Η Προέλευση του Γάμου
Δημοσιεύτηκε: 15 Ιούλ 2021, 16:46
Άραγε πώς προέκυψε ο θεσμός του γάμου; Σήμερα ο γάμος συνδέεται με τα αισθήματα αγάπης του ζευγαριού και συχνά την δημιουργία απογόνων. Δέν ήταν πάντα έτσι όμως τα πράγματα, τουλάχιστον στο θέμα της αγάπης. Η αγάπη ως κίνητρο του γάμου, τουλάχιστον για την πλειοψηφία του πληθυσμού, είναι πρόσφατη εξέλιξη των τελευταίων 2-3 αιώνων.
Οι ανθρωπολόγοι πιστεύουν ότι παλιότερα, την εποχή του κυνηγιού και της τροφοσυλλογής, οι ανθρώπινες οικογένειες αποτελούνταν από χαλαρά συνδεδεμένες ομάδες μέχρι και 30 ατόμα με μερικούς άνδρες ως αρχηγούς που μοιράζονταν πολλές γυναίκες της ομάδας ενώ υπήρχαν και κάποια παιδιά.
Η επικρατούσα άποψη υποστηρίζει ότι ο γάμος διαμορφώθηκε στην προϊστορία αφού πρώτα οι άνθρωποι οργανώθηκαν σε αγροτοκτηνοτροφικές κοινωνίες και άρχισαν να σχεδιάζονται οι πρώτοι κανόνες της κοινότητας που καθόριζαν τις μεταξύ τους σχέσεις. Οι αρχαιότερες μαρτυρίες για σύναψη γάμου προέρχονται από τη Μεσοποταμία το 2350 π.Χ.
Απ' όσο έψαξα υπάρχουν τρεις δημοφιλείς υποθέσεις για την προέλευση του γάμου. Ας τις δούμε.
1) Ο γάμος επινοήθηκε για να προστατευτούν οι γυναίκες και τα παιδιά. Από ποιους; Λογικά από άτομα που θα τις κακομεταχειρίζονταν σεξουαλικά και με άλλους τρόπους. Με την επίσημη ένωση μιας γυναίκας με συγκεκριμένο άντρα, οι δυνητικοί κακόβουλοι δράστες θα δίσταζαν να τις πειράξουν και θα στρέφονταν αλλού. Η υπόθεση αυτή ήταν δημοφιλής μεταξύ των ανθρωπολόγων τη δεκαετία του '60.
2) Ο γάμος επινοήθηκε για να εξασφαλίσει ειρηνικές σχέσεις μεταξύ αντίπαλων φυλών και να σφυρηλατήσει συμμαχίες και συνεργασίες. Ήταν ένας τρόπος να μετατραπούν οι ξένοι σε “συγγενείς”. Αυτή είναι η πιο δημοφιλής και βάσιμη εξήγηση αφού τεκμηριώνεται από πολυάριθμα ιστορικά παραδείγματα όπου διάφοροι ηγεμόνες πάντρευαν τις κόρες τους με πρίγκιπες από άλλα βασίλεια με σκοπό τη σύναψη συμμαχιών. Παραμένει όμως το ερώτημα γιατί έγινε η νόρμα και στις χαμηλές τάξεις του πληθυσμού. Ίσως στις πρώτες μικρές κοινωνίες δεν επαρκούσε μόνο ο γάμος των παιδιών των φύλαρχων με τα εξέχοντα άτομα της άλλης φυλής αλλά θα έπρεπε να ενωθούν με τα γαμήλια δεσμά και άλλα μέλη από την κάθε φυλή για την ισχυρότερη σύσφιξη των δεσμών των δύο κοινοτήτων. Με το πέρασμα του χρόνου λοιπόν όλο και πιο πολλά μέλη των κοινωνιών συνήθιζαν να παντρεύονται και ο γάμος καθιερώθηκε ως η στάνταρ διαδικασία νομιμοποίησης σχέσεων. Στα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα ο γάμος θα ήταν ταυτόχρονα ένα μέσο να προστεθούν παραπάνω μέλη στο εργατικό δυναμικό του.
Πρόσθετη στήριξη στην υπόθεση περί συμμαχιών-συνεργασιών δίνει το λεξιλόγιο. Αν πιστέψουμε την ιστορικό και ειδική στο θέμα του γάμου Stephanie Coontz, σε πολλές γλώσσες η λέξη για τη σύζυγο σημαίνει επίσης “peace-weaver” δηλαδή “αυτή που υφαίνει την ειρήνη”. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα συναντάμε στην αγγλοσαξονική παράδοση όπου υπάρχει ειδική λέξη για τη σύζυγο-ειρηνοποιό. Πρόκειται για την freothuwebbe, στο πλαίσιο αντιμαχόμενων αγγλοσαξονικών φυλών.
https://en.wikipedia.org/wiki/Peace-weaver
Σε παρόμοιο μοτίβο η βιβλική-εβραϊκή λέξη רַעְיָה που αποτελεί έναν πιο εξευγενισμένο όρο για τη σύζυγο προέρχεται από την λέξη רֵעַ για τον “φίλο”.
https://ulpan.com/how-to-say-wife-in-hebrew/
Η αγγλική λέξη spouse που αναφέρεται συχνότερα στη σύζυγο, ετυμολογικά καταλήγει σε μια Πρωτο-Ινδοευρωπαϊκή ρίζα *spend- με την αποκατεστημένη σημασία “κάνω μια προσφορά, ιεροτελεστία”. Αυτές οι σημασίες ενδεχομένως αντικατοπτρίζουν το πρώιμο περιβάλλον ένωσης του αντρόγυνου στο πλαίσιο συμμαχιών με τη συνοδεία τελετουργιών.
https://www.etymonline.com/search?q=spouse
3) Ο γάμος επινοήθηκε για να καταστήσει τη γυναίκα κτήμα του άντρα και να του εξασφαλίσει νόμιμους απογόνους. Αυτή η υπόθεση έγινε δημοφιλής τη δεκαετία του '70, επηρεασμένη και από το φεμινιστικό κίνημα. Η “αντικειμενοποίηση” της γυναίκας προκύπτει από διάφορες παρατηρήσεις. Π.χ. στην αρχαιότητα αλλά και σε ορισμένες κοινωνίες της σημερινής εποχής οι άντρες έπαιρναν παραπάνω από μία συζύγους. Στην αρχαία Θράκη η πολυγαμία επιβάλλεται, αφού Θραξ με λιγότερες από 5 συζύγους θεωρείται άθλιος, ανάξιος τιμής (Μένανδρος)
Στην αρχαία Αθήνα η γυναίκα δινόταν από τον κηδεμόνα στον γαμπρό μαζί με προίκα ύστερα από σχετική συμφωνία. Ο διάλογος του Μενάνδρου είναι αποκαλυπτικός(Περικειρομένη 435-439) :
ΠΑΤΑΙΚΟΣ: Σου δίνω αυτή την κοπέλα για να σου γεννήσει νόμιμα παιδιά.
ΠΟΛΕΜΩΝ: Την παίρνω.
ΠΑΤΑΙΚΟΣ: Σου δίνω και μια προίκα τρία τάλαντα.
ΠΟΛΕΜΩΝ: Τα δέχομαι και αυτά με ευχαρίστηση.
Αλλά και στον Δημοσθένη (Κατά Νέαιρας 59.118-122) διαβάζουμε «τις εταίρες τις έχουμε για την ηδονή, τις παλλακίδες για τις καθημερινές φροντίδες, τις συζύγους για να μας κάνουν παιδιά νόμιμα και για να έχουμε και έναν πιστό φύλακα για το σπίτι».
Σε περίπτωση που δεν προέκυπταν παιδιά, ο άντρας μπορούσε να χωρίσει τη γυναίκα και να παντρευτεί μία άλλη.
Στην εβραϊκή παράδοση η γυναίκα θεωρείται περιουσία του άνδρα και μάλιστα μεγάλης αξίας που πρέπει να την προσέχει ιδιαίτερα.
https://www.jewishencyclopedia.com/arti ... ge#anchor4
.......................................................................
Δεν αποκλείεται να ισχύουν κάποια από τα παραπάνω συνδυαστικά. Όποιος ενδιαφέρεται για περισσότερα μπορεί να παρακολουθήσει μια διάλεξη της ιστορικού οικογενειακών ερευνών Stephanie Coontz για την προέλευση, ιστορία και εξέλιξη του γάμου.
Περαιτέρω πηγές:
https://theweek.com/articles/528746/origins-marriage
https://argolikivivliothiki.gr/2011/06/ ... %B8%CE%AD/
https://www.stephaniecoontz.com/node/352
https://www.incegd.com/en/news-insights ... y-marriage
Οι ανθρωπολόγοι πιστεύουν ότι παλιότερα, την εποχή του κυνηγιού και της τροφοσυλλογής, οι ανθρώπινες οικογένειες αποτελούνταν από χαλαρά συνδεδεμένες ομάδες μέχρι και 30 ατόμα με μερικούς άνδρες ως αρχηγούς που μοιράζονταν πολλές γυναίκες της ομάδας ενώ υπήρχαν και κάποια παιδιά.
Η επικρατούσα άποψη υποστηρίζει ότι ο γάμος διαμορφώθηκε στην προϊστορία αφού πρώτα οι άνθρωποι οργανώθηκαν σε αγροτοκτηνοτροφικές κοινωνίες και άρχισαν να σχεδιάζονται οι πρώτοι κανόνες της κοινότητας που καθόριζαν τις μεταξύ τους σχέσεις. Οι αρχαιότερες μαρτυρίες για σύναψη γάμου προέρχονται από τη Μεσοποταμία το 2350 π.Χ.
Απ' όσο έψαξα υπάρχουν τρεις δημοφιλείς υποθέσεις για την προέλευση του γάμου. Ας τις δούμε.
1) Ο γάμος επινοήθηκε για να προστατευτούν οι γυναίκες και τα παιδιά. Από ποιους; Λογικά από άτομα που θα τις κακομεταχειρίζονταν σεξουαλικά και με άλλους τρόπους. Με την επίσημη ένωση μιας γυναίκας με συγκεκριμένο άντρα, οι δυνητικοί κακόβουλοι δράστες θα δίσταζαν να τις πειράξουν και θα στρέφονταν αλλού. Η υπόθεση αυτή ήταν δημοφιλής μεταξύ των ανθρωπολόγων τη δεκαετία του '60.
2) Ο γάμος επινοήθηκε για να εξασφαλίσει ειρηνικές σχέσεις μεταξύ αντίπαλων φυλών και να σφυρηλατήσει συμμαχίες και συνεργασίες. Ήταν ένας τρόπος να μετατραπούν οι ξένοι σε “συγγενείς”. Αυτή είναι η πιο δημοφιλής και βάσιμη εξήγηση αφού τεκμηριώνεται από πολυάριθμα ιστορικά παραδείγματα όπου διάφοροι ηγεμόνες πάντρευαν τις κόρες τους με πρίγκιπες από άλλα βασίλεια με σκοπό τη σύναψη συμμαχιών. Παραμένει όμως το ερώτημα γιατί έγινε η νόρμα και στις χαμηλές τάξεις του πληθυσμού. Ίσως στις πρώτες μικρές κοινωνίες δεν επαρκούσε μόνο ο γάμος των παιδιών των φύλαρχων με τα εξέχοντα άτομα της άλλης φυλής αλλά θα έπρεπε να ενωθούν με τα γαμήλια δεσμά και άλλα μέλη από την κάθε φυλή για την ισχυρότερη σύσφιξη των δεσμών των δύο κοινοτήτων. Με το πέρασμα του χρόνου λοιπόν όλο και πιο πολλά μέλη των κοινωνιών συνήθιζαν να παντρεύονται και ο γάμος καθιερώθηκε ως η στάνταρ διαδικασία νομιμοποίησης σχέσεων. Στα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα ο γάμος θα ήταν ταυτόχρονα ένα μέσο να προστεθούν παραπάνω μέλη στο εργατικό δυναμικό του.
Πρόσθετη στήριξη στην υπόθεση περί συμμαχιών-συνεργασιών δίνει το λεξιλόγιο. Αν πιστέψουμε την ιστορικό και ειδική στο θέμα του γάμου Stephanie Coontz, σε πολλές γλώσσες η λέξη για τη σύζυγο σημαίνει επίσης “peace-weaver” δηλαδή “αυτή που υφαίνει την ειρήνη”. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα συναντάμε στην αγγλοσαξονική παράδοση όπου υπάρχει ειδική λέξη για τη σύζυγο-ειρηνοποιό. Πρόκειται για την freothuwebbe, στο πλαίσιο αντιμαχόμενων αγγλοσαξονικών φυλών.
https://en.wikipedia.org/wiki/Peace-weaver
Σε παρόμοιο μοτίβο η βιβλική-εβραϊκή λέξη רַעְיָה που αποτελεί έναν πιο εξευγενισμένο όρο για τη σύζυγο προέρχεται από την λέξη רֵעַ για τον “φίλο”.
https://ulpan.com/how-to-say-wife-in-hebrew/
Η αγγλική λέξη spouse που αναφέρεται συχνότερα στη σύζυγο, ετυμολογικά καταλήγει σε μια Πρωτο-Ινδοευρωπαϊκή ρίζα *spend- με την αποκατεστημένη σημασία “κάνω μια προσφορά, ιεροτελεστία”. Αυτές οι σημασίες ενδεχομένως αντικατοπτρίζουν το πρώιμο περιβάλλον ένωσης του αντρόγυνου στο πλαίσιο συμμαχιών με τη συνοδεία τελετουργιών.
https://www.etymonline.com/search?q=spouse
3) Ο γάμος επινοήθηκε για να καταστήσει τη γυναίκα κτήμα του άντρα και να του εξασφαλίσει νόμιμους απογόνους. Αυτή η υπόθεση έγινε δημοφιλής τη δεκαετία του '70, επηρεασμένη και από το φεμινιστικό κίνημα. Η “αντικειμενοποίηση” της γυναίκας προκύπτει από διάφορες παρατηρήσεις. Π.χ. στην αρχαιότητα αλλά και σε ορισμένες κοινωνίες της σημερινής εποχής οι άντρες έπαιρναν παραπάνω από μία συζύγους. Στην αρχαία Θράκη η πολυγαμία επιβάλλεται, αφού Θραξ με λιγότερες από 5 συζύγους θεωρείται άθλιος, ανάξιος τιμής (Μένανδρος)
Στην αρχαία Αθήνα η γυναίκα δινόταν από τον κηδεμόνα στον γαμπρό μαζί με προίκα ύστερα από σχετική συμφωνία. Ο διάλογος του Μενάνδρου είναι αποκαλυπτικός(Περικειρομένη 435-439) :
ΠΑΤΑΙΚΟΣ: Σου δίνω αυτή την κοπέλα για να σου γεννήσει νόμιμα παιδιά.
ΠΟΛΕΜΩΝ: Την παίρνω.
ΠΑΤΑΙΚΟΣ: Σου δίνω και μια προίκα τρία τάλαντα.
ΠΟΛΕΜΩΝ: Τα δέχομαι και αυτά με ευχαρίστηση.
Αλλά και στον Δημοσθένη (Κατά Νέαιρας 59.118-122) διαβάζουμε «τις εταίρες τις έχουμε για την ηδονή, τις παλλακίδες για τις καθημερινές φροντίδες, τις συζύγους για να μας κάνουν παιδιά νόμιμα και για να έχουμε και έναν πιστό φύλακα για το σπίτι».
Σε περίπτωση που δεν προέκυπταν παιδιά, ο άντρας μπορούσε να χωρίσει τη γυναίκα και να παντρευτεί μία άλλη.
Στην εβραϊκή παράδοση η γυναίκα θεωρείται περιουσία του άνδρα και μάλιστα μεγάλης αξίας που πρέπει να την προσέχει ιδιαίτερα.
https://www.jewishencyclopedia.com/arti ... ge#anchor4
.......................................................................
Δεν αποκλείεται να ισχύουν κάποια από τα παραπάνω συνδυαστικά. Όποιος ενδιαφέρεται για περισσότερα μπορεί να παρακολουθήσει μια διάλεξη της ιστορικού οικογενειακών ερευνών Stephanie Coontz για την προέλευση, ιστορία και εξέλιξη του γάμου.
Περαιτέρω πηγές:
https://theweek.com/articles/528746/origins-marriage
https://argolikivivliothiki.gr/2011/06/ ... %B8%CE%AD/
https://www.stephaniecoontz.com/node/352
https://www.incegd.com/en/news-insights ... y-marriage