23 Οκτώβρη 1941 το ολοκαύτωμα των ναζί στο Μεσόβουνο Κοζάνης

[Fluffy]

Το κατοχικό κράτος για να εδραιωθεί καθαίρεσε τους νομάρχες δήμαρχους και προέδρους σ΄όλη την επικράτεια και τοποθέτησε τοποτηρητές (όπως έκανε η χούντα των συνταγματαρχών ακριβώς 27 χρόνια αργότερα) έτσι και στο Μεσσόβουνο διόρισαν τοποτηρητή, όπως ήταν φυσικό αυτό οι Μεσσοβουνιώτες δεν το δέχτηκαν στη προσπάθεια τους να τον επιβάλουν συγκρούστηκαν μαζί τους με την ένοπλη αντάρτικη ομάδα (ΛΕΥΤΕΡΙΑ) η οποία πήρε την απόφαση για την εκτέλεση του τοποτηρητή διορισμένου προέδρου, όπως είναι γνωστό τους προδότες σε περιόδους πολεμικών συγκρούσεων τους εκτελούν επί τόπου οι εχθροί και οι φίλοι τους όταν τελειώσουν την δουλειά τους γιατί φοβούνται ότι μετά θα κάνουν και σ΄αυτούς το ίδιο.

Στο Μεσσόβουνο λοιπόν δεν δοκιμάσθηκαν αδυναμίες ούτε απερισκεψίες, δοκιμάστηκε ο έντιμος και ανιδιοτελής αγώνας για ελευθερία και αντίσταση στον καταχτητή από την μια και από την άλλη η ιδιοτέλεια και η προδοσία.

...

Όπως προανέφερα μετά την εκτέλεση του διορισμένου προέδρου οι Μεσσοβουνιώτες φοβούμενοι αντίποινα εγκατέλειψαν όλοι το χωριό και πήγαν σε άλλα χωριά κυρίως όπου είχαν συγγενείς φίλους η συχωριανούς από τον Πόντο. Ο Νομάρχης Γεργαντάς σε συνεργασία με τους ναζί και την Ελληνική Αστυνομία προχώρησαν σ΄ένα ασύλληπτο για την εποχή σχέδιο για την επαναφορά των κατοίκων στο χωριό .Μετέφεραν και εγκατέστησαν στο χωριό τον σταθμό χωροφυλακής Πύργων και μέσω των χωροφυλάκων άρχισαν να διαδίδουν ότι δεν θα πειράξουν κανέναν αν επιστρέψει στο χωριό, βλέποντας τότε ότι χαλάρωσαν τα πράγματα και πιεζόμενοι από τις δουλειές στα κτήματα τους φυγάδες, έπρεπε να οργώσουν και να σπείρουν άλως θα πεινούσαν τότε τα νοικοκυριά στηρίζονταν μόνο στα δικά τους πόδια, αν δεν ήταν γεμάτο το αμπάρι με αλεύρι λιμοκτονούσαν. Έτσι σιγά σιγά άρχισαν να επιστρέφουν στο χωριό.

Όταν αντιλαμβάνονται οι χωροφύλακες ότι οι περισσότεροι έχουν γυρίσει στο χωριό, ειδοποιούν τον Νομάρχη Γεωργαντά, ο οποίος ως γνήσιος Έλλην πατριώτης επιτελή το καθήκον στο ακέραιο, ειδοποιεί τους ναζί.

Το τι επήλθε είναι γνωστό τις πάση, στις 23-10-1941 οι ναζί σαν αγρία θηρία που διψούν για αίμα κυκλώνουν το χωριό μαζεύουν τους κάτοικους στην πλατεία και ξεχωρίζουν τους άνδρες από 16 έως 60 χρόνων από την μια μεριά και από την άλλη τα γυναικόπαιδα, στα σπίτια έβαζαν φωτιά και τα έκαιγαν.

– Εκεί στην πλατεία του χωριού εκτυλίχτηκαν σκηνές ασύλληπτου ηρωισμού που δίνουν νόημα και άξια στο γένος των ανθρώπων, ο ανάπηρος Ασφαλτίδης Ιορδάνης διαχωρίζεται από τους ναζί από το γκρούπ των μελλοθάνατων να μην εκτελεστή, και τότε τους λεει, «Αούτην ούλ τα συνέλκαμ ας τα χάνταν ας χάμε κι΄εγώ ζατίμ ντο αξίαν θα έχς για τεμέν η ζήση», (Αυτοί όλοι οι συνομήλικοι μου αν χαθούν ας χαθώ και εγώ τι άξια θα έχει για μένα η ζωή ).

– Μια μάνα της οποίας το όνομα συγχωρέστε με δεν συγκράτησα και η οποία είδε τα 3 παιδία της να καίγονται μέσα στο πυρπολημένο από τους ναζί σπίτι της τους εκλιπαρεί ουρλιάζοντας να την σκοτώσουν βλέποντας ότι δεν την καταλαβαίνουν τα θηρία πηγαίνει και με νοήματα αναγκάζει τον Γερμανό στρατιώτη να την σκοτώσει.

– Μια ακόμη σκηνή οι οποία έμεινε ανεξίτηλη στην μνήμη μου από την εξιστόρηση των χωριανών που προανέφερα είναι την ώρα που ακούστηκε το κροτάλισμα των πολυβόλων, τα γυναικόπαιδα τα βαλαν στον δρόμο για να τα κατεβάσουν στην Πτολεμαϊδα περίπου διακόσια μέτρα από τον τόπο του μαρτυρίου, με το άκουσμα των πολυβόλων οι γυναίκες με τα μωρά στις αγκαλιές ορμούν πάνω στα τέρατα γίνετε μάχη σώμα με σώμα με τους Γερμανούς στρατιώτες οι οποίοι χρησιμοποιώντας τους υποκόπανους των οπλών χτυπούσαν παντού σπασμένα κεφάλια ώμοι πλευρά όπου έβρισκαν κτυπούσαν τα κτήνη.

Οι ναζί στο τόπο του μαρτυρίου ολοκληρώνουν το έργο τους μετά την μαζική εκτέλεση ο επί κεφαλής αξιωματικός γυρίζει πάνω από τον καθένα και του δίνει την χαριστική βολή ,κάπως έτσι τελειώνει η ιστορία για την μέρα της μεγάλης σφαγής στο χωριό Μεσσόβουνο της Επαρχίας Εορδαίας του νομού Κοζάνης.

Θρήνος βαρύς πόνος αβάσταχτος βουβός οι κάτοικοι που ακόμα ζουν και έζησαν αυτήν την μέρα σιωπούν η σιωπή γίνεται μοιρολόι και τα δάκρυα αναβλύζουν σαν ανοιξιάτικες πηγές από τα μάτια τους.

[Fluffy]

Ενώ οι κάτοικοι αρνήθηκαν να παραδώσουν τη σοδειά τους στις δοσίλογες αρχές και ένοπλες ομάδες ανταρτών άρχισαν να ανεβαίνουν στο Βέρμιο.

Ο Νομάρχης Κοζάνης απευθύνει διαρκώς εκκλήσεις στη Βέρμαχτ να επέμβει και να καθαρίσει το Μεσόβουνο από τους κομμουνιστές. Έτσι τα ξημερώματα της 23ης Οκτώβρη του 1941 το Μεσόβουνο περικυκλώνεται, συγκεντρώνονται και εκτελούνται οι άνδρες του χωριού, απομακρύνονται τα γυναικόπαιδα και πυρπολείται το χωριό. Η αναφορά του Νομάρχη κάνει λόγο για 135 εκτελεσμένους, της Γερμανικής διοίκησης για 142 ενώ άλλες πηγές ανεβάζουν τους εκτελεσμένους στους 165.

Το 1942 οι κάτοικοι επέστρεψαν στο χωριό τους και έχτισαν και πάλι τα σπίτια τους.

Στις 22 Απρίλη του 1944, οι Γερμανοί και οι δοσίλογοι ξαναχτύπησαν στο χωριό, στο πλαίσιο της επιχείρησης «Μαγιάτικη Καταιγίδα» που είχε διατάξει ο Γερμανός διοικητής. Αυτή τη φορά εκτέλεσαν 108 γυναικόπαιδα.

https://ethniki-antistasi-dse.gr/mesovouno.html

[Fluffy]

Έρημον Μεσόβουνον

Μαύρον ημέραν ξημερών’
μαύρον καταραμένον
Μεσόβουνον ερήμωσες
αέτσ΄ έτον γραμμένον

Είκοσι τρία Οκτωβρή
και του σαράντα έναν
έκαψαν και ν´ ερήμαξαν
κι΄ οπίσ΄ τηδέν ‘κ΄ επέμναν

Ραχία επερικύκλωσαν
ανθρώπ΄ ορθά ‘κ´ εγνεύσαν
άχ έρημον Μεσόβουνον
τα όνειρας ενεύσαν

Κλαίν οι μανάδες, τα μωρά
βοούν τα πολυβόλα
εχάσαμε τ΄ ανθρώπ’σ’ εμουν
εχάσαμ’ατα όλα>

Σείουν βοούνε τα ραχ(ι)ά
τα παλληκάρα σβήνε
και τα πουλία από ψηλά
ατά πα δάκρα ξύνε>

Το αίμαν ξύεται ποτάμ´
πόνος και δυστυχία
πρόσφυγες ξαν εγένουμνες
σα ξένα τα χωρία

Στίχοι : Ακριτίδη Χρήστου

[Fluffy]

[Fluffy]

ιστορικο ντοκυμαντερ για τα 80 χρονια από την σφαγή και τις κτηνωδίες των φασιστών.

[Ζαποτέκος]

Η καταστροφή του Μεσόβουνου μέσα απ' το διδακτορικό του Αθανασίου Καλλιανιώτη "Οι πρόσφυγες στη Δυτική Μακεδονία 1941 -1946". Για όλες τις πολιτικοκοινωνικές και διαπροσωπικές λεπτομέρειες διαβάστε το διδακτορικό. http://ikee.lib.auth.gr/record/105429/f ... 8-1511.pdf Υπάρχει σχετικό κεφάλαιο. Εδώ θα βάλω ορισμένες πτυχές.

__________________________________
Οι τοπικές περί της εξουσίας προπολεµικές διαµάχες, «ο καυγάς δια το ψητόν», όπως τις χαρακτήριζε ωµά Κοζανίτης δηµοσιογράφος, δεν είχαν
παύσει, αφού ποτέ δεν λείπει η επιθυµία για απόκτηση µικρής ή µεγαλύτερης ισχύος. Στο νοµό Κοζάνης (και στον αντίστοιχο της Φλώρινας)
είχαν απολυθεί το 1935 κοινοτάρχες και κοινοτικοί σύµβουλοι και επί δικτατορίας Μεταξά είχαν διαλυθεί κατόπιν διαταγµάτων κοινοτικά συµβούλια. Μετά την άφιξη των Γερµανών συνέβησαν νέες αλλαγές: 31 κοινοτικά συµβούλια άλλαξαν και «παρητήθησαν» 11 κοινοτάρχες,
όπως π.χ. στον Άγιο Χριστόφορο, αλλά µόνο στο Μεσόβουνο οι κοινοτικές διαφωνίες βάφτηκαν µε αίµα. Φονεύθηκε τότε ο νεοδιορισµένος πρόεδρος Παύλος Κωνσταντινίδης, τον οποίο κατηγόρησαν αναληθώς οι κάτοικοι, όταν δικάστηκαν για την υπόθεση της εξέγερσης, ως «ξένο» από την «Παλαιά Ελλάδα». Ο Κωνσταντινίδης υπηρετούσε µάλλον νοτιότερα ως χωροφύλακας, αλλά παντρεύτηκε κι εγκαταστάθηκε στο Μεσόβουνο όπου δεν είχε συγγενείς. Όµως καταγόταν κι αυτός από την περιοχή της Σεβάστειας και απολάµβανε την αίγλη του να είναι σύγγαµβρος του Βασίλ αγά ή Βασίλ ουστά ή Βασιλείου Ανθοπούλου, γεφυροποιού στο επάγγελµα και οπλαρχηγού του ποντιακού αντάρτικου. Το θύµα σχετιζόταν µε τα διοικητικά όντας επί Μεταξά κοινοτικός σύµβουλος µαζί µε τον τότε 30χρονο αγρότη Ιωάννη Μαυρενά. ∆ιορισθείς πρόεδρος αργότερα ο Μαυρενάς αρνήθηκε να παραδώσει την κοινοτική εξουσία στον οµότιµό του Κωνσταντινίδη. Ο Μαυρενάς διέθετε την υποστήριξη µίας (πρόσκαιρα ίσως) µεγάλης µερίδας χωριανών του και είχε εκλεγεί νοµίµως πρόεδρος το 1931, αλλά επί Μεταξά παρέδωσε την εξουσία στον επόµενό του χωρίς αρνήσεις. Το 1937 αποδέχτηκε το διορισµό του ως κοινοτικός σύµβουλος κι ως κοινοτάρχης 3 χρόνια αργότερα, οπότε η άποψη ότι τον «υπόδειξαν» οι κάτοικοι κι ανέλαβε πρόεδρος δεν ισχύει. Τι συνέβη και επί Κατοχής αρνήθηκε να εγκαταλείψει τη θέση του;

Η αποποµπή του Μαυρενά και των συνοδοιπόρων του είχε είδη δροµολογηθεί από το Μάρτιο του 1941. Ως αιτίες παραδίδονται τα «κοµουνιστικά φρονήµατά τους» και η δυσαρµονία µεταξύ της Κοινότητας και της Νοµαρχίας, αλλά το πρώτο δεν ισχύει καθώς επί Μεταξά κοµουνιστές δεν διορίζονταν σε δηµόσιες θέσεις και ούτε ο Μαυρενάς είχε εκδηλωθεί ποτέ ως κοµουνιστής. Ο δεύτερος λόγος ήταν συνήθης, αλλά τα διαθέσιµα στοιχεία δεν επιτρέπουν διαφωτιστικές λεπτοµέρειες, οι οποίες προφανώς οφείλονται στην ανατάραξη των ισορροπιών, καθώς µία µερίδα κατοίκων έλειπε στο Μέτωπο: οι αγρότες διέκειντο δυσµενώς εναντίον των κτηνοτρόφων και το αντίθετο, οι µικροί αδελφοί εναντίον των µεγάλων αδελφών κ.α. ∆υσαρµονίες υπήρχαν στο χωριό από προπολεµικά, π.χ. τόσο ο εργολάβος που είχε κατασκευάσει το υδραγωγείο του χωριού όσο και οι εργάτες δεν πληρώνονταν επί 3 χρόνια από τη Νοµαρχία. Στις 19 Αυγούστου πάντως του 1941 ορκίστηκε πρόεδρος ο Κωνσταντινίδης και βοηθοί του δύο χωριανοί, που είχαν διατελέσει προπολεµικά αιρετά µέλη της διοίκησης του χωριού, ως κοινοτάρχης µάλιστα ο ένας. Ο νέος πρόεδρος θεωρήθηκε κατάλληλος αφού δεν είχε συγγενείς στο χωριό ώστε να επηρεάζεται. Μία από τις προθέσεις του ήταν να πείσει τους κατοίκους να υπακούσουν στις κρατικές εντολές ως προς την ακριβή δήλωση της παραγωγής και τη συνεπαγόµενη παράδοση µέρους των γεννηµάτων τους. Όµως απέτυχε καθώς ούτε τα κλειδιά του κοινοτικού γραφείου δεν µπόρεσε να λάβει ούτε υποστηρίχτηκε φανερά κι οµαδικά. Η ύστερη άποψη ότι ήταν «αφελής και µωροφιλόδοξος» γράφτηκε προφανώς για να ενοχοποιηθεί µόνον αυτός, και ισχύει εν µέρει µόνο για το έτερο συνθετικό του δευτέρου κατηγορήµατος, αφού ελάχιστοι αρνούνται κάθε προσφερόµενη χωρίς κόπο εξουσία.


(...)

Τα πνεύµατα είχαν αρχίσει να εξάπτονται στο Μεσόβουνο αµέσως µετά τη συγκοµιδή της σοδειάς, όπως ανέκαθεν συνέβαινε πριν και συνέχισε να
συµβαίνει συχνότερα και δραστικότερα κατά τη διάρκεια της Κατοχής σε όλη σχεδόν την ύπαιθρο. Επιπλέον όµως εξάφτηκαν αυτά µετά από τις δύο συλλήψεις που διενήργησε η Χωροφυλακή. Έτσι ο θύτης του προέδρου δεν άργησε να βρεθεί. Ήταν ο ήδη αναφερόµενος 22χρονος που είχε παλαιότερα εξοριστεί, αλλά επιστρέψει µε δήλωση πληροφορούµενος ότι η γυναίκα του σχετιζόταν στενά µε τον κουµπάρο τους, τον Παύλο Κωνσταντινίδη κι έµεινε έγκυος γεννώντας τελικά ένα αγόρι. Θεωρώντας υπεύθυνο της εξορίας αλλά και της οικογενειακής περιπέτειάς του τον Κωνσταντινίδη, ο νεαρός, καλός κατά τα άλλα στην ψυχή, αφαίρεσε το βράδυ της 10ης Οκτωβρίου τη ζωή του νεοδιορισθέντα κοινοτάρχη.
(...)
Οι χωροφύλακες των Πύργων µαζί µε το ιατρό του χωριού έφτασαν την εποµένη του φόνου στο Μεσόβουνο, αλλά απήχθησαν από µία δεκάδα ενόπλων κατοίκων οδηγούµενοι στα ορεινά της Μπουρίκας, δασωµένης χαράδρας του Βερµίου, ανατολικά του χωριού Πύργοι. Μαζί µε αυτούς συνέλαβαν και τον αγροφύλακα του Μεσόβουνου που αργότερα εντάχθηκε λάβρος στους αντικοµουνιστές οπλίτες της Εορδαίας και το 1945 διορίστηκε κοινοτάρχης του Μεσόβουνου. Στην απόφαση αυτή οι ένοπλοι είχαν οδηγηθεί περαιτέρω εξηµµένοι από την εξέγερση της ∆ράµας και τη δράση των ανταρτών της «Ελευθερίας» στα Κρούσια, γεγονότα που φρόντιζαν να διαδίδουν και διογκώνουν καταλλήλως οι επαγγελµατίες επαναστάτες της περιοχής όπως κι ο θερµόαιµος Χατζητάσκος.
Όταν ένα τµήµα χωροφυλάκων µαζί µε Γερµανούς προχώρησε ανιχνευτικά την 16η Οκτωβρίου προς τον καταυλισµό των εξεγερµένων, αποχώρησε δεχόµενο πυρά, αλλά ένας κάτοικος του Μεσόβουνου, ο Καλαϊτσίδης Βασίλειος, έχασε τη ζωή του. Την εκτραχηλισµένη κατάσταση προσπάθησαν να εξοµαλύνουν µε την επίνευση της Ελληνικής Πολιτείας τοπικοί παράγοντες όπως ο Λαζός κοινοτάρχης των Κοµνηνών Βασίλειος Σπυρόπουλος, ο Καυκάσιος παλαιός βουλευτής του Εργατο -Αγροτικού Κόµµατος Κοσµάς Προκοπίδης και ο ίδιος ο έπαρχος της Εορδαίας. Πράγµατι επέτυχαν να επιτρέψουν στο χωριό όλοι οι κάτοικοι, εκτός από µία δεκάδα που παρέµεινε στο βουνό. Η µεσολάβησή τους θεωρήθηκε από την Αριστερά ύπουλη, αφού ακολούθησε η πυρά και η εκτέλεση εκατοντάδων ανδρών του χωριού. Αρνητικές κριτικές δέχτηκαν όσοι τοπικοί διοικητικοί αξιωµατούχοι είχαν εµπλακεί στην υπόθεση, εκτός από τον κοινοτάρχη των Κοµνηνών, που δολοφονήθηκε αργότερα από τους αντικοµουνιστές. Σκληρότατη κριτική είχε εγερθεί από το ΕΑΜ εναντίον του επάρχου Μιχαήλ Παπαζήση, που καταλάγιασε ή, σωστότερα, εξαφανίστηκε εντελώς όταν αυτός εντάχθηκε κατόπιν απαγωγής στον ΕΛΑΣ.
Τα περισσότερα πυρά της ευθύνης συγκέντρωσε ο νοµάρχης Κωνσταντίνος Γεωργαντάς, συνταγµατάρχης ΠΖ, διοικητής της 15ης µεραρχίας στον πόλεµο της Αλβανίας και βαθύτατα εχθρικός ως προς τους Γερµανούς, τους οποίους αποκαλούσε «βαρβάρους». Λησµονούν όµως οι επικριτές ότι ο
Γεωργαντάς δεν συµµετείχε εξ αρχής στην αλλαγή του κοινοτικού συµβουλίου του Μεσόβουνου, διότι δεν είχε τότε ακόµη διοριστεί νοµάρχης κι εξ άλλου για την καταστροφή εκτός από αυτόν θεωρήθηκαν (εκ των υστέρων) υπεύθυνοι και ο Εισαγγελέας και ο διοικητής της Χωροφυλακής, «ανερµάτιστα» πρόσωπα κατά έναν τοπικό πολιτευτή.
Στο επίσηµο πόρισµα δεν λογίστηκαν οι οξύτατες κοινοτικές διαµάχες ως ένα από τα αίτια, αλλά η δραστηριότητα των κοµουνιστών, η «βουλγαρική προπαγάνδα» στο πρόσωπο του Χατζητάσκου ή και τα δύο µαζί. Ο αναφερόµενος µάλιστα πολιτευτής ισχυρίστηκε ότι ο Χατζητάσκος είχε ειδοποιήσει «κρυφίως τους Γερµανούς», όταν οι κάτοικοι είχαν προσέλθει στο Μεσόβουνο, ενώ άλλοι πιο ευφάνταστοι ανακάλυψαν πως στη µαζική εκτέλεση έλαβαν µέρος και Βούλγαροι στρατιώτες.

Κατά την ύστερη άποψη ενός δηλωσία κοµουνιστή κι αντάρτη έπειτα του ΕΛΑΣ και του ∆ΣΕ, που βρισκόταν όµως τότε στην Κοζάνη, και η Χωροφυλακή συµµετείχε στις εκτελέσεις του Μεσοβούνου, αστήρικτη βεβαίως γνώµη, αφού σύµφωνα µε το νοµάρχη του ΕΑΜ Κοζάνης οι πολλοί από τους χωροφύλακες που παρευρίσκονταν «µπροστά στο δράµα των Μεσοβουνιωτών έκλαιγαν».

Αθηναίος δηµοσιογράφος θεώρησε ότι η προσπάθεια να εξαιρεθούν από την εκτέλεση οι τρεις δάσκαλοι του χωριού, ο ένας Λαζός από τον Κλείτο και οι άλλοι δύο Νοτιοελλαδίτες, αποτελούσε «καταφανώς ταξική διάκριση» , αντί να επαινεθεί. Φυσικά οι Γερµανοί δεν έδωσαν χάρη στους δασκάλους , διότι ως δηµόσιοι υπάλληλοι είχαν καθήκον να αναφέρουν τουλάχιστον την εµφάνιση ενόπλων, αν όχι τις τοπικές αντικρατικές διεργασίες, τις οποίες µάλλον γνώριζαν -κατά µία πηγή ο δάσκαλος από τον Κλείτο είχε συλληφθεί «κατά τη διάρκεια µεταφοράς τροφίµων στα αντάρτικα σώµατα».

Με την αρωγή της Χωροφυλακής πάντως εξαιρέθηκαν από την εκτέλεση οι τυχαίοι επισκέπτες της ηµέρας, όπως ένας άνδρας από τη Ροδώνα.
Η Χωροφυλακή δεν ήταν δυνατόν να µη συµµετάσχει στα γεγονότα, αφού ήταν εντολοδόχος του κράτους, το οποίο επί µήνες αρνούνταν οι κάτοικοι του Μεσόβουνου, και εκ του καθήκοντος πληροφορούσε καθηµερινά τους Γερµανούς για τα συµβάντα στο νοµό, οπότε δεν είχε καµία δυνατότητα ελιγµών και φυσικά ήταν ανήµπορη να κρύψει τη δολοφονία του προέδρου.

Ως δικαιολογία από την πλευρά των Γερµανών για τη µαζική εκτέλεση των κατοίκων προβλήθηκαν οι φόνοι δύο στρατιωτών τους από τους επαναστάτες, προφανώς κατά την επιχείρηση της 16ης Οκτωβρίου, ανύπαρκτοι όµως κατά έναν ερευνητή. Αλλά οι κάτοικοι κατείχαν και χρησιµοποίησαν όπλα, πράξεις που τιµωρούνταν µε θάνατο, όµως η ενοχή όλων των κατοίκων δεν ήταν εύκολο να αποδειχθεί. Μία από τις βαρύνουσες αιτίες της τραγωδίας ήταν βεβαίως η απαίτηση των επαναστατών να ανταλλάξουν όσους είχαν αιχµαλωτίσει µε τους κρατουµένους Μαυρενά και Ανθοπούλου. Εν µέρει η ανταλλαγή ευοδώθηκε ως προς τη γυναίκα, αλλά αν γινόταν ολοκληρωτικά αποδεκτή, οι αντάρτες θα αποκτούσαν ένα είδος κρατικής υπόστασης και νόµιµο κράτος θεωρούνταν από τους Γερµανούς µόνον η Ελληνική Πολιτεία. Κάθε άλλη προσπάθεια για τη δηµιουργία κράτους µέσα στη χώρα, ήταν ευνόητο ότι θα πατασσόταν µε όλα τα µέσα. Από το Μεσόβουνο µπορούσε να απειληθεί η σιδηροδροµική γραµµή και οι Γερµανοί ήταν ιδιαίτερα ευαίσθητοι ως προς την ασφάλεια των συγκοινωνιακών γραµµών ζητώντας την επί τούτου υποστήριξη του κρατικού µηχανισµού.

Στην ιστοριογραφία της Αριστεράς επαναλαµβάνεται ότι το καλοκαίρι του 1941 οι Μεσοβουνιώτες ως µέλη της «Λευτεριάς» ανατίναξαν τις γραµµές του τρένου «Έδεσσας –Άρνισσας» και πως συγκρούστηκαν µε Κοµιτατζήδες. Η δεύτερη άποψη είναι εντελώς ψευδής , ενώ η πρώτη εν µέρει ορθή, διότι τελικώς οι γραµµές δεν ανατινάχτηκαν . Παρόλο που υπήρχαν υλικά, έλλειπε η κατάλληλη τεχνογνωσία, την απουσία της οποίας επέτεινε η βιασύνη: η απόσταση του στόχου από το Μεσόβουνο έφτανε τα είκοσι χιλιόµετρα, πάνω δηλαδή από τέσσερις ώρες βάδισµα εν µέσω άλλων χωριών. Για την επιχείρηση είχε διαλεχτεί αυστηρά µία οµάδα (πρώην) κοµµατικών µελών, ώστε τίποτα να µη διαρρεύσει. Κατά µία πληροφορία η οµάδα χτυπήθηκε από τους Γερµανούς, µάλλον όταν αποχωρούσε. Αν γίνει αποδεκτή, µπορεί να συνδυαστεί µε µιαν άλλη κατάθεση, χρονολογούµενη τον Ιούλιο του 1941, κατά την οποία Έλληνες µε χακί ρούχα αντάλλαξαν πυρά µε γερµανικό απόσπασµα, οπότε θα πρόκειται για την πρώτη κατά πρόσωπον σύγκρουση ανταρτών µε Γερµανούς τουλάχιστον στη Μακεδονία.

Τα επιζώντα γυναικόπαιδα και οι γέροι του Μεσόβουνου σκορπίστηκαν στα χωριά της περιοχής, µέχρι την άνοιξη του εποµένου έτους που άρχισαν να επιστρέφουν, ενώ τα ζώα τους συγκεντρώθηκαν προς καταµέτρηση και διαµοιρασµό στους επιζώντες. Μερικοί γείτονες από τους Πύργους, φιλήσυχοι χωρικοί ως τότε, απαλλοτρίωσαν την εποµένη κιόλας µέρα αφύλακτα ζώα από το Μεσόβουνο ζώα και τα πούλησαν στη Νάουσα, προξενώντας «εις πάντας απορίαν». Εν αντιθέσει όµως µε τους αρπακτικούς χωρικούς το κράτος έλαβε µέτρα ενίσχυσης των διασπαρµένων Μεσοβουνιωτών. Η σαρκαστική άποψη ότι «περιορίστηκε να τους διανείµει» µερικά µόνο χρήµατα και τρόφιµα για το ταξίδι, αληθεύει µάλλον µόνο για το µήνα Οκτώβριο, διότι η αρωγή της Ελληνικής Πολιτείας συνεχίστηκε µε τρόφιµα, ρουχισµό και πιστωτικές διευκολύνσεις «λόγω του επείγοντος» για την επανέγερση του χωριού. Επίσης η γνώµη ότι το «κατοχικό καθεστώς» µετά τις καταστροφές και τις εκτελέσεις στα χωριά των Κρουσίων και το Μεσόβουνο επέβαλε «τροµοκρατία» είναι υπερβολική, διότι δεν χρειάστηκε, αφού οι µεν αντάρτες προχώρησαν σε βαθιά παρανοµία, οι δε φραστικοί υπερασπιστές των αλλαγών σε τέλεια αναστολή των δραστηριοτήτων τους, αφού φάνηκε ότι κάθε αντιστασιακή δραστηριότητα χρειαζόταν πρώτα την αποδοχή των κατοίκων. Συγχυσµένοι, ανοργάνωτοι, χωρίς κεντρική διεύθυνση και µε υποτυπώδη επικοινωνία οι συγκυριακοί ένοπλοι διαλύθηκαν εύκολα από έναν κατά πολύ ανώτερό τους αντίπαλο. Εκ των υστέρων οι εξεγερθέντες της Εορδαίας εντάχθηκαν στην οργάνωση Ελευθερία, αλλά ελάχιστοι, αν όχι κανείς από αυτούς, δεν γνώριζαν ότι δρούσαν ως παράρτηµά της. Ακόµη και οι µορφωµένοι ανάµεσά τους αγνοούσαν την οργάνωση της Θεσσαλονίκης, γι' αυτό είχαν δηλώσει ότι ήταν Ελληνικός Στρατός, στους Σαρακατσάνους ποιµένες που τους είχαν ρωτήσει σχετικώς στα υψώµατα του Βερµίου. Το ίδιο συνέβαινε και στα Κρούσια όπου οι αντάρτες αγνοούσαν το όνοµα της οργάνωσης κάτω από την οποία είχαν αρχίσει τη δράση τους ένα µήνα νωρίτερα.

Τα γυναικόπαιδα του Μεσοβούνου µετέφεραν στους τόπους που κατέφυγαν (π.χ. στον Κλείτο) µε τον πιο ευκρινή τρόπο το µήνυµα ότι οι Γερµανοί τιµωρούσαν κάθε ενέργεια εναντίον τους µε σκληρά αντίποινα –500 περίπου άτοµα είχαν τουφεκισθεί στην Κεντρική και ∆υτική Μακεδονία µόνο το µήνα Οκτώβριο. Γι αυτό το λόγο το ΕΑΜ το καλοκαίρι του 1944 σε µακροσκελή του έκθεση παρέβλεψε κάθε αναφορά στο Μεσόβουνο, ενώ το ΚΚΕ απέσυρε από την περιοχή τον καθοδηγητή του Βασίλειο Τσουκαλίδη αποσιωπώντας τη συµµετοχή του στην εξέγερση.

Τα γεγονότα επηρέασαν φυσικά άµεσα και την Ελληνική Πολιτεία κι ένας επιπλέον λόγος ήταν ότι την ίδια περίοδο στην περιοχή, εξ αιτίας των γεγονότων της ∆ράµας, άρχισαν να καταφθάνουν πρόσφυγες από την Ανατολική Μακεδονία, που µέσα σε 2 δεκαετίες υπέστησαν δύο αλλαγές πατρίδων , οι γνωστοί «Βουλγαροπρόσφυγες», αλλά και άποροι και παιδιά από τις µεγαλουπόλεις, ιδιαίτερα τον Πειραιά και την Αθήνα.

Εκατόν πέντε οικογένειες από την Ανατολική Μακεδονία και 5.000 επήλυδες άποροι σιτίζονταν µόνο στην κωµόπολη της Πτολεµαΐδας το 1942,
ενώ το επόµενο έτος στην Εορδαία υπήρχαν 130 οικογένειες αστών και 140 αγροτών Βουλγαροπροσφύγων. Έτσι περισσότερα από 700 πεινασµένα
στόµατα υπήρχαν στην Εορδαία, ενώ στην ύπαιθρο της Κοζάνης οι επήλυδες έφταναν στους 1.200. Σε όλη την περιοχή ο αριθµός τους, κατά
µία πρώτη προσέγγιση, υπολογίζεται σε 10.000 περίπου άτοµα. Οι κατατρεγµένοι του Μεσόβουνου γνώριζαν άµεσα και προφανώς διέδιδαν ότι
κανένας ξένος δεν είχε αναµιχθεί στα τραγικά γεγονότα, όµως όσοι είχαν έρθει από την Ανατολική Μακεδονία δεν λησµονούσαν ότι είχαν ξεσπιτωθεί και πληγεί υλικά και σωµατικά από τους Βουλγάρους στρατιώτες. Όσοι από τους Βουλγαροπρόσφυγες ήταν δηµόσιοι υπάλληλοι προσλήφθηκαν στους ∆ήµους και τις Κοινότητες της περιοχής, στηρίζοντας το κράτος κι εναντιούµενοι σε κάθε κίνηση που το έθετε υπό αµφισβήτηση. Τα αριθµητικώς περιορισµένα, κατά έναν τρόπο, αντίποινα των Γερµανών στο Μεσόβουνο και ιδιαίτερα τα εκτεταµένα των Βουλγάρων στην Ανατολική Μακεδονία, έµελλε να παίξουν αργότερα καθοριστικά αρνητικό ρόλο στη στάση των χωριών των κάµπων Κοζάνης κι Εορδαίας ως προς µία νέα εξέγερση που ευαγγελιζόταν το ΕΑΜ.