πλαστήρα:
«Ταγματάρχην Κόκκινον. Άμα τη επελεύσει του σκότους, συνεννοούμενος μετά του διοικητού της Μοίρας Πυρ/κού του Καμελάρ, ενεργήσητε νυκτερινήν επίθεσιν προς ανακατάληψιν του Σημ. Στηρ. Μπελ–Μπαγ αφού προηγουμένως βάλλη καταιγιστικώς το Πυροβολικόν. Εις τον διοικητήν της IVβ M.O.Π. Λοχαγόν Κ. Παπαδημητρίου δίδονται από τηλεφώνου σχετικαί διαταγαί πλην ούτος μας αναφέρει ότι εκ των θέσεων εξ ων ευρίσκεται, ελάχιστα δύναται να προσφέρη προς επιτυχίαν του σκοπού. Τα Τάγματα 1ον και 2ον του 5ου Ευζώνων διετάχθησαν τηλεφωνικώς όπως άμα τη ενάρξει της επιθέσεως της επί του Καμελάρ Διλοχίας να συντρέξωσι και ταύτα δι’ επιδεικτικής επιθέσεως. Την 21ην ώραν ο διοικητής της Διλοχίας μας πληροφορεί ότι δεν δύναται να ενεργήση την νυκτερινήν επίθεσιν κατά του Μπελ Μπαγ διότι τον ένα λόχον έχει ήδη διαθέσει και έχει ούτος εμπλακή εις αγώνα, δεν έχει δε διαθέσιμον δύναμιν ίνα αντιτάξη εις την περίπτωσιν αποτυχίας. Κατόπιν τούτου διατάσσεται να μη εκτελέση την διαταγήν»
Ο Παπαδημητρίου όταν αργότερα θα πληροφορηθεί τα αναφερόμενα περί του προσώπου του στην Εκθεση Πλαστήρα, με επιστολή του σε εφημερίδα θα διαψεύσει τον Πλαστήρα. Ο Ταγματάρχης Κόκκινος αγνοείται μέχρι σήμερα. Εν πάση περιπτώσει ο Πλαστήρας αναφέρεται σε Διλοχία Κόκκινου όταν στο Καλετζίκ είχε ανέλθει όλο το ΙΙ/11 Τάγμα (3 Λόχοι Πεζικού και ο Λόχος Πολυβόλων).
Το ζήτημα είναι απλό. Ο Πλαστήρας απέφυγε να εκτελέσει την αντεπίθεση λίγο μετά την μεσημβρία όταν διέθετε 3 σχεδόν ανέπαφα Τάγματα (7,5 Λόχους και 3 Πολυβολαρχίες), αλλά θα την εκτελούσε νύκτα με την «Διλοχία Κόκκινου», με τα δικά του 1ο και 2ο Τάγματα Ευζώνων να κραυγάζουν αέρα!!!
Τελικά ανέβαλε τη νυκτερινή αντεπίθεση για το πρωί της επομένης, με τη δικαιολογία προς τη Μεραρχία ότι θεωρούσε την εκτέλεση της κινδυνώδη.Εκ της Εκθέσεως του διοικητή της IV Μεραρχίας Υποστράτηγου Δ. Δημαρά:
«Η αντεπίθεσις του Αποσπάσματος Πλαστήρα, αναβληθείσα υπό του Διοικητού τούτου διά την εσπέραν, δεν εξεδηλώθη, διότι, ως ούτος ανέφερε τηλεφωνικώς, το επελθόν σκότος καθιστά αυτήν παρακεκινδυνευομένην, διό και ανέβαλεν την ενέργειαν ταύτης δια το λυκαυγές της επομένης»
Δηλαδή, ο Πλαστήρας ανέβαλε όλη την ημέρα την αντεπίθεση με τη δικαιολογία ότι θα εκτελέσει νυκτερινή αντεπίθεση, όταν όμως έπεσε το σκοτάδι αποφάσισε ότι μία νυκτερινή επίθεση είναι… παρακινδυνευμένη, και συνεπώς η αντεπίθεση θα έπρεπε να αναβληθεί για την αυγή της επομένης. Όμως κατά τη διάρκεια της νύχτας ο Πλαστήρας σε ουδεμία προετοιμασία προέβη και ουδεμία διαταγή εξέδωσε για την εκτέλεση της αντεπίθεσης το λυκαυγές της 14ης Αυγούστου. Προφανώς ο Πλαστήρας ενέπαιζε τον Μέραρχό του. Όταν το πρωί της 14ης Αυγούστου το ΙΙΙ/42 Τάγμα Ευζώνων υπό τον Ταγματάρχη Τερτίκα έφθασε στο Κ.Α. Καμελάρ ο Πλαστήρας δεν το ανέβασε στο Καλετζίκ, ουδεμία διαταγή του έδωσε, και το άφησε να αναπαύεται μολονότι η τουρκική επίθεση ήταν αναμενόμενη.
Το διαπραχθέν από τον Πλαστήρα στρατιωτικό έγκλημα
Ο Πλαστήρας αποφεύγοντας να εκτελέσει την αντεπίθεση που διατάχθηκε από την IV Μεραρχία για να ανακατάλαβει τις απολεσθείσες θέσεις του Κέντρου Αντιστάσεως Καμελάρ διέπραξε το στρατιωτικό έγκλημα της ανυπακοής ενώπιον του εχθρού. Το στρατιωτικό αυτό έγκλημα προβλέπεται στο άρθρο 207 του Σ.Π.Κ. του 1860:
«Άρθρ. 207. Πας στρατιωτικός όστις προσταχθείς να βαδίση κατά του εχθρού, ή να εκτελέση οποιανδήποτε άλλην υπηρεσίαν διαταχθείσαν υπό του αρχηγού του ενώπιον του εχθρού τιμωρείται με θάνατον και στρατιωτικήν καθαίρεσιν»
Όταν το πρωί της 14ης Αυγούστου εκτοξεύτηκε η συνδυασμένη τουρκική επίθεση των 5ης και 11ης Μεραρχιών για την κατάληψη της 2ης αμυντικής γραμμής του Καλετζίκ, το ΙΙΙ/42 Τάγμα αντεπιτέθηκε εξ ιδίας πρωτοβουλίας του Ταγματάρχη Τερτίκα και υπέστη σοβαρές απώλειες χωρίς να αποφευχθεί η κατάληψη του Καλετζίκ. Ο Πλαστήρας προσπαθούσε να μην εμπλέξει την δύναμή του στην μάχη που διεξαγόταν στο σφαγείο του Καλετζίκ, αλλά ο Τερτίκας του χάλασε το σχέδιο.
Ο Πλαστήρας δεν εκτελεί ρητή εντολή της IV Μεραρχίας να την καλύψει στα υψώματα Νοτίως του χωριού Κιοπρουλού
Η σύμπτυξη του Α΄ Σώματος Στρατού από την εξέχουσα του Αφιόν Καραχισάρ
Την 08.00 ώρα της 14ης Αυγούστου, κατόπιν συνδυασμένης επίθεσης των 5ης και 11ης τουρκικών Μεραρχιών καταλήφθηκε το Καλετζίκ. Το Απόσπασμα Πλαστήρα υποχώρησε άνευ πίεσης στα υψώματα Βελισαρίου και αργότερα στο ύψωμα Μπελ Τεπέ. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφερθεί ότι ο Πλαστήρας δεν ανέφερε στην IV Μεραρχία την απώλεια του Καλετζίκ και ούτε ενδιαφέρθηκε για την τύχη των Ι/35 και ΙΙ/11 Ταγμάτων που σύμφωνα με τη διαταγή της IV Μεραρχίας είχαν τεθεί υπό την διοίκησή του. Ο Αρχηγός Πυροβολικού της IV Μεραρχίας εξεταζόμενος στην Ανακριτική Επιτροπή Ελέγχου Δοσιλόγων ανέφερε ότι ο Πλαστήρας εγκατέλειψε έναν δικό του Λόχο στην χαράδρα Μοναστίρ Ντερέ. Ουδεμία έρευνα όμως έγινε επ’ αυτού, αφού μετά την καταστροφή ο Πλαστήρας αναδείχθηκε στον απόλυτο Αρχηγό του κράτους και «μετεπαναστατικά» σε ρυθμιστή της πολιτικής κατάστασης. Ο Πλαστήρας αποτελούσε τρόπον τινά την «ιερή αγελάδα» της Βενιζελικής παράταξης και των Μικρασιατών προσφύγων.
Ο διοικητής του Α΄ Σώματος στρατού πληροφορηθείς την απώλεια του Καλετζίκ εξέδωσε την 10.00 ώρα διαταγή γενικής συμπτύξεως των Μεραρχιών του. Η IV Μεραρχία θα συμπτυσσόταν στην περιοχή του χωριού Κιοπρουλού. Το χωριό αυτό βρίσκεται Βορειοδυτικά του Αφιόν Καραχισάρ, στο κέντρο μίας στενής κοιλάδας, που διαρρέεται από το ρέμα Ακάρ και διέρχεται η σιδηροδρομική γραμμή Αφιόν Καραχισάρ – Τουμλού Μπουνάρ – Σμύρνη.
Η αποστολή που η IV Μεραρχία ανέθεσε στον Συνταγματάρχη Πλαστήρα
[...]
Η διαταγή της IV Μεραρχίας υπάρχει στην Έκθεση Πλαστήρα [...]
Από την διαταγή προκύπτει ότι ο Πλαστήρας διατασσόταν ρητώς να εγκαταστήσει αμυντικά το Απόσπασμά του στα υψώματα Νοτίως – Νοτιοδυτικά του χωριού Κιοπρουλού προκειμένου να καλύψει την IV Μεραρχία που θα συγκεντρωνόταν στην κοιλάδα του Κιοπρουλού. Η κάλυψη θα συνεχιζόταν και την επομένη, όταν η IV Μεραρχία θα υποχωρούσε Βορείως του ρέματος Ακάρ.
Η αποστολή κάλυψης μίας δύναμης είναι κρίσιμης σημασίας, επειδή από αυτήν εξαρτάται η ασφάλεια της δύναμης που εξέδωσε τη διαταγή κάλυψης, ενδεχομένως και η ασφάλεια άλλων Μονάδων.
[...]
Ο Πλαστήρας δεν εκτελεί την αποστολή που του ανέθεσε η IV Μεραρχία και το αναφέρει στην Έκθεσή του
Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας αναφέρει ο ίδιος στην Έκθεσή Πεπραγμένων του, «ελαφρά τη καρδία» και χωρίς κανένα ίχνος μεταμέλειας (απόλυτος αρχηγός του κράτους γαρ), ότι δεν εκτέλεσε την αποστολή που του ανέθεσε η IV Μεραρχία:
«την 18.30 ώραν αποχωρούμεν εκ του Μπελ – Τεπέ με κατεύθυνσιν προς τα Νοτίως Κιουπρουλού υψώματα, …. Αφιχθέντες περί την 22αν ώραν εις τα Νοτίως Κιουπρουλού υψώματα εύρομεν ταύτα κατηλημμένα παρά του 23ου Συντάγματος, όπερ είχεν εγκαταστήση προφυλακάς, μεθ’ ο διελθόντες διά της Νοτίως Κιουπρουλού ξυλίνης γέφυρας αφικόμεθα περί την 24ην ώραν εις Σ. Σταθμόν Μπαλ Μαχμούτ όπου και εγκατεστάθημεν προς διανυκτέρευσιν. Οι άνδρες του αποσπάσματος είχον τελείως εξηντληθή εκ του διημέρου σκληρού αγώνος το δε ηθικόν των δεν ευρίσκετο εις καλήν κατάστασιν»
Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας με την μη εκτέλεση της αποστολής που του ανατέθηκε έθεσε σε θανάσιμο κίνδυνο την Μεραρχία του, η οποία μέχρι εκείνη την ώρα είχε παρουσιάσει αξιοσημείωτη αντοχή στην άμυνα του Τομέα της. Οι δυνάμεις της IV Μεραρχίας μετά τη λήψη της διαταγής συμπτύξεως απαγκιστρώθηκαν επιτυχώς από τη στενή εμπλοκή της με τις τουρκικές δυνάμεις και συμπτύχθηκαν συντεταγμένα, και υπό δύσκολες συνθήκες, στην στενωπό του Κιοπρουλού. Δεν συνέβη το ίδιο με την Ι Μεραρχία που η άμυνα της κατέρρευσε την μεσημβρία της 14ης Αυγούστου και τα Συντάγματά της τράπηκαν σε πανικόβλητη και άτακτη φυγή προς το Μπαλ Μαχμούτ.
Η δικαιολογία του Πλαστήρα για τη μη εκτέλεση της αποστολής του δεν στηρίζεται επί πραγματικών γεγονότων
Η αναφορά του Πλαστήρα ότι τα υψώματα νοτίως Κιουπρουλού ήταν «κατηλημμένα παρά του 23ου Συντάγματος» είναι παραπλανητική. Όποιος δεν διαθέτει άλλες πληροφορίες, θα καταλάβει ότι επί των Νοτίως του Κιοπρουλού υψωμάτων είχε εγκατασταθεί ολόκληρο το 23ο Σύνταγμα Πεζικού και ότι το Απόσπασμα Πλαστήρα (1.600 άνδρες) πέρασε από τις γραμμές του 23ου Συντάγματος (2.500 άνδρες), με τον Πλαστήρα όμως να μην αναζητά τον διοικητή του 23ου Συντάγματος, ή κάποιον άλλο αξιωματικό προκειμένου να πληροφορηθεί τους λόγους που το 23ο Σύνταγμα βρισκόταν στις θέσεις που έπρεπε να καταλάβει το Απόσπασμά του, αλλά και το 23ο Σύνταγμα να μην αντιλαμβάνεται ότι από τις θέσεις του διήλθε το Απόσπασμα Πλαστήρα. Όμως το 23ο Σύνταγμα Πεζικού δεν ήταν εγκατεστημένο στο σύνολό του επί των υψωμάτων Νοτίως Κιοπρουλού. Η σχολιαζόμενη παραπάνω αναφορά της Έκθεσης Πλαστήρα είναι «για τα σκουπίδια». Αποδείχθηκε όμως χρήσιμη στους βιογράφους/αγιογράφους του Πλαστήρα για να τον απαλλάξουν από κάθε ευθύνη για τα ανομήματά του, αλλά ταυτόχρονα και εύπεπτη από το αναγνωστικό κοινό τους που θεωρεί τον Πλαστήρα ημίθεο.
Η αλήθεια είναι ότι στο δυτικό άκρο της γραμμής επί της οποίας έπρεπε να εγκατασταθεί το Απόσπασμα Πλαστήρα, εγκαταστάθηκε περί το λυκόφως της 14ης Αυγούστου το ΙΙ/23 Τάγμα (2ο Τάγμα του 23ου Συντάγματος, που δεν υπαγόταν στην IV Μεραρχία) υπό τον Λοχαγό Σταύρο Μαυρομιχάλη, το οποίο κάλυψε μέτωπο 800 μέτρων, όπως καταθέτει ο ίδιος ο Μαυρομιχάλης στην Ανακριτική Επιτροπή Ελέγχου Δοσιλόγων. Το μέτωπο αυτό αποτελούσε όμως το 1/3 του μετώπου των 2,5 χλμ. που έπρεπε να καλύψει το Απόσπασμα Πλαστήρα. Προφανώς τα υπόλοιπα 2/3 της γραμμής που έπρεπε να καλύψει το Απόσπασμα Πλαστήρα παρέμειναν ακάλυπτα. Αυτό αναφέρεται και από τον διοικητή του 23ου Συντάγματος Πεζικού Συνταγματάρχη Λούφα κατά την εξέταση του από τον Πρόεδρο της Ανακριτικής Επιτροπής Επιχειρήσεων Μικράς Ασίας Υποστράτηγο Κωνσταντίνο Μαζαράκη, στον οποίο κατέθεσε ότι:
«Ομοίως το αριστερόν μου (Τάγμα Μαυρομιχάλη) έμεινε ακάλυπτον, μη εγκατασταθέντος ουδενός επί των υψωμάτων και διαβάσεων του Κιουπρουλού. Τούτου ένεκα ηναγκάσθην προ του λυκαυγούς να αποσύρω το προκεχωρημένον τάγμα μου του αριστερού.»
Προφανώς επί των υψωμάτων Νοτίως Κιοπρουλού δεν είχε εγκατασταθεί ολόκληρο το 23ο Σύνταγμα Πεζικού, αλλά ένα Τάγμα του, του οποίου το αριστερό (Ανατολικό) παρέμεινε ακάλυπτο. Το 26ο Σύνταγμα είχε εγκατασταθεί 1.600 μέτρα περίπου ανατολικότερα, ίσως και περισσότερο.
Το πλέον ή βέβαιο είναι ότι το Απόσπασμα Πλαστήρα πέρασε ανατολικότερα των θέσεων του Τάγματος Μαυρομιχάλη, από ένα χαμηλό αυχένα, και ο Πλαστήρας δεν συναντήθηκε με τον Μαυρομιχάλη. Από την κατάθεση στην Ανακριτική Επιτροπή Ελέγχου Δοσιλόγων του Ταγματάρχη Διάμεση, διοικητή του Ι/23 Τάγματος και φίλου του Πλαστήρα, προκύπτει ότι ο Πλαστήρας όταν έφθασε στον σιδηροδρομικό σταθμό του Μπαλ Μαχμούτ πληροφορήθηκε από τον Διάμεση πως τμήμα του 23ου Συντάγματος είχε εγκατασταθεί στα υψώματα (Τακλί Τεπέ), νοτιοανατολικά του σιδηροδρομικού σταθμού του Μπαλ Μαχμούτ. Ο Μαυρομιχάλης στην κατάθεσή του στην ίδια Επιτροπή ουδεμία αναφορά κάνει περί διελεύσεως του Αποσπάσματος Πλαστήρα από τις θέσεις του, ή συνάντησής του με τον Πλαστήρα. Αλλά και ο Πλαστήρας ουδέν αναφέρει περί συνάντησής του με το Τάγμα Μαυρομιχάλη και τον διοικητή του.
Τα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω έχουν σαν σκοπό να αποδείξουν ότι η αναφορά του Πλαστήρα ότι επί των υψωμάτων Νοτιοδυτικά του Κιοπρουλού βρήκε εγκατεστημένο το 23ο Σύνταγμα Πεζικού είναι ψευδής και παραπλανητική. Είναι ένα από τα πολλά ψεύδη που υπάρχουν στην Έκθεσή του.
Το στρατιωτικό έγκλημα που διέπραξε ο Πλαστήρας
Από τα αναφερθέντα στην προηγούμενη υποενότητα καθίσταται πρόδηλο ότι ο Πλαστήρας δεν εκτέλεσε την αποστολή που του ανέθεσε η IV Μεραρχία. Προφανώς διέπραξε το στρατιωτικό έγκλημα της ανυπακοής ενώπιον του εχθρού σύμφωνα με τον Σ.Π.Κ. του 1860.
«Άρθρ. 207. Πας στρατιωτικός όστις προσταχθείς να βαδίση κατά του εχθρού, ή να εκτελέση οποιανδήποτε άλλην υπηρεσίαν διαταχθείσαν υπό του αρχηγού του ενώπιον του εχθρού, τιμωρείται με θάνατον και στρατιωτικήν καθαίρεσιν»
[...] Ο Πλαστήρας πέρασε από τις θέσεις που με βάση την διαταγή της IV Μεραρχίας όφειλε να εγκαταστήσει το Απόσπασμά του και αποχώρησε άνευ διαταγής. Προφανώς εγκατέλειψε τις θέσεις που διατάχθηκε να τηρήσει και επομένως διέπραξε το στρατιωτικό έγκλημα της εγκατάλειψης ορισθείσας θέσης ενώπιον του εχθρού. Τα άρθρα του Σ.Π.Κ. του 1860 που περιγράφουν το έγκλημα αυτό, καθώς και τις προβλεπόμενες ποινές είναι τα ακόλουθα:
«Άρθρ. 200. Πας στρατιωτικός σκοπός ή προόπτης, όστις εγκατέλειψε την θέσιν του, χωρίς να εκπληρώσει την οποίαν έλαβεν εντολή τιμωρείται με θάνατον, εάν ευρίσκετο ενώπιον του εχθρού»
«Άρθρ. 202. Πας στρατιωτικός, όστις εγκατέλιπε την θέσιν του τιμωρείται με θάνατον, εάν έγεινεν η εγκατάλειψις ενώπιον του εχθρού»
Το εάν ο Πλαστήρας διέπραξε δύο στρατιωτικά εγκλήματα, δηλαδή αυτά της ανυπακοής και της εγκατάλειψης θέσης ενώπιον του εχθρού (άρθρα 207 και 200 αντίστοιχα) είναι ένα ειδικό νομικό ζήτημα. Η επιφύλαξη που εκφράζω προκύπτει από την φράση του άρθρου 200 «όστις εγκατέλειψε την θέσιν του, χωρίς να εκπληρώσει την οποίαν έλαβεν εντολή». Η εν λόγω φράση δημιουργεί το ερώτημα αν το άρθρο 200 καλύπτει και την ανυπακοή ενώπιον του εχθρού (άρθρο 207); Εάν ισχύει αυτό τότε δεν υπάρχουν δύο διακριτά μεταξύ τους εγκλήματα, αυτά της ανυπακοής και της εγκατάλειψης θέσης ενώπιον του εχθρού, αλλά μόνο αυτό του άρθρου 200. Εν πάση περιπτώσει η διάπραξη στρατιωτικού εγκλήματος, ή εγκλημάτων, από τον Πλαστήρα είναι δεδομένη.
[Σημείωση: Προόπτης είναι ο προ-σκοπός, αυτός που επιτηρεί. Αυτή ήταν η αποστολή του Πλαστήρα. Να εγκατασταθεί στα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού, να επιτηρεί την περιοχή Νοτίως αυτών των υψωμάτων, απ’ όπου θα συνέχιζε την επίθεσή του ο εχθρός, να ειδοποιήσει την Μεραρχία του περί της εχθρικής προσέγγισης και της μορφής και ισχύος της εχθρικής δύναμης και να αμυνθεί ερωμένος ώστε η Μεραρχία του να μπορέσει να εξέλθει ασφαλώς από την στενή κοιλάδα του Κιοπρουλού.]
Το επιβαρυντικό στοιχείο των διαπραχθέντων, ή διαπραχθέντος στρατιωτικού εγκλήματος είναι ότι ο Πλαστήρας απέφυγε να ενημερώσει την IV Μεραρχία ότι δεν την κάλυψε στα υψώματα Νοτίως του Κιοπρουλού, ή το ολιγότερο δεν την ενημέρωσε ότι «καλυπτόταν από το 23ο Σύνταγμα». Προφανώς απέφυγε να το κάνει επειδή γνώριζε ότι είχε διαπράξει όχι μόνο στρατιωτικό έγκλημα, αλλά ατιμία. Δυστυχώς η Μεραρχία θα μάθει πολύ αργά και υπό δραματικές συνθήκες ότι ήταν ακάλυπτη.
Ο Πρόεδρος της Ανακριτικής Επιτροπής Ελέγχου Δοσιλόγων στρατηγός Μοσχόπουλος σχολιάζει στο περιθώριο της Έκθεσης Πλαστήρα αναφορικά με την μη εγκατάσταση του Αποσπάσματος Πλαστήρα στα υψώματα που είχε διαταχθεί:
«Ήτο τόσον στενός ο χώρος ώστε να μη είναι δυνατόν να εγκατασταθή και άλλη δύναμις παραπλεύρως του αναφερομένου (23) Συν/τος και να δικαιολογή παραβίασιν ρητής διαταγής ή παραβάσεως αυτής αυθίς γνώσιν έλαβον οι εκδώσαντες την διαταγήν ή εκ των προκυψάντων ραγδαίων καταστροφών εκεί κατόπιν εορτής;»
Προφανώς ο στρατηγός Μοσχόπουλος επισημαίνει ότι το Απόσπασμα Πλαστήρα όφειλε να παραμείνει σε κάποια θέση εγγύς των υψωμάτων, όπου έπρεπε να εγκατασταθεί, εφόσον επ’ αυτών βρήκε άλλη Μονάδα, προφανώς για να επιλυθεί μεταξύ των δύο διοικητών το πρόβλημα του ποιος είχε την ευθύνη κάλυψης της IV Μεραρχίας. Ευθύνη που πέραν κάθε αμφιβολίας είχε ο Πλαστήρας, μιας και το 23ο Σύνταγμα, ή για την ακρίβεια το ένα τάγμα του που για λίγες ώρες βρέθηκε στην περιοχή που είχε διαταχθεί να ταχθεί ο Πλαστήρας, δεν ανήκε στην IV Μεραρχία, ούτε την αποστολή καλύψεώς της είχε αναλάβει, ούτε καν γνώριζε τη θέση του χώρου συγκεντρώσεως της IV.
[Σημείωση: Ενδιαφέρον έχει σε αυτό το σημείο να αναφέρουμε ότι όταν ο Ταγματάρχης Διάμεσης κατέθετε στην Ανακριτική Επιτροπή Ελέγχου Δοσιλόγων, ρωτήθηκε τι θα έκανε αν βρισκόταν στην θέση του Πλαστήρα στα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού και εύρισκε επ’ αυτών εγκατεστημένη μία άλλη Μονάδα. Ο Διάμεσης, την ανάγκη φιλοτιμία ποιούμενος, ανέφερε ότι θα παρέμενε εγγύς των υψωμάτων. Φίλος ο Πλαστήρας, φίλτατη όμως η αλήθεια.]
Ο Σ.Π.Κ. του 1860 δεν αναγνώριζε λόγους δικαιολόγησης των στρατιωτικών εγκλημάτων που διαπράττονται ενώπιον του εχθρού. Δηλαδή η αναφορά του Πλαστήρα ότι επί των υψωμάτων Νοτίως Κιοπρουλού βρήκε το 23ο Σύνταγμα Πεζικού δεν αποτελούσε λόγο για να μην εκτελέσει την αποστολή που του ανέθεσε η IV Μεραρχία. Παρά ταύτα θα αποδείξουμε ότι ο λόγος που επικαλείται ο Πλαστήρας για να δικαιολογήσει την μη εκτέλεση της αποστολής του δεν στηρίζεται επί πραγματικών γεγονότων και είναι ανυπόστατος.
Ο λόγος που επικαλείται ο Πλαστήρας για να δικαιολογηθεί για τη μη εκτέλεση της αποστολής του είναι ανυπόστατος και άνευ αξίας
Το κύριο ζήτημα αναφορικά με την μη εκτέλεση από τον Πλαστήρα της αποστολής που του ανατέθηκε, που παραβλέπεται απ’ όσους αναφέρονται σε αυτό, δυστυχώς και από τους στρατιωτικούς συγγραφείς ή αρθρογράφους, είναι ότι ο διοικητής μίας στρατιωτικής Μονάδας, από τον Ομαδάρχη μέχρι τον Αρχιστράτηγο, χρεώνεται την αποστολή που του ανέθεσε ο Αρχηγός του και υπογράφει το «χρεωστικό» με την τιμή του. Η αποστολή που δίνεται σε έναν διοικητή είναι προσωπική και η ευθύνη της εκτέλεσής της σε καμία απολύτως περίπτωση δεν μπορεί να μεταβιβαστεί σε άλλον. Σε κανένα στρατό δεν προβλέπεται τέτοια δυνατότητα. Επομένως η προβαλλόμενη δικαιολογία από τον Πλαστήρα, ένα χρόνο μετά την Καταστροφή, για τη μη εκτέλεση της αποστολής του, πέρα από παραπλανητική είναι και ανυπόστατη. Η IV Μεραρχία ανέθεσε στον Συνταγματάρχη Πλαστήρα να την καλύψει στα υψώματα Νοτίως του Κιοπρουλού και σε κανέναν άλλο. Ακόμη και αν ο Πλαστήρας εύρισκε επί των θέσεων που έπρεπε να καταλάβει ολόκληρο το 23ο Σύνταγμα Πεζικού και παρόντα τον διοικητή του Συνταγματάρχη Χαράλαμπο Λούφα, έπρεπε να υποχρεώσει τον Λούφα να αποχωρήσει -πόσο μάλλον τον Λοχαγό Μαυρομιχάλη. Αυτός είχε λάβει την εντολή να καλύψει την IV Μεραρχία και όχι το 23ο Σύνταγμα Πεζικού της VII Μεραρχίας, το οποίο ενεργούσε υπό τις διαταγές της Ι Μεραρχίας και μπορούσε να αποχωρήσει οποιαδήποτε στιγμή, όπως και αποχώρησε. Η ασφάλεια της IV Μεραρχίας στο Κιοπρουλού εξαρτιόταν αποκλειστικά από την συνείδηση και την τιμή του Πλαστήρα.
Ο Πλαστήρας διακόπτει αυθαίρετα την υπαγωγή του υπό την IV Μεραρχία και μετακινεί το Απόσπασμά εκτός της παράταξής της
Ο Πλαστήρας είχε προαποφασίσει να μην εκτελέσει τις αποστολές που του ανέθεσε η IV Μεραρχία και να αποκοπεί αυθαίρετα από την διοίκησή της
Έχω σχηματίσει την εδραία πεποίθηση ότι ο Πλαστήρας από την ώρα που έλαβε στα υψώματα Μπελ Τεπέ την διαταγή συμπτύξεως της IV Μεραρχίας αποφάσισε να μην εκτελέσει τις αποστολές που του ανέθεσε. Το σημαντικό για αυτόν ήταν να σώσει το Σύνταγμά του που διαλυόταν από την διαρροή (φυγή) των ευζώνων του και όχι να καλύψει την IV Μεραρχία όπως ρητώς διατάχθηκε από τον διοικητή της.
Η βεβαιότητα που εκφράζω προκύπτει από τα γεγονότα που αναφέρονται στην Έκθεση Πλαστήρα, από το δρομολόγιο που ακολούθησε το Απόσπασμα Πλαστήρα για να φθάσει στον Σιδηροδρομικό Σταθμό Μπαλ Μαχμούτ [...] και τέλος από την κατάθεση του Πυροβολάρχη Λοχαγού Τούντα στην Ανακριτική Επιτροπή Επιχειρήσεων Μικράς Ασίας. Οι διάφοροι συγγραφείς και γενικά όσοι ασχολούνταν με τα γεγονότα της ήττας και της καταστροφής πίστευαν ότι το Απόσπασμα Πλαστήρα έφθασε στον Σιδηροδρομικό Σταθμό του Μπαλ Μαχμούτ από την γέφυρα του ρέματος Ακάρ, που βρίσκεται στο μέσο περίπου της καροποίητης οδού που συνδέει το χωριό Μπαλ Μαχμούτ με τον ομώνυμο Σιδηροδρομικό Σταθμό. Η γέφυρα αυτή βρίσκεται Νοτιοδυτικά του Κιοπρουλού, εκτός της ομώνυμης κοιλάδας και σε απόσταση 4,5 χλμ. από το Κιοπρουλού σε ευθεία γραμμή. Στην περίπτωση που το Απόσπασμα Πλαστήρα διερχόταν από την αναφερόμενη γέφυρα, ο Πλαστήρας θα ανέφερε ως σημείο αναφοράς για τον προσδιορισμό της θέσης της γέφυρας το χωριό Μπαλ Μαχμούτ και όχι το χωριό Κιοπρουλού που βρίσκεται σε απόσταση 4,5 χλμ. μακριά από την γέφυρα. Δηλαδή θα ανέφερε ότι «διελθόντες διά της Βορείως Μπαλ Μαχμούτ ξύλινης γέφυρας αφικόμεθα εις Σ. Σταθμόν Μπαλ Μαχμούτ»
Ο Πλαστήρας όμως είναι σαφέστατος στην Έκθεσή του:
«μεθ’ ο διελθόντες διά της Νοτίως Κιουπρουλού ξυλίνης γέφυρας αφικόμεθα περί την 24ην ώραν εις Σ. Σταθμόν Μπαλ Μαχμούτ»
Η Νοτίως του Κιοπρουλού ξύλινη γέφυρα επί του ρέματος Ακάρ δεν σημειώνεται στα σχεδιαγράμματα του τόμου «Υποχωρητικοί Αγώνες των Α΄ και Β΄ Σωμάτων Στρατού», σύγγραμμα της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού, και ως εκ τούτου υπήρχε ένα ερώτημα αναφορικά με το που βρισκόταν η θέση της. Μετά από έρευνα, η θέση της Νοτίως του Κιοπρουλού γέφυρας βρέθηκε σημειωμένη -εντύπως- σε χάρτη της Χαρτογραφικής Υπηρεσίας Στρατού που είχε επισυναφθεί σε Υπόμνημα που υπέβαλε ο Υποστράτηγος Χαράλαμπος Λούφας το 1926 στην Ανακριτική Επιτροπή Ελέγχου Δοσιλόγων. Η θέση της βρίσκεται Ελαφρώς Νοτιοδυτικά του χωριού Κιοπρουλού και σε απόσταση 1 χλμ. περίπου από αυτό.
Κατόπιν του προσδιορισμού της θέσης της Νοτίως του Κιοπρουλού ξύλινη γέφυρας προσδιορίστηκε και το δρομολόγιο που ακολούθησε το Απόσπασμα Πλαστήρα από τα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού μέχρι τον Σιδηροδρομικό Σταθμό Μπαλ Μαχμούτ:
Το Απόσπασμα Πλαστήρα διήλθε από τα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού κατέβηκε στην ομώνυμη κοιλάδα, όπου θα συγκεντρωνόταν η IV Μεραρχία, αλλά δεν στάθμευσε στον εν λόγω χώρο προκειμένου ο Πλαστήρας (α) να αναφέρει στον διοικητή της IV Μεραρχίας ότι Νοτίως Κιοπρουλού η Μεραρχία δεν καλυπτόταν από το Απόσπασμά του, αλλά από το «23ο Σύνταγμα Πεζικού» και (β) να λάβει διαταγές. Το Απόσπασμα Πλαστήρα συνέχισε την κίνησή του, πέρασε Βόρεια του ρέματος Ακάρ από τη γέφυρα Νοτίως του χ. Κιοπρουλού, κινήθηκε περί τα 2,5 χλμ. Δυτικά και στάθμευσε στον Σιδηροδρομικό Σταθμό Μπαλ Μαχμούτ, παραπλεύρως του Ι/23 Τάγματος Πεζικού του Ταγματάρχη Διάμεση, φίλου του Πλαστήρα .
Το δρομολόγιο που ακολούθησε το Απόσπασμα Πλαστήρα το περιγράφει και ο διοικητής της μίας εκ των δύο Πυροβολαρχιών του Αποσπάσματος Λοχαγός Τούντας στην κατάθεσή του στην Ανακριτική Επιτροπή Επιχειρήσεων Μικράς Ασίας:
«Την 17ην ώραν η Μοίρα μας (ΧΙΙΙα ΜΟΠ) ηκολούθησε το 1ον Τάγμα του αποσπάσματος όπερ κατηυθύνθη προς Μπαλ Μαχμούτ. Το ακολουθητέον δρομολόγιον ήτο δύο χιλιόμετρα Δυτικώς Τσακιρσαζ, δυτικώς Κιουπρουλού προς Σιδηρ/κόν Σταθμόν Μπαλ Μαχμούτ»
Ο Τούντας είναι σαφέστατος. Το Απόσπασμα Πλαστήρα πέρασε από την κοιλάδα του Κιοπρουλού. Αν δεν πέρναγε θα έγραφε «Δυτικώς Τσακιρσαζ, Μπαλ Μαχμούτ – Σιδηροδρομικό Σταθμό Μπαλ Μαχμούτ». Το Μπελ Τεπέ βρίσκεται Δυτικά του Τσακιρσάζ όπου στάθμευε η ΧΙΙΙα ΜΟΠ πριν την 13η Αυγούστου. Το ορεινό δρομολόγιο από το Τσακιρσάζ προς Βορρά κατευθύνεται προς τον αυχένα των υψωμάτων Νοτίως Κιοπρουλού και από εκεί κατέρχεται στην κοιλάδα του Κιοπρουλού.
Ο Τούντας στην κατάθεσή του περιγράφει τα γεγονότα με λόγο μεστό, λακωνικό. Πίσω από τις αναφορές του κρύβονται αλήθειες. Στην παραπάνω παράγραφο της κατάθεσής του λέει κάτι το εξαιρετικά σημαντικό. Αναφέρει ότι η ΧΙΙΙα ΜΟΠ την 17η ώρα ακολούθησε το 1ο Τάγμα Ευζώνων, το οποίο είχε λάβει εντολή να κινηθεί και να σταθμεύσει στον Σιδηροδρομικό Σταθμό Μπαλ Μαχμούτ. Όχι στα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού. Η κατάθεση του Τούντα έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την αναφερόμενη στην Έκθεσή Πλαστήρα 18.00 ώρα, ως ώρα που ο Πλαστήρας έλαβε την διαταγή σύμπτυξης της IV Μεραρχίας: «Περί την 18ην ώραν εγκαθιστώντες προφυλακάς διά την νύκτα (στο Μπελ Τεπέ), λαμβάνομεν παρά της IV Μεραρχίας διά του παρ’ αυτή συνδέσμου Αξιωματικού μας, την κάτωθι διαταγήν». Με βάση την αναφορά του Τούντα προκύπτει ότι ο Πλαστήρας είχε αποφασίσει να υποχωρήσει στον Σιδηροδρομικό Σταθμό Μπαλ Μαχμούτ πριν ακόμη λάβει την διαταγή της IV Μεραρχίας. Υπάρχει όμως και ένα αλλά. Τίποτε δεν είναι βέβαιο στην Έκθεση Πλαστήρα. Ότι αναφέρεται πολύ πιθανότατα δεν απηχεί την αλήθεια. Ο υπασπιστής του Πλαστήρα Ταγματάρχης Παπαθανασόπουλος με άρθρα του σε εφημερίδα του Αθηναϊκού τύπου κατηγορεί τον διοικητή της IV Μεραρχίας ότι έστειλε την διαταγή της στον Πλαστήρα έξι ώρες μετά την έκδοσή της με αποτέλεσμα να μην δώσει τον απαιτούμενο χρόνο στο Απόσπασμα να προετοιμαστεί. Είναι αληθές αυτό; Για ποιο λόγο η Μεραρχία να στείλει καθυστερημένα την διαταγή της στον Πλαστήρα όταν την είχε στείλει εγκαίρως στους άλλους διοικητές; Ήταν προς το συμφέρον της να καθυστερήσει να στείλει την διαταγή της στον Πλαστήρα; Μήπως ο Πλαστήρας έλαβε πολύ νωρίτερα από την ώρα που αναφέρει την διαταγή της IV Μεραρχίας; Άλλωστε την διαταγή την παρέλαβε από τον αξιωματικό του που είχε αποστείλει για σύνδεσμο στο Στρατηγείο της Μεραρχίας. Δεν τον ρώτησε πότε η Μεραρχία του παρέδωσε την διαταγή της; Εν πάση περιπτώσει η σχολιαζόμενη παράγραφος της κατάθεσης του Τούντα αποδεικνύει ότι ο Πλαστήρας είχε προαποφασίσει να συγκεντρώσει το Απόσπασμά του στον Σιδηροδρομικό Σταθμό Μπαλ Μαχμούτ και όχι να το εγκαταστήσει στα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού.
Συμπερασματικά: Η προειλημμένη απόφαση του Πλαστήρα να μην εκτελεί τις διαταγές της IV Μεραρχίας, υπό την όποια συνέχιζε να υπάγεται με βάση την διαταγή του Α΄ Σώματος Στρατού της 08.05 της 13ης Αυγούστου, να διακόψει αυθαίρετα την υπαγωγή του υπό την IV Μεραρχία και να αποκοπεί αυθαίρετα από την παράταξή της αποδεικνύεται από το δρομολόγιο που ακολούθησε το Απόσπασμα του μετά την διέλευσή του από τα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού, από την μη στάθμευση του Αποσπάσματος στην κοιλάδα του Κιοπρουλού, και τέλος την μετακίνηση και στάθμευση του Αποσπάσματός του στον Σιδηροδρομικό Σταθμό του Μπαλ Μαχμούτ, 3,5 περίπου χλμ. μακριά -σε ευθεία γραμμή- από το χωριό Κιοπρουλού, όπου θα εγκαθίστατο το Στρατηγείο IV Μεραρχίας. Είναι τόσο τραγικές οι ενέργειές του Πλαστήρα που φθάνει στο σημείο να μην ενημερώσει την διοίκηση της IV Μεραρχίας, έστω διά ενός δεκανέα αγγελιοφόρου, ότι δεν καλύπτεται από το Απόσπασμά του Νοτίως Κιοπρουλού. Αντίστοιχη περίπτωση Έλληνα Συνταγματάρχη, διοικητή Συντάγματος Πεζικού, που εγκατέλειψε ακάλυπτη την Μεραρχία στην οποία υπαγόταν, που διέκοψε αυθαίρετα την υπαγωγή του υπό την διοίκησή της και αποκόπηκε αυθαίρετα από την παράταξή της δεν υπάρχει στην ιστορία του Ελληνικού Στρατού.
Ο Πλαστήρας αναφέρει στην Έκθεσή του ότι μετέφερε το Απόσπασμά του στον Σιδηροδρομικό Σταθμό του Μπαλ Μαχμούτ, επειδή οι άνδρες του ήταν εξαντλημένοι από την διήμερη μάχη. Η δικαιολογία του είναι το λιγότερο αφελής, αφού στην εξάντληση των ανδρών του πρόσθεσε ακόμη ~7 χλμ. πορείας από τα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού μέχρι τον Σιδηροδρομικό Σταθμό του Μπαλ Μαχμούτ.
Ο Πρόεδρος της Ανακριτικής Επιτροπής Ελέγχου Δοσιλόγων Στρατηγός Μοσχόπουλος σημείωσε στο περιθώριο του δακτυλογραφημένου αντιγράφου της Έκθεσης Πλαστήρα: «Δικαιολογία ανεπαρκής διά τόσον σοβαράν παραβίασιν της διαταγής».Όμως όλοι ήταν σωματικά και ψυχικά καταπονημένοι το βράδυ της 14ης Αυγούστου και πολύ περισσότερο αυτοί που ενεπλάκησαν στην μάχη με την έναρξή της, την 05.00 ώρα της 13ης Αυγούστου, και δέχθηκαν επί μιάμιση ώρα τον καταιγισμό του τουρκικού πυροβολικού. Ο Πλαστήρας ενέπλεξε στην μάχη (κάτω και Δυτικά του Καλετζίκ) έναν ενισχυμένο Λόχο του περί την 11.00 ώρα της 13ης Αυγούστου. Το Ι/42 Τάγμα Ευζώνων έφθασε στο Κ.Α. Καμελάρ την 12.00 ώρα και δεν το ενέπλεξε στην μάχη. Το ΙΙΙ/42 Τάγμα Ευζώνων αντεπιτέθηκε στο Καλετζίκ το πρωί της 14ης Αυγούστου εξ ιδίας πρωτοβουλίας του διοικητή του. Το αναφέρει εμφαντικά ο ίδιος ο διοικητής του Τάγματος Ταγματάρχης Τερτίκας στην κατάθεσή του στην Ανακριτική Επιτροπή Ελέγχου Δοσιλόγων. Το Απόσπασμα Πλαστήρα διένυσε μέχρι τα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού ~8 χλμ. σε ευθεία γραμμή. Τα 8ο και 11ο Συντάγματα έπρεπε πρώτα να απαγκιστρωθούν από την στενή εμπλοκή τους με τον εχθρό και στη συνέχεια διένυσαν αποστάσεις πλέον των 30 χλμ. για φθάσουν στο Κιοπρουλού. Δύο Τάγματα του 8ου Συντάγματος έφθασαν την 03.00 ώρα της 15ης Αυγούστου στο Γκετζέκ Χαμάμ, υπό συνθήκες αφάνταστης συμφόρησης των δρομολογίων, επί των οποίων υποχωρούσαν Μονάδες της ΧΙΙ Μεραρχίας και Μη Μεραρχιακές Μονάδες του Α΄ Σώματος.
Το Απόσπασμα Πλαστήρα στον Σιδηροδρομικό Σταθμό Μπαλ Μαχμούτ – Η ειρωνεία των πραγμάτων
Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας δεν κάλυψε την Μεραρχία του ως όφειλε. Σταθμεύοντας όμως στον Σιδηροδρομικό Σταθμό του Μπαλ Μαχμούτ από καλύπτων βρέθηκε καλυπτόμενος. Καλυπτόταν από το ΙΙ/23 Τάγμα Μαυρομιχάλη που είχε εγκατασταθεί στο ύψωμα Τακλί Τεπέ Νοτιοανατολικά του Σιδηροδρομικού Σταθμού, από ένα Λόχο του 23ου Συντάγματος που είχε εγκατασταθεί Νοτίως του Μπαλ Μαχμούτ και από το ΙΙΙ/4 Τάγμα Πεζικού, υπό τον Ταγματάρχη Πρεμέτη, που είχε εγκατασταθεί αμυντικά στο ύψωμα 1220 Βορειοδυτικά του χωριού Μπαλ Μαχμούτ. Εξαιρετικά ενδιαφέρουσες καταστάσεις! Ο Πλαστήρας γνώριζε πολύ καλά ότι καλυπτόταν εν αντιθέσει με την διοίκηση της IV Μεραρχίας που αγνοούσε ότι ήταν ακάλυπτη. Ο Ταγματάρχης Διάμεσης που αντικαθιστούσε μέχρι εκείνη την ώρα τον ασθενούντα Λούφα ενημέρωσε τον Πλαστήρα περί των θέσεων που είχε καταλάβει το 23ο Σύνταγμα.
Η δύναμη του Πλαστήρα που έφθασε στον σιδηροδρομικό σταθμό του Μπαλ Μαχμούτ ανερχόταν σύμφωνα με την Έκθεσή του σε 27 αξιωματικούς και 1.595 οπλίτες. Επίσης κατά την Έκθεσή του οι απώλειές του ανέρχονταν σε 43 αξιωματικούς και 1.380 οπλίτες, εκ των οποίων οι 460 ήταν νεκροί. Προφανώς ένας αριθμός από τους απόντες ήταν πεσόντες ή τραυματίες της αμυντικής μάχης. Σύμφωνα όμως με εκτιμήσεις μου οι περισσότεροι ήταν φυγάδες, ή αποκοπέντες και εγκαταληφθέντες.
[...]
… εις μικράς μεν ατυχίας ευρεθήσεται φίλος, εις μεγίστην δε και επιμένουσαν συμφοράν μηδείς σε πλανήση , φίλος ουκ έσται . ( Στρατηγικόν Κεκαυμένου )
Re: Αίτια αποτυχίας ΕΣ κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία
συνέχεια απ' το προηγούμενο
SpoilerShow
Ο Πλαστήρας μετακινεί το Απόσπασμά του 3 χλμ. Δυτικά του Σιδηροδρομικού Σταθμού του Μπαλ Μαχμούτ
Τη 02.30 ώρα της 15ης Αυγούστου ο διοικητής του 23ου Συντάγματος Πεζικού, Συνταγματάρχης Λούφας διέταξε τις δυνάμεις του που βρίσκονταν Νοτίως του ρέματος Ακάρ (ΙΙ/23 Τάγμα Μαυρομιχάλη και 2 Λόχοι Πεζικού) να αποχωρήσουν από τις θέσεις τους και να συμπτυχθούν στα υψώματα Βορείως του ρέματος. Το ΙΙ/23 Τάγμα και ο Λόχος που βρισκόταν στον πεδινό διάδρομο του Μπαλ Μαχμούτ αποχώρησαν από τις θέσεις τους την 04.30 ώρα. Το Τάγμα Πρεμέτη δεν έλαβε διαταγή να συμπτυχθεί και παρέμεινε επί του υψώματος 1220 … μάλλον επειδή δεν ήταν οργανικό του 23ου Συντάγματος μπορούσε να θυσιαστεί!
Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας αντιλήφθηκε την αποχώρηση του ΙΙ/23 Τάγματος Μαυρομιχάλη και του 1/23 Λόχου από το ύψωμα Τακλί Τεπέ και τον πεδινό διάδρομο του Μπαλ Μαχμούτ αντίστοιχα, επειδή τα τμήματα αυτά πέρασαν εγγύς του Σιδηροδρομικού Σταθμού του Μπαλ Μαχμούτ για να ανέλθουν στα υψώματα Βορείως του ρέματος Ακάρ. Την αποχώρησή τους την αναφέρει στην Έκθεσή Πεπραγμένων του:
«Παρατηρούμεν όμως ότι και αι προφυλακαί του 23ου Συν/τος αποσύρονται»
Η παραπάνω καταχώριση στην Έκθεση Πλαστήρα, όπως και άλλες παρόμοιες που θα ακολουθήσουν, προλειαίνουν το έδαφος για δείξουν ότι ο Πλαστήρας αποφάσισε να αποχωρήσει από την περιοχή επειδή όλοι αποχωρούν. Στην πραγματικότητα όμως καταδικάζει ο ίδιος τον εαυτό του για την λιποταξία του ενώπιον του εχθρού που θα ακολουθήσει.
Ο Πλαστήρας ασφαλώς αντιλήφθηκε ότι μετά την αποχώρηση των τμημάτων του 23ου Συντάγματος από την Νοτίως του ρέματος Ακάρ περιοχή δεν υπήρχε πλέον καμία Ελληνική δύναμη που να καλύπτει έστω και μερικώς την IV Μεραρχία. Η IV Μεραρχία είχε μείνει ΕΝΤΕΛΩΣ ΑΚΑΛΥΠΤΗ από την κατεύθυνση Νοτίως του Κιοπρουλού και δεν το γνώριζε. Ο Πλαστήρας μολονότι αντιλαμβάνεται την σαφή απειλή που διαγραφόταν πλέον κατά της IV Μεραρχίας σε ουδεμία ενέργεια προβαίνει για να την αντιμετωπίσει. Παραμένει παγερά αδιάφορος. Δεν αποφασίζει δηλαδή να ανεβάσει το Απόσπασμά του, ή ένα Τάγμα του τουλάχιστον, στα υψώματα νοτιοδυτικά του Κιοπρουλού. Όλως αντιθέτως θεωρεί ότι η αποχώρηση του Τάγματος Μαυρομιχάλη άφησε ακάλυπτο και το Απόσπασμά του. Αυτό μας λέει στην πραγματικότητα. Κατόπιν τούτου μετακινεί το Απόσπασμά του τρία χιλιόμετρα δυτικά του σιδηροδρομικού σταθμού του Μπαλ Μαχμούτ προκειμένου να καλύπτεται από το Τάγμα Πρεμέτη που συνεχίζει να βρίσκεται επί του υψώματος 1220. Με τη μετακίνηση αυτή αυξάνει και την απόσταση που τον χωρίζει από την IV Μεραρχία στα 7,5 χλμ. σε ευθεία γραμμή. Είναι προφανές ότι διαχωρίζει πλήρως τη θέση του από την τύχη της IV Μεραρχίας. Η πλήρης αποκοπή του από την παράταξη της IV Μεραρχίας, αλλά και από αυτή του Α΄ Σώματος Στρατού, δεν θα αργήσει.
Ο Πλαστήρας αποκρύπτει στην Έκθεσή του την μετακίνηση του Αποσπάσματός του 3 χλμ. Δυτικά του Σιδηροδρομικού Σταθμού Μπαλ Μαχμούτ
Ο Πλαστήρας δεν αναφέρει ευθέως στην Έκθεσή του την μετακίνηση του Αποσπάσματός του 3 χλμ. Δυτικά του Σιδηροδρομικού Σταθμού Μπαλ Μαχμούτ. Την αναφέρει όμως ο διοικητής της μίας εκ των δύο Πυροβολαρχιών του, Λοχαγός Τούντας, στην κατάθεσή του το 1923 στην Ανακριτική Επιτροπή Επιχειρήσεων Μικράς Ασίας (Επιτροπή Υποστράτηγου Κ. Μαζαράκη), όπου καταθέτει:
«το απόσπασμα είχε σταθμεύσει εν τω Σιδ/κώ σταθμώ Μπαλ Μαχμούτ. Ενταύθα περέμεινε το απόσπασμα μέχρι του λυκαυγούς ότε απεσύρθη τρία χιλιόμετρα Δυτικότερον και εκαλύφθη εν τηνι χαράδρα μέχρι της 7ης ώρας, ότε εξηκολούθησεν την κίνησίν του προς Δυσμάς»
Είναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι ο Τούντας στην κατάθεσή του στην Ανακριτική Επιτροπή αποστασιοποιείται σε κρίσιμα σημεία από τα αναφερόμενα στην Έκθεση Πλαστήρα. Την δεκαετία του 1960, αντιστράτηγος ε.α. πλέον, με επιστολή του στην εφημερίδα ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ θα αποστασιοποιηθεί από αναφορές του Πλαστήρα που δόθηκαν σε συνέντευξή του σε δημοσιογράφο της εφημερίδας σχετικά με τον αιφνιδιασμό που υπέστη το Απόσπασμα στην χαράδρα Χατζηλάρ.
Την μετακίνηση του Αποσπάσματος Πλαστήρα 3 χλμ. Δυτικά του Σιδηροδρομικού Σταθμού Μπαλ Μαχμούτ την αναφέρει επίσης ο Συνταγματάρχης Λούφας κατά την εξέτασή του από τον Πρόεδρο της Ανακριτικής Επιτροπής Επιχειρήσεων Μικράς Ασίας:
«προ του λυκαυγούς της 15ης Αυγούστου αντελήφθην ότι παρά την Σιδ. γραμμήν, δυόμιση έως 3 χιλιόμετρα δυτικώς του Σιδ. Σταθμού Μπαλ Μαχμούτ εστάθμευε το απόσπασμα της ΧΙΙΙ Μεραρχίας το υπό τον Συν/χην Πλαστήρα. Ο χώρος, εφ’ ο τούτο εστάθμευε ευρίσκετο όπισθεν του υψώματος εφ’ ου ήτο ανεπτυγμένον το Τάγμα Πρεμέτη και περί τα 250 μέτρα προ του υψώματος εφ’ ου ευρισκόμην εγώ»
Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας αποφεύγει να αναφέρει στην Έκθεσή του τη μετακίνηση του Αποσπάσματός 3 χλμ. Δυτικά του Σιδηροδρομικού Σταθμού Μπαλ Μαχμούτ, προφανέστατα για να αποκρύψει την πρόθεσή του να αποκοπεί πλήρως από την διοίκηση της IV Μεραρχίας. Όμως η μετακίνηση του Αποσπάσματός προκύπτει εμμέσως πλην σαφώς από την ακόλουθη αναφορά στην Έκθεση Πεπραγμένων του:
«Περί την 6ην πρωινήν ώραν το Τάγμα Πρεμέτη της Ι Μεραρχίας εγκατεστημένον εν προφυλακαίς εις τας Νοτίως Σ. Σταθμού Μπαλ Μαχμούτ υψώματα τρέπεται εις φυγήν, εγκαταλείψαν τας θέσεις του όλως αδικαιολογήτως προ 25 ιππέων του εχθρού οίτινες καταλαμβάνουσι τας εγκαταληφθείσας θέσεις και βάλουσιν ανεπιτυχώς κατά των Μεταγωγικών μας. Το Τάγμα Βεντήρη (23ου Συντάγματος) μόλις κατορθώνει να αποσυρθεί ίνα μην αποκοπεί».
Κατ’ αρχάς το ύψωμα 1.220 δεν βρίσκεται Νότια του Σιδηροδρομικού Σταθμού Μπαλ Μαχμούτ αλλά Νοτιοδυτικά. Το ύψωμα αυτό στο ύψος των 1.200 μ. σχηματίζει χαρακτηριστικό επίμηκες οροπέδιο το κέντρο του οποίου απέχει 3,3 χλμ. περίπου από τον Σιδηροδρομικό Σταθμό Μπαλ Μαχμούτ . Προφανώς η προσβολή των Μεταγωγικών του Αποσπάσματος Πλαστήρα από τα τυφέκια των 25(!) Τούρκων ιππέων θα ήταν αδύνατη αν το Απόσπασμα συνέχιζε να βρίσκεται στο Σιδηροδρομικό Σταθμό του Μπαλ Μαχμούτ. Θα ήταν δυνατή μόνο αν το Απόσπασμα είχε μετακινηθεί περί τα 3 χλμ Δυτικά.
Η αναφορά του Πλαστήρα ότι το Τάγμα Πρεμέτη τράπηκε σε αδικαιολόγητη φυγή είναι ενδιαφέρουσα. Κατά τον Πλαστήρα όσοι δεν εκτελούν το καθήκον τους είναι αδικαιολόγητοι και πρέπει να ριφθούν στο πυρ το εξώτερον … εκτός του ιδίου που μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν είχε εκτελέσει καμία απολύτως διαταγή της IV Μεραρχίας και είχε διαπράξει σοβαρά στρατιωτικά εγκλήματα ενώπιον του εχθρού. Ο Πρεμέτης ήταν αδικαιολόγητος που τον άφησε ακάλυπτο προ 25 ιππέων του εχθρού, ενώ αυτός που άφησε μία ολόκληρη Μεραρχία ακάλυπτη ήταν .. δικαιολογημένος. Το όνομα του Πρεμέτη χάθηκε από την ιστορία, όπως και πολλών άλλων που έρριψε στο πυρ το εξώτερον ο Πλαστήρας. Μεταξύ αυτών όλους τους αξιωματικούς του 35ου Συντάγματος Πεζικού. Υπόψη ότι ο διοικητής του 35ου Συντάγματος τραυματίστηκε, δύο διοικητές Ταγμάτων τραυματίστηκαν, ο ένας στο Καλετζίκ και ο έτερος μαχόμενος στον Πριονοειδή Βράχο και ο τρίτος διοικητής Τάγματος εξαφανίστηκε. Προφανώς φονεύτηκε.
Και το ερώτημα: Για ποιο λόγο ο ηρωικός Πλαστήρας δεν ανακατέλαβε το ύψωμα το ύψωμα 1.220 στέλνοντας έναν Ουλαμό του (2 Διμοιρίες) για να εκδιώξει τους 25 Τούρκους ιππείς; Επιβαλλόταν να το ανακαταλάβει; Ασφαλώς ναι.
Ο Πλαστήρα όμως σκεφτόταν διαφορετικά: Αφού δεν καλυπτόταν πλέον από το Τάγμα Πρεμέτη έπρεπε να αποχωρήσει και ο ίδιος προκειμένου να απομακρυνθεί από τις τουρκικές δυνάμεις. Η άνευ διαταγής υποχώρηση του Αποσπάσματος Πλαστήρα από την Βορείως του υψώματος 1.220 στενωπό θα παρουσιαστεί αναλυτικά στην συνέχεια.
Η αυθαίρετη απόφαση του Πλαστήρα να διακόψει την υπαγωγή του υπό την IV Μεραρχία και να εγκαταλείψει τον τομέα ενεργείας της συνιστά στρατιωτικό έγκλημα
Κατ’ αρχάς πρέπει να σημειώσουμε ότι με βάση την διαταγή συμπτύξεως του Α΄ Σώματος Στρατού της 14ης Αυγούστου η IV Μεραρχία θα συμπτυσσόταν στα υψώματα Κιοπρουλού. «IV Μεραρχία εις υψώματα Κιοπρουλού, Ι μετά VII και ΧΙΙ εκατέρωθεν». Επίσης η IV Μεραρχία στην δική της διαταγή συμπτύξεως καθόριζε ότι το Απόσπασμα Πλαστήρα και το 26ο Σύνταγμα Πεζικού θα εγκαθίσταντο στα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού, με τις λοιπές δυνάμεις της Μεραρχίας να συγκεντρώνονται στην κοιλάδα του Κιοπρουλού. Με βάση αυτές τις διαταγές προσδιορίζονταν σαφώς και τα όρια του νέου τομέα της IV Μεραρχίας. Αριστερό όριο η σκυρόστρωτη οδός Αφιόν Καραχισάρ – Αραπλί Τσιφλίκ και δεξιό όριο το ύψωμα Τακλί Τεπέ. Εντός αυτών των ορίων έπρεπε να βρίσκονται και να ενεργούν οι δυνάμεις της IV Μεραρχίας.
Η διέλευση του Αποσπάσματος Πλαστήρα από την κοιλάδα του Κιοπρουλού, η μη παραμονή του στον χώρο της κοιλάδας όπου θα συγκεντρωνόταν η IV Μεραρχία –υπό την οποία συνέχιζε να υπάγεται- η μετακίνησή του εκτός της κοιλάδας, δηλαδή εκτός των ορίων του τομέα ενεργείας της IV Μεραρχίας, και η στάθμευσή του στον Σιδηροδρομικό Σταθμό Μπαλ Μαχμούτ προσδιορίζουν σαφέστατα την πρόθεση του Πλαστήρα να διακόψει την υπαγωγή του υπό την IV Μεραρχία. Η πρόθεση του αυτή επιβεβαιώνεται από την μη ενημέρωση της IV Μεραρχίας περί της θέσης που έχει σταθμεύσει το Απόσπασμά του. Ο διοικητής της IVΜεραρχίας αγνοούσε που βρίσκεται το Απόσπασμα Πλαστήρα. Η αναφορά του Πλαστήρα ότι προσπάθησε να συνδεθεί με την IV Μεραρχία είναι έωλη. Το Στρατηγείο της Μεραρχίας είχε σταθμεύσει 200 μέτρα Ανατολικά της Βορείως του χωριού Κιοπρουλού γέφυρας του ρέματος Ακάρ. Αν ήθελε να συνδεθεί με την IV Μεραρχία όφειλε να παραμείνει στην κοιλάδα του Κιοπρουλού, ή τουλάχιστον να αποστείλει σύνδεσμο αξιωματικό στο στρατηγείο της Μεραρχίας. Ουδέν εξ αυτών έκανε. Ο Πλαστήρας προφανώς διέκοψε αυθαίρετα το σύνδεσμό του με την IV Μεραρχία. Τέλος η μετακίνηση του Αποσπάσματος Πλαστήρα 3 χλμ. Δυτικά του Σιδηροδρομικού Σταθμού Μπαλ Μαχμούτ επιβεβαιώνει εμφαντικά την αυθαίρετη διακοπή από τον Πλαστήρα της υπαγωγής του υπό την διοίκηση της IV Μεραρχίας.
Όταν το Απόσπασμα Πλαστήρα στάθμευσε στον Σιδηροδρομικό Σταθμό Μπαλ Μαχμούτ βρισκόταν οριακά εκτός των ορίων του τομέα της IV Μεραρχίας. Με την μετακίνηση του όμως 3 χλμ. Δυτικά της προτέρας θέσης του έχει πλέον εγκαταλείψει αυθαίρετα τον σαφώς προσδιορισμένο τομέα ενεργείας της IV Μεραρχίας. Με όρους της πανάρχαιας ιστορίας μας μπορούμε να πούμε ότι είχε εγκαταλείψει την παράταξη της IV Μεραρχίας προκειμένου να φέρουμε στη μνήμη μας τον όρκο των αρχαίων Αθηναίων εφήβων: «Ου καταισχυνώ τα όπλα τα ιερά, ουδ’ εγκαταλείψω τον παραστάτην ότω αν στοιχήσω».
Οι παραπάνω αυθαίρετες ενέργειες του Πλαστήρα συνιστούν τα εξής στρατιωτικά εγκλήματα:
1ο. Το Απόσπασμα Πλαστήρα με βάση την διαταγή του Α΄ Σώματος Στρατού της 08.05 ώρας της 13ης Αυγούστου τέθηκε υπό τις διαταγές της IV Μεραρχίας και μόνο το Α΄ Σώμα Στρατού μπορούσε να διακόψει αυτή την υπαγωγή. Η αυθαίρετη διακοπή από τον Πλαστήρα της υπαγωγής του υπό την IV Μεραρχία προδήλως παραβίασε ρητή εντολή του Α΄ Σώματος Στρατού. Το διαπραχθέν στρατιωτικό έγκλημα περιγράφεται στον Σ.Π.Κ. του 1860:
«Άρθρον 208. Πας στρατιωτικός, όστις παραβή ή εκβιάσει στρατιωτικήν εντολήν τιμωρείται α΄) με φυλάκισιν εν φρουρίω, γενομένης της πράξεως ενώπιον του εχθρού… Εάν δε ο ένοχος είναι αξιωματικός, με έκπτωσιν και φυλάκισιν ενός έως πέντε ετών»
2ο. Η αυθαίρετη και σαφής γεωγραφικά μετακίνηση του Αποσπάσματος Πλαστήρα εκτός των ορίων του τομέα της IV Μεραρχίας, αρχικά στον Σιδηροδρομικό Σταθμό Μπαλ Μαχμούτ και στη συνέχεια 3 χλμ. Δυτικότερα προσδιορίζει την διάπραξη ενός άλλου στρατιωτικού εγκλήματος που περιγράφεται στο ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΠΕΜΠΤΟΝ του Σ.Π.Κ. 1860 και αφορά τα εγκλήματα της φυγοστρατείας, λειποταξίας και αυτομολίας.
Δ΄. Αυτομολία ή επί παρουσία του εχθρού λιποταξία
«Άρθρ. 228. Πας στρατιωτικός ή προσκολλημένος εις τον στρατόν και εις την ακολουθίαν αυτού, όστις άνευ εγγράφου αδείας ή εγγράφου διαταγής του ανωτέρου του … διαβή τα υπό του διοικητού του στρατού, εις ον ούτος ανήκει, ορισθέντα όρια κατά τα μέρη δι’ ων δύναται να κοινωνήσει μετά του εχθρού, … θεωρείται ως ένοχος αυτομολίας εις τον εχθρόν, και τιμωρείται με θάνατον και στρατιωτικήν καθαίρεσιν»
«Άρθρ. 229. Εις πάσαν άλλην περίπτωσιν ο λειποτακτήσας επί παρουσία του εχθρού τιμωρείται με φυλάκισιν εν φρουρίω»
Ενδεχομένως το διαπραχθέν στρατιωτικό έγκλημα να περιγράφεται από το ακόλουθο άρθρο του Σ.Π.Κ. 1860:
«Άρθρ. 202. Πας στρατιωτικός, όστις εγκατέλιπε την θέσιν του τιμωρείται με θάνατον, εάν έγεινεν η εγκατάλειψις ενώπιον του εχθρού»
Εν πάση περιπτώσει ο Πλαστήρας με την αυθαίρετη διακοπή του συνδέσμου του με την IV Μεραρχία υπό την οποία υπαγόταν, με την αυθαίρετη μετακίνηση του Αποσπάσματός του σε μεγάλη απόσταση εκτός των ορίων του τομέα της IV Μεραρχίας, που σηματοδοτεί και την εγκατάλειψη της παράταξης της Μεραρχίας του, και τέλος με την μη γνωστοποίηση στην IV Μεραρχία της θέσης του είναι αυταπόδεικτο ότι διέπραξε βαρύτατο στρατιωτικό έγκλημα, όπως και αν αυτό προσδιορίζεται στον ισχύοντα τότε Σ.Π.Κ. του 1860.
Ο Πλαστήρας εγκαταλείπει την παράταξη της IV Μεραρχίας και του Α΄ Σώματος Στρατού και φεύγει άνευ διαταγής και εχθρικής πίεσης προς το Τουμλού Μπουνάρ
Ο Πλαστήρας επιδιώκει να δικαιολογήσει την φυγή του προς το Τουμλού Μπουνάρ (που θα ακολουθήσει) ισχυριζόμενος ότι παρά τις προσπάθειές του δεν έλαβε διαταγές από την IV Μεραρχία
Εκ της Εκθέσεως Πλαστήρα:
«Εις μάτην καθ’ όλην την διάρκειαν της νυκτός προσπαθούμεν να συνδεθώμεν μετά της IV Μεραρχίας προς λήψιν διαταγών. Αλλ’ ούτε και τα εις Κιοπρουλού συγκεντρωθέντα τμήματά της είχον λάβη τοιαύτας. Το 26ον Σύν/μα δεν κατορθώσαμεν να συναντήσωμεν εις τας ορισθείσας θέσεις του».
Η παραπάνω καταχώριση στην Έκθεση Πλαστήρα δεν έχει καμία απολύτως αξία. Αποτελεί άθροιση ψευδοαναφορών με σκοπό την συκοφάντηση της διοίκησης της IV Μεραρχίας και την κάλυψη των στρατιωτικών εγκλημάτων που διέπραξε. Ο Πλαστήρας μετά από δύο παραγράφους της Έκθεσής του θεωρεί ότι έχουν διαγραφεί από την μνήμη όσων θα μελετήσουν την Έκθεση Πεπραγμένων του, οι αναφορές του περί της μη εγκατάστασης του Αποσπάσματός του στα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού για την κάλυψη της IV Μεραρχίας ως είχε διαταχθεί, της μη παραμονής του στον χώρο που θα συγκεντρωνόταν η IV Μεραρχία στο Κιοπρουλού, της μη ενημέρωσης του Μεράρχου του ότι δεν καλυπτόταν από το Απόσπασμά του, αλλά «από το 23ο Σύνταγμα», της συγκέντρωσης του Αποσπάσματός του 7 χλμ. περίπου Δυτικά από το χώρο συγκέντρωσης της IV Μεραρχίας, δηλαδή της αυθαίρετης αποκοπής του από την διοίκηση IV Μεραρχίας, και τέλος ότι η θέση στάθμευσης του Αποσπάσματός του ήταν άγνωστη στην IV Μεραρχία. Υπόψη ότι ο κάθε στρατιωτικός οφείλει να τηρεί συνεχώς ενήμερο τον Αρχηγό του για τις ενέργειές του προς εκτέλεση της αποστολής που αυτός του ανέθεσε.
[Σημείωση: Η κάθε Μονάδα ήταν υποχρεωμένη να στείλει έφιππο αξιωματικό σύνδεσμο στον Σταθμό Διοικήσεως, ή στο Στρατηγείο της προϊσταμένης της διοίκησης προκειμένου να είναι δυνατή η αμφίδρομη μεταφορά διαταγών και αναφορών.]
Ο Πλαστήρας με τη σχολιαζόμενη καταχώριση στην Έκθεσή του επιδιώκει να περάσει το μήνυμα ότι έγινε φυγάς επειδή δεν έλαβε διαταγές από την IV Μεραρχία … και ως στερούμενος διαταγών έφυγε στο Τουμλού Μπουνάρ, 40 χλμ. περίπου Δυτικά από την παράταξη της Μεραρχίας του. Ο Πλαστήρας με βάση τη σχολιαζόμενη καταχώριση της Έκθεσής του παραδέχεται ότι τα τμήματα της IV Μεραρχίας, πλην βεβαίως του Αποσπάσματός του, συγκεντρώθηκαν στην κοιλάδα του Κιοπρουλού, αλλά αναφέρει ότι δεν είχαν λάβει διαταγές. Ο «ποιητής» θέλει να μας πει ότι αφού τα συγκεντρωθέντα τμήματα στο Κιοπρουλού δεν είχαν λάβει διαταγές, έτσι και εγώ δεν είχα λάβει. Σύμφωνα με την σχολιαζόμενη καταχώριση ο σύνδεσμός ή οι σύνδεσμοι που απέστειλε στο Κιοπρουλού συνάντησαν τα τμήματα της IV Μεραρχίας, όμως δεν μπόρεσαν να βρουν το Στρατηγείο της Μεραρχίας και έτσι δεν έλαβαν διαταγές. Δηλαδή από το Κιοπρουλού απουσίαζε μόνο το Στρατηγείο της Μεραρχίας, ενώ αυτό είχε φθάσει στο Κιοπρουλού την 02.00 ώρα της 15ης Αυγούστου. Επίσης αναφέρει ότι δεν κατόρθωσε να συνδεθεί με το 26ο Σύνταγμα του Αντισυνταγματάρχη Καλλιαγκάκη στις ορισθείσες από την IV Μεραρχία θέσεις.
Τα πραγματικά γεγονότα σχετικά με τη συγκέντρωση της IV Μεραρχίας στο Κιοπρουλού έχουν ως εξής:
α) Η άφιξη της IV Μεραρχίας στο Κιοπρουλού ολοκληρώθηκε την 02.00 ώρα της 15ης Αυγούστου. Το Στρατηγείο της στάθμευσε 200 μέτρα Ανατολικά της γέφυρας του ρέματος Βορείως Κιοπρουλού. Δύο Τάγματα του 8ου Συντάγματος δεν κατόρθωσαν να εισέλθουν στην κοιλάδα του Κιοπρουλού λόγω του ότι η οδός στα στενά του Γκετζέκ Χαμάμ ήταν κλειστή εξ αιτίας της απίστευτης συσσώρευσης αυτοκινήτων, κτηνών, πεδινών και βαρέων πυροβόλων, διάφορων βοηθητικών Μονάδων πεδινής σύνθεσης και 5.000 Αρμενίων.
β) Η IV Μεραρχία λίγο πριν την άφιξή της στο Κιοπρουλού απέστειλε 2 αξιωματικούς του επιτελείου της προς τα Αποσπάσματα Καλλιαγκάκη και Πλαστήρα με σκοπό να διαπιστώσουν αν αυτά είχαν εγκατασταθεί στις θέσεις τους και είχαν συνδεθεί μεταξύ τους. Ο αποσταλείς στο Απόσπασμα Καλλιαγκάκη επέστρεψε και ανέφερε ότι το Απόσπασμα είχε εγκατασταθεί στις προβλεπόμενες στη διαταγή της Μεραρχίας θέσεις και συνδέθηκε αριστερά (Ανατολικά) με την ΧΙΙ Μεραρχία, αλλά όχι με το Απόσπασμα Πλαστήρα. Ο αποσταλείς στο Απόσπασμα Πλαστήρα μετά από μεγάλη περιπλάνηση επέστρεψε την ώρα που η Μεραρχία άρχισε να κινείται προς τα Δυτικά και ανέφερε ότι ουδαμού συνάντησε το Απόσπασμα Πλαστήρα.
γ) Η IV Μεραρχία την 03.15 ώρα έλαβε την διαταγή επιχειρήσεων του Α΄ Σώματος Στρατού που καθόριζε τις αποστολές των δυνάμεών του για την 15η Αυγούστου. Η Μεραρχία θα υποχωρούσε επί του δρομολογίου γέφυρα Βορείως Κιοπρουλού – Τσατ Κουγιού – Μπασκιμσέ – Κιουτσούκιοϊ όπου και θα συγκεντρωνόταν αποτελώντας την εφεδρεία του Α΄ Σώματος Στρατού. Η θέση της IV Μεραρχίας στο Κιουτσούκιοϊ ήταν κομβικής σημασίας για την ολοκλήρωση του υποχωρητικού ελιγμού του Α΄ Σώματος Στρατού επειδή θα συνέδεε το Β΄ Σώμα Στρατού που συμπτύσσονταν Βορείως της σιδηροδρομικής γραμμής με τις Ι και VII Μεραρχίας που συμπτύσσονταν Νότια της σιδηροδρομικής γραμμής. Με την IV Μεραρχία συγκεντρωμένη στο Κιουτσούκιοϊ και έχοντας υπό τις διαταγές της 5 Συντάγματα Πεζικού και το σύνολο του Πυροβολικού της εκ 40 πυροβόλων, πιθανότατα θα ήταν αδύνατη η διάσπαση των Α΄ και Β΄ Σωμάτων Στρατού στις Ομάδες Τρικούπη και Φράγκου.
δ) Η IV Μεραρχία εξέδωσε διαταγή επιχειρήσεων την 04.00 ώρα. Την διαταγή της την έλαβαν σύμφωνα με τις Εκθέσεις τους ο διοικητής του 8ου Συντάγματος Αντισυνταγματάρχης Καρύδης την 05.00 ώρα και ο διοικητής του 35ου Συντάγματος Αντισυνταγματάρχης Παπαναγιώτου την 06.00 ώρα της 15ης Αυγούστου. Έκθεση του 11ου Συντάγματος δεν βρέθηκε. Το 8ο Σύνταγμα θα αποτελούσε την εμπροσθοφυλακή της Μεραρχίας.
Συμπερασματικά: Η άφιξη των Μονάδων της IV Μεραρχίας, όπως και του Στρατηγείου της στο Κιοπρουλού ολοκληρώθηκε την 02.00 ώρα της 15ης Αυγούστου. Η Μεραρχία εξέδωσε διαταγή επιχειρήσεων για την 15η Αυγούστου. Η διαταγή της Μεραρχίας παραλήφθηκε από τις υφιστάμενες διοικήσεις της, και από το Απόσπασμα Καλλιαγκάκη, πλην του Αποσπάσματος Πλαστήρα. Το Απόσπασμα Καλλιαγκάκη είχε ταχθεί στις θέσεις που του καθορίστηκαν. Ο Πλαστήρας δεν συνδέθηκε με τον Καλλιαγκάκη επειδή διήλθε από τα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού, χωρίς να εγκατασταθεί επ’ αυτών όπως προέβλεπε η αποστολή του. Το Απόσπασμα Πλαστήρα είχε αποκοπεί αυθαίρετα από την διοίκηση της IV Μεραρχίας και το λυκαυγές της 15ης Αυγούστου βρισκόταν 7 χλμ. περίπου Δυτικά του Κιοπρουλού. Ο διοικητής της IV Μεραρχίας αγνοούσε ότι η Μεραρχία του ήταν ακάλυπτη στα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού και επίσης αγνοούσε ότι το Απόσπασμα Πλαστήρα είχε εγκαταλείψει την παράταξη της Μεραρχίας του.
Τούτων λεχθέντων είναι προφανές ότι ο Πλαστήρας ψεύδεται ασυστόλως και καταφέρεται με την άνεση που του έδινε η απόλυτη και ανέλεγκτη άσκηση της κρατικής εξουσίας εναντίον όσων εκτέλεσαν το καθήκον τους υπό τις δυσμενέστατες συνθήκες που εξελίχθηκε η σύμπτυξη. Ο Καλλιαγκάκης που ήταν προσωπικός φίλος του έπεσε ηρωικά μαχόμενος,
προ των οφθαλμών του, την 16η Αυγούστου, 4 χλμ. ανατολικά του Χασάν Ντετέ Τεπέ, με τον Πλαστήρα να στέκεται απαθής σε απόσταση 4 χλμ..
Αν δεχθούμε τώρα για την οικονομία του λόγου, ότι ο Πλαστήρας όντως έστειλε συνδέσμους για να συνδεθεί με την IV Μεραρχία και αυτοί παρουσιάζονταν στο Στρατηγείο της Μεραρχίας, τι θα ανέφεραν στον Μέραρχο; Θα τον ενημέρωναν ότι το Απόσπασμα Πλαστήρα δεν κάλυψε την Μεραρχία στα υψώματα Νοτίως του Κιοπρουλού και ότι η Μεραρχία ήταν ακάλυπτη; Δηλαδή θα ανέφεραν ότι ο διοικητής τους επέδειξε ανυπακοή ενώπιον του εχθρού; Θα ανέφεραν στον Μέραρχο ότι το Απόσπασμα Πλαστήρα βρισκόταν 7,5 χλμ. (2 ώρες πορείας) Δυτικά του χώρου συγκέντρωσης της Μεραρχίας; Δηλαδή ότι ο διοικητής τους ήταν πλέον φυγάς, λιποτάχτης; Προφανώς ο Πλαστήρας κανένα σύνδεσμο δεν απέστειλε στην IV Μεραρχία για να λάβει διαταγές. Αν ήθελε να λάβει διαταγές θα έπρεπε μετά την διέλευσή του από τα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού να παραμείνει στην κοιλάδα του Κιοπρουλού όπου θα συγκεντρωνόταν η IV Μεραρχία. Αλλά δεν παρέμεινε. Πιστεύω ότι οι λόγοι που δεν παρέμεινε είναι πλέον ευκόλως αντιληπτοί.
Ο Πλαστήρας καταβάλει «αγωνιώδεις προσπάθειές» για να λάβει διαταγές από την IV Μεραρχία, θέτοντας σε κίνδυνο την ίδια την ζωή του!
Εκ της Εκθέσεως Πλαστήρα:
«Συγχρόνως παρατηρούμεν ότι τα εις Κιοπρουλού συγκεντρωμένα τμήματα της IV Μεραρχίας κινούνται προς τα οπίσω εν αταξία, εγώ δε αυτός, μεταβαίνων εις Κιοπρουλού ίνα πληροφορηθώ, αν υπάρχουσι διαταγαί εβλήθην εξ εγγυτάτης αποστάσεως»
Ο Πλαστήρας αναφέρεται στην Έκθεσή του στην καταστροφή της IV Μεραρχίας με μία αφέλεια που αποτελεί γροθιά στο στομάχι. Έχω τη βεβαιότητα ότι ο Πλαστήρας δεν παρατήρησε την άτακτη φυγή των Μονάδων της IV Μεραρχίας εν τη γενέσει της, αλλά γράφει γι’ αυτή με βάση την εκ των υστέρων γνώση των πραγμάτων. Ο Πλαστήρας από το λυκαυγές της 15ης Αυγούστου βρίσκεται με το Απόσπασμά του 3 χλμ. Δυτικά του Σιδηροδρομικού Σταθμού Μπαλ Μαχμούτ. Πιθανότατα στην αρχή της δρομολογίου που οδηγεί διά του χωριού Ρασιντιέ (Igdeli) στο χωριό Τσατ Κουγιού (Catkuyu). Μεταξύ της θέσης του και του σημείου που η εμπροσθοφυλακή της IV Μεραρχίας δέχθηκε τα τουρκικά πυρά υπάρχουν υπερκείμενα υψώματα που εμποδίζουν την παρατήρηση προς την περιοχή του Κιοπρουλού. Η παρατήρηση των αναφερόμενων γεγονότων είναι αδύνατη ακόμη και από τον Σιδηροδρομικό Σταθμό Μπαλ Μαχμούτ . Υπάρχει βεβαίως και η απόσταση των 6 χλμ. περίπου.
Εν πάση περιπτώσει ο Πλαστήρας αναφέρει στην Έκθεσή του ότι συναντήθηκε περί την μεσημβρία με τα ατάκτως υποχωρούντα προς τα Δυτικά τμήματα της IV Μεραρχίας (το ζήτημα αυτό θα εξεταστεί στη συνέχεια) και ως έμπειρος αξιωματικός προφανώς αντιλήφθηκε τους λόγους που τα τμήματα της Μεραρχίας διαλύθηκαν. Την Έκθεσή του την γράφει μετά την καταστροφή και επομένως γνωρίζει με ακρίβεια τα γεγονότα εκείνου του πρωινού της 15ης Αυγούστου. Η IV Μεραρχία προσβλήθηκε αιφνιδιαστικά από τουρκική δύναμη στην στενωπό του Κιοπρουλού, από τα Νοτίως της στενωπού υπερκείμενα υψώματα, στα οποία δεν είχε εγκαταστήσει το Απόσπασμά του για να την καλύψει. Η Μεραρχία διαλύθηκε και καταστράφηκε. Για αυτό τον λόγο τα τμήματα της υποχωρούσαν άτακτα. Εν πάση περιπτώσει ο Πλαστήρας όταν συγγράφει την Έκθεσή του γνωρίζει ότι ο υπεύθυνος της καταστροφής της IV Μεραρχίας είναι ο ίδιος. Όμως μας αναφέρει ότι εκείνη την ώρα του χαλασμού αποφάσισε να μεταβεί στο Κιοπρουλού για να πληροφορηθεί αν υπάρχουν διαταγές και ότι κατά την μετάβασή δέχθηκε πυρά … και ως εκ τούτου δεν έλαβε διαταγές! Μόνο κλαυσίγελος.
Ο Πλαστήρας επιδιώκει να οικοδομήσει ως αιτία της φυγής του προς το Τουμλού Μπουνάρ την μη λήψη διαταγών από την IV Μεραρχία, και την υποχώρηση των γειτονικών του Μονάδων
Η ακολουθούσα καταχώριση στην Έκθεση Πλαστήρα αποτελεί συνέχεια αυτής της προηγούμενης ενότητας:
«Σπεύδομεν προς συνάντησιν του Συν/χου κ. Λούφα όστις μας πληροφορεί ότι δεν έχει μεν ουδεμίαν διαταγήν, απολύτως, πλην όμως δεν δύναται να παραμείνη καθόσον η δεξιά αυτού ευρισκομένη Ι Μεραρχία Υποστρατ. Φράγκου έχει από ώρας κάμη έναρξιν υποχωρητική κινήσεως»
Η σχετική αναφορά του Λούφα για την εν λόγω συνάντηση βρίσκεται στην κατάθεσή του στην Ανακριτική Επιτροπή Ελέγχου Δοσιλόγων όπου δεν επιβεβαιώνει τα αναφερόμενα στην Έκθεση Πλαστήρα σχετικά με την συνάντησή τους και την συνομιλία που είχαν:
«Μετ’ ολίγον ανήλθεν εις την θέσιν εις ήν ήμην ο Συν/χης Πλαστήρας όν ηρώτησα ποίας διαταγάς έχει και πως ευρέθη εκεί. Ούτος δε μοι απήντησε περίπου τα εξής: ότι έχει υποστή απωλείας και ότι θα βαδίση προς κατεύθυνσιν ην μοι έδειξεν διά της χειρός του και ήτις κατεύθυνσις ήτο γενικώς Βορειοδυτική … μετά τινα λεπτά, περί την 4.30΄ εκινήθη μετά του αποσπάσματός του όπερ ούτω κινηθέν εξηφανίσθη, λόγω εδαφικής διαμορφώσεως»
Από την παραπάνω καταχώριση του Πλαστήρα στην Έκθεση του, σχετικά με την συνομιλία που είχε με τον Λούφα, προκύπτει ότι ο Πλαστήρας επιδιώκει να οικοδομήσει ως άλλοθι της φυγής του προς το Τουμλού Μπουνάρ, που θα ακολουθήσει σε λίγο, την υποτιθέμενη πρόθεση του Συνταγματάρχη Λούφα να υποχωρήσει και την απ’ ώρας υποχώρηση της Ι Μεραρχίας. Αν τώρα στις παραπάνω δικαιολογίες του προσθέσουμε και τις αναφορές του σχετικά με την απόσυρση των προφυλακών του 23ου Συντάγματος από την Νοτίως του ρέματος Ακάρ περιοχή, την εγκατάλειψη του υψώματος 1.220 από το ΙΙΙ/4 Τάγμα Πρεμέτη, την μη λήψη διαταγών από την IV Μεραρχία, επειδή ο ίδιος απέφυγε να λάβει, και τέλος την άτακτη φυγή των τμημάτων της IV Μεραρχίας, θα δούμε ολοκληρωμένο το σχέδιο του Πλαστήρα διά του οποίου επιχειρεί να δικαιολογήσει την φυγή του Αποσπάσματός προς το Τουμλού Μπουνάρ. Εμμέσως πλην σαφώς αναφέρει ότι «αφού όλοι υποχωρούσαν, έπρεπε και εγώ που δεν διέθετα διαταγές να υποχωρήσω». Απ’ ευθείας προς το Τουμλού Μπουνάρ όμως; Σαράντα χλμ. Δυτικά από το πεδίο της μάχης;Ο Πλαστήρας πιστεύει ότι προβάλλοντας τα παραπάνω ως άλλοθι μπορεί να ξεχαστεί ότι δεν κάλυψε της IV Μεραρχία στα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού, ως είχε διαταχθεί, και ότι στην συνέχεια «με ελαφρά πηδηματάκια» αποκόπηκε αυθαίρετα από την διοίκηση και την παράταξη της IV Μεραρχίας. Σε αργκό θα λέγαμε «την έκανε με μικρά πηδηματάκια και στη συνέχεια με τα πόδια στην πλάτη».
Ο Συνταγματάρχης Λούφας στην κατάθεσή του στην Ανακριτική Επιτροπή Ελέγχου Δοσιλόγων σχετικά με την συνομιλία που είχε με τον Πλαστήρα δεν υποστηρίζει το άλλοθι του Πλαστήρα. Δεν του μίλησε περί υποχώρησης του από τις θέσεις που κατείχε. Υπόψη ότι ο Λούφας στην κατάθεσή του στην Ανακριτική Επιτροπή αναφέρει ότι ο Πλαστήρας αποχώρησε από την περιοχή την 04.30 ώρα, στην δε Έκθεση Πεπραγμένων του ότι «την 6.30 διήλθε της γραμμής ην το Ι/23 Τάγμα κατέλαβε το 5/42 Ευζώνων Σ. Πλαστήρα». Προφανώς υπάρχει ένα ερωτηματικό αναφορικά με την ώρα έναρξη της φυγής του Αποσπάσματος Πλαστήρα προς το Τουμλού Μπουνάρ. Αλλά αυτό δεν είναι σημαντικό. Το σημαντικό είναι ότι το Απόσπασμα Πλαστήρα εγκατέλειψε αυθαίρετα την παράταξη της IV Μεραρχίας και τράπηκε σε φυγή προς τα Δυτικά. Αυτό ονομάζεται φυγή στον Σ.Π.Κ. του 1860, όπως και στον ισχύοντα σήμερα.
Εν πάση περιπτώσει οι περιγραφές Πλαστήρα και Λούφα αναφορικά με το τι συζήτησαν μεταξύ τους το πρωί της 15ης Αυγούστου δεν ταυτίζονται.
Το λυκαυγές της 15ης Αυγούστου η οδός υποχώρησης της IV Μεραρχίας έχει αποκαλυφθεί στον εχθρό στα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού
Κατ’ αρχάς είναι σκόπιμο να προσδιορίσουμε το δρομολόγιο διά του οποίου θα υποχωρούσε η IV Μεραρχία από την κοιλάδα του Κιοπρουλού προς το χωριό Τσατ Κουγιού. Οι διαθέσιμοι δορυφορικοί χάρτες δεν παρέχουν βεβαιότητες. Όμως τα παρακάτω στοιχεία προσδιορίζουν με σχετική ακρίβεια το εν λόγω δρομολόγιο.
1ο Στοιχείο: Το Α΄ Σώμα Στρατού στην διαταγή του για τις ενέργειες των υφισταμένων του διοικήσεων την 15η Αυγούστου καθόρισε ότι η IV Μεραρχία θα υποχωρούσε προς Τσατ Κουγιού διά της Βορείως του Κιοπρουλού γέφυρας του ρέματος Ακάρ. Η IV Μεραρχία στην δική της διαταγή καθόρισε ότι η υποχωρητική κίνησή της θα άρχιζε από την αναφερόμενη γέφυρα. Η εν λόγω γέφυρα, όπως και η Νοτίως Κιοπρουλού αντίστοιχη, σημειώνεται στον χάρτη του Υπομνήματος που υπέβαλε ο Υποστράτηγος Λούφας στην Ανακριτική Επιτροπή Ελέγχου Δοσιλόγων. Προφανώς η IV Μεραρχία θα υποχωρούσε διά της καροποίητης οδού που βαίνει Βορείως του ρέματος Ακάρ και παράλληλα με αυτό.
2ο στοιχείο: Ο διοικητής της IV Μεραρχίας Υποστράτηγος Δημαράς αναφέρει στην Έκθεσή Πεπραγμένων του ότι όταν άρχισε η υποχώρηση και η κεφαλή της εμπροσθοφυλακής έφθασε εγγύς της διχάλωσης της οδού προς Μπαλ Μαχμούτ και Τσατ Κουγιού δέχθηκε αραιά πυρά εκ χαρακτηριστικού υψώματος 1.000 μέτρα Ανατολικά του Σιδηροδρομικού Σταθμού του Μπαλ Μαχμούτ. Προφανώς αναφέρεται στο ύψωμα Τακλί Τεπέ. Τα ίδια ακριβώς αναφέρει και ο Επιτελάρχης της Μεραρχίας Ταγματάρχης Γ. Τσολάκογλου στην παρ’ αυτού συνταχθείσα Έκθεση Πεπραγμένων της Μεραρχίας, όταν ο διοικητής της Μεραρχίας ήταν αιχμάλωτος των Τούρκων.
3ο στοιχείο: Ο διοικητής του 8ου Συντάγματος Αντισυνταγματάρχης Καρύδης στο Υπόμνημα που υπέβαλε στην Ανακριτική Επιτροπή Ελέγχου Δοσιλόγων αναφέρει ότι μετά την παρέλευση 10΄ λεπτών από την εκκίνηση της εμπροσθοφυλακής, αυτή δέχθηκε εχθρικά πυρά από Δυτικά.
Κατόπιν των παραπάνω αναφορών προκύπτει ότι η αιφνιδιαστική τουρκική προσβολή κατά της IV Μεραρχίας σημειώθηκε όταν η εμπροσθοφυλακή της έφθασε στην διχάλωση της οδού προς Μπαλ Μαχμούτ και Τσατ Κουγιού. Προφανώς η αναφερόμενη διχάλωση βρίσκεται είτε Βορείως του υψώματος Τακλί Τεπέ, είτε ελάχιστα Βορειανατολικά. Συνεπώς το δρομολόγιο που θα ακολουθούσε η IV Μεραρχία ήταν μία καροποίητη οδός που άρχιζε σε κάποιο σημείο Νοτιοδυτικά του Κιοπρουλού και ελισσόταν επί των Νοτίων ομαλών αντηρίδων του Ρεσίλ Μπαμπού μέχρι το Τσατ Κουγιού σε ένα υψόμετρο 1.150 μέτρων, προφανώς υποκείμενο των Νοτίως Κιοπρουλού υψωμάτων. Οι προς Νότο αντηρίδες του Ρεσίλ Μπαμπού σε κανένα σημείο δεν προσφέρουν κάλυψη. Κατόπιν τούτου η προσβολή της φάλαγγας της IV Μεραρχίας από το τουρκικό πυροβολικό θα ήταν δυνατή και κατά τον χρόνο που θα κινούταν επί των Νοτίων αντηρίδων του Ρεσίλ Μπαμπού.
Το υπόψη δρομολόγιο σημειώνεται με λευκή γραμμή στο παρακάτω . Το εν λόγω δρομολόγιο σημειώνεται επίσης στο υπ’ αριθμό 14 Σχεδιάγραμμα του συγγράμματος της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού με τίτλο «Υποχωρητικοί Αγώνες των Α΄ και Β΄ Σωμάτων Στρατού», όπως και στον «χάρτη Λούφα».
Η οδός υποχώρησης της IV Μεραρχίας από το σημείο 3 χλμ. Νοτίως Κιοπρουλού μέχρι τις Δυτικές κλιτείς του υψώματος 1.220 έχει αποκαλυφθεί στον εχθρό. Το Απόσπασμα Πλαστήρα τρέπεται σε φυγή
Όταν ο Πλαστήρας σπεύδει προς τον Λούφα η κατάσταση έχει καταστεί εξαιρετικά επικίνδυνη για την ασφάλεια της IV Μεραρχίας. Η αποχώρηση του ΙΙ/23 Τάγματος Μαυρομιχάλη, από την Νοτίως του ρέματος Ακάρ περιοχή, καθώς και η μη κάλυψη της IV Μεραρχίας από το Απόσπασμα Πλαστήρα Νοτίως Κιοπρουλού, είχαν σαν αποτέλεσμα την αποκάλυψη στον εχθρό της οδού υποχώρησης της IV Μεραρχίας από το σημείο 3 χλμ. Νοτίως Κιοπρουλού -όπου έπρεπε να συνδεθεί το Απόσπασμα Πλαστήρα με το 26ο Σύνταγμα Καλλιαγκάκη- μέχρι και το ύψωμα Τακλί Τεπέ Νοτιοανατολικά του Σιδηροδρομικού Σταθμού Μπαλ Μαχμούτ. Ο Πλαστήρας με το Απόσπασμά του βρισκόταν πολλά χιλιόμετρα Δυτικά και στην περίπτωση που θα άλλαζε στάση και θα αποφάσιζε να επέμβει για να σώσει την IV Μεραρχία, αυτό θα ήταν πρακτικά αδύνατο. Τούτων λεχθέντων προκύπτει ότι η υποχώρηση της IV Μεραρχίας προς Τσατ Κουγιού – Μπασκιμσέ κρεμόταν πλέον από μία κλωστή. Οι τουρκικές Μεραρχίες του 1ου και του 4ου Σωμάτων Στρατού είχαν σταθμεύσει την νύκτα της 14ης/15η Αυγούστου εγγύς των υψωμάτων Νοτίως της σιδηροδρομική γραμμής και το πρωί θα συνέχιζαν την επίθεσή τους προς Βορρά.
Ο Λούφας μολονότι αγνοούσε ότι στην στενωπό του Κιοπρουλού βρισκόταν η IV Μεραρχία, επιβαλλόταν να εκτιμήσει ότι αυτό ήταν πολύ πιθανόν να συμβαίνει και να μην αποσύρει τις δυνάμεις του από την Νοτίως του ρέματος Ακάρ περιοχή. Η Ι Μεραρχία, στην διαταγή που εξέδωσε την 14.30 ώρα της 14ης Αυγούστου για την υποχώρηση των δυνάμεών της, επισήμαινε στον Λούφα «να επιδιώξει σύνδεσμο μετά της IV Μεραρχίας η οποία πιθανόν θα συμπτυχθεί επί της γραμμής Κιοπρουλού – Γκεντίζ Χαμάμ», όπως και έγινε. Την εγκατάλειψη του ζωτικής σημασίας υψώματος 1.220 από το ΙΙΙ/4 Τάγμα Πρεμέτη έπρεπε να την αντιμετωπίσει με την εγκατάσταση επί του εν λόγω υψώματος είτε του Ι/23 Τάγματος Διάμεση, είτε του ΙΙ/23 Τάγματος Μαυρομιχάλη. Και τα δύο ήταν ανέπαφα. Όμως το κακό είχε γίνει με την μη κάλυψη της IV Μεραρχίας στα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού από το Απόσπασμα Πλαστήρα.
Εν πάση περιπτώσει η κάλυψη της IV Μεραρχίας δεν είχε ανατεθεί στον Λούφα, αλλά στον Πλαστήρα. Εν αντιθέσει προς τον Λούφα ο Πλαστήρας γνώριζε πολύ καλά ότι η IV Μεραρχία έχει συγκεντρωθεί στο Κιοπρουλού και το αναφέρει στην Έκθεσή του: «Αλλ’ ούτε και τα εις Κιοπρουλού συγκεντρωθέντα τμήματά της είχον λάβη τοιαύτας». Ο Πλαστήρας αντιλαμβανόταν ότι μετά την αποχώρηση των τμημάτων του 23ου Συντάγματος από την Νοτίως του ρέματος Ακάρ περιοχή, η οδός υποχώρησης της IV Μεραρχίας έχει αποκαλυφθεί σε όλο το μήκος της στον εχθρό. Ο Πλαστήρας γνώριζε επίσης πολύ καλά ότι η IV Μεραρχία δεν διέθετε άλλη οδό υποχώρησης από το Κιοπρουλού προς τα Δυτικά, από αυτή από Κιοπρουλού προς Τσατ Κουγιού – Μπασκιμσέ, που ήταν πλέον ακάλυπτη από Νότο. Εκτός και αν στερούταν της δυνατότητας αντίληψης των πραγμάτων, οπότε… πάμε αλλού. Ο Πλαστήρας ήταν έμπειρος και αντιλαμβανόταν πολύ καλά ότι ο μόνος που μπορούσε ενδεχομένως να αποτρέψει την επικείμενη καταστροφή της IV Μεραρχίας, ή να μετριάσει την καταστροφή της, ήταν ο ίδιος. Παρά ταύτα μετακινεί το Απόσπασμά του Δυτικά του Σιδηροδρομικού Σταθμού Μπαλ Μαχμούτ. Από την νέα του θέση ουδεμία βοήθεια μπορούσε να προσφέρει πλέον στην IV Μεραρχία. Εκτός αν έστελνε έναν έφιππο αγγελιοφόρο επί κέλητος να την ενημερώσει για τον θανάσιμο κίνδυνο που διέτρεχε. Όμως δεν έδειξε κανένα έλεος για την IVΜεραρχία. Το μίσος του για τους βασιλόφρονες αξιωματικούς τον οδηγούσε σε λάθος μονοπάτια.
Να σημειώσουμε για την ανασκευή των αναφερομένων από τον Πλαστήρα για την Ι Μεραρχία, ότι αυτή με τα Συντάγματα της 4ο, 22ο και 49ο, είχε υποχωρήσει από το Μπαλ Μαχμούτ σχεδόν «εν διαλύσει» το απόγευμα της 14ης Αυγούστου και συγκεντρώθηκε στο χωριό Μπασκιμσέ την νύκτα, όπου αναλήφθηκαν προσπάθειες για την ανασυγκρότησή της, που δεν τελεσφόρησαν. Δεν υποχώρησε δηλαδή το πρωί της 15ης Αυγούστου όπως αναφέρει ο Πλαστήρας.
Ο Λούφας είχε λάβει αποστολή από την Ι Μεραρχία και την αποστολή του την τίμησε σχεδόν στο ακέραιο, εν αντιθέσει με τον Πλαστήρα που αποδείχθηκε ανυπάκουος και φυγάς ενώπιον του εχθρού. Ο Συνταγματάρχης Λούφας είχε διαταχθεί να πάρει υπό την διοίκησή του τα Τάγματα του Καγιαντιμπί (ΙΙΙ/4 Πρεμέτη και ΙΙ/22 Τρικαλιώτη), να καλύψει με το Σύνταγμά του την άτακτη υποχώρηση προς το Μπαλ Μαχμούτ των Συνταγμάτων του Υποτομέα Σαβράν και στη συνέχεια να εγκατασταθεί επί της γραμμής υψώματα Ανατολικά Αϊβαλή – υψώματα Βορείως Μπαλ Μαχμούτ – υψώματα Νοτιοδυτικά Κιοπρουλού. Προφανώς με την τουρκική επίθεση σε εξέλιξη ο Λούφας θα υποχωρούσε προς Μπασκιμσέ όπου είχε συγκεντρωθεί η Ι Μεραρχία. Στην περίπτωση όμως που το αριστερό του (Ανατολικό) είχε συνδεθεί με το Απόσπασμα Πλαστήρα στα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού (δεν συνέβη) θεωρώ ως βέβαιο ότι θα προσπαθούσε να τηρήσει υπό την κατοχή του το ζωτικής σημασίας ύψωμα 1220 Βορειοδυτικά του Μπαλ Μαχμούτ.
Το Απόσπασμα Πλαστήρα εγκαταλείπει το πεδίο της Μάχης και τρέπεται σε φυγή προς το Τουμλού Μπουνάρ
Εκ της Εκθέσεως Πλαστήρα:
«Κατόπιν τούτου διατάσσομεν περί την 7ην ώραν, όπως και το ημέτερον Απόσπασμα κινηθή προς Τουλού Μπουνάρ, γενικήν κατεύθυνσιν απάντων των τμημάτων, αφού προηγουμένως ενεπνεύσαμεν εις τους άνδρας ημών ηθικόν διά καταλλήλου ομιλίας».
Η πρόταση «Κατόπιν τούτου διατάσσομεν όπως και το ημέτερον Απόσπασμα κινηθή προς Τουλού Μπουνάρ» επιβεβαιώνει ότι ο Πλαστήρας χρησιμοποιεί ως άλλοθι της αυθαίρετης υποχώρησης του Αποσπάσματός του προς το Τουμλού Μπουνάρ την υποτιθέμενη πρόθεση του Λούφα να υποχωρήσει, την υποχώρηση απ’ ώρας της Ι Μεραρχίας, την αποχώρηση του Πρεμέτη και των προφυλακών του 23ου Συντάγματος, την άτακτη φυγή τμημάτων της IV Μεραρχίας και την μη λήψη διαταγής της IV Μεραρχίας. Μόνο που ο Λούφας υποχώρησε μαχόμενος επειδή προσβλήθηκε από τουρκικές δυνάμεις, με το τουρκικό ιππικό να ενεργεί κυκλωτικά κατά των πτερύγων του. Επίσης ο Λούφας κατά την υποχώρησή του κάλυπτε συνεχώς τα διαρρέοντα τμήματα της IV Μεραρχίας.
Το Απόσπασμα Πλαστήρα έφυγε προς τα πίσω 40 χλμ., άνευ διαταγής και άνευ πιέσεως υπό του εχθρού. Στην ουσία του πράγματος αυτό σημαίνει ανταρσία ενός ανώτερου διοικητή ενώπιον του εχθρού. Ο Πλαστήρας πριν υποχωρήσει αναφέρει ότι εκφώνησε κατάλληλη ομιλία στους άνδρες του για να τους τονώσει το ηθικό!!! Μόνο που δεν έκανε επίθεση, ή άμυνα, αλλά έφευγε ως λαγός εγκαταλείποντας την IV Μεραρχία στην τραγική μοίρα της. Δεν αναφέρει αν έβαλε τους 1.600 άνδρες του σε παράταξη, τους στοίχισε και τους ζύγισε ώστε να μπορούν να ακούσουν τον εμπνευσμένο πατριωτικό λόγο του!!! Δυστυχώς όμως με κάτι τέτοιες γελοίες αναφορές εκστασιάζονται όσοι θεωρούν τον Πλαστήρα ημίθεο.
Το στρατιωτικό έγκλημα που συνιστά η φυγή του Αποσπάσματος Πλαστήρα από το πεδίο της μάχης
Η αυθαίρετη απομάκρυνση του Συνταγματάρχη Πλαστήρα μετά του Αποσπάσματός του από την παράταξη της IV Μεραρχίας στο Κιοπρουλού κατά 7 χλμ. περίπου, που θα ολοκληρωθεί μετά από λίγο με την φυγή του προς το Τουμλού Μπουνάρ, δηλαδή 40 χλμ. προς τα Δυτικά, αποτελεί βαρύτατο στρατιωτικό έγκλημα. Είναι θλιβερό ότι ένας Συνταγματάρχης του Ελληνικού Στρατού ακολουθούμενος από την ένοπλη δύναμή του αποχώρησε αυτοβούλως από το πεδίο της μάχης και την μετέφερε 40 χλμ. Δυτικά χωρίς να πιέζεται από τον εχθρό. Σε απλά ελληνικά αυτό αποτελεί λιποταξία και ανταρσία. Μόνο που χαρακτηρίζεται ακόμη χειρότερα από στον Σ.Π.Κ. του 1860. Ο ισχύον σήμερα Σ.Π.Κ., αλλά και αυτός του 1860 κατατάσσει το διαπραχθέν από τον Πλαστήρα στρατιωτικό έγκλημα στην ομάδα των εγκλημάτων προδοσίας. Οι ακριβείς διατυπώσεις ακολουθούν:
Ισχύον σήμερα Σ.Π.Κ.:
«Ι ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΠΡΟΔΟΣΙΑΣ, Άρθρο 15. Προδοσία. Τιμωρείται με την ποινή του θανάτου ή της ισόβιας κάθειρξης ο στρατιωτικός που σε πολεμική περίοδο … ε) Προκαλεί ή διεγείρει τον στρατό σε φυγή μπροστά στον εχθρό ή παρακωλύει την ανασύνταξη του στρατού»
Σ.Π.Κ. του 1860:
«ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΠΡΩΤΟΝ, Α. Προδοσία. Άρθρο 194. Τιμωρείται με θάνατον και στρατιωτικήν καθαίρεσιν πας στρατιωτικός … δ) όστις απέναντι του εχθρού, προκαλέσει εις φυγήν το στράτευμα, ή εμποδίσει την ανασυνάθροισιν αυτού»
Προφανώς οι διατυπώσεις και των δύο Σ.Π.Κ. δεν διαφέρουν ως προς την περιγραφή του διαπραχθέντος από τον Πλαστήρα στρατιωτικού εγκλήματος.
Ο Πλαστήρας με βάση τις αναφορές του ιδίου στην Έκθεσή Πεπραγμένων του, που ήδη σχολιάσαμε, καταδίκασε ο ίδιος τον εαυτό του ενώπιον της ιστορίας. Δύο τινά μπορεί να συμβαίνουν γι’ αυτό: Είτε δεν αντιλαμβανόταν το τι ακριβώς αποδείκνυαν οι σχολιασθείσες ολιγόλογες αναφορές στην Έκθεσή του, είτε του ήταν αδιάφορο. Πιθανόν να ισχύει το δεύτερο λόγω της αλαζονείας που διακρίνει όσους στηριζόμενοι στις λόγχες του στρατού ασκούν άνευ ουδενός ελέγχου την απόλυτη εξουσία.
Τη 02.30 ώρα της 15ης Αυγούστου ο διοικητής του 23ου Συντάγματος Πεζικού, Συνταγματάρχης Λούφας διέταξε τις δυνάμεις του που βρίσκονταν Νοτίως του ρέματος Ακάρ (ΙΙ/23 Τάγμα Μαυρομιχάλη και 2 Λόχοι Πεζικού) να αποχωρήσουν από τις θέσεις τους και να συμπτυχθούν στα υψώματα Βορείως του ρέματος. Το ΙΙ/23 Τάγμα και ο Λόχος που βρισκόταν στον πεδινό διάδρομο του Μπαλ Μαχμούτ αποχώρησαν από τις θέσεις τους την 04.30 ώρα. Το Τάγμα Πρεμέτη δεν έλαβε διαταγή να συμπτυχθεί και παρέμεινε επί του υψώματος 1220 … μάλλον επειδή δεν ήταν οργανικό του 23ου Συντάγματος μπορούσε να θυσιαστεί!
Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας αντιλήφθηκε την αποχώρηση του ΙΙ/23 Τάγματος Μαυρομιχάλη και του 1/23 Λόχου από το ύψωμα Τακλί Τεπέ και τον πεδινό διάδρομο του Μπαλ Μαχμούτ αντίστοιχα, επειδή τα τμήματα αυτά πέρασαν εγγύς του Σιδηροδρομικού Σταθμού του Μπαλ Μαχμούτ για να ανέλθουν στα υψώματα Βορείως του ρέματος Ακάρ. Την αποχώρησή τους την αναφέρει στην Έκθεσή Πεπραγμένων του:
«Παρατηρούμεν όμως ότι και αι προφυλακαί του 23ου Συν/τος αποσύρονται»
Η παραπάνω καταχώριση στην Έκθεση Πλαστήρα, όπως και άλλες παρόμοιες που θα ακολουθήσουν, προλειαίνουν το έδαφος για δείξουν ότι ο Πλαστήρας αποφάσισε να αποχωρήσει από την περιοχή επειδή όλοι αποχωρούν. Στην πραγματικότητα όμως καταδικάζει ο ίδιος τον εαυτό του για την λιποταξία του ενώπιον του εχθρού που θα ακολουθήσει.
Ο Πλαστήρας ασφαλώς αντιλήφθηκε ότι μετά την αποχώρηση των τμημάτων του 23ου Συντάγματος από την Νοτίως του ρέματος Ακάρ περιοχή δεν υπήρχε πλέον καμία Ελληνική δύναμη που να καλύπτει έστω και μερικώς την IV Μεραρχία. Η IV Μεραρχία είχε μείνει ΕΝΤΕΛΩΣ ΑΚΑΛΥΠΤΗ από την κατεύθυνση Νοτίως του Κιοπρουλού και δεν το γνώριζε. Ο Πλαστήρας μολονότι αντιλαμβάνεται την σαφή απειλή που διαγραφόταν πλέον κατά της IV Μεραρχίας σε ουδεμία ενέργεια προβαίνει για να την αντιμετωπίσει. Παραμένει παγερά αδιάφορος. Δεν αποφασίζει δηλαδή να ανεβάσει το Απόσπασμά του, ή ένα Τάγμα του τουλάχιστον, στα υψώματα νοτιοδυτικά του Κιοπρουλού. Όλως αντιθέτως θεωρεί ότι η αποχώρηση του Τάγματος Μαυρομιχάλη άφησε ακάλυπτο και το Απόσπασμά του. Αυτό μας λέει στην πραγματικότητα.
Κατόπιν τούτου μετακινεί το Απόσπασμά του τρία χιλιόμετρα δυτικά του σιδηροδρομικού σταθμού του Μπαλ Μαχμούτ προκειμένου να καλύπτεται από το Τάγμα Πρεμέτη που συνεχίζει να βρίσκεται επί του υψώματος 1220. Με τη μετακίνηση αυτή αυξάνει και την απόσταση που τον χωρίζει από την IV Μεραρχία στα 7,5 χλμ. σε ευθεία γραμμή. Είναι προφανές ότι διαχωρίζει πλήρως τη θέση του από την τύχη της IV Μεραρχίας. Η πλήρης αποκοπή του από την παράταξη της IV Μεραρχίας, αλλά και από αυτή του Α΄ Σώματος Στρατού, δεν θα αργήσει.Ο Πλαστήρας αποκρύπτει στην Έκθεσή του την μετακίνηση του Αποσπάσματός του 3 χλμ. Δυτικά του Σιδηροδρομικού Σταθμού Μπαλ Μαχμούτ
Ο Πλαστήρας δεν αναφέρει ευθέως στην Έκθεσή του την μετακίνηση του Αποσπάσματός του 3 χλμ. Δυτικά του Σιδηροδρομικού Σταθμού Μπαλ Μαχμούτ. Την αναφέρει όμως ο διοικητής της μίας εκ των δύο Πυροβολαρχιών του, Λοχαγός Τούντας, στην κατάθεσή του το 1923 στην Ανακριτική Επιτροπή Επιχειρήσεων Μικράς Ασίας (Επιτροπή Υποστράτηγου Κ. Μαζαράκη), όπου καταθέτει:
«το απόσπασμα είχε σταθμεύσει εν τω Σιδ/κώ σταθμώ Μπαλ Μαχμούτ. Ενταύθα περέμεινε το απόσπασμα μέχρι του λυκαυγούς ότε απεσύρθη τρία χιλιόμετρα Δυτικότερον και εκαλύφθη εν τηνι χαράδρα μέχρι της 7ης ώρας, ότε εξηκολούθησεν την κίνησίν του προς Δυσμάς»
Είναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι ο Τούντας στην κατάθεσή του στην Ανακριτική Επιτροπή αποστασιοποιείται σε κρίσιμα σημεία από τα αναφερόμενα στην Έκθεση Πλαστήρα. Την δεκαετία του 1960, αντιστράτηγος ε.α. πλέον, με επιστολή του στην εφημερίδα ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ θα αποστασιοποιηθεί από αναφορές του Πλαστήρα που δόθηκαν σε συνέντευξή του σε δημοσιογράφο της εφημερίδας σχετικά με τον αιφνιδιασμό που υπέστη το Απόσπασμα στην χαράδρα Χατζηλάρ.
Την μετακίνηση του Αποσπάσματος Πλαστήρα 3 χλμ. Δυτικά του Σιδηροδρομικού Σταθμού Μπαλ Μαχμούτ την αναφέρει επίσης ο Συνταγματάρχης Λούφας κατά την εξέτασή του από τον Πρόεδρο της Ανακριτικής Επιτροπής Επιχειρήσεων Μικράς Ασίας:
«προ του λυκαυγούς της 15ης Αυγούστου αντελήφθην ότι παρά την Σιδ. γραμμήν, δυόμιση έως 3 χιλιόμετρα δυτικώς του Σιδ. Σταθμού Μπαλ Μαχμούτ εστάθμευε το απόσπασμα της ΧΙΙΙ Μεραρχίας το υπό τον Συν/χην Πλαστήρα. Ο χώρος, εφ’ ο τούτο εστάθμευε ευρίσκετο όπισθεν του υψώματος εφ’ ου ήτο ανεπτυγμένον το Τάγμα Πρεμέτη και περί τα 250 μέτρα προ του υψώματος εφ’ ου ευρισκόμην εγώ»
Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας αποφεύγει να αναφέρει στην Έκθεσή του τη μετακίνηση του Αποσπάσματός 3 χλμ. Δυτικά του Σιδηροδρομικού Σταθμού Μπαλ Μαχμούτ, προφανέστατα για να αποκρύψει την πρόθεσή του να αποκοπεί πλήρως από την διοίκηση της IV Μεραρχίας. Όμως η μετακίνηση του Αποσπάσματός προκύπτει εμμέσως πλην σαφώς από την ακόλουθη αναφορά στην Έκθεση Πεπραγμένων του:
«Περί την 6ην πρωινήν ώραν το Τάγμα Πρεμέτη της Ι Μεραρχίας εγκατεστημένον εν προφυλακαίς εις τας Νοτίως Σ. Σταθμού Μπαλ Μαχμούτ υψώματα τρέπεται εις φυγήν, εγκαταλείψαν τας θέσεις του όλως αδικαιολογήτως προ 25 ιππέων του εχθρού οίτινες καταλαμβάνουσι τας εγκαταληφθείσας θέσεις και βάλουσιν ανεπιτυχώς κατά των Μεταγωγικών μας. Το Τάγμα Βεντήρη (23ου Συντάγματος) μόλις κατορθώνει να αποσυρθεί ίνα μην αποκοπεί».
Κατ’ αρχάς το ύψωμα 1.220 δεν βρίσκεται Νότια του Σιδηροδρομικού Σταθμού Μπαλ Μαχμούτ αλλά Νοτιοδυτικά. Το ύψωμα αυτό στο ύψος των 1.200 μ. σχηματίζει χαρακτηριστικό επίμηκες οροπέδιο το κέντρο του οποίου απέχει 3,3 χλμ. περίπου από τον Σιδηροδρομικό Σταθμό Μπαλ Μαχμούτ . Προφανώς η προσβολή των Μεταγωγικών του Αποσπάσματος Πλαστήρα από τα τυφέκια των 25(!) Τούρκων ιππέων θα ήταν αδύνατη αν το Απόσπασμα συνέχιζε να βρίσκεται στο Σιδηροδρομικό Σταθμό του Μπαλ Μαχμούτ. Θα ήταν δυνατή μόνο αν το Απόσπασμα είχε μετακινηθεί περί τα 3 χλμ Δυτικά.
Η αναφορά του Πλαστήρα ότι το Τάγμα Πρεμέτη τράπηκε σε αδικαιολόγητη φυγή είναι ενδιαφέρουσα. Κατά τον Πλαστήρα όσοι δεν εκτελούν το καθήκον τους είναι αδικαιολόγητοι και πρέπει να ριφθούν στο πυρ το εξώτερον … εκτός του ιδίου που μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν είχε εκτελέσει καμία απολύτως διαταγή της IV Μεραρχίας και είχε διαπράξει σοβαρά στρατιωτικά εγκλήματα ενώπιον του εχθρού. Ο Πρεμέτης ήταν αδικαιολόγητος που τον άφησε ακάλυπτο προ 25 ιππέων του εχθρού, ενώ αυτός που άφησε μία ολόκληρη Μεραρχία ακάλυπτη ήταν .. δικαιολογημένος. Το όνομα του Πρεμέτη χάθηκε από την ιστορία, όπως και πολλών άλλων που έρριψε στο πυρ το εξώτερον ο Πλαστήρας. Μεταξύ αυτών όλους τους αξιωματικούς του 35ου Συντάγματος Πεζικού. Υπόψη ότι ο διοικητής του 35ου Συντάγματος τραυματίστηκε, δύο διοικητές Ταγμάτων τραυματίστηκαν, ο ένας στο Καλετζίκ και ο έτερος μαχόμενος στον Πριονοειδή Βράχο και ο τρίτος διοικητής Τάγματος εξαφανίστηκε. Προφανώς φονεύτηκε.
Και το ερώτημα: Για ποιο λόγο ο ηρωικός Πλαστήρας δεν ανακατέλαβε το ύψωμα το ύψωμα 1.220 στέλνοντας έναν Ουλαμό του (2 Διμοιρίες) για να εκδιώξει τους 25 Τούρκους ιππείς; Επιβαλλόταν να το ανακαταλάβει; Ασφαλώς ναι.
Ο Πλαστήρα όμως σκεφτόταν διαφορετικά: Αφού δεν καλυπτόταν πλέον από το Τάγμα Πρεμέτη έπρεπε να αποχωρήσει και ο ίδιος προκειμένου να απομακρυνθεί από τις τουρκικές δυνάμεις. Η άνευ διαταγής υποχώρηση του Αποσπάσματος Πλαστήρα από την Βορείως του υψώματος 1.220 στενωπό θα παρουσιαστεί αναλυτικά στην συνέχεια.
Η αυθαίρετη απόφαση του Πλαστήρα να διακόψει την υπαγωγή του υπό την IV Μεραρχία και να εγκαταλείψει τον τομέα ενεργείας της συνιστά στρατιωτικό έγκλημα
Κατ’ αρχάς πρέπει να σημειώσουμε ότι με βάση την διαταγή συμπτύξεως του Α΄ Σώματος Στρατού της 14ης Αυγούστου η IV Μεραρχία θα συμπτυσσόταν στα υψώματα Κιοπρουλού. «IV Μεραρχία εις υψώματα Κιοπρουλού, Ι μετά VII και ΧΙΙ εκατέρωθεν». Επίσης η IV Μεραρχία στην δική της διαταγή συμπτύξεως καθόριζε ότι το Απόσπασμα Πλαστήρα και το 26ο Σύνταγμα Πεζικού θα εγκαθίσταντο στα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού, με τις λοιπές δυνάμεις της Μεραρχίας να συγκεντρώνονται στην κοιλάδα του Κιοπρουλού. Με βάση αυτές τις διαταγές προσδιορίζονταν σαφώς και τα όρια του νέου τομέα της IV Μεραρχίας. Αριστερό όριο η σκυρόστρωτη οδός Αφιόν Καραχισάρ – Αραπλί Τσιφλίκ και δεξιό όριο το ύψωμα Τακλί Τεπέ. Εντός αυτών των ορίων έπρεπε να βρίσκονται και να ενεργούν οι δυνάμεις της IV Μεραρχίας.
Η διέλευση του Αποσπάσματος Πλαστήρα από την κοιλάδα του Κιοπρουλού, η μη παραμονή του στον χώρο της κοιλάδας όπου θα συγκεντρωνόταν η IV Μεραρχία –υπό την οποία συνέχιζε να υπάγεται- η μετακίνησή του εκτός της κοιλάδας, δηλαδή εκτός των ορίων του τομέα ενεργείας της IV Μεραρχίας, και η στάθμευσή του στον Σιδηροδρομικό Σταθμό Μπαλ Μαχμούτ προσδιορίζουν σαφέστατα την πρόθεση του Πλαστήρα να διακόψει την υπαγωγή του υπό την IV Μεραρχία. Η πρόθεση του αυτή επιβεβαιώνεται από την μη ενημέρωση της IV Μεραρχίας περί της θέσης που έχει σταθμεύσει το Απόσπασμά του. Ο διοικητής της IVΜεραρχίας αγνοούσε που βρίσκεται το Απόσπασμα Πλαστήρα. Η αναφορά του Πλαστήρα ότι προσπάθησε να συνδεθεί με την IV Μεραρχία είναι έωλη. Το Στρατηγείο της Μεραρχίας είχε σταθμεύσει 200 μέτρα Ανατολικά της Βορείως του χωριού Κιοπρουλού γέφυρας του ρέματος Ακάρ. Αν ήθελε να συνδεθεί με την IV Μεραρχία όφειλε να παραμείνει στην κοιλάδα του Κιοπρουλού, ή τουλάχιστον να αποστείλει σύνδεσμο αξιωματικό στο στρατηγείο της Μεραρχίας. Ουδέν εξ αυτών έκανε. Ο Πλαστήρας προφανώς διέκοψε αυθαίρετα το σύνδεσμό του με την IV Μεραρχία. Τέλος η μετακίνηση του Αποσπάσματος Πλαστήρα 3 χλμ. Δυτικά του Σιδηροδρομικού Σταθμού Μπαλ Μαχμούτ επιβεβαιώνει εμφαντικά την αυθαίρετη διακοπή από τον Πλαστήρα της υπαγωγής του υπό την διοίκηση της IV Μεραρχίας.
Όταν το Απόσπασμα Πλαστήρα στάθμευσε στον Σιδηροδρομικό Σταθμό Μπαλ Μαχμούτ βρισκόταν οριακά εκτός των ορίων του τομέα της IV Μεραρχίας. Με την μετακίνηση του όμως 3 χλμ. Δυτικά της προτέρας θέσης του έχει πλέον εγκαταλείψει αυθαίρετα τον σαφώς προσδιορισμένο τομέα ενεργείας της IV Μεραρχίας. Με όρους της πανάρχαιας ιστορίας μας μπορούμε να πούμε ότι είχε εγκαταλείψει την παράταξη της IV Μεραρχίας προκειμένου να φέρουμε στη μνήμη μας τον όρκο των αρχαίων Αθηναίων εφήβων: «Ου καταισχυνώ τα όπλα τα ιερά, ουδ’ εγκαταλείψω τον παραστάτην ότω αν στοιχήσω».
Οι παραπάνω αυθαίρετες ενέργειες του Πλαστήρα συνιστούν τα εξής στρατιωτικά εγκλήματα:
1ο. Το Απόσπασμα Πλαστήρα με βάση την διαταγή του Α΄ Σώματος Στρατού της 08.05 ώρας της 13ης Αυγούστου τέθηκε υπό τις διαταγές της IV Μεραρχίας και μόνο το Α΄ Σώμα Στρατού μπορούσε να διακόψει αυτή την υπαγωγή. Η αυθαίρετη διακοπή από τον Πλαστήρα της υπαγωγής του υπό την IV Μεραρχία προδήλως παραβίασε ρητή εντολή του Α΄ Σώματος Στρατού. Το διαπραχθέν στρατιωτικό έγκλημα περιγράφεται στον Σ.Π.Κ. του 1860:
«Άρθρον 208. Πας στρατιωτικός, όστις παραβή ή εκβιάσει στρατιωτικήν εντολήν τιμωρείται α΄) με φυλάκισιν εν φρουρίω, γενομένης της πράξεως ενώπιον του εχθρού… Εάν δε ο ένοχος είναι αξιωματικός, με έκπτωσιν και φυλάκισιν ενός έως πέντε ετών»
2ο. Η αυθαίρετη και σαφής γεωγραφικά μετακίνηση του Αποσπάσματος Πλαστήρα εκτός των ορίων του τομέα της IV Μεραρχίας, αρχικά στον Σιδηροδρομικό Σταθμό Μπαλ Μαχμούτ και στη συνέχεια 3 χλμ. Δυτικότερα προσδιορίζει την διάπραξη ενός άλλου στρατιωτικού εγκλήματος που περιγράφεται στο ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΠΕΜΠΤΟΝ του Σ.Π.Κ. 1860 και αφορά τα εγκλήματα της φυγοστρατείας, λειποταξίας και αυτομολίας.
Δ΄. Αυτομολία ή επί παρουσία του εχθρού λιποταξία
«Άρθρ. 228. Πας στρατιωτικός ή προσκολλημένος εις τον στρατόν και εις την ακολουθίαν αυτού, όστις άνευ εγγράφου αδείας ή εγγράφου διαταγής του ανωτέρου του … διαβή τα υπό του διοικητού του στρατού, εις ον ούτος ανήκει, ορισθέντα όρια κατά τα μέρη δι’ ων δύναται να κοινωνήσει μετά του εχθρού, … θεωρείται ως ένοχος αυτομολίας εις τον εχθρόν, και τιμωρείται με θάνατον και στρατιωτικήν καθαίρεσιν»
«Άρθρ. 229. Εις πάσαν άλλην περίπτωσιν ο λειποτακτήσας επί παρουσία του εχθρού τιμωρείται με φυλάκισιν εν φρουρίω»
Ενδεχομένως το διαπραχθέν στρατιωτικό έγκλημα να περιγράφεται από το ακόλουθο άρθρο του Σ.Π.Κ. 1860:
«Άρθρ. 202. Πας στρατιωτικός, όστις εγκατέλιπε την θέσιν του τιμωρείται με θάνατον, εάν έγεινεν η εγκατάλειψις ενώπιον του εχθρού»
Εν πάση περιπτώσει ο Πλαστήρας με την αυθαίρετη διακοπή του συνδέσμου του με την IV Μεραρχία υπό την οποία υπαγόταν, με την αυθαίρετη μετακίνηση του Αποσπάσματός του σε μεγάλη απόσταση εκτός των ορίων του τομέα της IV Μεραρχίας, που σηματοδοτεί και την εγκατάλειψη της παράταξης της Μεραρχίας του, και τέλος με την μη γνωστοποίηση στην IV Μεραρχία της θέσης του είναι αυταπόδεικτο ότι διέπραξε βαρύτατο στρατιωτικό έγκλημα, όπως και αν αυτό προσδιορίζεται στον ισχύοντα τότε Σ.Π.Κ. του 1860.
Ο Πλαστήρας εγκαταλείπει την παράταξη της IV Μεραρχίας και του Α΄ Σώματος Στρατού και φεύγει άνευ διαταγής και εχθρικής πίεσης προς το Τουμλού Μπουνάρ
Ο Πλαστήρας επιδιώκει να δικαιολογήσει την φυγή του προς το Τουμλού Μπουνάρ (που θα ακολουθήσει) ισχυριζόμενος ότι παρά τις προσπάθειές του δεν έλαβε διαταγές από την IV Μεραρχία
Εκ της Εκθέσεως Πλαστήρα:
«Εις μάτην καθ’ όλην την διάρκειαν της νυκτός προσπαθούμεν να συνδεθώμεν μετά της IV Μεραρχίας προς λήψιν διαταγών. Αλλ’ ούτε και τα εις Κιοπρουλού συγκεντρωθέντα τμήματά της είχον λάβη τοιαύτας. Το 26ον Σύν/μα δεν κατορθώσαμεν να συναντήσωμεν εις τας ορισθείσας θέσεις του».
Η παραπάνω καταχώριση στην Έκθεση Πλαστήρα δεν έχει καμία απολύτως αξία. Αποτελεί άθροιση ψευδοαναφορών με σκοπό την συκοφάντηση της διοίκησης της IV Μεραρχίας και την κάλυψη των στρατιωτικών εγκλημάτων που διέπραξε. Ο Πλαστήρας μετά από δύο παραγράφους της Έκθεσής του θεωρεί ότι έχουν διαγραφεί από την μνήμη όσων θα μελετήσουν την Έκθεση Πεπραγμένων του, οι αναφορές του περί της μη εγκατάστασης του Αποσπάσματός του στα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού για την κάλυψη της IV Μεραρχίας ως είχε διαταχθεί, της μη παραμονής του στον χώρο που θα συγκεντρωνόταν η IV Μεραρχία στο Κιοπρουλού, της μη ενημέρωσης του Μεράρχου του ότι δεν καλυπτόταν από το Απόσπασμά του, αλλά «από το 23ο Σύνταγμα», της συγκέντρωσης του Αποσπάσματός του 7 χλμ. περίπου Δυτικά από το χώρο συγκέντρωσης της IV Μεραρχίας, δηλαδή της αυθαίρετης αποκοπής του από την διοίκηση IV Μεραρχίας, και τέλος ότι η θέση στάθμευσης του Αποσπάσματός του ήταν άγνωστη στην IV Μεραρχία. Υπόψη ότι ο κάθε στρατιωτικός οφείλει να τηρεί συνεχώς ενήμερο τον Αρχηγό του για τις ενέργειές του προς εκτέλεση της αποστολής που αυτός του ανέθεσε.
[Σημείωση: Η κάθε Μονάδα ήταν υποχρεωμένη να στείλει έφιππο αξιωματικό σύνδεσμο στον Σταθμό Διοικήσεως, ή στο Στρατηγείο της προϊσταμένης της διοίκησης προκειμένου να είναι δυνατή η αμφίδρομη μεταφορά διαταγών και αναφορών.]
Ο Πλαστήρας με τη σχολιαζόμενη καταχώριση στην Έκθεσή του επιδιώκει να περάσει το μήνυμα ότι έγινε φυγάς επειδή δεν έλαβε διαταγές από την IV Μεραρχία … και ως στερούμενος διαταγών έφυγε στο Τουμλού Μπουνάρ, 40 χλμ. περίπου Δυτικά από την παράταξη της Μεραρχίας του. Ο Πλαστήρας με βάση τη σχολιαζόμενη καταχώριση της Έκθεσής του παραδέχεται ότι τα τμήματα της IV Μεραρχίας, πλην βεβαίως του Αποσπάσματός του, συγκεντρώθηκαν στην κοιλάδα του Κιοπρουλού, αλλά αναφέρει ότι δεν είχαν λάβει διαταγές. Ο «ποιητής» θέλει να μας πει ότι αφού τα συγκεντρωθέντα τμήματα στο Κιοπρουλού δεν είχαν λάβει διαταγές, έτσι και εγώ δεν είχα λάβει. Σύμφωνα με την σχολιαζόμενη καταχώριση ο σύνδεσμός ή οι σύνδεσμοι που απέστειλε στο Κιοπρουλού συνάντησαν τα τμήματα της IV Μεραρχίας, όμως δεν μπόρεσαν να βρουν το Στρατηγείο της Μεραρχίας και έτσι δεν έλαβαν διαταγές. Δηλαδή από το Κιοπρουλού απουσίαζε μόνο το Στρατηγείο της Μεραρχίας, ενώ αυτό είχε φθάσει στο Κιοπρουλού την 02.00 ώρα της 15ης Αυγούστου. Επίσης αναφέρει ότι δεν κατόρθωσε να συνδεθεί με το 26ο Σύνταγμα του Αντισυνταγματάρχη Καλλιαγκάκη στις ορισθείσες από την IV Μεραρχία θέσεις.
Τα πραγματικά γεγονότα σχετικά με τη συγκέντρωση της IV Μεραρχίας στο Κιοπρουλού έχουν ως εξής:
α) Η άφιξη της IV Μεραρχίας στο Κιοπρουλού ολοκληρώθηκε την 02.00 ώρα της 15ης Αυγούστου. Το Στρατηγείο της στάθμευσε 200 μέτρα Ανατολικά της γέφυρας του ρέματος Βορείως Κιοπρουλού. Δύο Τάγματα του 8ου Συντάγματος δεν κατόρθωσαν να εισέλθουν στην κοιλάδα του Κιοπρουλού λόγω του ότι η οδός στα στενά του Γκετζέκ Χαμάμ ήταν κλειστή εξ αιτίας της απίστευτης συσσώρευσης αυτοκινήτων, κτηνών, πεδινών και βαρέων πυροβόλων, διάφορων βοηθητικών Μονάδων πεδινής σύνθεσης και 5.000 Αρμενίων.
β) Η IV Μεραρχία λίγο πριν την άφιξή της στο Κιοπρουλού απέστειλε 2 αξιωματικούς του επιτελείου της προς τα Αποσπάσματα Καλλιαγκάκη και Πλαστήρα με σκοπό να διαπιστώσουν αν αυτά είχαν εγκατασταθεί στις θέσεις τους και είχαν συνδεθεί μεταξύ τους. Ο αποσταλείς στο Απόσπασμα Καλλιαγκάκη επέστρεψε και ανέφερε ότι το Απόσπασμα είχε εγκατασταθεί στις προβλεπόμενες στη διαταγή της Μεραρχίας θέσεις και συνδέθηκε αριστερά (Ανατολικά) με την ΧΙΙ Μεραρχία, αλλά όχι με το Απόσπασμα Πλαστήρα. Ο αποσταλείς στο Απόσπασμα Πλαστήρα μετά από μεγάλη περιπλάνηση επέστρεψε την ώρα που η Μεραρχία άρχισε να κινείται προς τα Δυτικά και ανέφερε ότι ουδαμού συνάντησε το Απόσπασμα Πλαστήρα.
γ) Η IV Μεραρχία την 03.15 ώρα έλαβε την διαταγή επιχειρήσεων του Α΄ Σώματος Στρατού που καθόριζε τις αποστολές των δυνάμεών του για την 15η Αυγούστου. Η Μεραρχία θα υποχωρούσε επί του δρομολογίου γέφυρα Βορείως Κιοπρουλού – Τσατ Κουγιού – Μπασκιμσέ – Κιουτσούκιοϊ όπου και θα συγκεντρωνόταν αποτελώντας την εφεδρεία του Α΄ Σώματος Στρατού. Η θέση της IV Μεραρχίας στο Κιουτσούκιοϊ ήταν κομβικής σημασίας για την ολοκλήρωση του υποχωρητικού ελιγμού του Α΄ Σώματος Στρατού επειδή θα συνέδεε το Β΄ Σώμα Στρατού που συμπτύσσονταν Βορείως της σιδηροδρομικής γραμμής με τις Ι και VII Μεραρχίας που συμπτύσσονταν Νότια της σιδηροδρομικής γραμμής. Με την IV Μεραρχία συγκεντρωμένη στο Κιουτσούκιοϊ και έχοντας υπό τις διαταγές της 5 Συντάγματα Πεζικού και το σύνολο του Πυροβολικού της εκ 40 πυροβόλων, πιθανότατα θα ήταν αδύνατη η διάσπαση των Α΄ και Β΄ Σωμάτων Στρατού στις Ομάδες Τρικούπη και Φράγκου.
δ) Η IV Μεραρχία εξέδωσε διαταγή επιχειρήσεων την 04.00 ώρα. Την διαταγή της την έλαβαν σύμφωνα με τις Εκθέσεις τους ο διοικητής του 8ου Συντάγματος Αντισυνταγματάρχης Καρύδης την 05.00 ώρα και ο διοικητής του 35ου Συντάγματος Αντισυνταγματάρχης Παπαναγιώτου την 06.00 ώρα της 15ης Αυγούστου. Έκθεση του 11ου Συντάγματος δεν βρέθηκε. Το 8ο Σύνταγμα θα αποτελούσε την εμπροσθοφυλακή της Μεραρχίας.
Συμπερασματικά: Η άφιξη των Μονάδων της IV Μεραρχίας, όπως και του Στρατηγείου της στο Κιοπρουλού ολοκληρώθηκε την 02.00 ώρα της 15ης Αυγούστου. Η Μεραρχία εξέδωσε διαταγή επιχειρήσεων για την 15η Αυγούστου. Η διαταγή της Μεραρχίας παραλήφθηκε από τις υφιστάμενες διοικήσεις της, και από το Απόσπασμα Καλλιαγκάκη, πλην του Αποσπάσματος Πλαστήρα. Το Απόσπασμα Καλλιαγκάκη είχε ταχθεί στις θέσεις που του καθορίστηκαν. Ο Πλαστήρας δεν συνδέθηκε με τον Καλλιαγκάκη επειδή διήλθε από τα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού, χωρίς να εγκατασταθεί επ’ αυτών όπως προέβλεπε η αποστολή του. Το Απόσπασμα Πλαστήρα είχε αποκοπεί αυθαίρετα από την διοίκηση της IV Μεραρχίας και το λυκαυγές της 15ης Αυγούστου βρισκόταν 7 χλμ. περίπου Δυτικά του Κιοπρουλού. Ο διοικητής της IV Μεραρχίας αγνοούσε ότι η Μεραρχία του ήταν ακάλυπτη στα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού και επίσης αγνοούσε ότι το Απόσπασμα Πλαστήρα είχε εγκαταλείψει την παράταξη της Μεραρχίας του.
Τούτων λεχθέντων είναι προφανές ότι ο Πλαστήρας ψεύδεται ασυστόλως και καταφέρεται με την άνεση που του έδινε η απόλυτη και ανέλεγκτη άσκηση της κρατικής εξουσίας εναντίον όσων εκτέλεσαν το καθήκον τους υπό τις δυσμενέστατες συνθήκες που εξελίχθηκε η σύμπτυξη. Ο Καλλιαγκάκης που ήταν προσωπικός φίλος του έπεσε ηρωικά μαχόμενος,
προ των οφθαλμών του, την 16η Αυγούστου, 4 χλμ. ανατολικά του Χασάν Ντετέ Τεπέ, με τον Πλαστήρα να στέκεται απαθής σε απόσταση 4 χλμ..Αν δεχθούμε τώρα για την οικονομία του λόγου, ότι ο Πλαστήρας όντως έστειλε συνδέσμους για να συνδεθεί με την IV Μεραρχία και αυτοί παρουσιάζονταν στο Στρατηγείο της Μεραρχίας, τι θα ανέφεραν στον Μέραρχο; Θα τον ενημέρωναν ότι το Απόσπασμα Πλαστήρα δεν κάλυψε την Μεραρχία στα υψώματα Νοτίως του Κιοπρουλού και ότι η Μεραρχία ήταν ακάλυπτη; Δηλαδή θα ανέφεραν ότι ο διοικητής τους επέδειξε ανυπακοή ενώπιον του εχθρού; Θα ανέφεραν στον Μέραρχο ότι το Απόσπασμα Πλαστήρα βρισκόταν 7,5 χλμ. (2 ώρες πορείας) Δυτικά του χώρου συγκέντρωσης της Μεραρχίας; Δηλαδή ότι ο διοικητής τους ήταν πλέον φυγάς, λιποτάχτης; Προφανώς ο Πλαστήρας κανένα σύνδεσμο δεν απέστειλε στην IV Μεραρχία για να λάβει διαταγές. Αν ήθελε να λάβει διαταγές θα έπρεπε μετά την διέλευσή του από τα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού να παραμείνει στην κοιλάδα του Κιοπρουλού όπου θα συγκεντρωνόταν η IV Μεραρχία. Αλλά δεν παρέμεινε. Πιστεύω ότι οι λόγοι που δεν παρέμεινε είναι πλέον ευκόλως αντιληπτοί.
Ο Πλαστήρας καταβάλει «αγωνιώδεις προσπάθειές» για να λάβει διαταγές από την IV Μεραρχία, θέτοντας σε κίνδυνο την ίδια την ζωή του!
Εκ της Εκθέσεως Πλαστήρα:
«Συγχρόνως παρατηρούμεν ότι τα εις Κιοπρουλού συγκεντρωμένα τμήματα της IV Μεραρχίας κινούνται προς τα οπίσω εν αταξία, εγώ δε αυτός, μεταβαίνων εις Κιοπρουλού ίνα πληροφορηθώ, αν υπάρχουσι διαταγαί εβλήθην εξ εγγυτάτης αποστάσεως»
Ο Πλαστήρας αναφέρεται στην Έκθεσή του στην καταστροφή της IV Μεραρχίας με μία αφέλεια που αποτελεί γροθιά στο στομάχι. Έχω τη βεβαιότητα ότι ο Πλαστήρας δεν παρατήρησε την άτακτη φυγή των Μονάδων της IV Μεραρχίας εν τη γενέσει της, αλλά γράφει γι’ αυτή με βάση την εκ των υστέρων γνώση των πραγμάτων. Ο Πλαστήρας από το λυκαυγές της 15ης Αυγούστου βρίσκεται με το Απόσπασμά του 3 χλμ. Δυτικά του Σιδηροδρομικού Σταθμού Μπαλ Μαχμούτ. Πιθανότατα στην αρχή της δρομολογίου που οδηγεί διά του χωριού Ρασιντιέ (Igdeli) στο χωριό Τσατ Κουγιού (Catkuyu). Μεταξύ της θέσης του και του σημείου που η εμπροσθοφυλακή της IV Μεραρχίας δέχθηκε τα τουρκικά πυρά υπάρχουν υπερκείμενα υψώματα που εμποδίζουν την παρατήρηση προς την περιοχή του Κιοπρουλού. Η παρατήρηση των αναφερόμενων γεγονότων είναι αδύνατη ακόμη και από τον Σιδηροδρομικό Σταθμό Μπαλ Μαχμούτ . Υπάρχει βεβαίως και η απόσταση των 6 χλμ. περίπου.
Εν πάση περιπτώσει ο Πλαστήρας αναφέρει στην Έκθεσή του ότι συναντήθηκε περί την μεσημβρία με τα ατάκτως υποχωρούντα προς τα Δυτικά τμήματα της IV Μεραρχίας (το ζήτημα αυτό θα εξεταστεί στη συνέχεια) και ως έμπειρος αξιωματικός προφανώς αντιλήφθηκε τους λόγους που τα τμήματα της Μεραρχίας διαλύθηκαν. Την Έκθεσή του την γράφει μετά την καταστροφή και επομένως γνωρίζει με ακρίβεια τα γεγονότα εκείνου του πρωινού της 15ης Αυγούστου. Η IV Μεραρχία προσβλήθηκε αιφνιδιαστικά από τουρκική δύναμη στην στενωπό του Κιοπρουλού, από τα Νοτίως της στενωπού υπερκείμενα υψώματα, στα οποία δεν είχε εγκαταστήσει το Απόσπασμά του για να την καλύψει. Η Μεραρχία διαλύθηκε και καταστράφηκε. Για αυτό τον λόγο τα τμήματα της υποχωρούσαν άτακτα. Εν πάση περιπτώσει ο Πλαστήρας όταν συγγράφει την Έκθεσή του γνωρίζει ότι ο υπεύθυνος της καταστροφής της IV Μεραρχίας είναι ο ίδιος. Όμως μας αναφέρει ότι εκείνη την ώρα του χαλασμού αποφάσισε να μεταβεί στο Κιοπρουλού για να πληροφορηθεί αν υπάρχουν διαταγές και ότι κατά την μετάβασή δέχθηκε πυρά … και ως εκ τούτου δεν έλαβε διαταγές! Μόνο κλαυσίγελος.
Ο Πλαστήρας επιδιώκει να οικοδομήσει ως αιτία της φυγής του προς το Τουμλού Μπουνάρ την μη λήψη διαταγών από την IV Μεραρχία, και την υποχώρηση των γειτονικών του Μονάδων
Η ακολουθούσα καταχώριση στην Έκθεση Πλαστήρα αποτελεί συνέχεια αυτής της προηγούμενης ενότητας:
«Σπεύδομεν προς συνάντησιν του Συν/χου κ. Λούφα όστις μας πληροφορεί ότι δεν έχει μεν ουδεμίαν διαταγήν, απολύτως, πλην όμως δεν δύναται να παραμείνη καθόσον η δεξιά αυτού ευρισκομένη Ι Μεραρχία Υποστρατ. Φράγκου έχει από ώρας κάμη έναρξιν υποχωρητική κινήσεως»
Η σχετική αναφορά του Λούφα για την εν λόγω συνάντηση βρίσκεται στην κατάθεσή του στην Ανακριτική Επιτροπή Ελέγχου Δοσιλόγων όπου δεν επιβεβαιώνει τα αναφερόμενα στην Έκθεση Πλαστήρα σχετικά με την συνάντησή τους και την συνομιλία που είχαν:
«Μετ’ ολίγον ανήλθεν εις την θέσιν εις ήν ήμην ο Συν/χης Πλαστήρας όν ηρώτησα ποίας διαταγάς έχει και πως ευρέθη εκεί. Ούτος δε μοι απήντησε περίπου τα εξής: ότι έχει υποστή απωλείας και ότι θα βαδίση προς κατεύθυνσιν ην μοι έδειξεν διά της χειρός του και ήτις κατεύθυνσις ήτο γενικώς Βορειοδυτική … μετά τινα λεπτά, περί την 4.30΄ εκινήθη μετά του αποσπάσματός του όπερ ούτω κινηθέν εξηφανίσθη, λόγω εδαφικής διαμορφώσεως»
Από την παραπάνω καταχώριση του Πλαστήρα στην Έκθεση του, σχετικά με την συνομιλία που είχε με τον Λούφα, προκύπτει ότι ο Πλαστήρας επιδιώκει να οικοδομήσει ως άλλοθι της φυγής του προς το Τουμλού Μπουνάρ, που θα ακολουθήσει σε λίγο, την υποτιθέμενη πρόθεση του Συνταγματάρχη Λούφα να υποχωρήσει και την απ’ ώρας υποχώρηση της Ι Μεραρχίας. Αν τώρα στις παραπάνω δικαιολογίες του προσθέσουμε και τις αναφορές του σχετικά με την απόσυρση των προφυλακών του 23ου Συντάγματος από την Νοτίως του ρέματος Ακάρ περιοχή, την εγκατάλειψη του υψώματος 1.220 από το ΙΙΙ/4 Τάγμα Πρεμέτη, την μη λήψη διαταγών από την IV Μεραρχία, επειδή ο ίδιος απέφυγε να λάβει, και τέλος την άτακτη φυγή των τμημάτων της IV Μεραρχίας, θα δούμε ολοκληρωμένο το σχέδιο του Πλαστήρα διά του οποίου επιχειρεί να δικαιολογήσει την φυγή του Αποσπάσματός προς το Τουμλού Μπουνάρ. Εμμέσως πλην σαφώς αναφέρει ότι «αφού όλοι υποχωρούσαν, έπρεπε και εγώ που δεν διέθετα διαταγές να υποχωρήσω». Απ’ ευθείας προς το Τουμλού Μπουνάρ όμως; Σαράντα χλμ. Δυτικά από το πεδίο της μάχης;
Ο Πλαστήρας πιστεύει ότι προβάλλοντας τα παραπάνω ως άλλοθι μπορεί να ξεχαστεί ότι δεν κάλυψε της IV Μεραρχία στα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού, ως είχε διαταχθεί, και ότι στην συνέχεια «με ελαφρά πηδηματάκια» αποκόπηκε αυθαίρετα από την διοίκηση και την παράταξη της IV Μεραρχίας. Σε αργκό θα λέγαμε «την έκανε με μικρά πηδηματάκια και στη συνέχεια με τα πόδια στην πλάτη».Ο Συνταγματάρχης Λούφας στην κατάθεσή του στην Ανακριτική Επιτροπή Ελέγχου Δοσιλόγων σχετικά με την συνομιλία που είχε με τον Πλαστήρα δεν υποστηρίζει το άλλοθι του Πλαστήρα. Δεν του μίλησε περί υποχώρησης του από τις θέσεις που κατείχε. Υπόψη ότι ο Λούφας στην κατάθεσή του στην Ανακριτική Επιτροπή αναφέρει ότι ο Πλαστήρας αποχώρησε από την περιοχή την 04.30 ώρα, στην δε Έκθεση Πεπραγμένων του ότι «την 6.30 διήλθε της γραμμής ην το Ι/23 Τάγμα κατέλαβε το 5/42 Ευζώνων Σ. Πλαστήρα». Προφανώς υπάρχει ένα ερωτηματικό αναφορικά με την ώρα έναρξη της φυγής του Αποσπάσματος Πλαστήρα προς το Τουμλού Μπουνάρ. Αλλά αυτό δεν είναι σημαντικό. Το σημαντικό είναι ότι το Απόσπασμα Πλαστήρα εγκατέλειψε αυθαίρετα την παράταξη της IV Μεραρχίας και τράπηκε σε φυγή προς τα Δυτικά. Αυτό ονομάζεται φυγή στον Σ.Π.Κ. του 1860, όπως και στον ισχύοντα σήμερα.
Εν πάση περιπτώσει οι περιγραφές Πλαστήρα και Λούφα αναφορικά με το τι συζήτησαν μεταξύ τους το πρωί της 15ης Αυγούστου δεν ταυτίζονται.
Το λυκαυγές της 15ης Αυγούστου η οδός υποχώρησης της IV Μεραρχίας έχει αποκαλυφθεί στον εχθρό στα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού
Κατ’ αρχάς είναι σκόπιμο να προσδιορίσουμε το δρομολόγιο διά του οποίου θα υποχωρούσε η IV Μεραρχία από την κοιλάδα του Κιοπρουλού προς το χωριό Τσατ Κουγιού. Οι διαθέσιμοι δορυφορικοί χάρτες δεν παρέχουν βεβαιότητες. Όμως τα παρακάτω στοιχεία προσδιορίζουν με σχετική ακρίβεια το εν λόγω δρομολόγιο.
1ο Στοιχείο: Το Α΄ Σώμα Στρατού στην διαταγή του για τις ενέργειες των υφισταμένων του διοικήσεων την 15η Αυγούστου καθόρισε ότι η IV Μεραρχία θα υποχωρούσε προς Τσατ Κουγιού διά της Βορείως του Κιοπρουλού γέφυρας του ρέματος Ακάρ. Η IV Μεραρχία στην δική της διαταγή καθόρισε ότι η υποχωρητική κίνησή της θα άρχιζε από την αναφερόμενη γέφυρα. Η εν λόγω γέφυρα, όπως και η Νοτίως Κιοπρουλού αντίστοιχη, σημειώνεται στον χάρτη του Υπομνήματος που υπέβαλε ο Υποστράτηγος Λούφας στην Ανακριτική Επιτροπή Ελέγχου Δοσιλόγων. Προφανώς η IV Μεραρχία θα υποχωρούσε διά της καροποίητης οδού που βαίνει Βορείως του ρέματος Ακάρ και παράλληλα με αυτό.
2ο στοιχείο: Ο διοικητής της IV Μεραρχίας Υποστράτηγος Δημαράς αναφέρει στην Έκθεσή Πεπραγμένων του ότι όταν άρχισε η υποχώρηση και η κεφαλή της εμπροσθοφυλακής έφθασε εγγύς της διχάλωσης της οδού προς Μπαλ Μαχμούτ και Τσατ Κουγιού δέχθηκε αραιά πυρά εκ χαρακτηριστικού υψώματος 1.000 μέτρα Ανατολικά του Σιδηροδρομικού Σταθμού του Μπαλ Μαχμούτ. Προφανώς αναφέρεται στο ύψωμα Τακλί Τεπέ. Τα ίδια ακριβώς αναφέρει και ο Επιτελάρχης της Μεραρχίας Ταγματάρχης Γ. Τσολάκογλου στην παρ’ αυτού συνταχθείσα Έκθεση Πεπραγμένων της Μεραρχίας, όταν ο διοικητής της Μεραρχίας ήταν αιχμάλωτος των Τούρκων.
3ο στοιχείο: Ο διοικητής του 8ου Συντάγματος Αντισυνταγματάρχης Καρύδης στο Υπόμνημα που υπέβαλε στην Ανακριτική Επιτροπή Ελέγχου Δοσιλόγων αναφέρει ότι μετά την παρέλευση 10΄ λεπτών από την εκκίνηση της εμπροσθοφυλακής, αυτή δέχθηκε εχθρικά πυρά από Δυτικά.
Κατόπιν των παραπάνω αναφορών προκύπτει ότι η αιφνιδιαστική τουρκική προσβολή κατά της IV Μεραρχίας σημειώθηκε όταν η εμπροσθοφυλακή της έφθασε στην διχάλωση της οδού προς Μπαλ Μαχμούτ και Τσατ Κουγιού. Προφανώς η αναφερόμενη διχάλωση βρίσκεται είτε Βορείως του υψώματος Τακλί Τεπέ, είτε ελάχιστα Βορειανατολικά. Συνεπώς το δρομολόγιο που θα ακολουθούσε η IV Μεραρχία ήταν μία καροποίητη οδός που άρχιζε σε κάποιο σημείο Νοτιοδυτικά του Κιοπρουλού και ελισσόταν επί των Νοτίων ομαλών αντηρίδων του Ρεσίλ Μπαμπού μέχρι το Τσατ Κουγιού σε ένα υψόμετρο 1.150 μέτρων, προφανώς υποκείμενο των Νοτίως Κιοπρουλού υψωμάτων. Οι προς Νότο αντηρίδες του Ρεσίλ Μπαμπού σε κανένα σημείο δεν προσφέρουν κάλυψη. Κατόπιν τούτου η προσβολή της φάλαγγας της IV Μεραρχίας από το τουρκικό πυροβολικό θα ήταν δυνατή και κατά τον χρόνο που θα κινούταν επί των Νοτίων αντηρίδων του Ρεσίλ Μπαμπού.
Το υπόψη δρομολόγιο σημειώνεται με λευκή γραμμή στο παρακάτω . Το εν λόγω δρομολόγιο σημειώνεται επίσης στο υπ’ αριθμό 14 Σχεδιάγραμμα του συγγράμματος της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού με τίτλο «Υποχωρητικοί Αγώνες των Α΄ και Β΄ Σωμάτων Στρατού», όπως και στον «χάρτη Λούφα».
Η οδός υποχώρησης της IV Μεραρχίας από το σημείο 3 χλμ. Νοτίως Κιοπρουλού μέχρι τις Δυτικές κλιτείς του υψώματος 1.220 έχει αποκαλυφθεί στον εχθρό. Το Απόσπασμα Πλαστήρα τρέπεται σε φυγή
Όταν ο Πλαστήρας σπεύδει προς τον Λούφα η κατάσταση έχει καταστεί εξαιρετικά επικίνδυνη για την ασφάλεια της IV Μεραρχίας. Η αποχώρηση του ΙΙ/23 Τάγματος Μαυρομιχάλη, από την Νοτίως του ρέματος Ακάρ περιοχή, καθώς και η μη κάλυψη της IV Μεραρχίας από το Απόσπασμα Πλαστήρα Νοτίως Κιοπρουλού, είχαν σαν αποτέλεσμα την αποκάλυψη στον εχθρό της οδού υποχώρησης της IV Μεραρχίας από το σημείο 3 χλμ. Νοτίως Κιοπρουλού -όπου έπρεπε να συνδεθεί το Απόσπασμα Πλαστήρα με το 26ο Σύνταγμα Καλλιαγκάκη- μέχρι και το ύψωμα Τακλί Τεπέ Νοτιοανατολικά του Σιδηροδρομικού Σταθμού Μπαλ Μαχμούτ. Ο Πλαστήρας με το Απόσπασμά του βρισκόταν πολλά χιλιόμετρα Δυτικά και στην περίπτωση που θα άλλαζε στάση και θα αποφάσιζε να επέμβει για να σώσει την IV Μεραρχία, αυτό θα ήταν πρακτικά αδύνατο. Τούτων λεχθέντων προκύπτει ότι η υποχώρηση της IV Μεραρχίας προς Τσατ Κουγιού – Μπασκιμσέ κρεμόταν πλέον από μία κλωστή. Οι τουρκικές Μεραρχίες του 1ου και του 4ου Σωμάτων Στρατού είχαν σταθμεύσει την νύκτα της 14ης/15η Αυγούστου εγγύς των υψωμάτων Νοτίως της σιδηροδρομική γραμμής και το πρωί θα συνέχιζαν την επίθεσή τους προς Βορρά.
Ο Λούφας μολονότι αγνοούσε ότι στην στενωπό του Κιοπρουλού βρισκόταν η IV Μεραρχία, επιβαλλόταν να εκτιμήσει ότι αυτό ήταν πολύ πιθανόν να συμβαίνει και να μην αποσύρει τις δυνάμεις του από την Νοτίως του ρέματος Ακάρ περιοχή. Η Ι Μεραρχία, στην διαταγή που εξέδωσε την 14.30 ώρα της 14ης Αυγούστου για την υποχώρηση των δυνάμεών της, επισήμαινε στον Λούφα «να επιδιώξει σύνδεσμο μετά της IV Μεραρχίας η οποία πιθανόν θα συμπτυχθεί επί της γραμμής Κιοπρουλού – Γκεντίζ Χαμάμ», όπως και έγινε. Την εγκατάλειψη του ζωτικής σημασίας υψώματος 1.220 από το ΙΙΙ/4 Τάγμα Πρεμέτη έπρεπε να την αντιμετωπίσει με την εγκατάσταση επί του εν λόγω υψώματος είτε του Ι/23 Τάγματος Διάμεση, είτε του ΙΙ/23 Τάγματος Μαυρομιχάλη. Και τα δύο ήταν ανέπαφα. Όμως το κακό είχε γίνει με την μη κάλυψη της IV Μεραρχίας στα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού από το Απόσπασμα Πλαστήρα.
Εν πάση περιπτώσει η κάλυψη της IV Μεραρχίας δεν είχε ανατεθεί στον Λούφα, αλλά στον Πλαστήρα. Εν αντιθέσει προς τον Λούφα ο Πλαστήρας γνώριζε πολύ καλά ότι η IV Μεραρχία έχει συγκεντρωθεί στο Κιοπρουλού και το αναφέρει στην Έκθεσή του: «Αλλ’ ούτε και τα εις Κιοπρουλού συγκεντρωθέντα τμήματά της είχον λάβη τοιαύτας». Ο Πλαστήρας αντιλαμβανόταν ότι μετά την αποχώρηση των τμημάτων του 23ου Συντάγματος από την Νοτίως του ρέματος Ακάρ περιοχή, η οδός υποχώρησης της IV Μεραρχίας έχει αποκαλυφθεί σε όλο το μήκος της στον εχθρό. Ο Πλαστήρας γνώριζε επίσης πολύ καλά ότι η IV Μεραρχία δεν διέθετε άλλη οδό υποχώρησης από το Κιοπρουλού προς τα Δυτικά, από αυτή από Κιοπρουλού προς Τσατ Κουγιού – Μπασκιμσέ, που ήταν πλέον ακάλυπτη από Νότο. Εκτός και αν στερούταν της δυνατότητας αντίληψης των πραγμάτων, οπότε… πάμε αλλού.
Ο Πλαστήρας ήταν έμπειρος και αντιλαμβανόταν πολύ καλά ότι ο μόνος που μπορούσε ενδεχομένως να αποτρέψει την επικείμενη καταστροφή της IV Μεραρχίας, ή να μετριάσει την καταστροφή της, ήταν ο ίδιος. Παρά ταύτα μετακινεί το Απόσπασμά του Δυτικά του Σιδηροδρομικού Σταθμού Μπαλ Μαχμούτ. Από την νέα του θέση ουδεμία βοήθεια μπορούσε να προσφέρει πλέον στην IV Μεραρχία. Εκτός αν έστελνε έναν έφιππο αγγελιοφόρο επί κέλητος να την ενημερώσει για τον θανάσιμο κίνδυνο που διέτρεχε. Όμως δεν έδειξε κανένα έλεος για την IVΜεραρχία. Το μίσος του για τους βασιλόφρονες αξιωματικούς τον οδηγούσε σε λάθος μονοπάτια.Να σημειώσουμε για την ανασκευή των αναφερομένων από τον Πλαστήρα για την Ι Μεραρχία, ότι αυτή με τα Συντάγματα της 4ο, 22ο και 49ο, είχε υποχωρήσει από το Μπαλ Μαχμούτ σχεδόν «εν διαλύσει» το απόγευμα της 14ης Αυγούστου και συγκεντρώθηκε στο χωριό Μπασκιμσέ την νύκτα, όπου αναλήφθηκαν προσπάθειες για την ανασυγκρότησή της, που δεν τελεσφόρησαν. Δεν υποχώρησε δηλαδή το πρωί της 15ης Αυγούστου όπως αναφέρει ο Πλαστήρας.
Ο Λούφας είχε λάβει αποστολή από την Ι Μεραρχία και την αποστολή του την τίμησε σχεδόν στο ακέραιο, εν αντιθέσει με τον Πλαστήρα που αποδείχθηκε ανυπάκουος και φυγάς ενώπιον του εχθρού. Ο Συνταγματάρχης Λούφας είχε διαταχθεί να πάρει υπό την διοίκησή του τα Τάγματα του Καγιαντιμπί (ΙΙΙ/4 Πρεμέτη και ΙΙ/22 Τρικαλιώτη), να καλύψει με το Σύνταγμά του την άτακτη υποχώρηση προς το Μπαλ Μαχμούτ των Συνταγμάτων του Υποτομέα Σαβράν και στη συνέχεια να εγκατασταθεί επί της γραμμής υψώματα Ανατολικά Αϊβαλή – υψώματα Βορείως Μπαλ Μαχμούτ – υψώματα Νοτιοδυτικά Κιοπρουλού. Προφανώς με την τουρκική επίθεση σε εξέλιξη ο Λούφας θα υποχωρούσε προς Μπασκιμσέ όπου είχε συγκεντρωθεί η Ι Μεραρχία. Στην περίπτωση όμως που το αριστερό του (Ανατολικό) είχε συνδεθεί με το Απόσπασμα Πλαστήρα στα υψώματα Νοτίως Κιοπρουλού (δεν συνέβη) θεωρώ ως βέβαιο ότι θα προσπαθούσε να τηρήσει υπό την κατοχή του το ζωτικής σημασίας ύψωμα 1220 Βορειοδυτικά του Μπαλ Μαχμούτ.
Το Απόσπασμα Πλαστήρα εγκαταλείπει το πεδίο της Μάχης και τρέπεται σε φυγή προς το Τουμλού Μπουνάρ
Εκ της Εκθέσεως Πλαστήρα:
«Κατόπιν τούτου διατάσσομεν περί την 7ην ώραν, όπως και το ημέτερον Απόσπασμα κινηθή προς Τουλού Μπουνάρ, γενικήν κατεύθυνσιν απάντων των τμημάτων, αφού προηγουμένως ενεπνεύσαμεν εις τους άνδρας ημών ηθικόν διά καταλλήλου ομιλίας».
Η πρόταση «Κατόπιν τούτου διατάσσομεν όπως και το ημέτερον Απόσπασμα κινηθή προς Τουλού Μπουνάρ» επιβεβαιώνει ότι ο Πλαστήρας χρησιμοποιεί ως άλλοθι της αυθαίρετης υποχώρησης του Αποσπάσματός του προς το Τουμλού Μπουνάρ την υποτιθέμενη πρόθεση του Λούφα να υποχωρήσει, την υποχώρηση απ’ ώρας της Ι Μεραρχίας, την αποχώρηση του Πρεμέτη και των προφυλακών του 23ου Συντάγματος, την άτακτη φυγή τμημάτων της IV Μεραρχίας και την μη λήψη διαταγής της IV Μεραρχίας. Μόνο που ο Λούφας υποχώρησε μαχόμενος επειδή προσβλήθηκε από τουρκικές δυνάμεις, με το τουρκικό ιππικό να ενεργεί κυκλωτικά κατά των πτερύγων του. Επίσης ο Λούφας κατά την υποχώρησή του κάλυπτε συνεχώς τα διαρρέοντα τμήματα της IV Μεραρχίας.
Το Απόσπασμα Πλαστήρα έφυγε προς τα πίσω 40 χλμ., άνευ διαταγής και άνευ πιέσεως υπό του εχθρού. Στην ουσία του πράγματος αυτό σημαίνει ανταρσία ενός ανώτερου διοικητή ενώπιον του εχθρού. Ο Πλαστήρας πριν υποχωρήσει αναφέρει ότι εκφώνησε κατάλληλη ομιλία στους άνδρες του για να τους τονώσει το ηθικό!!!
Μόνο που δεν έκανε επίθεση, ή άμυνα, αλλά έφευγε ως λαγός εγκαταλείποντας την IV Μεραρχία στην τραγική μοίρα της. Δεν αναφέρει αν έβαλε τους 1.600 άνδρες του σε παράταξη, τους στοίχισε και τους ζύγισε ώστε να μπορούν να ακούσουν τον εμπνευσμένο πατριωτικό λόγο του!!! Δυστυχώς όμως με κάτι τέτοιες γελοίες αναφορές εκστασιάζονται όσοι θεωρούν τον Πλαστήρα ημίθεο.Το στρατιωτικό έγκλημα που συνιστά η φυγή του Αποσπάσματος Πλαστήρα από το πεδίο της μάχης
Η αυθαίρετη απομάκρυνση του Συνταγματάρχη Πλαστήρα μετά του Αποσπάσματός του από την παράταξη της IV Μεραρχίας στο Κιοπρουλού κατά 7 χλμ. περίπου, που θα ολοκληρωθεί μετά από λίγο με την φυγή του προς το Τουμλού Μπουνάρ, δηλαδή 40 χλμ. προς τα Δυτικά, αποτελεί βαρύτατο στρατιωτικό έγκλημα. Είναι θλιβερό ότι ένας Συνταγματάρχης του Ελληνικού Στρατού ακολουθούμενος από την ένοπλη δύναμή του αποχώρησε αυτοβούλως από το πεδίο της μάχης και την μετέφερε 40 χλμ. Δυτικά χωρίς να πιέζεται από τον εχθρό. Σε απλά ελληνικά αυτό αποτελεί λιποταξία και ανταρσία. Μόνο που χαρακτηρίζεται ακόμη χειρότερα από στον Σ.Π.Κ. του 1860. Ο ισχύον σήμερα Σ.Π.Κ., αλλά και αυτός του 1860 κατατάσσει το διαπραχθέν από τον Πλαστήρα στρατιωτικό έγκλημα στην ομάδα των εγκλημάτων προδοσίας. Οι ακριβείς διατυπώσεις ακολουθούν:
Ισχύον σήμερα Σ.Π.Κ.:
«Ι ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΠΡΟΔΟΣΙΑΣ, Άρθρο 15. Προδοσία. Τιμωρείται με την ποινή του θανάτου ή της ισόβιας κάθειρξης ο στρατιωτικός που σε πολεμική περίοδο … ε) Προκαλεί ή διεγείρει τον στρατό σε φυγή μπροστά στον εχθρό ή παρακωλύει την ανασύνταξη του στρατού»
Σ.Π.Κ. του 1860:
«ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΠΡΩΤΟΝ, Α. Προδοσία. Άρθρο 194. Τιμωρείται με θάνατον και στρατιωτικήν καθαίρεσιν πας στρατιωτικός … δ) όστις απέναντι του εχθρού, προκαλέσει εις φυγήν το στράτευμα, ή εμποδίσει την ανασυνάθροισιν αυτού»
Προφανώς οι διατυπώσεις και των δύο Σ.Π.Κ. δεν διαφέρουν ως προς την περιγραφή του διαπραχθέντος από τον Πλαστήρα στρατιωτικού εγκλήματος.
Ο Πλαστήρας με βάση τις αναφορές του ιδίου στην Έκθεσή Πεπραγμένων του, που ήδη σχολιάσαμε, καταδίκασε ο ίδιος τον εαυτό του ενώπιον της ιστορίας. Δύο τινά μπορεί να συμβαίνουν γι’ αυτό: Είτε δεν αντιλαμβανόταν το τι ακριβώς αποδείκνυαν οι σχολιασθείσες ολιγόλογες αναφορές στην Έκθεσή του, είτε του ήταν αδιάφορο. Πιθανόν να ισχύει το δεύτερο λόγω της αλαζονείας που διακρίνει όσους στηριζόμενοι στις λόγχες του στρατού ασκούν άνευ ουδενός ελέγχου την απόλυτη εξουσία.
… εις μικράς μεν ατυχίας ευρεθήσεται φίλος, εις μεγίστην δε και επιμένουσαν συμφοράν μηδείς σε πλανήση , φίλος ουκ έσται . ( Στρατηγικόν Κεκαυμένου )
Re: Αίτια αποτυχίας ΕΣ κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία
Ιωάννης Κυμιωνής , 1920 , Η Συνθήκη των Σεβρών
Χρονολόγιο 1918 -1922
17/9/1918 : Ανακωχή Αντάντ και Βουλγαρίας στην Θεσσαλονίκη.
Οκτώβριος 1918 : Η σοβιετική κυβέρνηση παραιτείται απ' τα οικονομικά προνόμια και τα χρέη της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας προς την τσαρική Ρωσία.
14/10/1918 : Έναρξη οικονομικού αποκλεισμού μπολσεβικικής Ρωσίας από τους Συμμάχους.
17/10/1918 : Ανακωχή του Μούδρου μεταξύ Αντάντ και Οθωμανών. Μεταξύ των όρων είναι η παράδοση στους Συμμάχους των Γερμανών και Αυστριακών αξιωματικών που υπηρετούν στον οθωμανικό στρατό , δικαίωμα στάθμευσης των Συμμαχικών στρατευμάτων στο Βατούμ και στο Μπακού και άμεση απόσυρση των οθωμανικών στρατευμάτων από τις αραβικές και μεσανατολικές κτήσεις και τα βιλαέτια της Αρμενίας.
20/10/1918: Ανακωχή Αντάντ και Αυστροουγγαρίας.
Ο Βενιζέλος διαμαρτύρεται με υπόμνημα στον Άγγλο πρωθυπουργό Λόυντ Τζωρτζ για την σιωπή των Όρων Ανακωχής σχετικά με τα ελληνικά θέματα και ζητάει ελληνική προσάρτηση της δυτικής Μικράς Ασίας ( γραμμή Αρτάκιοϊ Προποντίδας - Μάκρη ) όπου ισχυρίζεται πως ζουν 812.000 Έλληνες έναντι 800.000 μουσουλμάνων. Στο τουρκικό κράτος που θα δημιουργούταν θα παρέμεναν άλλοι 800.000 Έλληνες , οι οποίοι με εκούσια ή ακούσια ανταλλαγή πληθυσμών θα μετακινούνταν στην ελληνική περιοχή. Οι ιταλικές διεκδικήσεις που βασίζονται στις Συμφωνίες του Λονδίνου ( 1915 ) και του Αγίου Ιωάννη της Μωριέννης ( 1917 ) είναι ανίσχυρες λόγω της αλλαγής καθεστώτος στη Ρωσία. Η ικανοποίηση των ελληνικών αξιώσεων θα επιφέρει ισορροπία δυνάμεων στην Ανατολική Μεσόγειο. Η ελληνική επέκταση στην Μικρασία θα ήταν ευχερέστερη
από την αντίστοιχη επέκταση απ' την πλευρά της Θράκης μέχρι τον Εύξεινο Πόντο. Να δημιουργηθεί Διεθνές Κράτος στα Στενά που θα περιλαμβάνει την Κωνσταντινούπολη και την Ανατολική Θράκη.
28/10/1918: Γαλλική επέμβαση στη Μεσημβρινή Ρωσία ( Ουκρανία , Ντον ).
Οι μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης ιδρύουν στην Κωνσταντινούπολη την "Επιτροπή Δυτικής Θράκης" . Σκοποί η απελευθέρωση της Δυτικής Θράκης , η διενέργεια δημοψηφίσματος και η μεταφορά της έδρας της Επιτροπής στην Κομοτηνή.
Ιδρύεται στην Αδριανούπολη η "Επιτροπή Προστασίας της Θράκης - Πασαέλι".
29/10/1918 : Ανακωχή Αντάντ - Γερμανίας.
6/11/1918 : Ο στρατηγός και διοικητής του 7ου Σώματος Στρατού στη Συρία και την Παλαιστίνη Μουσταφά Κεμάλ πασάς αναφέρει στην σουλτανική κυβέρνηση πως θα δεν θα υπακούσει τις σουλτανικές διαταγές και θα επιτεθεί κατά των Άγγλων αν αποβιβαστούν στην Αλεξανδρέττα.
13/11/1918 : Ναυτική μοίρα της Αντάντ στην οποία συμμετέχει και το θωρηκτό Αβέρωφ φτάνει στην Κωνσταντινούπολη.
Ο Μουσταφά Κεμάλ φτάνει στην Κωνσταντινούπολη μετά την αποστράτευση του οθωμανικού στρατού στην Συρία.
15/11/1918: Η Γαλλία ζητάει απ' την Ελλάδα να ενισχύσει τον Συμμαχικό αγώνα στην Ουκρανία. Για αντάλλαγμα θα υποστηρίξει την ελληνική επέκταση στην Θράκη και την επίλυση του ζητήματος της Σμύρνης υπέρ της Ελλάδος , αν προταθεί από την Αγγλία ή τις ΗΠΑ.
11/12/1918: Κατόπιν ελληνικού αιτήματος το Ανώτατο Συμμαχικό Συμβούλιο στην Κωνσταντινούπολη ενέκρινε να εκπροσωπηθεί η Ελλάδα στο λιμάνι της Σμύρνης με το αντιτορπιλλικό Λέων στην εκεί ναυλοχούσα Συμμαχική μοίρα.
17/12/1918 : Υπόμνημα Βενιζέλου στο συνέδριο Ειρήνης στο Παρίσι. Ζητάει Βόρεια Ήπειρο , Δυτική Θράκη, Ανατολική Θράκη, Κύπρο, Δωδεκάνησα , Καστελλόριζο, βιλαέτι Προύσας και βιλαέτι Αϊδινίου. Η περιοχή Κωνσταντινούπολης και τα σαντζάκια Δαρδανελλίων και Ισμίτ να αποτελέσουν το Διεθνές Κράτος των Στενών. Να γίνει ευρεία ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
18/12/1918 : Επιστολή Μουσουλμάνων της Δυτικής Θράκης προς τον Βενιζέλο και τον Γάλλο στρατηγό ντ' Εσπερέ υπέρ των ελληνικών θέσεων και κατά των βουλγαρικών αξιώσεων.
Έκκληση των μουσουλμάνων βουλευτών της Βουλγαρικής Εθνοσυνέλευσης ( Sorbanje ) περί παραχώρησης της Δυτικής Θράκης στην Ελλάδα εξαιτίας των βουλγαρικών θηριωδιών κατά των μουσουλμάνων.
Έκκληση Πομάκων Δυτικής Θράκης να παραχωρηθεί η Θράκη στην Ελλάδα.
20/12/1918 : Επιστροφή στη Σμύρνη του αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου Καλαφάτη μετά από αναγκαστική τετραετή απουσία.
1/1/1919 : Ελληνικό Εκστρατευτικό Σώμα Α΄ΣΣ στην Οδησσό. Απ' τα τέλη του 1917 η Αντάντ είχε αποφασίσει να δράσει κατά των μπολσεβίκων. Η Γαλλία θα δρούσε σε Βεσσαραβία, Ουκρανία και Κριμαία και η Αγγλία σε Καύκασο, Αρμενία, Γεωργία και Κουρδιστάν.
7/1/1919: Οι Γάλλοι καταλαμβάνουν την Κιλικία και την Αλεξανδρέττα.
10/1/1919 : Ο ΗΠΑνός πρόεδρος Γουίλσον ζητάει απ' την Ιταλία να παραιτηθεί απ' τα Δωδεκάνησα υπέρ της Ελλάδος.
15/1/1919: Κεμαλικοί δολοφονούν τον εργατικό ηγέτη Σόμπχι και 12 συνεργάτες του στην Πόλη.
21/1/1919 : Ο Βενιζέλος δηλώνει πως τα ελληνικά λιμάνια θα βρίσκονται πάντα στην διάθεση της Αγγλίας.
Ιανουάριος 1919 : Δημιουργία των πρώτων κομμουνιστικών ομάδων στην Τουρκία.
16/2/1919 : Οι Ιταλοί προτείνουν να παραχωρηθεί το Δεδεαγάτς ( Αλεξανδρούπολη ) και τμήμα της περιοχής της Αδριανούπολης στην Βουλγαρία.
Συμμαχικό σχέδιο για παραχώρηση της Δυτικής Θράκης στην Ελλάδα με την τελευταία να δίνει οικονομική διέξοδο στην Βουλγαρία μέσω Θεσσαλονίκης ή Καβάλας ή Αλεξανδρούπολης.
Αγγλία, Γαλλία και ΗΠΑ συμφωνούν να παραχωρηθεί μεγάλο τμήμα της Ανατολικής Θράκης στην Ελλάδα. Οι Ιταλοί διαφωνούν.
Αγγλία και Γαλλία προτείνουν να δοθούν οι περιοχές Σμύρνης και Αϊβαλιού στην Ελλάδα. Ιταλία και ΗΠΑ διαφωνούν.
Ομόφωνα οι Σύμμαχοι αναγνωρίζουν την ελληνική προσάρτηση των νήσων του Αιγαίου. Η Ίμβρος και η Τένεδος θα έμεναν ανοχύρωτες.
Αγγλία, Γαλλία και ΗΠΑ προτείνουν την παραχώρηση των Δωδεκανήσων στη Ελλάδα.
Αγγλία και Γαλλία υποστηρίζουν την προσάρτηση της Βορείου Ηπείρου απ' την Ελλάδα. Η Ιταλία διαφωνεί. Οι ΗΠΑ επιφυλάσσονται.
17/2/1919 : Ο Άγγλος ναύαρχος Wernyss και ο Βενιζέλος ζητάνε απ' τον ναύαρχο του αγγλικού στόλου της Μεσογείου Kelly να γίνει το ελληνικό ναυτικό αναπόσπαστο τμήμα του αγγλικού στόλου στη Μεσόγειο σε τέτοιο βαθμό ώστε σταδιακά οι Έλληνες να απαλλάξουν τους Άγγλους απ' τις ναυτικές τους ευθύνες στην Ανατολική Μεσόγειο.
25/2/1919 : Ο δήμαρχος Κομοτηνής Χαφούζ Αλί Γκαλίπ ζητά απ' τον Γάλλο στρατηγό Σαρπί τη δημιουργία αυτόνομου ή ημιαυτόνομου κράτους στη Θράκη υπό γαλλική προστασία.
16/3/1919 : Οι Ιταλοί καταλαμβάνουν την Αττάλεια.
21/3/1919 : Η Ιταλία δηλώνει πως και εντολή να της δοθεί για τον Καύκασο , δεν θα εγκατέλειπε τις αξιώσεις της στη Μικρασία.
Μάρτιος 1919 : Ο διοικητής του 20ου ΣΣ στην Άγκυρα Αλή Φουάτ οργανώνει τουρκική εθνική άμυνα στην Ανατολία.
4/4/1919 : Οι Σύμμαχοι αποχωρούν απ' την Κριμαία.
Συνεννοήσεις Βενιζέλου και Μπασρή Μπέη για ελληνοοθωμανική συνεργασία. Ο Μπασρή θα επηρέαζε τον σουλτάνο , τον Μεγάλο Βεζύρη και τον σεϊχούλισλάμη να παραχωρηθεί η Ανατολική Θράκη και η περιοχή της Σμύρνης στην Ελλάδα με αντάλλαγμα την ελληνική υποστήριξη της Τουρκίας στο Συνέδριο Ειρήνης , την ουδετεροποίηση των Στενών και την παραμονή του σουλτάνου στην Πόλη. Τελικά οι συνεννοήσεις δεν προχώρησαν.
9/4/1919 : Οι ηγέτες της Ηνωμένης Αντιπολίτευσης Καλογερόπουλος και Στράτος ζητούν απ' τον ΗΠΑνό πρόεδρο Γουίλσον να στηρίξει τις ελληνικές δικεδικήσεις.
14/4/1919 : Οι Άγγλοι εμπειρογνώμονες Άρνολντ Τόυνμπη και Χάρολντ Νίκολσον προτείνουν να παραχωρηθούν στην Ελλάδα η Ανατολική Θράκη , η Πόλη , οι ευρωπαϊκές ακτές των Στενών και η Θάλασσα του Μαρμαρά στην Ελλάδα, ενώ η Τουρκία θα έπαιρνε όλη την Μικρά Ασία.
Απρίλιος 1919 : Ένταση μεταξύ ελληνικών και ιταλικών στρατευμάτων στην Ανατολική Μακεδονία.
Ο διοικητής του 15ου ΣΣ στο Ερζερούμ Κιαζήμ Καραμπεκίρ δηλώνει πως θα αγωνισθεί για την ελευθερία της Ανατολίας και του Καυκάσου.
23/4/1919 : Αγγλία, Γαλλία και ΗΠΑ αποφασίζουν την απόβαση ελληνικού στρατού στη Σμύρνη. Η κατοχή θα είχε προσωρινό χαρακτήρα. Ο Βενιζέλος δηλώνει πως η περιφέρεια της Σμύρνης βρίσκεται εγγύτερα προς το κέντρο της ευρωπαϊκής Ελλάδος από ότι η Ήπειρος , η Μακεδονία και η Θράκη και επομένως η υπεράσπιση της περιφέρειας αυτής θα είναι πολύ ευκολότερη αν ληφθούν υπόψιν οι ευκολίες των μεταφορών , τις οποίες παρέχει ο μεγάλος ελληνικός εμπορικός στόλος.
Απρίλιος 1919 : Το βρετανικό υπουργείο εξωτερικών σε έκθεσή του θεωρεί πως μια Μεγάλη Ελλάδα που θα φθάνει ως την Μαύρη Θάλασσα θα αποτελέσει μια σημαντική περιφερειακή δύναμη.
29/4/1919: Η Ιταλία συμφωνεί στην ελληνική απόβαση στη Σμύρνη.
30/4/1919 : Η Αγγλία προτείνει να τεθεί η Αρμενία υπό ΗΠΑνική κηδεμονία.
1/5/1919: Οι Άγγλοι επιδίδουν στους Τούρκους της Σμύρνης υπόμνημα σχετικά με την επικείμενη αποβίβαση ελληνικού στρατού στη Σμύρνη. Οι Τούρκοι της Σμύρνης δημιουργούν τότε την "Εθνική Επιτροπή κατά της Προσάρτησης".
2/5/1919 : Αποβίβαση ελληνικού στρατού στη Σμύρνη. Σημειώνονται αψιμαχίες με Τούρκους στρατιώτες , χωροφύλακες , άτακτους και πολίτες ( "έκτροπα της Σμύρνης" ). Η Οθωμανική Βουλή καταδικάζει την Συμμαχική απόφαση για τη Σμύρνη.
4/5/1919 : Κήρυξη εθνικού πένθους στην Τουρκία για την ελληνική κατοχή στη Σμύρνη. Μεγάλη συγκέντρωση στην Πόλη με σύνθημα "Η Σμύρνη θα μείνει τουρκική".
5/5/1919 : Φτάνει στη Σμύρνη κατόπιν κλήσης της ελληνικής κυβέρνησης ο Οθωμανός πρώην βαλής της Δράμας Ali Naibzade για να συνεργαστεί με τις ελληνικές αρχές της Σμύρνης.
Χρονολόγιο 1918 -1922
17/9/1918 : Ανακωχή Αντάντ και Βουλγαρίας στην Θεσσαλονίκη.
Οκτώβριος 1918 : Η σοβιετική κυβέρνηση παραιτείται απ' τα οικονομικά προνόμια και τα χρέη της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας προς την τσαρική Ρωσία.
14/10/1918 : Έναρξη οικονομικού αποκλεισμού μπολσεβικικής Ρωσίας από τους Συμμάχους.
17/10/1918 : Ανακωχή του Μούδρου μεταξύ Αντάντ και Οθωμανών. Μεταξύ των όρων είναι η παράδοση στους Συμμάχους των Γερμανών και Αυστριακών αξιωματικών που υπηρετούν στον οθωμανικό στρατό , δικαίωμα στάθμευσης των Συμμαχικών στρατευμάτων στο Βατούμ και στο Μπακού και άμεση απόσυρση των οθωμανικών στρατευμάτων από τις αραβικές και μεσανατολικές κτήσεις και τα βιλαέτια της Αρμενίας.
20/10/1918: Ανακωχή Αντάντ και Αυστροουγγαρίας.
Ο Βενιζέλος διαμαρτύρεται με υπόμνημα στον Άγγλο πρωθυπουργό Λόυντ Τζωρτζ για την σιωπή των Όρων Ανακωχής σχετικά με τα ελληνικά θέματα και ζητάει ελληνική προσάρτηση της δυτικής Μικράς Ασίας ( γραμμή Αρτάκιοϊ Προποντίδας - Μάκρη ) όπου ισχυρίζεται πως ζουν 812.000 Έλληνες έναντι 800.000 μουσουλμάνων. Στο τουρκικό κράτος που θα δημιουργούταν θα παρέμεναν άλλοι 800.000 Έλληνες , οι οποίοι με εκούσια ή ακούσια ανταλλαγή πληθυσμών θα μετακινούνταν στην ελληνική περιοχή. Οι ιταλικές διεκδικήσεις που βασίζονται στις Συμφωνίες του Λονδίνου ( 1915 ) και του Αγίου Ιωάννη της Μωριέννης ( 1917 ) είναι ανίσχυρες λόγω της αλλαγής καθεστώτος στη Ρωσία. Η ικανοποίηση των ελληνικών αξιώσεων θα επιφέρει ισορροπία δυνάμεων στην Ανατολική Μεσόγειο. Η ελληνική επέκταση στην Μικρασία θα ήταν ευχερέστερη
από την αντίστοιχη επέκταση απ' την πλευρά της Θράκης μέχρι τον Εύξεινο Πόντο. Να δημιουργηθεί Διεθνές Κράτος στα Στενά που θα περιλαμβάνει την Κωνσταντινούπολη και την Ανατολική Θράκη.28/10/1918: Γαλλική επέμβαση στη Μεσημβρινή Ρωσία ( Ουκρανία , Ντον ).
Οι μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης ιδρύουν στην Κωνσταντινούπολη την "Επιτροπή Δυτικής Θράκης" . Σκοποί η απελευθέρωση της Δυτικής Θράκης , η διενέργεια δημοψηφίσματος και η μεταφορά της έδρας της Επιτροπής στην Κομοτηνή.
Ιδρύεται στην Αδριανούπολη η "Επιτροπή Προστασίας της Θράκης - Πασαέλι".
29/10/1918 : Ανακωχή Αντάντ - Γερμανίας.
6/11/1918 : Ο στρατηγός και διοικητής του 7ου Σώματος Στρατού στη Συρία και την Παλαιστίνη Μουσταφά Κεμάλ πασάς αναφέρει στην σουλτανική κυβέρνηση πως θα δεν θα υπακούσει τις σουλτανικές διαταγές και θα επιτεθεί κατά των Άγγλων αν αποβιβαστούν στην Αλεξανδρέττα.
13/11/1918 : Ναυτική μοίρα της Αντάντ στην οποία συμμετέχει και το θωρηκτό Αβέρωφ φτάνει στην Κωνσταντινούπολη.
Ο Μουσταφά Κεμάλ φτάνει στην Κωνσταντινούπολη μετά την αποστράτευση του οθωμανικού στρατού στην Συρία.
15/11/1918: Η Γαλλία ζητάει απ' την Ελλάδα να ενισχύσει τον Συμμαχικό αγώνα στην Ουκρανία. Για αντάλλαγμα θα υποστηρίξει την ελληνική επέκταση στην Θράκη και την επίλυση του ζητήματος της Σμύρνης υπέρ της Ελλάδος , αν προταθεί από την Αγγλία ή τις ΗΠΑ.
11/12/1918: Κατόπιν ελληνικού αιτήματος το Ανώτατο Συμμαχικό Συμβούλιο στην Κωνσταντινούπολη ενέκρινε να εκπροσωπηθεί η Ελλάδα στο λιμάνι της Σμύρνης με το αντιτορπιλλικό Λέων στην εκεί ναυλοχούσα Συμμαχική μοίρα.
17/12/1918 : Υπόμνημα Βενιζέλου στο συνέδριο Ειρήνης στο Παρίσι. Ζητάει Βόρεια Ήπειρο , Δυτική Θράκη, Ανατολική Θράκη, Κύπρο, Δωδεκάνησα , Καστελλόριζο, βιλαέτι Προύσας και βιλαέτι Αϊδινίου. Η περιοχή Κωνσταντινούπολης και τα σαντζάκια Δαρδανελλίων και Ισμίτ να αποτελέσουν το Διεθνές Κράτος των Στενών. Να γίνει ευρεία ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
18/12/1918 : Επιστολή Μουσουλμάνων της Δυτικής Θράκης προς τον Βενιζέλο και τον Γάλλο στρατηγό ντ' Εσπερέ υπέρ των ελληνικών θέσεων και κατά των βουλγαρικών αξιώσεων.
Έκκληση των μουσουλμάνων βουλευτών της Βουλγαρικής Εθνοσυνέλευσης ( Sorbanje ) περί παραχώρησης της Δυτικής Θράκης στην Ελλάδα εξαιτίας των βουλγαρικών θηριωδιών κατά των μουσουλμάνων.
Έκκληση Πομάκων Δυτικής Θράκης να παραχωρηθεί η Θράκη στην Ελλάδα.
20/12/1918 : Επιστροφή στη Σμύρνη του αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου Καλαφάτη μετά από αναγκαστική τετραετή απουσία.
1/1/1919 : Ελληνικό Εκστρατευτικό Σώμα Α΄ΣΣ στην Οδησσό. Απ' τα τέλη του 1917 η Αντάντ είχε αποφασίσει να δράσει κατά των μπολσεβίκων. Η Γαλλία θα δρούσε σε Βεσσαραβία, Ουκρανία και Κριμαία και η Αγγλία σε Καύκασο, Αρμενία, Γεωργία και Κουρδιστάν.
7/1/1919: Οι Γάλλοι καταλαμβάνουν την Κιλικία και την Αλεξανδρέττα.
10/1/1919 : Ο ΗΠΑνός πρόεδρος Γουίλσον ζητάει απ' την Ιταλία να παραιτηθεί απ' τα Δωδεκάνησα υπέρ της Ελλάδος.
15/1/1919: Κεμαλικοί δολοφονούν τον εργατικό ηγέτη Σόμπχι και 12 συνεργάτες του στην Πόλη.
21/1/1919 : Ο Βενιζέλος δηλώνει πως τα ελληνικά λιμάνια θα βρίσκονται πάντα στην διάθεση της Αγγλίας.
Ιανουάριος 1919 : Δημιουργία των πρώτων κομμουνιστικών ομάδων στην Τουρκία.
16/2/1919 : Οι Ιταλοί προτείνουν να παραχωρηθεί το Δεδεαγάτς ( Αλεξανδρούπολη ) και τμήμα της περιοχής της Αδριανούπολης στην Βουλγαρία.
Συμμαχικό σχέδιο για παραχώρηση της Δυτικής Θράκης στην Ελλάδα με την τελευταία να δίνει οικονομική διέξοδο στην Βουλγαρία μέσω Θεσσαλονίκης ή Καβάλας ή Αλεξανδρούπολης.
Αγγλία, Γαλλία και ΗΠΑ συμφωνούν να παραχωρηθεί μεγάλο τμήμα της Ανατολικής Θράκης στην Ελλάδα. Οι Ιταλοί διαφωνούν.
Αγγλία και Γαλλία προτείνουν να δοθούν οι περιοχές Σμύρνης και Αϊβαλιού στην Ελλάδα. Ιταλία και ΗΠΑ διαφωνούν.
Ομόφωνα οι Σύμμαχοι αναγνωρίζουν την ελληνική προσάρτηση των νήσων του Αιγαίου. Η Ίμβρος και η Τένεδος θα έμεναν ανοχύρωτες.
Αγγλία, Γαλλία και ΗΠΑ προτείνουν την παραχώρηση των Δωδεκανήσων στη Ελλάδα.
Αγγλία και Γαλλία υποστηρίζουν την προσάρτηση της Βορείου Ηπείρου απ' την Ελλάδα. Η Ιταλία διαφωνεί. Οι ΗΠΑ επιφυλάσσονται.
17/2/1919 : Ο Άγγλος ναύαρχος Wernyss και ο Βενιζέλος ζητάνε απ' τον ναύαρχο του αγγλικού στόλου της Μεσογείου Kelly να γίνει το ελληνικό ναυτικό αναπόσπαστο τμήμα του αγγλικού στόλου στη Μεσόγειο σε τέτοιο βαθμό ώστε σταδιακά οι Έλληνες να απαλλάξουν τους Άγγλους απ' τις ναυτικές τους ευθύνες στην Ανατολική Μεσόγειο.
25/2/1919 : Ο δήμαρχος Κομοτηνής Χαφούζ Αλί Γκαλίπ ζητά απ' τον Γάλλο στρατηγό Σαρπί τη δημιουργία αυτόνομου ή ημιαυτόνομου κράτους στη Θράκη υπό γαλλική προστασία.
16/3/1919 : Οι Ιταλοί καταλαμβάνουν την Αττάλεια.
21/3/1919 : Η Ιταλία δηλώνει πως και εντολή να της δοθεί για τον Καύκασο , δεν θα εγκατέλειπε τις αξιώσεις της στη Μικρασία.
Μάρτιος 1919 : Ο διοικητής του 20ου ΣΣ στην Άγκυρα Αλή Φουάτ οργανώνει τουρκική εθνική άμυνα στην Ανατολία.
4/4/1919 : Οι Σύμμαχοι αποχωρούν απ' την Κριμαία.
Συνεννοήσεις Βενιζέλου και Μπασρή Μπέη για ελληνοοθωμανική συνεργασία. Ο Μπασρή θα επηρέαζε τον σουλτάνο , τον Μεγάλο Βεζύρη και τον σεϊχούλισλάμη να παραχωρηθεί η Ανατολική Θράκη και η περιοχή της Σμύρνης στην Ελλάδα με αντάλλαγμα την ελληνική υποστήριξη της Τουρκίας στο Συνέδριο Ειρήνης , την ουδετεροποίηση των Στενών και την παραμονή του σουλτάνου στην Πόλη. Τελικά οι συνεννοήσεις δεν προχώρησαν.
9/4/1919 : Οι ηγέτες της Ηνωμένης Αντιπολίτευσης Καλογερόπουλος και Στράτος ζητούν απ' τον ΗΠΑνό πρόεδρο Γουίλσον να στηρίξει τις ελληνικές δικεδικήσεις.
14/4/1919 : Οι Άγγλοι εμπειρογνώμονες Άρνολντ Τόυνμπη και Χάρολντ Νίκολσον προτείνουν να παραχωρηθούν στην Ελλάδα η Ανατολική Θράκη , η Πόλη , οι ευρωπαϊκές ακτές των Στενών και η Θάλασσα του Μαρμαρά στην Ελλάδα, ενώ η Τουρκία θα έπαιρνε όλη την Μικρά Ασία.
Απρίλιος 1919 : Ένταση μεταξύ ελληνικών και ιταλικών στρατευμάτων στην Ανατολική Μακεδονία.
Ο διοικητής του 15ου ΣΣ στο Ερζερούμ Κιαζήμ Καραμπεκίρ δηλώνει πως θα αγωνισθεί για την ελευθερία της Ανατολίας και του Καυκάσου.
23/4/1919 : Αγγλία, Γαλλία και ΗΠΑ αποφασίζουν την απόβαση ελληνικού στρατού στη Σμύρνη. Η κατοχή θα είχε προσωρινό χαρακτήρα. Ο Βενιζέλος δηλώνει πως η περιφέρεια της Σμύρνης βρίσκεται εγγύτερα προς το κέντρο της ευρωπαϊκής Ελλάδος από ότι η Ήπειρος , η Μακεδονία και η Θράκη και επομένως η υπεράσπιση της περιφέρειας αυτής θα είναι πολύ ευκολότερη
αν ληφθούν υπόψιν οι ευκολίες των μεταφορών , τις οποίες παρέχει ο μεγάλος ελληνικός εμπορικός στόλος. Απρίλιος 1919 : Το βρετανικό υπουργείο εξωτερικών σε έκθεσή του θεωρεί πως μια Μεγάλη Ελλάδα που θα φθάνει ως την Μαύρη Θάλασσα θα αποτελέσει μια σημαντική περιφερειακή δύναμη.
29/4/1919: Η Ιταλία συμφωνεί στην ελληνική απόβαση στη Σμύρνη.
30/4/1919 : Η Αγγλία προτείνει να τεθεί η Αρμενία υπό ΗΠΑνική κηδεμονία.
1/5/1919: Οι Άγγλοι επιδίδουν στους Τούρκους της Σμύρνης υπόμνημα σχετικά με την επικείμενη αποβίβαση ελληνικού στρατού στη Σμύρνη. Οι Τούρκοι της Σμύρνης δημιουργούν τότε την "Εθνική Επιτροπή κατά της Προσάρτησης".
2/5/1919 : Αποβίβαση ελληνικού στρατού στη Σμύρνη. Σημειώνονται αψιμαχίες με Τούρκους στρατιώτες , χωροφύλακες , άτακτους και πολίτες ( "έκτροπα της Σμύρνης" ). Η Οθωμανική Βουλή καταδικάζει την Συμμαχική απόφαση για τη Σμύρνη.
4/5/1919 : Κήρυξη εθνικού πένθους στην Τουρκία για την ελληνική κατοχή στη Σμύρνη. Μεγάλη συγκέντρωση στην Πόλη με σύνθημα "Η Σμύρνη θα μείνει τουρκική".
5/5/1919 : Φτάνει στη Σμύρνη κατόπιν κλήσης της ελληνικής κυβέρνησης ο Οθωμανός πρώην βαλής της Δράμας Ali Naibzade για να συνεργαστεί με τις ελληνικές αρχές της Σμύρνης.
… εις μικράς μεν ατυχίας ευρεθήσεται φίλος, εις μεγίστην δε και επιμένουσαν συμφοράν μηδείς σε πλανήση , φίλος ουκ έσται . ( Στρατηγικόν Κεκαυμένου )
Re: Αίτια αποτυχίας ΕΣ κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία
6/5/1919 : Οι Σύμμαχοι και ο σουλτάνος στέλνουν τον στρατηγό Μουσταφά Κεμάλ στη Σαμψούντα ως γενικό επιθεωρητή της 9ης Στρατιάς Ανατολικών Επαρχιών για την εποπτεία των όρων της ανακωχής του Μούδρου. Συνοδευόταν από 42 αξιωματικούς.
8/5/1919: Φτάνει στην Σμύρνη ο Αριστείδης Στεργιάδης.
Οι Άγγλοι προτείνουν να δημιουργηθούν 4 κράτη : αρμενικό , ελληνικό στη Σμύρνη , Διεθνές Κράτος Κωνσταντινουπόλεως και τουρκικό κράτος στην Κεντρική και Βόρεια Ανατολία.
Οι ΗΠΑ δηλώνουν πως θα δέχονταν την εντολή για το αρμενικό κράτος μόνο για ανθρωπιστικούς λόγους.
24/5/1919 : Ο Άγγλος στρατηγός Τζωρτζ Μιλν διατάσσει τον Κεμάλ να επιστρέψει στην Πόλη.
26/5/1919 : Τα ελληνικά στρατεύματα στη Νότια Ρωσία αντικαθίστανται από ρουμανικά.
29/5/1919 : Ο Μεγάλος Βεζύρης ζητάει απ' τους Συμμάχους να μην αλλάξει η εδαφική έκταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
31/5/1919 : Ο Μουσταφά Κεμάλ ιδρύει στο Ντιάρμπακιρ παράρτημα της "Επιτροπής Αμύνης των Δικαιωμάτων των Τούρκων".
2/6/1919 : Ο βουλευτής Ηρακλείου Μιχαήλ Μακράκης φτάνει στην Σμύρνη και επιδιώκει συνεργασία με τους Τουρκοκρητικούς της Σμύρνης.
3/6/1919 : Με εντολή του Στεργιάδη επαναδραστηριοποιείται στην Σμύρνη η τουρκική αστυνομία.
5/6/1919 : Μουσταφά Κεμάλ και Τζαφέρ Ταγιάρ προετοιμάζουν συνέδριο στη Σεβάστεια.
8/6/1919 : Πρωτόκολλο της Αμάσειας ( Κεμάλ , Αλή φουάτ , Ρεφέτ, Χουσεϊν Ραούφ ). Έναρξη "εθνικοαπελευθερωτικού" αγώνα των Τούρκων. Επιδιώκουν : ανεξαρτησία απ' τους Συμμάχους , δικαιοσύνη για τον τουρκικό λαό , σύγκληση εθνικού συνδερίου στη Σεβάστεια , στρατιωτική οργάνωση των ατάκτων στην περιοχή της Σμύρνης , μυστική στρατολογία για την δημιουργία και τον εξοπλισμό τακτικού στρατού , ανάληψη ευθυνών επιτέλους απ' την ανίκανη σουλτανική κυβέρνηση και ανταρτοπόλεμο προκειμένου να διαφυλαχθεί η γραμμή υποχώρησης προς την Άγκυρα.
11/6/1919 : Ο Κεμάλ στη Σαμψούντα.
14/6/1919 : Ο Κεμάλ και ο Αli Galip στη Σεβάστεια.
15/6/1919 : Συνθήκη Βερσαλλιών.
19/6/1919 : Ο Κεμάλ στο Ερζιντζάν.
20/6/1919 : Μεταφορά του Ελληνικού Εκστρατευτικού Σώματος Α΄ΣΣ απ' τη Νότια Ρωσία στη Σμύρνη.
22/6/1919 : Ο Μιλν διατάσσει για δεύτερη φορά τον Κεμάλ να επιστρέψει στην Πόλη.
25/6/1919 : Ο Κεμάλ παραιτείται επίσημα απ' τον σουλτανικό στρατό.
28/6/1919: Η παραίτησή του γίνεται αποδεκτή απ' την Υψηλή Πύλη.
3/7/1919 : Βενιζέλος και Τιττόνι συμφωνούν για τα όρια της ελληνικής και ιταλικής κατοχής στη Μικρασία.
5/7/1919 : Ο Άγγλος στρατηγός Μιλν διορίζεται διοικητής όλων των Συμμαχικών στρατευμάτων στη Μικρασία . Το Ελληνικό Εκστρατευτικό Σώμα στη Μικρασία υπάγεται πλέον σε αυτόν.
8/7/1919 : Κατόπιν καταγγελίας του Σεϊχούλισλάμη της Κωνσταντινούπολης για τα γεγονότα ( "έκτροπα" ) της Σμύρνης , του Αϊδινίου και του Αϊβαλίου , οι Σύμμαχοι δημιουργούν ανακριτική επιτροπή στην οποία θα συμμετέχει και Έλληνας παρατηρητής , χωρίς όμως δικαίωμα ψήφου.
Οι ΗΠΑ υποστηρίζουν να δοθεί στη Βουλγαρία διέξοδος στο Αιγαίο.
12 - 24/7/1919 : Συνέδριο του Ερζερούμ με πρόεδρο τον Κεμάλ. Αποφασίζεται : ανυπακοή στον σουλτάνο και τους Συμμάχους, αντίσταση στον διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας , σχηματισμός προσωρινής κυβέρνησης , απόρριψη προνομιών για τους χριστιανούς που θα έθεταν σε κίνδυνο την πολιτική κυριαρχία των Τούρκων και θα έφερναν "κοινωνική ανισορροπία" , τα δικαιώματα των μειονοτήτων θα γίνουν σεβαστά κ.α.
16/7/1919 : Ο σουλτάνος αποφασίζει την σύλληψη του Κεμάλ και την μεταφορά του στην Πόλη.
Σύμφωνο Βενιζέλου - Τιττόνι : Η Ελλάδα θα πάρει Βόρεια Ήπειρο ( και Κορυτσά ) , Δυτική και Ανατολική Θράκη. Η Ιταλία θα πάρει Αϊδίνιο , Ντενιζλί , Μεντεσέ και Αυλώνα. Τα Στενά της Κέρκυρας θα ουδετεροποιηθούν. Η Ηπειρωτική ακτή θα αποστρατικοποιηθεί σε βάθος 25 χλμ. Η Ιταλία θα παραχωρήσει στην Ελλάδα τα Δωδεκάνησα εκτός απ' την Ρόδο ( το Καστελλόριζο ήταν υπό γαλλική κατοχή απ' το 1915 ). Την Ρόδο θα την παραχωρήσει σε 15 χρόνια έπειτα από δημοψήφισμα και αφού πρώτα η Αγγλία παραχωρήσει στην Ελλάδα την Κύπρο. Τελευταίος και πιο σημαντικός όρος : Το σύμφωνο αυτό θα ισχύει μόνο εάν ικανοποιηθούν όλες οι ιταλικές διεκδικήσεις απ' το Συνέδριο Ειρήνης.
23/7/1919 : Ο Κλεμανσώ δηλώνει στον Βενιζέλο πως οι Έλληνες θα πρέπει να αναλάβουν μόνοι τους να υπερασπιστούν τους εαυτούς τους στη Θράκη και στη Μικρασία χωρίς καμία βοήθεια απ' τους Συμμάχους.
25/7/1919: Οι Αγγλογάλλοι προτείνουν να δημιουργηθεί αυτόνομο θρακικό κράτος εντός του Ελληνικού Κράτους. Οι Γάλλοι προτείνουν να γίνει το Δεδέαγατς ( Αλεξανδρούπολη ) ελεύθερη πόλη.
26/7/1919 : Ο ΗΠΑνός στρατηγός Harboord συναντά τον Κεμάλ στη Σεβάστεια και του προτείνει την ακεραιότητα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας υπό την κηδεμονία των ΗΠΑ. Απόρριψη απ' τον Κεμάλ. Ο ΗΠΑνός ναύαρχος Chaster ως αντιπρόσωπος της ΗΠΑνικής εταιρείας Ottoman American Develpment Co προτείνει στον Κεμάλ την κατασκευή σιδηροδρομικής γραμμής στην Τουρκία μήκους 4.000 χλμ. ως τη Μοσούλη , ανοικοδόμηση πόλεων , χωριών και νέας τουρκικής πρωτεύουσας και εγκατάσταση εργοστασίων με αντάλλαγμα το δικαίωμα εκμετάλλευσης του υπεδάφους σε ζώνη 20 χλμ. από τις δυο πλευρές της σιδηροδρομικής γραμμής. Ο Κεμάλ δεν απέρριψε την πρόταση.
27/7/1919 : Απόταξη Κεμάλ απ' τον σουλτανικό στρατό , έκπτωση απ' τον τίτλο του επίτιμου υπασπιστή του σουλτάνου και αφαίρεση όλων των τιμητικών διακρίσεων.
Οι Άγγλοι προτείνουν να δοθεί η Ξάνθη και η Κομοτηνή στην Ελλάδα , ενώ η υπόλοιπη Δυτική Θράκη στη Βουλγαρία. Ακόμη, η Ανατολική Θράκη να ενσωματωθεί στο Κράτος της Κωνσταντινούπολης που θα δημιουργούταν.
28//7/1919 : Ο Άγγλος στρατηγός Μιλν προτείνει την αποχώρηση του ελληνικού στρατού απ' την Σμύρνη.
20 - 29/8/1919: Ο Κεμάλ στη Σεβάστεια. Συνέδριο Σεβάσετειας. Επικύρωση των αποφάσεων του Συνεδρίου του Ερζερούμ. Καμιά εδαφική παραχώρηση , σεβασμός στην ισοτιμία των εθνικών μειονοτήτων , αφοσίωση στον σουλτάνο - φταίνε ο κακός πρωθυπουργός και οι κακοί υπουργοί, πρόταση για συγκρότηση νέας κυβέρνησης από τίμιους πατριώτες.
27/8/1919 : Επιστολή του Κεμάλ προς την ΗΠΑνική Γερουσία για αποστολή εξεταστικής επιτροπής στην Τουρκία.
28/8/1919 : Συνθήκη Αγίου Γερμανού. Λήξη Πολέμου με την Αυστρία.
Σεπτέμβριος 1919 : ΗΠΑνική αποστολή στην Τουρκία για επί τόπου μελέτη της κατάστασης ενόψει της ανάληψης της κηδεμονίας της Αρμενίας.
1/9/1919 : Υπόμνημα του Κεμάλ προς τον σουλτάνο για τους στόχους του εθνικού κινήματος.
4/9/1919 : Οι ΗΠΑ προτείνουν : ΗΠΑνική κηδεμονία στην Τουρκία, κατάργηση του ξένου οικονομικού ελέγχου στην Τουρκία, κατάργηση διομολογήσεων , αποχώρηση ξένων στρατευμάτων απ' την Τουρκία.
8/9/1919 : Οι Άγγλοι εκκενώνουν την Κιουτάχεια.
9/9/1919: Οι Σύμμαχοι αποφασίζουν να τεθεί η Δυτική Θράκη υπό Συμμαχική διοίκηση υπό τον Γάλλο στρατηγό Σαρπί. Οι εθνότητες της περιοχής θα εκπροσωπούνται από 5 Έλληνες , 5 Τούρκους, 2 Βούλγαρους , 1 Αρμένιο, 1 Εβραίο και 1 Λεβαντίνο.
24/9/1919 : Νομοθετικό διάταγμα στην Ελλάδα για αποζημίωση των παθόντων στα έκτροπα της Σμύρνης.
1/10/1919 : Το Συμμαχικό πόρισμα για τα έκτροπα της Σμύρνης ρίχνει την ευθύνη στον ελληνικό στρατό. Προετείνεται να αντικατασταθούν τα ελληνικά στρατεύματα από Συμμαχικά με συμμετοχή των Ελλήνων.
3/10/1919 : Οι ΗΠΑ , για να αναλάβουν την κηδεμονία της Αρμενίας , ζητούν τον απόλυτο έλεγχο της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής απ' τις ΗΠΑ. Ακόμη, την αναθεώρηση των παλαιών υποχρεώσεων της Τουρκίας προς τους Συμμάχους και κατάργηση του ξένου οικονομικού ελέγχου στην Τουρκία. Τέλος οι Σύμμαχοι θα μπορούσαν να αναλάβουν κηδεμονία σε επαρχίες της Τουρκίας , αλλά θα πρέπει να δηλώσουν απ' την αρχή την ακριβή ημερομηνία τερματισμού της κηδεμονίας και οι ΗΠΑ θα διατηρούσαν το δικαίωμα μονομερούς ακύρωσης.
14/10/1919 : Ο Βενιζέλος επισημαίνει στον Λόυδ Τζωρτζ πως είναι απόλυτη ανάγκη να αντιμετωπιστεί εγκαίρως το κεμαλικό κίνημα απ' τους Συμμάχους πριν γιγαντωθεί.
16/10/1919 : Οι Σύμμαχοι καθορίζουν πως οι Έλληνες θα κυνηγούν μόνο μέχρι 3χλμ. έξω απ' την ζώνη κατοχής τους Τούρκους άτακτους.
27/10/1919: Οι Σύμμαχοι επισημαίνουν πως η ελληνική διοίκηση θα πρέπει να είναι προσεχτική ώστε να μην επαναληφθούν τα έκτροπα της Σμύρνης και επαναλαμβάνουν για ακόμη μια φορά πως η κατοχή της Ζώνης της Σμύρνης είναι προσωρινή. Προτείνεται η διασυμμαχική κατοχή της Σμύρνης , η ανασύσταση της οθωμανικής χωροφυλακής υπό Συμμαχικό έλεγχο και η αποκατάσταση των οθωμανικών πολιτικών αρχών.
Ο Βενιζέλος δηλώνει πως η Ελλάδα μπορεί και μόνη της να αποκρούει τις τουρκικές επιθέσεις και πως το μόνο ελληνικό πρόβλημα είναι το οικονομικό.
28/10/1919 : Οριστικός καθορισμός απ' τους Συμμάχους των ελληνοτουρκικών και ελληνοϊταλικών συνόρων στη Μικρασία ( Γραμμή Μιλν ).
7/11/1919 : Οθωμανικές εκλογές. Εκλέγονται 72 Κούρδοι βουλευτές και 10 σεΐχηδες των δερβισικών ταγμάτων Μεβλεβί, Μπεκτασί και Νακσμπέντι.
11/11/1919 : Συνθήκη Νεϊγύ. Οι Σύμμαχοι αφαιρούν οριστικά τη Δυτική Θράκη απ' την Βουλγαρία. Η περιοχή απ' τον Νέστο ως τον Έβρο θα δοθεί απ' τους Συμμάχους στην Ελλάδα.
27/11/1919 : Τούρκοι της Δυτικής Θράκης προσεγγίζουν τους Γάλλους για αυτονόμηση της Δυτικής Θράκης υπό γαλλική προστασία.
28/11/1919 : Κλεμανσώ και Λόυδ Τζωρτζ συζητούν στο Λονδίνο και συμφωνούν πως η ελληνική απόβαση στη Σμύρνη ήταν λάθος. Πρέπει να αποχωρήσει ο ελληνικός στρατός και στη Σμύρνη να δημιουργηθεί ειδικό καθεστώς.
9/12/1919 : Διάσκεψη στο Λονδίνο. Προτείνεται να δημιουργηθεί το Κράτος των Στενών με πρωτεύουσα την Πόλη. Η Αγιά Σοφιά να είναι ελεύθερη για προσευχή και στους μουσουλμάνους και στους χριστιανούς.
Δεκέμβριος 1919 : Κεμαλιστές Τούρκοι της Δυτικής Θράκης δημιουργούν την "Κυβέρνηση Δυτικής Θράκης" .
2/12/1919 : Αγγλογαλλική συμφωνία για διανομή της Turkish Petroleum. Οι Γάλλοι παίρνουν το 25 %.
14/12/1919 : Εγκατάσταση στην Άγκυρα του Κεμάλ και της "Αντιπροσωπευτικής Επιτροπής της Ενώσεως για την προάσπιση των δικαιωμάτων της Ανατολίας και της Ρούμελης".
16/12/1919 : Ο ελληνικός στρατός στη Μικρασία ονομάζεται Στρατιά Μικράς Ασίας. Αποτελούταν από δύναμη 59.438 ανδρών.
19/12/1919 : Έναρξη λειτουργίας Κοινωνίας των Εθνών.
8/5/1919: Φτάνει στην Σμύρνη ο Αριστείδης Στεργιάδης.
Οι Άγγλοι προτείνουν να δημιουργηθούν 4 κράτη : αρμενικό , ελληνικό στη Σμύρνη , Διεθνές Κράτος Κωνσταντινουπόλεως και τουρκικό κράτος στην Κεντρική και Βόρεια Ανατολία.
Οι ΗΠΑ δηλώνουν πως θα δέχονταν την εντολή για το αρμενικό κράτος μόνο για ανθρωπιστικούς λόγους.
24/5/1919 : Ο Άγγλος στρατηγός Τζωρτζ Μιλν διατάσσει τον Κεμάλ να επιστρέψει στην Πόλη.
26/5/1919 : Τα ελληνικά στρατεύματα στη Νότια Ρωσία αντικαθίστανται από ρουμανικά.
29/5/1919 : Ο Μεγάλος Βεζύρης ζητάει απ' τους Συμμάχους να μην αλλάξει η εδαφική έκταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
31/5/1919 : Ο Μουσταφά Κεμάλ ιδρύει στο Ντιάρμπακιρ παράρτημα της "Επιτροπής Αμύνης των Δικαιωμάτων των Τούρκων".
2/6/1919 : Ο βουλευτής Ηρακλείου Μιχαήλ Μακράκης φτάνει στην Σμύρνη και επιδιώκει συνεργασία με τους Τουρκοκρητικούς της Σμύρνης.
3/6/1919 : Με εντολή του Στεργιάδη επαναδραστηριοποιείται στην Σμύρνη η τουρκική αστυνομία.
5/6/1919 : Μουσταφά Κεμάλ και Τζαφέρ Ταγιάρ προετοιμάζουν συνέδριο στη Σεβάστεια.
8/6/1919 : Πρωτόκολλο της Αμάσειας ( Κεμάλ , Αλή φουάτ , Ρεφέτ, Χουσεϊν Ραούφ ). Έναρξη "εθνικοαπελευθερωτικού" αγώνα των Τούρκων. Επιδιώκουν : ανεξαρτησία απ' τους Συμμάχους , δικαιοσύνη για τον τουρκικό λαό , σύγκληση εθνικού συνδερίου στη Σεβάστεια , στρατιωτική οργάνωση των ατάκτων στην περιοχή της Σμύρνης , μυστική στρατολογία για την δημιουργία και τον εξοπλισμό τακτικού στρατού , ανάληψη ευθυνών επιτέλους απ' την ανίκανη σουλτανική κυβέρνηση και ανταρτοπόλεμο προκειμένου να διαφυλαχθεί η γραμμή υποχώρησης προς την Άγκυρα.
11/6/1919 : Ο Κεμάλ στη Σαμψούντα.
14/6/1919 : Ο Κεμάλ και ο Αli Galip στη Σεβάστεια.
15/6/1919 : Συνθήκη Βερσαλλιών.
19/6/1919 : Ο Κεμάλ στο Ερζιντζάν.
20/6/1919 : Μεταφορά του Ελληνικού Εκστρατευτικού Σώματος Α΄ΣΣ απ' τη Νότια Ρωσία στη Σμύρνη.
22/6/1919 : Ο Μιλν διατάσσει για δεύτερη φορά τον Κεμάλ να επιστρέψει στην Πόλη.
25/6/1919 : Ο Κεμάλ παραιτείται επίσημα απ' τον σουλτανικό στρατό.
28/6/1919: Η παραίτησή του γίνεται αποδεκτή απ' την Υψηλή Πύλη.
3/7/1919 : Βενιζέλος και Τιττόνι συμφωνούν για τα όρια της ελληνικής και ιταλικής κατοχής στη Μικρασία.
5/7/1919 : Ο Άγγλος στρατηγός Μιλν διορίζεται διοικητής όλων των Συμμαχικών στρατευμάτων στη Μικρασία . Το Ελληνικό Εκστρατευτικό Σώμα στη Μικρασία υπάγεται πλέον σε αυτόν.
8/7/1919 : Κατόπιν καταγγελίας του Σεϊχούλισλάμη της Κωνσταντινούπολης για τα γεγονότα ( "έκτροπα" ) της Σμύρνης , του Αϊδινίου και του Αϊβαλίου , οι Σύμμαχοι δημιουργούν ανακριτική επιτροπή στην οποία θα συμμετέχει και Έλληνας παρατηρητής , χωρίς όμως δικαίωμα ψήφου.
Οι ΗΠΑ υποστηρίζουν να δοθεί στη Βουλγαρία διέξοδος στο Αιγαίο.
12 - 24/7/1919 : Συνέδριο του Ερζερούμ με πρόεδρο τον Κεμάλ. Αποφασίζεται : ανυπακοή στον σουλτάνο και τους Συμμάχους, αντίσταση στον διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας , σχηματισμός προσωρινής κυβέρνησης , απόρριψη προνομιών για τους χριστιανούς που θα έθεταν σε κίνδυνο την πολιτική κυριαρχία των Τούρκων και θα έφερναν "κοινωνική ανισορροπία" , τα δικαιώματα των μειονοτήτων θα γίνουν σεβαστά κ.α.
16/7/1919 : Ο σουλτάνος αποφασίζει την σύλληψη του Κεμάλ και την μεταφορά του στην Πόλη.
Σύμφωνο Βενιζέλου - Τιττόνι : Η Ελλάδα θα πάρει Βόρεια Ήπειρο ( και Κορυτσά ) , Δυτική και Ανατολική Θράκη. Η Ιταλία θα πάρει Αϊδίνιο , Ντενιζλί , Μεντεσέ και Αυλώνα. Τα Στενά της Κέρκυρας θα ουδετεροποιηθούν. Η Ηπειρωτική ακτή θα αποστρατικοποιηθεί σε βάθος 25 χλμ. Η Ιταλία θα παραχωρήσει στην Ελλάδα τα Δωδεκάνησα εκτός απ' την Ρόδο ( το Καστελλόριζο ήταν υπό γαλλική κατοχή απ' το 1915 ). Την Ρόδο θα την παραχωρήσει σε 15 χρόνια έπειτα από δημοψήφισμα και αφού πρώτα η Αγγλία παραχωρήσει στην Ελλάδα την Κύπρο. Τελευταίος και πιο σημαντικός όρος : Το σύμφωνο αυτό θα ισχύει μόνο εάν ικανοποιηθούν όλες οι ιταλικές διεκδικήσεις απ' το Συνέδριο Ειρήνης.
23/7/1919 : Ο Κλεμανσώ δηλώνει στον Βενιζέλο πως οι Έλληνες θα πρέπει να αναλάβουν μόνοι τους να υπερασπιστούν τους εαυτούς τους στη Θράκη και στη Μικρασία χωρίς καμία βοήθεια απ' τους Συμμάχους.
25/7/1919: Οι Αγγλογάλλοι προτείνουν να δημιουργηθεί αυτόνομο θρακικό κράτος εντός του Ελληνικού Κράτους. Οι Γάλλοι προτείνουν να γίνει το Δεδέαγατς ( Αλεξανδρούπολη ) ελεύθερη πόλη.
26/7/1919 : Ο ΗΠΑνός στρατηγός Harboord συναντά τον Κεμάλ στη Σεβάστεια και του προτείνει την ακεραιότητα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας υπό την κηδεμονία των ΗΠΑ. Απόρριψη απ' τον Κεμάλ. Ο ΗΠΑνός ναύαρχος Chaster ως αντιπρόσωπος της ΗΠΑνικής εταιρείας Ottoman American Develpment Co προτείνει στον Κεμάλ την κατασκευή σιδηροδρομικής γραμμής στην Τουρκία μήκους 4.000 χλμ. ως τη Μοσούλη , ανοικοδόμηση πόλεων , χωριών και νέας τουρκικής πρωτεύουσας και εγκατάσταση εργοστασίων με αντάλλαγμα το δικαίωμα εκμετάλλευσης του υπεδάφους σε ζώνη 20 χλμ. από τις δυο πλευρές της σιδηροδρομικής γραμμής. Ο Κεμάλ δεν απέρριψε την πρόταση.
27/7/1919 : Απόταξη Κεμάλ απ' τον σουλτανικό στρατό , έκπτωση απ' τον τίτλο του επίτιμου υπασπιστή του σουλτάνου και αφαίρεση όλων των τιμητικών διακρίσεων.
Οι Άγγλοι προτείνουν να δοθεί η Ξάνθη και η Κομοτηνή στην Ελλάδα , ενώ η υπόλοιπη Δυτική Θράκη στη Βουλγαρία. Ακόμη, η Ανατολική Θράκη να ενσωματωθεί στο Κράτος της Κωνσταντινούπολης που θα δημιουργούταν.
28//7/1919 : Ο Άγγλος στρατηγός Μιλν προτείνει την αποχώρηση του ελληνικού στρατού απ' την Σμύρνη.
20 - 29/8/1919: Ο Κεμάλ στη Σεβάστεια. Συνέδριο Σεβάσετειας. Επικύρωση των αποφάσεων του Συνεδρίου του Ερζερούμ. Καμιά εδαφική παραχώρηση , σεβασμός στην ισοτιμία των εθνικών μειονοτήτων , αφοσίωση στον σουλτάνο - φταίνε ο κακός πρωθυπουργός και οι κακοί υπουργοί, πρόταση για συγκρότηση νέας κυβέρνησης από τίμιους πατριώτες.
27/8/1919 : Επιστολή του Κεμάλ προς την ΗΠΑνική Γερουσία για αποστολή εξεταστικής επιτροπής στην Τουρκία.
28/8/1919 : Συνθήκη Αγίου Γερμανού. Λήξη Πολέμου με την Αυστρία.
Σεπτέμβριος 1919 : ΗΠΑνική αποστολή στην Τουρκία για επί τόπου μελέτη της κατάστασης ενόψει της ανάληψης της κηδεμονίας της Αρμενίας.
1/9/1919 : Υπόμνημα του Κεμάλ προς τον σουλτάνο για τους στόχους του εθνικού κινήματος.
4/9/1919 : Οι ΗΠΑ προτείνουν : ΗΠΑνική κηδεμονία στην Τουρκία, κατάργηση του ξένου οικονομικού ελέγχου στην Τουρκία, κατάργηση διομολογήσεων , αποχώρηση ξένων στρατευμάτων απ' την Τουρκία.
8/9/1919 : Οι Άγγλοι εκκενώνουν την Κιουτάχεια.
9/9/1919: Οι Σύμμαχοι αποφασίζουν να τεθεί η Δυτική Θράκη υπό Συμμαχική διοίκηση υπό τον Γάλλο στρατηγό Σαρπί. Οι εθνότητες της περιοχής θα εκπροσωπούνται από 5 Έλληνες , 5 Τούρκους, 2 Βούλγαρους , 1 Αρμένιο, 1 Εβραίο και 1 Λεβαντίνο.
24/9/1919 : Νομοθετικό διάταγμα στην Ελλάδα για αποζημίωση των παθόντων στα έκτροπα της Σμύρνης.
1/10/1919 : Το Συμμαχικό πόρισμα για τα έκτροπα της Σμύρνης ρίχνει την ευθύνη στον ελληνικό στρατό. Προετείνεται να αντικατασταθούν τα ελληνικά στρατεύματα από Συμμαχικά με συμμετοχή των Ελλήνων.
3/10/1919 : Οι ΗΠΑ , για να αναλάβουν την κηδεμονία της Αρμενίας , ζητούν τον απόλυτο έλεγχο της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής απ' τις ΗΠΑ. Ακόμη, την αναθεώρηση των παλαιών υποχρεώσεων της Τουρκίας προς τους Συμμάχους και κατάργηση του ξένου οικονομικού ελέγχου στην Τουρκία. Τέλος οι Σύμμαχοι θα μπορούσαν να αναλάβουν κηδεμονία σε επαρχίες της Τουρκίας , αλλά θα πρέπει να δηλώσουν απ' την αρχή την ακριβή ημερομηνία τερματισμού της κηδεμονίας και οι ΗΠΑ θα διατηρούσαν το δικαίωμα μονομερούς ακύρωσης.
14/10/1919 : Ο Βενιζέλος επισημαίνει στον Λόυδ Τζωρτζ πως είναι απόλυτη ανάγκη να αντιμετωπιστεί εγκαίρως το κεμαλικό κίνημα απ' τους Συμμάχους πριν γιγαντωθεί.
16/10/1919 : Οι Σύμμαχοι καθορίζουν πως οι Έλληνες θα κυνηγούν μόνο μέχρι 3χλμ. έξω απ' την ζώνη κατοχής τους Τούρκους άτακτους.
27/10/1919: Οι Σύμμαχοι επισημαίνουν πως η ελληνική διοίκηση θα πρέπει να είναι προσεχτική ώστε να μην επαναληφθούν τα έκτροπα της Σμύρνης και επαναλαμβάνουν για ακόμη μια φορά πως η κατοχή της Ζώνης της Σμύρνης είναι προσωρινή. Προτείνεται η διασυμμαχική κατοχή της Σμύρνης , η ανασύσταση της οθωμανικής χωροφυλακής υπό Συμμαχικό έλεγχο και η αποκατάσταση των οθωμανικών πολιτικών αρχών.
Ο Βενιζέλος δηλώνει πως η Ελλάδα μπορεί και μόνη της να αποκρούει τις τουρκικές επιθέσεις και πως το μόνο ελληνικό πρόβλημα είναι το οικονομικό.
28/10/1919 : Οριστικός καθορισμός απ' τους Συμμάχους των ελληνοτουρκικών και ελληνοϊταλικών συνόρων στη Μικρασία ( Γραμμή Μιλν ).
7/11/1919 : Οθωμανικές εκλογές. Εκλέγονται 72 Κούρδοι βουλευτές και 10 σεΐχηδες των δερβισικών ταγμάτων Μεβλεβί, Μπεκτασί και Νακσμπέντι.
11/11/1919 : Συνθήκη Νεϊγύ. Οι Σύμμαχοι αφαιρούν οριστικά τη Δυτική Θράκη απ' την Βουλγαρία. Η περιοχή απ' τον Νέστο ως τον Έβρο θα δοθεί απ' τους Συμμάχους στην Ελλάδα.
27/11/1919 : Τούρκοι της Δυτικής Θράκης προσεγγίζουν τους Γάλλους για αυτονόμηση της Δυτικής Θράκης υπό γαλλική προστασία.
28/11/1919 : Κλεμανσώ και Λόυδ Τζωρτζ συζητούν στο Λονδίνο και συμφωνούν πως η ελληνική απόβαση στη Σμύρνη ήταν λάθος. Πρέπει να αποχωρήσει ο ελληνικός στρατός και στη Σμύρνη να δημιουργηθεί ειδικό καθεστώς.
9/12/1919 : Διάσκεψη στο Λονδίνο. Προτείνεται να δημιουργηθεί το Κράτος των Στενών με πρωτεύουσα την Πόλη. Η Αγιά Σοφιά να είναι ελεύθερη για προσευχή και στους μουσουλμάνους και στους χριστιανούς.
Δεκέμβριος 1919 : Κεμαλιστές Τούρκοι της Δυτικής Θράκης δημιουργούν την "Κυβέρνηση Δυτικής Θράκης" .
2/12/1919 : Αγγλογαλλική συμφωνία για διανομή της Turkish Petroleum. Οι Γάλλοι παίρνουν το 25 %.
14/12/1919 : Εγκατάσταση στην Άγκυρα του Κεμάλ και της "Αντιπροσωπευτικής Επιτροπής της Ενώσεως για την προάσπιση των δικαιωμάτων της Ανατολίας και της Ρούμελης".
16/12/1919 : Ο ελληνικός στρατός στη Μικρασία ονομάζεται Στρατιά Μικράς Ασίας. Αποτελούταν από δύναμη 59.438 ανδρών.
19/12/1919 : Έναρξη λειτουργίας Κοινωνίας των Εθνών.
… εις μικράς μεν ατυχίας ευρεθήσεται φίλος, εις μεγίστην δε και επιμένουσαν συμφοράν μηδείς σε πλανήση , φίλος ουκ έσται . ( Στρατηγικόν Κεκαυμένου )
-
Κόκκορας
- Δημοσιεύσεις: 18381
- Εγγραφή: 03 Ιουν 2018, 17:20
- Phorum.gr user: Κόκορας
- Τοποθεσία: Συμβασιλεύουσα Πόλις
Re: Αίτια αποτυχίας ΕΣ κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία
τι ακριβως συζητατε ακομα με υπαξιωματικο καναμε τον πολεμο και οσο ειχαμε την ευκαιρια δικη μας ασχολουμασταν με διπλες εκλογες που πηραν μηνες(!)
-
taxalata xalasa
- Δημοσιεύσεις: 16625
- Εγγραφή: 27 Αύγ 2021, 20:52
Re: Αίτια αποτυχίας ΕΣ κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία
Της κοντής ψωλής, της φταίνε οι τρίχες... Ασχολούνται με τρίχες...
𐀲𐀏𐀨𐀲𐀏𐀨𐀭 𐀀𐀗𐀨:𐀣𐀬𐀔:𐀓𐀫:𐀀𐀗𐀨:𐀏𐀬:𐀣𐀦
Μέσα στα πλαίσια μιας σχέσης πολιτικής πελατείας, διαφθοράς, εξαγοράς και εξευτελισμού της έννοιας της ίδιας της πολιτικής.
Με πρᾰ́σῐνους, κῠᾰνέους και ἐρῠθρούς Κοκούς...
Μέσα στα πλαίσια μιας σχέσης πολιτικής πελατείας, διαφθοράς, εξαγοράς και εξευτελισμού της έννοιας της ίδιας της πολιτικής.
Με πρᾰ́σῐνους, κῠᾰνέους και ἐρῠθρούς Κοκούς...
-
- Παραπλήσια Θέματα
- Απαντήσεις
- Προβολές
- Τελευταία δημοσίευση
-
-
Νέα δημοσίευση Τα εγκλήματα των Ελλήνων στην ιμπεριαλιστική Μικρασιατική εκστρατεία
από Μαδουραίος » 04 Ιουν 2022, 23:29 » σε Ιστορία - 12 Απαντήσεις
- 779 Προβολές
-
Τελευταία δημοσίευση από raffaello
04 Ιουν 2022, 23:52
-
-
-
Νέα δημοσίευση Μικρασιατική Εκστρατεία: Ο τρόπος πολέμου του τουρκικού στρατού
από Κόκκορας » 30 Μαρ 2024, 16:20 » σε Εθνικά Θέματα - 28 Απαντήσεις
- 444 Προβολές
-
Τελευταία δημοσίευση από Κόκκορας
31 Μαρ 2024, 15:09
-
-
- 1 Απαντήσεις
- 272 Προβολές
-
Τελευταία δημοσίευση από OANNHSEA
03 Ιουν 2022, 18:55
-
-
Νέα δημοσίευση Η εκστρατεία του Διονύσου στις Ινδίες
από tanipteros » 17 Οκτ 2023, 02:26 » σε Ιστορία - 7 Απαντήσεις
- 337 Προβολές
-
Τελευταία δημοσίευση από Imperium
17 Οκτ 2023, 18:40
-