Ο εξελληνισμός των Τζάνων του Πόντου τον 6ο μχ αιώνα

[Giorgos 574]

Όπως θα δείτε και παρακάτω, ο Προκόπιος εξηγεί πως οι Τζάνοι της εποχής του είναι οι Σάννοι του Στράβωνα, τους οποίους ο αρχαίος γεωγράφος ταυτίζει με τους Μάκρωνες της κλασικής περιόδου.

[Στράβων, Γεωγραφικά, 12.3.18]:

Τῆς δὲ Τραπεζοῦντος ὑπέρκεινται καὶ τῆς Φαρνακίας Τιβαρανοί τε καὶ Χαλδαῖοι καὶ Σάννοι͵ οὓς πρότερον ἐκάλουν Μάκρωνας͵ καὶ ἡ μικρὰ Ἀρμενία· καὶ οἱ Ἀππαῖται δέ πως πλησιάζουσι τοῖς χωρίοις τούτοις οἱ πρότερον Κερκῖται. διήκει δὲ διὰ τούτων ὅ τε Σκυδίσης ὄρος τραχύτατον συνάπτον τοῖς Μοσχικοῖς ὄρεσι τοῖς ὑπὲρ τῆς Κολχίδος͵ οὗ τὰ ἄκρα κατέχουσιν οἱ Ἑπτακωμῆται͵ καὶ ὁ Παρυάδρης ὁ μέχρι τῆς μικρᾶς Ἀρμενίας ἀπὸ τῶν κατὰ Σιδήνην καὶ Θεμίσκυραν τόπων διατείνων καὶ ποιῶν τὸ ἑωθινὸν τοῦ Πόντου πλευρόν. εἰσὶ δ᾽ ἅπαντες μὲν οἱ ὄρειοι τούτων ἄγριοι τελέως͵ ὑπερβέβληνται δὲ τοὺς ἄλλους οἱ Ἑπτακωμῆται· τινὲς δὲ καὶ ἐπὶ δένδρεσιν ἢ πυργίοις οἰκοῦσι͵ διὸ καὶ Μοσυνοίκους ἐκάλουν οἱ παλαιοί͵ τῶν πύργων μοσύνων λεγομένων. ζῶσι δ᾽ ἀπὸ θηρείων σαρκῶν καὶ τῶν ἀκροδρύων͵ ἐπιτίθενται δὲ καὶ τοῖς ὁδοιποροῦσι καταπηδήσαντες ἀπὸ τῶν ἰκρίων. οἱ δὲ Ἑπτακωμῆται τρεῖς Πομπηίου σπείρας κατέκοψαν διεξιούσας τὴν ὀρεινήν͵ κεράσαντες κρατῆρας ἐν ταῖς ὁδοῖς τοῦ μαινομένου μέλιτος͵ ὃ φέρουσιν οἱ ἀκρεμόνες τῶν δένδρων· πιοῦσι γὰρ καὶ παρακόψασιν ἐπιθέμενοι ῥαιδίως διεχειρίσαντο τοὺς ἀνθρώπους. ἐκαλοῦντο δὲ τούτων τινὲς τῶν βαρβάρων καὶ Βύζηρες.

O Στράβων, λοιπόν, παρουσιάζει τους ορεσίβιους λαούς της ενδοχώρας της Τραπεζούντας ως «εντελώς άγριους» (εἰσὶ δ᾽ ἅπαντες μὲν οἱ ὄρειοι τούτων ἄγριοι τελέως) και «βάρβαρους» (τούτων τινὲς τῶν βαρβάρων), οι οποίοι ασκούσαν ληστρικό βίο, στήνοντας ενέδρες στους οδοιπόρους (ἐπιτίθενται δὲ καὶ τοῖς ὁδοιποροῦσι καταπηδήσαντες ἀπὸ τῶν ἰκρίων).

Οι Μάκρωνες αναφέρονται από τον Ηρόδοτο (2.104) και, αναλυτικότερα, από τον Ξενοφώντα που ήταν ένας εκ των μυρίων που αναφώνησαν το «θάλαττα! θάλαττα!», όταν επιτέλους αντίκρισαν τον Εύξεινο Πόντο από το όρος Θήχη κοντά στα Σούρμενα του Πόντου. Αφού αναφώνησαν το «θάλαττα!, θάλαττα!», οι μύριοι στη συνέχεια χρειάστηκε να διαβούν μέσα από την χώρα των Μακρώνων για να φτάσουν στην Τραπεζούντα. Οι Μάκρωνες, ντυμένοι με «τρίχινους χιτώνες» και κρατώντας λόγχες, σταμάτησαν τους μύριους Έλληνες για να τους ρωτήσουν με τι σκοπό είχαν εισέλθει στην γη τους και, όταν οι δεύτεροι απάντησαν (χρησιμοποιώντας ως διερμηνέα έναν απελεύθερο Αθηναίο δούλο που τύχαινε να καταγόταν από εκείνα τα μέρη και συμμετείχε στην αποστολή των μυρίων ως πελταστής) πως ο σκοπός τους ήταν ειρηνικός (ήθελαν να φτάσουν στην Τραπεζούντα και από εκεί να σαλπάρουν για την Ελλάδα), ακολούθησε κάποια μορφή όρκου κατά την οποία Έλληνες και βάρβαροι αντάλλαξαν λόγχες.

[Giorgos 574]

Το 528 ο Σίττας/Τζίττας διορίστηκε στρατηλάτης της Ρωμαϊκής Αρμενίας (magister militum per Armeniam, με έδρα την Θεοδοσιούπολη) και μία από τις πρώτες του εκστρατείες ήταν η καθυπόταξη του «Τζανικού έθνους» που, σύμφωνα με τον Προκόπιο, «κατοικούσε αυτόνομο/ανυπότακτο από παλιά στην ρωμαϊκή γή»:

«Ετύγχανον δὲ καὶ ὀλίγῳ πρότερον καταστρεψάμενοι τὸ Τζανικὸν ἔθνος, οἳ ἐν γῇ τῇ Ῥωμαίων αὐτόνομοι ἐκ παλαιοῦ ἵδρυντο· ἅπερ αὐτίκα ὅντινα ἐπράχθη τρόπον λελέξεται».

Ο Προκόπιος μας εξηγεί ότι οι Τζάνοι παλαιότερα ήταν γνωστοί ως Σάνοι (βλ. το χωρίο του Στράβωνα παραπάνω) και ήταν από παλιά ένα βάρβαρο ληστρικό έθνος που για αιώνες ζούσαν αυτόνομοι, χωρίς να έχουν γίνει «κατήκοοι» (υποτελείς) κάποιου άλλου λαού. Ζούσαν ιδιαίτερα τραχύ/πρωτόγονο βίο σε άγονα και κακοτράχαλα εδάφη που δεν παρήγαν τίποτε (οὐ γάρ τι ἐς βρῶσιν αὐτοῖς ἀγαθὸν ἡ γῆ ἔφερε) και, για το λόγο αυτό, συνήθιζαν να παρενοχλούν με ληστρικές επιδρομές τους Ρωμαίους γείτονές τους.

Η εκστρατεία «συμμόρφωσης» των «ατάσθαλων» Τζάνων (Προκόπιος, Πόλεμοι, 1.15.24):

«Καὶ Ῥωμαίων ἴσως ἐντυχόντες στρατῷ ἡσσῶντο μὲν τῇ μάχῃ, ἁλώσιμοι δὲ παντάπασιν οὐκ ἐγίνοντο χωρίων ἰσχύϊ. μάχῃ τοίνυν ὁ Σίττας αὐτοὺς πρὸ τοῦδε τοῦ πολέμου νικήσας, ἐπαγωγά τε πολλὰ ἐς αὐτοὺς εἰπών τε καὶ πράξας, προσποιήσασθαι παντελῶς ἴσχυσε. τήν τε γὰρ δίαιταν ἐπὶ τὸ ἡμερώτερον μεταβαλόντες ἐς καταλόγους αὑτοὺς Ῥωμαϊκοὺς ἐσεγράψαντο καὶ τὸ λοιπὸν ξὺν τῷ ἄλλῳ Ῥωμαίων στρατῷ ἐπὶ τοὺς πολεμίους ἐξίασι. τήν τε δόξαν ἐπὶ τὸ εὐσεβέστερον μετέθεντο, ἅπαντες Χριστιανοὶ γεγενημένοι. τὰ μὲν οὖν ἀμφὶ τοῖς Τζάνοις ταύτῃ πη ἔσχεν».

Σύμφωνα με το παραπάνω χωρίο, αφού ο Σίττας νίκησε τους Τζάνους σε μάχη και τους καθυπέταξε:

1)Τους άλλαξε την «δίαιτα» (τρόπος ζωής) «ἐπὶ τὸ ἡμερώτερον»

2)Τους εισέγραψε στους καταλόγους του ρωμαϊκού στρατού και τους επέβαλε να συνεκστρατεύουν με τον υπόλοιπο ρωμαϊκό στρατό (ἐς καταλόγους αὑτοὺς Ῥωμαϊκοὺς ἐσεγράψαντο καὶ τὸ λοιπὸν ξὺν τῷ ἄλλῳ Ῥωμαίων στρατῷ ἐπὶ τοὺς πολεμίους ἐξίασι)

3)Ξεκίνησε την διαδικασία εκχριστιανισμού τους (τήν τε δόξαν ἐπὶ τὸ εὐσεβέστερον μετέθεντο, ἅπαντες Χριστιανοὶ γεγενημένοι)

Στο χωρίο αυτό βλέπουμε την μεταπλαστική ισχύ του ρωμαϊκού κράτους: μόλις επιβλήθηκε δια των όπλων σε έναν «ατάσθαλο» και «βάρβαρο» λαό, ξεκίνησε την διαδικασία εκρωμαϊσμού του.

Τι έπρεπε να κάνει, λοιπόν, ένας Τζάνος για να θεωρείται Ρωμαίος;
Την απάντηση μας την δίνει ο Αγαθίας που συνέχισε την ρωμαϊκή ιστορία από εκεί που σταμάτησε ο Προκόπιος. Ο Αγαθίας περιγράφει τον τζανικής καταγωγής διακεκριμένο ταξίαρχο (του ρωμαϊκού στρατού) Θεόδωρο που εγκατέλειψε τα «πάτρια» βαρβαρικά ήθη του λαού του και μετακόσμησε την διαγωγή του «ἐς τὸ ἀστειότατον», έχοντας ανατραφεί μαζί με Ρωμαίους (παρὰ Ῥωμαίοις δὲ τεθραμμένος). Ο Θεόδωρος διοικούσε μια «οικεία δύναμη» που αποτελούνταν από περισσότερους των 500 «ομόφυλούς» του Τζάνους.
Σταδιακά, κατά τον πρώιμο μεσαίωνα που ακολούθησε (7ος-8ος αι.), οι απόγονοι πολλών εκ των «βάρβαρων» Τζάνων που καθυπέταξε ο Σίττας εξελίχθηκαν σε κανονικότατους Ρωμαίους που δεν διέφεραν σε τίποτε πια από τους υπόλοιπους Ρωμαίους του Πόντου, που πλέον ανήκαν στο (μεγάλο) θέμα των Αρμενιακών και, αργότερα, στο μικρότερο θέμα Χαλδίας.

https://smerdaleos.wordpress.com/2020/0 ... -6ο-αιώνα/

[Ζαποτέκος]

Και για τους Λαζούς ο Αγαθίας ο Σχολαστικός :

οἱ δὲ Λαζοὶ Κόλχοι τὸ παλαιὸν ὠνομάζοντο, (…) λέγεται δὲ τοὺς Κόλχους Αἰγυπτίων εἶναι ἀποίκους. (…) οἱ δὴ οὖν εἴτε Λαζοὶ εἴτε Κόλχοι εἴτε Αἰγύπτιοι μετανάσται περιμάχητοι ἐν τῷ καθ’ ἡμᾶς γεγένηνται χρόνῳ, (…)Μέγιστον γὰρ ἔθνος καὶ ἀγέρωχον οἱ Λαζοὶ καὶ μεγίστων ἄλλων κρατοῦσι τῷ τε παλαιῷ τῶν Κόλχων ὀνόματι βρενθυόμενοι πέρα τοῦ μετρίου μεγαλαυχοῦσι, καὶ τάχα οὐ λίαν ἀλόγως. ἐν γὰρ τοῖς ἔθνεσι τοῖς ὅσα ὑφ’ ἑτέρων βασιλείαν τετάχαται, οὐκ οἶδα ἔγωγε ἄλλο οὕτω κλεινόν που φῦλον καὶ εὔδαιμον πλούτου τε ὑπερβολῇ καὶ πλήθει κατηκόων τόπων τε εὐκαιρίᾳ καὶ ἀφθονίᾳ τῶν ἐπιτηδείων καὶ τῇ τῶν ἠθῶν εὐκοσμίᾳ τε καὶ δεξιότητι. καὶ τοίνυν οἱ μὲν πάλαι οἰκήτορες τῶν ἐκ τῆς θαλάττης ἀγαθῶν ἀγνῶτες παντάπασιν ἐτύγχανον ὄντες, οἷς γε οὐδὲ ὄνομα ἠκούετο νεώς, πρίν γε δὴ αὐτοῖς τὴν Ἀργὼ ἐκείνην ἐπιφοιτῆσαι. οἱ δὲ νῦν καὶ ναυτίλλονταί γε, οὕτω παρασχόν, καὶ τὰ τῆς ἐμπορίας κομίζονται κέρδη. εἰσί τε οὐ βάρβαροι τὸ λοιπὸν οὐδὲ οὕτω βιοτεύουσιν, ἀλλ’ ἐς τὸ πολιτικόν τε καὶ ἔννομον μεταβέβληνται τῇ πρὸς Ῥωμαίους ἐπιμιξίᾳ· ὥστε εἴ τις τοὺς χαλκόποδας ταύρους περιέλοι καὶ τὰς τῶν γηγενῶν ἀναβλαστήσεις καὶ ὁπόσα ἄλλα τερατώδη καὶ ἄπιστα τῇ ποιήσει ἀμφὶ τῷ Αἰήτῃ κεκόμψευται, εὕροι γε ἂν τὰ παρόντα πολλῷ τῶν προτέρων ἀμείνονα.(…)τῶν Κόλχων οἱ ἐμφρονέστατοι καὶ ἤδη ἐκ πλείστου τὴν Ἑλλάδα φωνὴν ἐκμεμαθηκότες.