Παρόλο που οι Ανδριώτες δεν είχαν καταπιεστεί από την τουρκική κυριαρχία,[54] η Ελληνική επανάσταση ξεκίνησε στην Άνδρο στις 10 Μαΐου 1821, έπειτα από λόγο του Θεόφιλου Καΐρη.[1] Πολλά μοναστήρια, με κύριο τη Μονή της Αγίας, προσέφεραν οικονομικούς πόρους για την επανάσταση. Πολλοί κάτοικοι της Άνδρου βρέθηκαν στις μάχες στην Πελοπόννησο, στα Ψαρά και στην Ύδρα. Η Άνδρος, με το μικρό στόλο που είχε (40 ιστιοφόρα), της ανατέθηκε η φύλαξη του στενού του Καφηρέα και των περιοχών της Καρύστου και του Γαυρίου.[55]
Το 1822 ξέσπασε το κίνημα του Μπαλλή. Ο Δημήτρης Μπαλλής εκμεταλλεύτηκε τα γεγονότα της επανάστασης για να δημιουργήσει εξέγερση εναντίων των πλούσιων μεγαλοκτηματιών εξαιτίας της μεγάλης φορολογίας. Αποτέλεσμα του κινήματος ήταν η καταστροφή πολλών πύργων των πλούσιων κατοίκων. Το κίνημα κατακρίθηκε διότι γινόντουσαν εμφύλιες διαμάχες κατά τη διάρκεια του επαναστατικού αγώνα.[56][57]
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%86%CE ... F%83%CE%B7
Δημήτρης Μπαλλής (ή Μπαλής)
Ο Δημήτρης Μπαλής καταγόταν από το Κόρθι και είχε δύο αδελφούς, που τον ακολούθησαν στο κίνημα του. Το όνομα του ενός απ’ αυτούς ήταν Λεονάρδος. Ήδη ο Μπαλής την εποχή εκείνη γύριζε από χωριό σε χωριό και προπαγάνδιζε το γενικό ξεσήκωμα του λαού εναντίον των αρχόντων. Φαίνεται ότι είχε επαφές και με το γενικό γραμματέα του Επαρχείου, τον Σταμάτη Ψωμά, που όπως είπαμε κιόλας είχε ιδέες ριζοσπαστικές και είχε έρθει μια φορά σε σύγκρουση με τους άρχοντες. Έτσι ο λαός ήταν έτοιμος μετά την προδοσία των κοτζαμπάσηδων να παραδώσει την εξουσία στο Δημήτρη Μπαλή. Αυτός αφού συγκέντρωσε δύναμη από 300 χωρικούς, κάλεσε πάλι γενική συνέλευση στη Μεσαριά, όπου ήρθαν και πολλοί ναυτικοί από τα Υστέρνια της Τήνου. Στη συνέλευση αυτή καταργήθηκε το φεουδαρχικό σύστημα. Τότε όλα τα χωριά της Άνδρου πήραν επαναστατική όψη και παντού κυριαρχούσε το σύνθημα «κάτω οι προδότες – θάνατος στους σκυλάρχοντες». Μια από τις ωραιότερες σελίδες της Επανάστασης γράφτηκε την εποχή αυτή στην Άνδρο από την αγροτιά. Η λαϊκοαγροτική συνέλευση της Μεσαριάς όχι μόνο ενέκρινε την εξέγερση, αλλά θέσπισε και μια σειρά μέτρα με τα όποια καταλύονταν οριστικά το φεουδαρχικό καθεστώς. Πολλοί πύργοι των κοτζαμπάσηδων κάηκαν τότε (όπως του Λεονάρδου Πολέμη και του Σταματέλου Μπίστη στα Αποίκια, και του Δημήτρη Καΐρη Ορφανού στη Μεσαριά, του επονομαζόμενου Δημητράκαρου που παρά λίγο και να σκοτώσουν), πολλοί γαιοκτήμονες πιάστηκαν και φυλακίστηκαν, ενώ μερικοί προδότες εκτελέστηκαν.
Το κίνημα της Άνδρου ήταν μια σωστή αγροτική επανάσταση. Ο Μπαλής φαίνεται ότι έκτος από ιδεολόγος ήταν και πολύ καλός οργανωτής. Έτσι φρόντισε, με τη γενική συνέλευση στη Μεσαριά, να έχει το κίνημα του τη λαϊκή έγκριση και ο ίδιος να θεωρηθεί λαοπρόβλητος, ώστε κανείς να μην μπορεί να τον αμφισβητήσει ως διοικητή του νησιού. Άλλωστε μετά τα γεγονότα αυτά δεν επαναπαύτηκε, αλλά οργάνωσε και ένοπλη δύναμη για την υποστήριξη των μέτρων και την ασφάλεια του νέου καθεστώτος. Κι ακόμα, κι αυτό είναι το πιο σπουδαίο, προπαρασκεύασε και ιδεολογικά την αγροτική επανάσταση.
https://www.inred.gr/1821-i-epanastasi- ... ampashdes/
Προκήρυξη της λαϊκής συνέλευσης της Μεσαριάς στην Άνδρο παραμονές της εξέγερσης – (ΔΗΜΗΤΡΗ ΠΑΣΧΑΛΗ «Κοτσαμπάσηδες» Αθήνα 1973).
«Το έθνος μας επήρε τα όπλα κατά των τυρράνων του. Τετρακόσιους χρόνους είμεθα σκλάβοι των Οθωμανών και τώρα εγίναμεν ελεύθεροι, δώσαντες το αίμα μας δια την ελευθερίαν της πατρίδος. Εις όλα τα μέρη οι Γραικοί πολεμούν δια την ελευθερίαν των και μόνον εις τα νησιά οι κοτζαμπάσηδες δεν είδαν με καλό μάτι την ανάστασιν του Γένους. Αυτοί είχαν πάντα το ένα τους και νιτερέσα με τους Οθωμανούς. Μαζί με τους μπέηδες και πασάδες μας καταπίεζαν, μας έπαιρναν το βιός μας, μας καταφρονούσαν, μας έγδυναν, μας ρουφούσαν το αίμα μας, τσερεμέτιζαν και επλούτιζαν από τον ίδρωτα μας. Αυτοί οι σκλιάδες θέλουν να μας σκλαβώσουν και πάλιν, καταλύοντες την ελληνικήν διοίκησιν και καλούντες τον Καπουδάν Πασά να καταλάβει την νήσον μας. Το τι μας περιμένει αν έλθουν οι Τούρκοι το καταλαβαίνετε. Όχι μόνον θα χάσωμεν την ελευθερίαν μας και θ’ ατιμασθώμεν εις τα όμματα όλων των Ελλήνων και Ευρωπαίων, αλλά και θα γίνωμεν τρεις φορές σκλάβοι από την πριν κατάστασίν μας. Αυτό όμως δεν πρέπει να γίνει. Έχομεν την δύναμιν να εμποδίσωμεν το κακόν, αλλά πρώτα πρέπει να βάλωμεν νέαν τάξιν και να ιδρύσωμεν νέον σύστημα εις τον τόπον μας. Η νήσος Άνδρος είναι και αυτή δημιούργημα της φύσεως, καθώς και όλος ο κόσμος. Αλλά όταν εδημιουργήθη ο κόσμος, δεν υπήρχαν πλούσιοι και φτωχοί, μεγολοχτήμονες και κολλήγοι. Η ανισότης, η ανέχεια, η δυστυχία, είναι δημιουργήματα όχι του υπέρτατου όντος, αλλά των κρατούντων.
Εις την Αρχαίαν Ελλάδα και εις τον άλλον κόσμον και προ ολίγων χρόνων εις την Γαλλίαν, εχύθη πολύ αίμα δια να καταργηθούν τα προνόμια των αρχόντων και η ιεραρχική διατήρησις της κοινωνίας. Διατί και ημείς κατά την παρούσαν στιγμήν να μην αποτινάξωμεν όχι μόνον τον ζυγόν των Τούρκων αλλά και των αρχόντων;
Ομιλούν διαρκώς οι Τουρκοκοτζαμπάσηδες ότι έχουν δικαιώματα επί της ιδιοκτησίας μας και των εαυτών μας, τα οποία τάχα βγαίνουν από έγγραφα απαρασάλευτα. Αυτό δεν είναι σωστόν. Οι προπάτορες των αρχόντων μας ήλθον εις το νησί μας από άλλα μέρη ως κατακτηταί και με την βίαν εξουσίασαν το καλύτερον μέρος της γης, χωρίς να έχουν προς τούτο κανένα δικαίωμα περισσότερον από τους άλλους, εκτός από το δικαίωμα του ισχυρότερου. Και άλλους μεν από τους εντοπίους ιδιοκτήτας και καλλιεργητάς εξόντωσαν και άλλους έκαμαν σκλάβους των. Οι σημερινοί λοιπόν άρχοντες, απόγονοι των κατακτητών και σφετεριστών της γης των πατέρων μας, κανέν δικαίωμα δεν έχουν να κρατούν αυτοί διά την ιδικήν των ωφέλεια και κατατυρράνευοιν και λήστευσιν ημών.
Ο καιρός της ελευθερίας μας ήλθεν, ας αποτινάξωμεν λοιπόν τον ζυγόν και ας καταργήσωμεν τα προνόμια των αρχόντων μας. Όλοι οι Γραικοί θα επικροτήσουν την πράξιν μας και θα συντρέξουν εις την απόφασίν μας αυτήν. Ήλθεν η ώρα να καταργήσωμεν την αθλιότητα, να απαλλάξωμεν την κατάντια μας και να δώσωμεν το παράδειγμα και εις τους λοιπούς νησιώτας και τους άλλους γραικούς όπου στενάζουν από την αγροτικήν σκλαβιάν. Η γη ανήκει εις ημάς τους δουλευτάς της και όχι εις τους ολίγους τουρκάρχοντας που την νέμονται με το δικαίωμα του ισχυρότερου το οποίον απέκτησαν οπό τους Φράγκους και Οθωμανούς κατακτητάς. Ο εθνικός αγών μας δια να πάρη ουσιαστικήν σημασίαν πρέπει να ολοκληρωθεί με την κατάργηοιν κάθε προνομίου και κάθε δικαιώματος τα οποία υποβιβάζουν την πλειονότητα των γεωργών εις την κατάστασιν του δούλου.
Η ένωσις φέρει την δύναμιν και θα μας δώση την εξουσίαν να εκτελέσωμεν την απόφασίν μας. Η κοινοκτημοσύνη δεν είναι ζορμπαλίκι, αλλά έργον δικαιοσύνης. Πρέπει να παύσωμεν να είμεθα κολλιγάδες. όπως επαύσαμεν να είμεθα ραγιάδες. Και αυτό είναι στο χέρι μας, αρκεί να μην δειλιάσωμεν. Θα δουλεύωμεν εις το εξής τα φέουδα όλοι μαζί και θα απολαβαίνει τον καρπόν των η κομμούνα μας και θα γίνεται δικαία μοιρασιά της σοδειάς εις όλους τους δουλευτάδες, ανάλογα με τον κόπον τους και την δούλευσίν τους.
Δι’ όλα αυτά θα γίνει σύναξις εις την Μεσαριάν, δια να λάβωμεν από κοινού αποφάσεις. Το φέρσιμο μας αυτό θα μας κάνει πρωτολάτας εις τον δίκαιον αγώνα όλων των κολλίγων και θα γίνει άκουσμα εις όλα τα μέρη της πατρίδος και εις όλον τον κόσμον και παντού θα μας επαινέσουν και θα μας δώσουν δίκαιον».
Το τέλος της αγροτικής εξέγερσης και η τύχη του Μπαλλή - Οι εκδοχές
Οι συνεχιζόμενες λεηλασίες ομοεθνών σε μια περίοδο που το Έθνος αγωνιζόταν κατά των Τούρκων, δυσφήμησε το κίνημα του Μπαλλή και το απογύμνωσε από κάθε κοινωνικό περιεχόμενο. Έτσι, πολλοί από τους οπαδούς του τον εγκατέλειψαν και τελικά το κίνημα διαλύθηκε από τον Αρμοστή των νήσων Κωνσταντίνο Μεταξά. Ο Μπαλλής κατέφυγε στην Τήνο, όπου και τον συνέλαβαν. Λένε ότι πέντε χρόνια αργότερα (1827) ο Μπαλλής ξαναφάνηκε στην Άνδρο κι αυτή τη φορά πολέμησε ηρωικά στο πλευρό των συμπατριωτών του εναντίον των λη-στοσυμμοριών του Κακογιώργη (Περίοδος Λιάπηδων).
Το κίνημα του Μπαλλή ανάδειξε, έστω πρόωρα και άκαιρα, ένα σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα που σιγόβραζε κάτω από τους πύργους των αρχόντων και που λύθηκε πολύ αργότερα με τη βαθμιαία παρακμή τους. Ο ξεσηκωμός ήταν μαζικός και βίαιος και γι' αυτό δεν λησμονήθηκε ποτέ ούτε από τους χωρικούς αλλά ούτε και από τους άρχοντες.
(Σταμάτης Μ. Καμπάνης, «Χρονικό της Άνδρου». Στο Σταμάτης Μ. Καμπάνης – Διαμαντής Μπασαντής, Η Άνδρος μέσα στο χρόνο, Gutenberg, σ. 106-107)
http://users.sch.gr/symfo/sholio/istori ... andros.htm
..............................................................................
Δεν χάρηκαν όμως και πολύ την ελευθερίαν οι αγρότες της Άνδρου. Η Κεντρική Διοίκησις, άμα έμαθε τα συμβάντα, έστειλε τον Κ. Μεταξά με στρατό και στόλο να «επαναφέρη την διασαλευθείσαν τάξιν». Ο Μεταξάς βγήκε εις την Άνδρον και κατεδίωξε τους «πρωταίτιους της ανταρσίας». Ο Μπαλής όμως δεν κρύφθηκε -ίσως αυτό να ήταν λάθος- αλλά παρεδόθη. Αν κρύβονταν εις το εσωτερικόν και εξακολουθούσε τον αγώνα, η ιστορία θα του ανεγνώριζε μια μέρα τας μεγάλας υπηρεσίας. Προς στιγμήν επήλθεν ησυχία εις την Άνδρον, ενώ ο Μπαλής δεμένος ωδηγήθη εις Ναύπλιον, όπου όμως αφέθη ελεύθερος. Αλλά ύστερα από τέσσαρα χρόνια (1828), ξέσπασε νέον αγροτικόν κίνημα εις την Άνδρον, το οποίον εβάσταξε πολλούς μήνεας.
(Γ. Κορδάτος: Η Κοινωνική Σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821, σελ.194-195, εκδ. ΜΑΤΙ)
και πιστεύω τον Μεταξά. 