100 Χρόνια από την ιμπεριαλιστική συνθήκη της Λωζάνης

[Maspoli]

Σε ποιες περιοχές αναφέρεσαι;

Η Κιλικία για παράδειγμα

H Kιλικια η αλλιως Μικρή Αρμενια (Βασιλειο τον 12ο αιωνα) η οποια ειχε πληθυσμο 380000 Aρμενιους το 1915 με τους Τουρκους να ειναι σχεδον πισω ακομα και απο το ελληνικο στοιχειο της περιοχης.

Ε αφου εσφαξαν τους Αρμενιους λογικο δεν ηταν να γινουν πλειοψηφια οι Τουρκοι στην περιοχη?

Για να μην παίζουμε. Στις αρχές του 1918 ο Ουίλσον έβαζε 14 σημεία. Το 12ο αφορούσε την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Εκει μιλούσε για την ανάγκη να εξασφαλιστεί η ακεραιότητα των τουρκικών περιοχών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με σεβασμό βέβαια στα δικαιώματα των μειονοτήτων. Λες να έβλεπε φαντάσματα; Ηταν γνωστό σε όλους πως οι Δυνάμεις της Αντάντ επεδίωκαν να παρουν κομματια και τουρκικών περιοχών (οι ΗΠΑ δεν μπηταν στον πόλεμο ως μέλος της Αντάντ)

[Maspoli]

[Rakomelofronas]

Με βάση τη συνηθισμένη μαρξιστική ανάλυση, το κεμαλικό κίνημα ήταν προοδευτικό μεν γιατί τα έβαλε με τη μισοφεουδαρχικη Οθωμανική αυτοκρατορία αλλά όχι ιδιαίτερα διαφορετικό ταξικά - κοινωνικοπολιτικά από πχ τον βενιζελισμό.

Εδώ υπάρχει κάτι άλλο όμως,οριενταλιστικό : η αντιμετώπιση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ως κάτι άλλο από έναν εμπόλεμο παγκοσμίου πολέμου.
Μετά το τέλος ενός παγκοσμίου πολέμου τα σύνορα αλλάζουν υπέρ των νικητών.Μπορεί αυτό να εκληφθεί ως άδικο ή ιμπεριαλιστικό,όχι όμως αποικιακό.Όλη τη λογική του κειμένου την διατρέχει η ιδέα ότι η απώλεια εδαφών από πλευράς Τούρκων είναι κάτι άλλο από την απώλεια εδαφών από τους Γερμανούς ή τους Ούγγρους.Την ίδια εποχή και με βάση τη συνθήκη των Βερσαλλιών δημιουργήθηκε το κράτος της Πολωνίας και μάλιστα περιείχε και επαρχίες με γερμανικό πληθυσμό.Ονόμασε κανείς την Πολωνία αποικιοκρατικό κράτος;Δημιουργήθηκε η Τσεχοσλοβακία περιλαμβάνουσα την επαρχία της Σουδητίας με Γερμανούς.Το είπε κανείς αυτό αποικιοκρατικό;
Εάν πάρουμε στα σοβαρά τα περί προοδευτικού κεμαλισμού τότε και ο Χίτλερ ήταν προοδευτικός για όσο διάστημα ζήταγε να πάρει πίσω περιοχές που κατοικούνταν από Γερμανούς.Το ίδιο φυσικά και η Ουγγαρία που ζήταγε πίσω - και ακόμη ζητάει ο φίλος πολλών Όρμπαν - την Τρανσυλβανία από τη Ρουμανία.
Στη δική μας περίπτωση γιατί η απόδοση της Δυτικής Θράκης στην Ελλάδα που ως τότε ήταν βουλγαρική δεν ήταν ιμπεριαλιστική και ήταν η απόδοση της Σμύρνης;
Προκύπτει δηλαδή μια ιδιαίτερη αντιμετώπιση από όλους τους ηττημένους των Κεντρικών Δυνάμεων της Τουρκίας που αιτιολογείται με φανφάρες αντιαποικιακού τύπου και ο πραγματικός λόγος που αυτό περνάει είναι επειδή οι Τούρκοι είναι μουσουλμάνοι και στο φαντασιακό της αριστεράς οι μουσουλμάνοι είναι αδικημένοι και αντικείμενο αποικιοκρατίας από τους Ευρωπαίους.
Αυτή η νοοτροπία υπάρχει και σήμερα σε όλα τα ρεύματα της αριστεράς.

Οι κεμαλικοί ήταν "μαρξιστικά" προοδευτικοί λόγω αντίθεσης στον σουλτάνο και επιθυμίας εκδυτικισμού, όχι λόγω των αναδιανομών εδαφών καθαυτών πχ η Ανατολική Θράκη και η Σμύρνη είχαν πολλούς Έλληνες, πιθανόν και πλειονότητα. Κοινωνικά, δεν βλέπω ιδιαίτερη διαφορά από πχ τους βενιζελικούς και οι κομμουνιστές θα μπορούσαν απλώς να συστήσουν αποχή από την "ενδοϊμπεριαλιστικη διαμάχη" Ελλάδας και Τουρκίας. Παρόλα αυτά, ήθελαν επικράτηση του Κεμάλ, όχι όμως λόγω οριενταλισμου και αντιαποικιοκρατιας αλλά λόγω της καλής σχέσης ΕΣΣΔ και κεμαλικών. Εξάλλου, ο τριτοκοσμισμος μπήκε για τα καλά στους κομμουνιστές μετά τον Β ΠΠ: η αποικιοκρατία θεωρούνταν απάνθρωπη μεν αλλά κοινωνικά προοδευτική σε πολλές περιπτώσεις πχ Άγγλοι στην Ινδία.

[Ληστοσυμμορίτης]

Η ΘΕΣΗ ΤΩΝ ΔΟΚΙΜΑΖΟΜΕΝΩΝ ΛΑΩΝ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ ΣΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΛΟΖΑΝΗΣ

Καθώς τα παζάρια στη Λοζάνη έδιναν κι έπαιρναν επ’ αόριστον, οι λαοί της Εγγύς και Μέσης Ανατολής δεινοπαθούσαν.

Η εξαιρετικά δεινή θέση των ελληνικών και αρμενικών πληθυσμών στην Τουρκία ήταν σε πλήρη γνώση των καπιταλιστικών κρατών της Αντάντ, που «πάλευαν» να διατηρήσουν ή και να αυξήσουν το μερίδιό τους από τη νέα ιμπεριαλιστική νομή η οποία θα προέκυπτε από τις διαπραγματεύσεις.

«Οι Τούρκοι εξαναγκάζουν όλους τους Χριστιανούς να εγκαταλείψουν τα πάντα και να φύγουν από την τουρκική επικράτεια ή να γίνουν Μουσουλμάνοι», έγραφε ο Αμερικανός πρόξενος στο Χαλέπι της Συρίας, προσθέτοντας: «Ανείπωτος πόνος, τεράστια απώλεια σε ανθρώπινες ζωές βέβαια.»41 Η ανακοινωθείσα από τις τουρκικές Αρχές «άδεια» προς τους χριστιανικούς πληθυσμούς να εγκαταλείψουν τη χώρα μέσα σε 30 μέρες το Νοέμβρη του 1922 προκάλεσε νέα κύματα προσφύγων.42 «Οι τελευταίες πληροφορίες», ανέφερε ο Αμερικανός ύπατος αρμοστής στην Κωνσταντινούπολη Μ. Μπρίστολ προς το υπουργείο Εξωτερικών της χώρας του, «με έχουν πείσει πως η Εθνικιστική Κυβέρνηση θέλει να ξεφορτωθεί το σύνολο του ελληνικού και αρμενικού πληθυσμού της Ανατολίας και της Κωνσταντινούπολης. (...) Οι Τούρκοι πιστεύουν πως η παρουσία αυτών των ανθρώπων έχει εξυπηρετήσει πολλές φορές στο παρελθόν ως αφορμή για την πολιτική παρέμβαση των δυτικών δυνάμεων, και περαιτέρω παρεμβάσεις αυτού του είδους είναι πλέον ασύμβατες προς τα προσφάτως αφυπνισθέντα εθνικιστικά ιδεώδη στην Τουρκία»43.

Ενώ, λοιπόν, όλα τα ισχυρά καπιταλιστικά κράτη γνώριζαν την κατάσταση στην οποία είχαν περιέλθει οι χριστιανικοί άμαχοι πληθυσμοί στην Τουρκία, κανείς δεν ήταν διατεθειμένος να προβεί σε οτιδήποτε πέραν μιας τυπικής –διπλωματικού τύπου– (κενής) «διαμαρτυρίας».

«Η γαλλική κυβέρνηση», ξεκαθάριζε ο Αμερικανός πρέσβης στο Παρίσι, «κατανοεί ότι οι Τούρκοι είναι αποφασισμένοι να εκδιώξουν όλους τους Χριστιανούς από την τουρκική επικράτεια, αλλά δεν είναι διατεθειμένη να χρησιμοποιήσει κάτι άλλο πέραν της διπλωματίας για να λύσει το πρόβλημα.» Βεβαίως, ήταν «ξεκάθαρο» στους Συμμάχους ότι «οι Τούρκοι δεν εντυπωσιάζονται από διαμαρτυρίες [σ.σ.: διπλωματικού τύπου], εκτός και αν οι Σύμμαχοι έδειχναν καθαρά πως ήταν πρόθυμοι να λάβουν δραστικά μέτρα [ως προς αυτό]»44. Και φυσικά δεν ήταν.

«Μια ταύτιση της κυβέρνησής μας (...) με την υπόθεση των Χριστιανικών μειονοτήτων», έγραφε ο Αμερικανός ύπατος αρμοστής στην Κωνσταντινούπολη Μ. Μπρίστολ, «θα δυσκόλευε ακόμη περισσότερο τις διαπραγματεύσεις μας με τους Εθνικιστές αναφορικά με το μέλλον των ευαγών ιδρυμάτων μας και των προνομιακών δικαιωμάτων μας.» Οι οδηγίες δε του ίδιου προς τα αμερικανικά πολεμικά σκάφη που ελλιμενίζονταν στον Πόντο και γίνονταν μάρτυρες του μαρτυρίου των προσφύγων ήταν ρητές και κατηγορηματικές: «Δεν έχουμε αναλάβει καμία υποχρέωση, ούτε σκοπεύουμε να αναλάβουμε σχετικά με την προστασία ή την παροχή βοήθειας σε μη Αμερικανούς πρόσφυγες στη Μαύρη Θάλασσα. Αποθαρρύνετε κάθε προσπάθεια ή πρόθεση συμμετοχής των ναυτικών μας δυνάμεων (...), δηλωμένη ή εννοούμενη, υπέρ των προσφύγων.»45

Κατά τα άλλα, το ζήτημα των μειονοτήτων αξιοποιήθηκε ευρέως στο Συνέδριο της Λοζάνης ως διαπραγματευτικό χαρτί για την επίτευξη άλλων επιδιώξεων. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο S. Demirci, «το ζήτημα των Μειονοτήτων δεν ήταν πρωταρχικού ενδιαφέροντος για τη Βρετανία, αλλά ένα χρήσιμο εργαλείο (...) που αξιοποιούσε εντέχνως για να επαναφέρει στην τάξη τους Τούρκους κάθε φορά που η στάση τους στο ζήτημα της Μοσούλης δυσκόλευε». Την ίδια στιγμή, όπως επισήμανε η σοβιετική αντιπροσωπία στη Λοζάνη (12.1.1923), «οι παραχωρήσεις προς τους Τούρκους (...) δεν άγγιζαν καθόλου τα οικονομικά και αποικιακά συμφέροντα της Μ. Βρετανίας, αλλά πραγματοποιούνταν κυρίως σε βάρος των μειονοτήτων και ιδιαίτερα των Αρμενίων»46.

Ο Αμερικανός αιδεσιμότατος Σ. Ραλφ Χάρλοου, που είχε ζήσει από πρώτο χέρι τις ωμότητες κατά αμάχων στη Μικρά Ασία, έγραφε τον Ιούλη του 1923: «Η Λωζάννη ήταν ό,τι ακριβώς δεν πρέπει να είναι μια διεθνής διάσκεψη. Ήταν η θυσία κάθε ανθρώπινου και ανθρωπιστικού συμφέροντος στη σκοπιμότητα.»47

Ωστόσο, πώς θα μπορούσε να ήταν αλλιώς; Πώς θα μπορούσαν τα καπιταλιστικά κράτη που παζάρευαν τη λεία του πολέμου στη Λοζάνη να δείξουν το οποιοδήποτε ειλικρινές ενδιαφέρον –πόσο μάλλον να υπερασπιστούν τα δικαιώματα και τη ζωή των δοκιμαζόμενων λαών της Εγγύς και Μέσης Ανατολής– όταν και οι ίδιοι εγκληματούσαν σε βάρος τους την ίδια περίοδο; Χαρακτηριστικές είναι οι διαμαρτυρίες των Σύρων και Παλαιστινίων προς τους συνέδρους της Λοζάνης σχετικά με τη συνεχιζόμενη κατοχή των περιοχών τους από τη Βρετανία και τη Γαλλία, ζητώντας να τους παραχωρήσουν πια (σύμφωνα και με τις έως τότε διαβεβαιώσεις τους) «την πολυπόθητη ελευθερία τους»48.

Η σοβιετική κυβέρνηση κατήγγειλε τις ολέθριες συνέπειες της πολιτικής των καπιταλιστών για τους λαούς της Ανατολής, τονίζοντας μεταξύ άλλων σε σχετικό της υπόμνημα (30.12.1922): «Εκατοντάδες χιλιάδες Αρμένιοι, Έλληνες, Τούρκοι, Βούλγαροι κ.ο.κ. πέθαναν ή προσφυγοποιήθηκαν ως συνέπεια της ιμπεριαλιστικής παράνοιας για πόλεμο και κατάκτηση.» Η λύση για τους λαούς της περιοχής, «ώστε να τους εξασφαλιστεί μια φυσιολογική ζωή», ήταν «να εξαλειφθούν τα αίτια για νέους πολέμους». Αντ’ αυτού, «οι πρακτικές που ακολουθούσαν τα ιμπεριαλιστικά κράτη [σ.σ.: στη Λοζάνη]» συνέχιζαν να «έχουν ως γνώμονα τη διατήρηση του ελέγχου της περιοχής» και μόνο. Η Σοβιετική Ρωσία θα προτείνει ακόμη και τη σύγκληση «χωριστού συνεδρίου για τις εθνικές μειονότητες». Ούτε η πρόταση αυτή, όμως, βρήκε ευήκοα ώτα.49

[πατησιωτης]

Εξάλλου, ο τριτοκοσμισμος μπήκε για τα καλά στους κομμουνιστές μετά τον Β ΠΠ: η αποικιοκρατία θεωρούνταν απάνθρωπη μεν αλλά κοινωνικά προοδευτική σε πολλές περιπτώσεις πχ Άγγλοι στην Ινδία.

Όχι,αυτό άρχισε τότε ακριβώς.

https://en.wikipedia.org/wiki/Congress_ ... f_the_East

The fourth session, convened that same evening, heard a series of speakers, including the reading of a substantial written statement by the controversial Enver Pasha of Turkey.[27] Enver, a nationalist who came to power in 1908, and who was one of those primarily responsible for the 1915 Armenian genocide, was a highly divisive figure among the delegates,

O υπεύθυνος της γενοκτονίας των Αρμενίων μετείχε ως αντιπρόσωπος στο συνέδριο των λαών της Ανατολής.


Muslim beliefs and institutions were treated with veiled respect, and the cause of world revolution narrowed down to specific and more manageable dimenstions. The Muslim tradition of jihad, or holy war against the infidel, was harnessed to a modern crusade of oppressed peoples against the imperialist oppressors, with Britain as the main target.[39]

[Rakomelofronas]

Εξάλλου, ο τριτοκοσμισμος μπήκε για τα καλά στους κομμουνιστές μετά τον Β ΠΠ: η αποικιοκρατία θεωρούνταν απάνθρωπη μεν αλλά κοινωνικά προοδευτική σε πολλές περιπτώσεις πχ Άγγλοι στην Ινδία.

Όχι,αυτό άρχισε τότε ακριβώς.

https://en.wikipedia.org/wiki/Congress_ ... f_the_East

The fourth session, convened that same evening, heard a series of speakers, including the reading of a substantial written statement by the controversial Enver Pasha of Turkey.[27] Enver, a nationalist who came to power in 1908, and who was one of those primarily responsible for the 1915 Armenian genocide, was a highly divisive figure among the delegates,

O υπεύθυνος της γενοκτονίας των Αρμενίων μετείχε ως αντιπρόσωπος στο συνέδριο των λαών της Ανατολής.


Muslim beliefs and institutions were treated with veiled respect, and the cause of world revolution narrowed down to specific and more manageable dimenstions. The Muslim tradition of jihad, or holy war against the infidel, was harnessed to a modern crusade of oppressed peoples against the imperialist oppressors, with Britain as the main target.[39]

Ακόμα κι έτσι, η προσπάθεια εργαλειοποίησης των εξωδυτικών λαών είχε περισσότερο να κάνει με τα γεωπολιτικά συμφέροντα της αδύναμης και απομονωμένης τότε ΕΣΣΔ παρά με την κοινωνική κατάσταση των λαών αυτών ή κάποια μαρξιστική ανάλυση, άλλωστε δεν κατάφεραν και πολλά σ' εκείνη τη φάση.

Κομμουνιστές που ακόμη πιστεύουν ότι η τζιχάντ και το Ισλάμ μπορούν να αξιοποιηθούν ταξικά είναι για γέλια. Το ΚΚ δεν νομίζω ότι τήρησε αντικειμενικά φιλοτουρκική στάση τότε γι' αυτό τον λόγο, απλώς ήθελε εθνικές αποτυχίες και νεκρούς για να υπάρξει ευνοϊκότερο κλίμα για επανάσταση: η επαναστατική ηττοπάθεια είναι χρήσιμη μόνο όταν το εμπόλεμο κράτος δεν είναι η ΕΣΣΔ ή κάποιος σύμμαχός της. Η διαφορά Ελλήνων και Ρώσων είναι ότι οι Μπολσεβίκοι διείσδυαν χρόνια στο ρωσικό στράτευμα και έδρεψαν τους καρπούς το 1917 ενώ το ΣΕΚΕ - ΚΚ δεν είχε κάνει παρόμοια δουλειά οπότε οι εκνευρισμένοι στρατιώτες του μικρασιατικού μετώπου δεν έφτιαξαν σοβιέτ αν και πολλοί πρόσφυγες άρχισαν να τους ψηφίζουν και να τους στηρίζουν.

[George_V]

Εδώ πίστεψε η Αμερική ότι μπορούσε να χρησιμοποιήσει την Τζιχαντ ενάντια στους άθεους Σοβιετικους (βλ. Αφγανισταν) και τελικά όλο αυτό έκανε τρελο backfire και έσκασε στα μούτρα τους (βλ 9/11).

Αυτό δεν το βλέπουν οι κομμουνιστής η απλά νομίζουν ότι αυτοί μπορούν να τους ελέγξουν καλύτερα?

[Ένοπλος σοσιαλμπαχαλάκης]

Το ισλάμ που κολλάει, όλοι οι ισλαμιστές απεχθάνονται τον Κεμάλ. Όλες οι σφαγές που έγιναν ήταν καθαρα εθνικιστικές, για δημιουργία καθαρα εθνικού τουρκικού κράτους, και οι εδώ δεξιοί φορουματζηδες στην Τουρκία θα ήταν πιο φανατικοί κεμαλικοί.

[Ένοπλος σοσιαλμπαχαλάκης]

Και στην Τουρκία δεν μιλαμε για αποικιοκράτια ουσιαστικά, αυτή έχει δομές, στρατο και σχέδιο.οπουρτουνιστικες μαλακίες των μεγάλων δυνάμεων, στείλανε εκεί 5 φαντάρους να ελέγχουν την πορεία του Κεμάλ, μόλις είδαμε πως δεν κινδυνεύουν και ιδιαίτερα και το πράγμα είχε κόστος γιατι ο τουρκικός εθνικισμός φούσκωνε,πήραν πουλο σε δύο χρονια και άφησαν Έλληνες και Αρμένιους στο έλεος του. Η Ελλάδα έπρεπε να κρατήσει την ανατολική Θράκη και να ζητήσει ανταλλαγές πληθυσμών , η μόνη ρεαλιστική λύση από εμένα, τον φορουμοστρατηγο.

[Ληστοσυμμορίτης]

ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΑΝΤΑΛΛΑΓΗΣ ΤΩΝ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ ΕΛΛΑΔΑΣ - ΤΟΥΡΚΙΑΣ

Όσον αφορά τις αστικές τάξεις Ελλάδας και Τουρκίας, η «λύση» που πρόκριναν εκατέρωθεν στο «πρόβλημα» των μειονοτήτων δεν ήταν άλλη από την αναγκαστική ανταλλαγή-προσφυγοποίησή τους. Πράγματι, η εκδίωξη των αλλοεθνών πληθυσμών από το κράτος της δεν ήταν μόνο επιδίωξη της τουρκικής αστικής τάξης, αλλά και της ελληνικής. Ο Ε. Βενιζέλος σκιαγραφεί τα «πλεονεκτήματα» μιας επιτυχούς διεκπεραίωσης της όλης διαδικασίας ως εξής:

«Από την κακήν ή καλήν λύσιν του ζητήματος τούτου εξαρτάται χωρίς υπερβολήν το μέλλον της Ελλάδος (...) Επιτυχής λύσις αυτού θα συντελέση εντός ολίγων ετών εις το ν’ ανακύψωμεν από τα δυσβάσταχτα βάρη άτινα μας κληροδοτεί η ατυχής λήξις του πολέμου και εις το ν’ ασφαλήσωμεν μετά την κατακρήμνισιν της Μεγαλυτέρας Ελλάδος, την στερέωσιν της Μεγάλης Ελλάδος, ης τα σύνορα ουδέποτε θα είναι ασφαλή εάν Δυτική Θράκη και Μακεδονία δεν καταστούν και εθνολογικώς όχι μόνον πολιτικώς Ελληνικαί χώραι. (...)

Και αν ο δόκτωρ Νάνσεν50 δεν κατορθώση να επιτύχη την συναίνεσιν της Κυβερνήσεως της Άγκυρας εις την άμεσον ταύτην αναχώρησιν, πρέπει η Κυβέρνησις να είναι παρασκευασμένη, ώστε, μόλις συμπληρωθή μετά 4 ή 6 εβδομάς η εκκένωσις της Αν. Θράκης, ν’ αρχίσει η αναγκαστική αναχώρησις των επί του Ελληνικού εδάφους Τουρκικών πληθυσμών. (...)

Πρέπει δε να έχη υπ’ όψει η Κυβέρνησις ότι σήμερον η θέσις ημών εν τη πεπολιτισμένη οικογενεία είναι ηθικώς τρομερά μειωμένη, ένεκα των εμπρησμών και άλλων βιαιοπραγιών εις τας οποίας εξετράπη ο στρατός μας εν Μικρά Ασία (...). Διά τούτο η αναγκαστική απομάκρυνσις των πληθυσμών, ήτις καθ’ εαυτήν θα πλήξη την παγκόσμιον ευαισθησίαν, πρέπει να διεξαχθή κατά τρόπον όστις το καθ’ εαυτό βάρβαρον βέβαια τούτο μέτρον να καταστή ευκολώτερον ανεκτόν ως μέσον υπέρτατης ανάγκης (...).»51

Ο Ε. Βενιζέλος ήταν κατηγορηματικός στο «να υποχρεώσωμεν Τούρκους να εγκαταλείψουν ημέτερον έδαφος», ακόμη και αν «δεν φθάσωμεν εις συμφωνίαν περί Ανταλλαγής πληθυσμών». Κάτι τέτοιο, ωστόσο, έπρεπε «να γίνη από τούδε προ της ειρήνης ινά συνέπειαι μέτρου τούτου εκκαθαρισθώσι διά συνθήκης ειρήνης. Άλλως, μετά υπογραφήν ειρήνης πάσα αυθαίρετος ενέργεια ημών αποκλείεται ως μέλλουσα να προκαλέση κίνδυνον νέας πολεμικής συγκρούσεως (...). Σημειώ επίσης ότι εμμένω εις γνώμην διατυπωθείσα διά τηλ/ματος 17 Οκτωβρίου ότι, απομακρύνοντες Τουρκικούς πληθυσμούς, είμεθα ηναγκασμένοι να παρακρατήσωμεν άρρενας από 18 μέχρι 45 έτους όπως επιτύχωμεν απόλυσιν ομογενών Μικρασίας»52.

Ταυτόχρονα, ο Α. Πάλλης (μέλος αργότερα της μικτής Επιτροπής Ανταλλαγής Πληθυσμών) εισηγούνταν στους «πληρεξουσίους και υπαλλήλους Θράκης» όπως «παρακινήσωσι πληθυσμόν [σ.σ.: της Ανατολικής Θράκης] παραμείνη», διότι, «παρ’ ενδεχόμενους κινδύνους», η «αποχώρησις πληθυσμού καταστήση πάσαν συνεννόησιν περί ανταλλαγής πληθυσμών και περιουσιών περιττή», επομένως, «οθωμανική κυβέρνησις ουδέν συμφέρον θα έχη όπως προβή εις συμφωνίαν»53.

Οι αποφάσεις στα επιτελεία της αστικής τάξης, λοιπόν, αναφορικά με το μέλλον εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων δε λαμβάνονταν με κριτήριο ούτε την ασφάλεια, ούτε τις επιθυμίες τους, αλλά με αποκλειστικό γνώμονα τα μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα συμφέροντα του αστικού κράτους.

Όταν οι δοκιμαζόμενοι ελληνικοί πληθυσμοί της Τουρκίας αναζητούσαν απεγνωσμένα τρόπο διαφυγής προς την ασφάλεια κατά την τελευταία φάση του Ελληνοτουρκικού Πολέμου, το ελληνικό αστικό κράτος τους έκλεισε την πόρτα (μη δίνοντάς τους διαβατήρια κλπ.), ενώ στη συνέχεια προσπάθησε να τους κρατήσει εκεί «παρά τους κινδύνους», προκειμένου να τους αξιοποιήσει ως διαπραγματευτικό χαρτί στα παζάρια της Λοζάνης.

Παρά τα όσα είχαν ζήσει, πολλοί Μικρασιάτες πρόσφυγες που βρίσκονταν ήδη στην Ελλάδα ήλπιζαν να γυρίσουν στις εστίες τους με την υπογραφή ειρήνης. Ωστόσο, όπως ξεκαθάρισε τότε ο Βενιζέλος, κάτι τέτοιο δεν ήταν δυνατό να συμβεί (ασχέτως αν αργότερα θα καλλιεργήσει μια τέτοια προσδοκία για λόγους πολιτικού εγκλωβισμού των προσφύγων), εφόσον θα αφαιρούσε από την ελληνική πλευρά «το δικαίωμα να αποπέμψωμεν Τούρκους»54.

Και στην ίδια την Τουρκία, όμως, παρά την αγριότητα του Μικρασιατικού Πολέμου και παρά το εθνικιστικό μίσος που καλλιεργήθηκε πλατιά από την τουρκική αστική τάξη, η πεποίθηση στις γραμμές των ανθρώπων του μόχθου πως δεν είχαν τίποτε να χωρίσουν μεταξύ τους δεν μπόρεσε να ξεριζωθεί εντελώς. Στις 7.12.1923 ο Ε. Κανελλόπουλος, μεταφέροντας πληροφορίες «εξ αγγλικής πηγής», σημείωνε πως «εν Σμύρνη Τούρκοι κάτοικοι αξιούσιν επάνοδον Χριστιανών (...). Λέγεται μάλιστα ότι εγένετο σύγκρουσις διαδηλωτών προς στρατόν και υπάρχουσι πολλά θύματα. Ανάλογος πληροφορία εκυκλοφόρησε και περί Ανατολικής Θράκης». Το ότι «Τούρκοι Σμύρνης φαίνονται ποθούντες επιστροφήν μέρους χριστιανικών πληθυσμών» διεμήνυε την ίδια περίοδο και ο Ισμαήλ Χακή Μπέης στον Κ. Ρέντη.55

Δεν είναι άλλωστε λίγες οι μαρτυρίες των ίδιων των Ελλήνων προσφύγων που περιγράφουν τους μέχρι πρότινος Τούρκους γείτονές τους να «κλαίνε και να τους παρακαλούν να μην φύγουνε»56. Αντίστοιχα περιστατικά έχουν καταγραφεί και στις μαρτυρίες μουσουλμάνων της Ελλάδας που έγιναν πρόσφυγες στην Τουρκία.57

Ούτε οι τελευταίοι επιθυμούσαν βεβαίως να εγκαταλείψουν τις εστίες τους, παρά το γεγονός ότι ο Ελληνοτουρκικός Πόλεμος είχε δυσχεράνει πολύ τη θέση τους. Αναφορά της περιόδου κάνει λόγο για «βιαιοπραγίες ημετέρων αρχών κατά Μωαμεθανών Μακεδονίας ως και (...) φονευθέντων τοιούτων», ενώ ο Κ. Ρέντης θα αναφερθεί σε 51 «Τούρκους» που «εφονεύθησαν» την περίοδο «προ Επαναστάσεως» μόνο «εις περιφέρειαν Κιλκίς»58. «Έκτροπα» αναφέρθηκαν επίσης μετά την καταστροφή της Σμύρνης «εν Κρήτη και Μυτιλήνη»59. Παρ’ όλ’ αυτά, «επιτροπή Τούρκων εκ Μακεδονίας», απευθυνόμενη στον ίδιο τον Μ. Κεμάλ, «παρεκάλεσεν αυτόν όπως μη περιληφθώσιν εις ανταλλαγήν, θέλοντες να παραμείνωσιν εν Ελλάδι», τονίζοντας μάλιστα «ότι, εάν δεν γίνη γενική και υποχρεωτική εκκένωσις, Τουρκικός πληθυσμός δεν θα αναχωρίση εξ Ελλάδος»60.

Ιδιαίτερη εντύπωση δημιουργεί το τηλεγράφημα του Ν. Πολίτη όπου καταγράφεται η «αυθόρμητος προσφορά Τούρκων Θεσσαλίας προς παραχώρησιν οικιών διά πρόσφυγας», καθώς και η «φιλόξενος στάσις Μωαμεθανών Μακεδονίας απέναντι των εκεί στεγασθέντων προσφύγων»61. Οι δύο λαοί, πράγματι, σε αντίθεση με τις αστικές τάξεις των χωρών τους, δεν είχαν τίποτε να χωρίσουν μεταξύ τους.

Σε κάθε περίπτωση, τα αστικά κράτη Ελλάδας και Τουρκίας ήρθαν σε συμφωνία από πολύ νωρίς, συνομολογώντας στις 30.1.1923 στην αναγκαστική ανταλλαγή-προσφυγοποίηση περίπου 1,5 με 2 συνολικά εκατομμυρίων ανθρώπων. Το μέτρο αφορούσε τους «Τούρκους υπηκόους, ελληνικού ορθοδόξου θρησκεύματος, των εγκατεστημένων επί των τουρκικών εδαφών» και τους «Έλληνες υπηκόους, μουσουλμανικού θρησκεύματος, των εγκατεστημένων επί των ελληνικών εδαφών». Όπως οριζόταν ξεκάθαρα, οι πληθυσμοί αυτοί «δεν θα δύνανται να έλθωσιν ινά εγκατασταθώσιν εκ νέου εν Τουρκία ή αντιστοίχως εν Ελλάδι, άνευ της αδείας της Τουρκικής Κυβερνήσεως ή αντιστοίχως της Ελληνικής Κυβερνήσεως». Από το μέτρο της αναγκαστικής ανταλλαγής εξαιρέθηκαν οι «Έλληνες κάτοικοι της Κωνσταντινουπόλεως» και οι «μουσουλμάνοι κάτοικοι της Δυτικής Θράκης»62.

[πατησιωτης]

Κομμουνιστές που ακόμη πιστεύουν ότι η τζιχάντ και το Ισλάμ μπορούν να αξιοποιηθούν ταξικά είναι για γέλια.

Χαμάς.

[Golden Age]

Ειπα πως υπερθεμάτισε διότι στο μήνυμα που αναφέρονταν σε επίτευξη ελληνοτουρκική φιλία απάντησε λέγοντας πως "ολα μας οδηγούν σε ομοσπονδία".Ηταν καποιος σου λέει "να γίνουν φίλες οι χωρες μας" και εσύ απαντάς "να γίνουν και ομοσπονδο κράτος σε 20-30 χρόνια", τότε δεν υπεκφεύγεις, υπερθεματίζεις στο θέμα της φιλίας.

Το μύνημα δεν αναφερόταν απλά σε ελληνοτουρκική φιλία, αλλά σε ένωση των δύο ακτών του Αιγαίου. Δηλαδή σε ενιαίο κράτος. Σε αυτό απάντησε ο Παπαδόπουλος και το μετέθεσε σε βάθος δεκαετιών.

Το ενιαίο κράτος ειναι δικιά σου ερμηνεία σε ενα "ποιήτικό" σχόλιο. Αλλος, λιγότερο τουρκόφιλος απο εσένα, μπορεί να το ερμήνευε ως "η ελληνοτουρκική φιλία ειναι η γέφυρα που ενώνει τις δυο ακτές του Αιγαίου".

Η ένωση των δύο ακτών του Αιγαίου είναι αναφορά σε ένωση κρατών. Και αυτό δεν είναι δική μου ερμηνεία.

[Ληστοσυμμορίτης]

Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ (23.4 - 24.7.1923)

Η δεύτερη φάση του Συνεδρίου της Λοζάνης ξεκίνησε στις 23.4.1923. Ένα από τα βασικά ζητήματα που τέθηκαν επί τάπητος σε αυτήν τη φάση ήταν εκείνο των πολεμικών αποζημιώσεων (της μεν Ελλάδας προς την Τουρκία και της δε Τουρκίας προς τις άλλες δυνάμεις της Αντάντ). Ο Ε. Βενιζέλος, βλέποντας πως οι επιδιώξεις των υπόλοιπων κρατών της Αντάντ στη Λοζάνη έβαιναν σε βάρος των ελληνικών ως προς αυτό («ασυγκράτητος πόθος Δυνάμεων όπως φθάσουν εις την ειρήνην (...) μας επιφυλάττει νέας δυσχερείας»), προσπάθησε να πετύχει έναν συμψηφισμό των πολεμικών ζημιών που προκλήθηκαν εκατέρωθεν. «Ούτε ηρνήθημεν, ούτε ποτέ ηδυνάμεθα ν’ αρνηθώμεν», ξεκαθάριζε σχετικά, «υποχρέωσιν προς αποκατάστασιν των ζημιών ας στρατός ημών επροξένησε κατά παράβασιν νόμου πολέμου, αλλ’ εξαρτήσαμεν αποδοχήν πληρωμής εξ αναγνωρίσεως υπό Τουρκίας όπως αποζημιώση ημάς (...) δι’ όλας τα ζημιάς τας προκληθείσας εκ του πολέμου.»63

Για την αστική τάξη της Ελλάδας η μη επιβάρυνση της ήδη καταρρακωμένης ελληνικής οικονομίας με επιπλέον βάρη (δεδομένου του τεράστιου κόστους που ενείχε η αποκατάσταση των προσφύγων, αλλά και η μεταπολεμική καπιταλιστική ανασυγκρότηση) ήταν «κόκκινη γραμμή», υπέρβαση της οποίας θα μπορούσε να οδηγήσει ακόμη και σε επανάληψη των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Στις 23.5.1923 μάλιστα, ο Στ. Γονατάς διεμήνυε στην ελληνική αντιπροσωπία στη Λοζάνη πως «η Κυβέρνησις (...) απεδέχθη παμψηφεί ως μόνην διά την Ελλάδαν συμφέρουσαν σήμερον λύσιν την ταχυτέραν ανάληψιν της επιθέσεως κατά των Τούρκων»64. Βρετανία και Ιταλία, από τη μεριά τους, προειδοποίησαν την ελληνική κυβέρνηση «ότι, αν προκαλέση πόλεμον, δεν θα επιτραπή εις Ελλάδα εν περιπτώσει επιτυχούς εκβάσεως να καρπωθή οφέλη»65.

Τελικά συμφωνήθηκε η αμοιβαία παραίτηση από την απαίτηση πολεμικών επανορθώσεων τόσο της Τουρκίας από την Ελλάδα (με εξαίρεση την εκχώρηση του Καραγάτς) όσο και των δυνάμεων της Αντάντ από την Τουρκία.

Το ζήτημα, όμως, που παρ’ ολίγον να φέρει τις διαπραγματεύσεις σε νέο αδιέξοδο ήταν εκείνο του χρέους. Όπως παρατήρησε –σε πραγματικό χρόνο– ο Α. Τόινμπι, «είναι αξιοσημείωτο το ότι τα πολιτικά και εδαφικά ζητήματα μεταξύ των δύο προσφάτως αντιμαχομένων, Ελλάδας και Τουρκίας, διευθετήθηκαν με λιγότερη δυσκολία και καθυστέρηση απ’ ό,τι τα οικονομικά ζητήματα ανάμεσα στην Τουρκία και τις δυτικές δυνάμεις». Πράγματι, «η τελική διαφωνία για το νόμισμα αποπληρωμής των χρεών και την ισχύ των [προπολεμικών] προνομιακών εκχωρήσεων έμοιαζε να καταδεικνύει πού πραγματικά εδραζόταν η θεμελιώδης αιτία για την αναταραχή στην Εγγύς Ανατολή»66.

Στο ζήτημα του χρέους επέμενε περισσότερο –όπως ήταν αναμενόμενο– η Γαλλία (ως ο βασικότερος προπολεμικά πιστωτής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας). Στα μέσα Ιούνη μάλιστα, «το Συνέδριο είχε φτάσει σε πλήρες αδιέξοδο πάνω στο ζήτημα του χρέους», με το ενδεχόμενο επανέναρξης των εχθροπραξιών να επανέρχεται στο προσκήνιο.67 Τελικά, ωστόσο, με την επίμονη διαμεσολάβηση της Βρετανίας –που σε καμιά περίπτωση δεν ήθελε να τιναχτούν οι διαπραγματεύσεις στον αέρα για το χρέος (το οποίο έτσι κι αλλιώς ήταν «σχετικά ασήμαντο προς τα βρετανικά συμφέροντα»68)– επήλθε συμβιβασμός. To οθωμανικό χρέος θα επιμεριζόταν αναλογικά στα διάδοχα κράτη, ενώ το νόμισμα της αποπληρωμής θα καθοριζόταν σε επιμέρους απευθείας διαπραγματεύσεις με τον κάθε πιστωτή χωριστά.

Εφόσον διευθετήθηκαν οι οικονομικές εκκρεμότητες μεταξύ των δυνάμεων της Αντάντ και της Τουρκίας, το Συνέδριο της Λοζάνης έφτασε στο τέλος του.

[Ληστοσυμμορίτης]

Η ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΕΙΡΗΝΗ ΤΗΣ ΛΟΖΑΝΗΣ

Η ιμπεριαλιστική ειρήνη της Λοζάνης υπογράφτηκε στις 24.7.1923, «τερματίζοντας οριστικώς» –όπως αναγραφόταν στην εισαγωγή της Συνθήκης– «την εμπόλεμον κατάστασιν, ήτις από του 1914 συνετάραξε την Ανατολήν»69. Η Βρετανία ήταν το πρώτο κράτος που την επικύρωσε στις 6.8.1923. Το τουρκικό κοινοβούλιο την ενέκρινε στις 23.8.1923. Δύο μέρες μετά (25 Αυγούστου) έγινε νόμος του ελληνικού κράτους με νομοθετικό διάταγμα της κυβέρνησης Στ. Γονατά.

Με τη Συνθήκη της Λοζάνης, Βρετανία και Γαλλία διασφάλισαν τη νομή των αραβικών εδαφών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που προέβλεπε η Συνθήκη των Σεβρών (με ελάχιστες προσαρμογές). Επιπλέον, η Τουρκία αναγνώρισε τη βρετανική προσάρτηση της Κύπρου το 1914, ενώ παραιτήθηκε των δικαιωμάτων της επί της Δωδεκανήσου και της Λιβύης υπέρ της Ιταλίας.

Όσον αφορά τα ειδικότερα εδαφικά κ.ά. ζητήματα Ελλάδας - Τουρκίας: Η Τουρκία επανέκτησε τη ζώνη της Σμύρνης, την Ανατολική Θράκη και τα νησιά Ίμβρος, Τένεδος και Λαγούσες, ενώ επικύρωσε την κυριαρχία της Ελλάδας επί των νησιών Λήμνου, Σαμοθράκης, Μυτιλήνης, Χίου, Σάμου, Ικαρίας και των παρακείμενων νήσων, πλην εκείνων που βρίσκονταν σε απόσταση μικρότερη των 3 μιλίων από τις ακτές της Τουρκίας. Η Ελλάδα διατήρησε τη Δυτική Θράκη (πλην της περιοχής του Καραγάτς, που αποδόθηκε στην Τουρκία ως πολεμική αποζημίωση για τη Μικρασιατική Εκστρατεία).70

Όσον αφορά το καθεστώς μιας σειράς νησιών του Ανατολικού Αιγαίου, το άρθρο 13 της Συνθήκης όριζε ότι στα νησιά Μυτιλήνη, Χίος, Σάμος και Ικαρία θα διατηρούνταν μεν στρατιωτικές δυνάμεις, ωστόσο «δεν θα χρησιμοποιηθώσιν εις εγκατάστασιν ναυτικής βάσεως ή εις ανέγερσιν οχυρωματικού τινός έργου». Ταυτόχρονα, στο ίδιο άρθρο απαγορεύονταν οι στρατιωτικές υπερπτήσεις, της μεν Ελλάδας πάνω από την Ανατολία, της δε Τουρκίας πάνω από τα προαναφερθέντα νησιά.71

Το καθεστώς των νησιών Λήμνος και Σαμοθράκη ορίστηκε με τη Σύμβαση των Στενών (μέρος της Συνθήκης της Λοζάνης), σύμφωνα με την οποία, τα εν λόγω νησιά, όπως επίσης τα τουρκικά –πλέον– νησιά Ίμβρος, Τένεδος, Λαγούσες και μία ζώνη εκατέρωθεν των Δαρδανελίων βάθους 15 χλμ. καθίσταντο ουδετεροποιημένες (αποστρατικοποιημένες) περιοχές.72 Το εν λόγω καθεστώς των Στενών (και των εκατέρωθεν νησιών) καταργήθηκε με τη Σύμβαση του Μοντρέ το 1936.

Η ΚΕ του ΣΕΚΕ(Κ) «υποδέχτηκε» τη Συνθήκη της Λοζάνης ξεσκεπάζοντας στον εργαζόμενο λαό το τι πραγματικά σήμαινε η επόμενη μέρα για τη ζωή του, καλώντας παράλληλα σε οργάνωση-αντεπίθεση για την ανατροπή των συνεπειών του ιμπεριαλιστικού πολέμου:

«Η ειρήνη υπεγράφη. Ο τόπος τυπικώς επανέρχεται στην κατάσταση της ειρήνης. Διότι όλα τα μεγάλα προβλήματα (οικονομικά, κοινωνικά, δημοσιονομικά), τα οποία μας εκληροδότησε ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος, παραμένουν άλυτα και θα μείνουν αν ο εργαζόμενος λαός δεν αντιληφθεί το χάος εις το οποίον ευρίσκεται η χώρα και το μέγεθος της καταστροφής και των συμφορών που έπληξαν τας λαϊκάς μάζας και απειλούν ακόμα τον τόπον, εάν δεν αγωνισθή ενωμένος υπό την σημαίαν του Κόμματός μας διά να επιβάλη την θέλησίν του, να τιμωρήση όλους τους υπευθύνους, να απομακρύνη κάθε νέον πόλεμον ή επιστράτευσιν, εάν δεν αναγκάση διά της ωργανωμένης δυνάμεώς του και της πυγμής του τους πλουτοκράτας να πληρώσουν αυτοί βαρείς φόρους διά την αποζημίωσιν των θυμάτων του πολέμου, διά την ανακούφισιν των χηρών και των ορφανών του πολέμου. Ο εργαζόμενος λαός πρέπει να μάθη όλην την αλήθειαν διά την εξωτερικήν πολιτικήν του επισήμου Κράτους και να καταδικάση οριστικώς όλους τους υπευθύνους αστούς πολιτικούς, οι οποίοι διαδοχικώς όχι μόνον τον τυράννισαν, αλλά και τον ελήστευσαν με την αισχροκέρδιαν και τον επετσόκοψαν εις τα διάφορα μέτωπα.»73

Στο Δελτίο της Κομμουνιστικής Διεθνούς (International Press Correspondence) η Συνθήκη της Λοζάνης σχολιάστηκε ως εξής:

«Ποτέ στο παρελθόν μια ειρήνη δεν κόπηκε και ράφτηκε τόσο άγαρμπα όσο αυτή η ειρήνη. (...) Το Συνέδριο στήθηκε με σκοπό να εδραιώσει τα δικαιώματα των Άγγλων, Γάλλων και Αμερικανών καπιταλιστών στην Ανατολή. (...) Τι κατορθώθηκε στην πραγματικότητα από το Συνέδριο της Λωζάννης; Υπήρξε μια μεγάλη νίκη από τη μεριά της Τουρκίας, η οποία παρέμεινε νικήτρια στη διαπάλη της με τους Δυτικοευρωπαίους καπιταλιστές και τους Έλληνες πράκτορές τους. Όλη η Μικρά Ασία, με την Αρμενία, το Κουρδιστάν και την Κιλικία, αποτελούν ξανά τουρκικές κτήσεις. (...) Εντός των συνόρων αυτής της νέας τουρκικής επικράτειας, η τουρκική εθνικότητα είναι απόλυτα κυρίαρχη, αφού οι Αρμένιοι και οι Έλληνες, στο μεγαλύτερο μέρος τους, είτε εκδιώχθηκαν είτε εξοντώθηκαν. Αυτός ο πόλεμος εξολόθρευσης κατά των Ελλήνων και των Αρμενίων δεν προέκυψε μονάχα ως προϊόν εθνικιστικών κινήτρων, αλλά και από το γεγονός ότι οι γηγενείς αυτών των δύο εθνών αποτελούσαν τη συντριπτική πλειοψηφία των αστικών επαγγελμάτων. Η τουρκική αστική τάξη ξεφορτώθηκε πια αυτούς τους ανταγωνιστές της και είναι αφέντης στον οίκο της. (...)

Η σοβιετική εξουσία (...) έχει συνείδηση ότι αυτή η συμφωνία [σ.σ.: η Συνθήκη της Λοζάνης] αντανακλά τη δοσμένη ισορροπία δυνάμεων. Τη στιγμή που αυτή η ισορροπία αλλάξει, θα προκύψουν νέες καταστάσεις.»74

Και πράγματι, η ειρήνη της Λοζάνης, όπως και η πρόκατόχος της των Σεβρών, ήταν μια ιμπεριαλιστική ειρήνη. Ήταν το προϊόν πολεμικής αμφισβήτησης μιας δοσμένης ιμπεριαλιστικής νομής, σε συνθήκες αλλαγής των συσχετισμών και εξέλιξης των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων, την επαύριο ενός γενικευμένου –παγκόσμιου– ιμπεριαλιστικού πολέμου. Ήταν η έκφραση και η αποτύπωση των νέων συσχετισμών που προέκυψαν απ’ όλα τα παραπάνω.

Η Συνθήκη της Λοζάνης αποτέλεσε την πρώτη βίαιη, πολεμική αναθεώρηση της ιμπεριαλιστικής νομής του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, που μετά από 16 χρόνια θα οδηγούσε σε μια νέα γενικευμένη –παγκόσμια– ιμπεριαλιστική σύγκρουση, το Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο.

Το τίμημα της νομής και αναδιανομής της λείας του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου στην περιοχή της Εγγύς και Μέσης Ανατολής ήταν πράγματι τρομακτικό: Εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, κατακρεουργήθηκαν, έμειναν ανάπηροι, γινόμενοι «κρέας στα κανόνια» των αστικών κρατών που διαγκωνίζονταν για ένα όσο το δυνατό μεγαλύτερο κομμάτι της πίτας. Εκατομμύρια ξεριζώθηκαν για πάντα, άφησαν την τελευταία τους πνοή στο δύσκολο δρόμο της προσφυγιάς ή βρέθηκαν αντιμέτωποι με έναν ακόμη ξένο δυνάστη, έγιναν ένα ακόμη διαπραγματευτικό χαρτί στα αλλεπάλληλα παζάρια τους.

Οι συνέπειες αυτής της πολιτικής, διαρκώς ανατροφοδοτούμενες με παλιές και νέες αντιθέσεις και ανταγωνισμούς, συνεχίζουν να γεννούν καινούργιους ολέθρους έως τις μέρες μας: Νέες εντάσεις, νέους πολέμους, νέους ξεριζωμούς, νέα καραβάνια προσφύγων.

Σήμερα, η επιδίωξη του τουρκικού αστικού κράτους για αναθεώρηση των υφιστάμενων Συνθηκών (που καθορίζουν τα σύνορα Ελλάδας - Τουρκίας κ.ά.) συνιστά μια οξυνόμενη επιθετική ιμπεριαλιστική πολιτική στο συνεχιζόμενο ανταγωνισμό μεταξύ των αστικών τάξεων Ελλάδας και Τουρκίας. Μια πολιτική που στοχεύει στην απόσπαση μεριδίου από την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στο Αιγαίο, αλλά και στη γενικότερη αναβάθμιση της Τουρκίας στην ιμπεριαλιστική πυραμίδα. Μια πολιτική που ελλοχεύει κινδύνους για όλους τους λαούς της περιοχής, ειδικά την περίοδο που διανύουμε, όπου οι γενικότερες ανακατατάξεις στους διεθνείς συσχετισμούς έχουν αρχίσει να εκδηλώνονται με αυξημένες εντάσεις και πολεμικές συγκρούσεις (όπως, π.χ., στην Ουκρανία).

[Ληστοσυμμορίτης]

Σημειώσεις-Βιβλιογραφία για τα κείμενα

SpoilerShow

* Ο Αναστάσης Γκίκας είναι μέλος του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ.

Για όσα προηγήθηκαν βλ. Αναστάσης Γκίκας, «Οι λαοί στη μέγγενη των “εθνικών” αστικών επιδιώξεων και των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών», στο Τμήμα Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ (επιμ.), Ιμπεριαλιστική Εκστρατεία και Μικρασιατική Καταστροφή, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 2022.
Graham to the War Office, 10.9.1922 και 12.9.1922, στο WO106/1505 (Βρετανικά Αρχεία του Κράτους - PRO).
Peel (Viceroy) to the Foreign Office, 6.10.1922, στο CAB24/139 (PRO).
Statement on the Situation in Turkey, 27.5.1922, στο WO106/1501 (PRO).
SIS Report, Eastern Summary, 13.9.1922, στο WO106/1505 (PRO).
Ό.π.
Ο Μπ. Μουσολίνι είχε πρόσφατα διοριστεί στην πρωθυπουργία της Ιταλίας (31.10.1922) από τον Ιταλό βασιλιά Βίκτορ Εμανουέλ Γ΄ (μετά και από την πορεία των φασιστών μελανοχιτώνων προς τη Ρώμη).
Ο λόρδος Τζ. Κόρζον ήταν υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας και επικεφαλής διαπραγματευτής των Συμμάχων στο Συνέδριο της Λοζάνης. Μεταξύ άλλων είχε υπάρξει ένας από τους βασικούς «αρχιτέκτονες» της Συνθήκης των Σεβρών.
Sevtap Demirci, The Lausanne Conference: The evolution of Turkish and British diplomatic strategies 1922-1923, διδακτορική διατριβή, LSE, London, 1997, σελ. 52.
Joseph S. Roucek, «The legal aspects of sovereignty over the Dodecanese», στο The American Journal of International Law, τ. 4 (38), 1944, σελ. 702-703.
Σημείωμα προς το υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδας σχετικά με τον αποκλεισμό της Καλύμνου από τους Ιταλούς, 14.11.1922, στο Φάκελος 32/111, Αρχείο Ε. Βενιζέλου (Μουσείο Μπενάκη).
«The High commissioner at Constantinople (Bristol) to the Secretary of State, 4.10.1922», στο Papers relating to the Foreign Relations of the United States, 1923, Vol. II, σελ. 881 (FRUS).
Όπως παρατίθεται στο George Horton, Η μάστιγα της Ασίας, έκδ. Καθημερινή, Αθήνα, 2022, σελ. 210.
Το «Εθνικό Συμβόλαιο», που υιοθετήθηκε στις 28.1.1920 ως το βασικό πρόγραμμα - άξονας δράσης του τουρκικού αστικού εθνικού κινήματος, προέβλεπε την ανεξαρτησία και ακεραιότητα των περιοχών «με οθωμανική μουσουλμανική πλειοψηφία, διαθέτουσα ενότητα θρησκείας, φυλής και σκοπού». Προέβλεπε επίσης την «πλήρη ανεξαρτησία και ελευθερία ως προς τη διασφάλιση των μέσων για (...) την εθνική και οικονομική ανάπτυξη» του νέου τουρκικού κράτους κ.ά. Βλ. Hasan Kayali, «Elections and the electoral process in the Ottoman Empire, 1876-1919», στο International Journal of Middle East Studies, τ. 3 (27), 1995, σελ. 281, και Elaine Diana Smith, Origins of the Kemalist movement and the government of the Grand National Assembly (1919-1923), PhD, The American University, Washington, 1959, σελ. 32, 195-196.
Όπως παρατίθεται στο Sevtap Demirci, The Lausanne Conference: The evolution of Turkish and British diplomatic strategies, 1922-1923, PhD, LSE, 1997, σελ. 34-35.
Alan J. P. Taylor, English History, 1914-1945, εκδ. Oxford University Press, Oxford, 1965, σελ. 192.
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμ. ΙΕ, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1978, σελ. 250-251.
Sevtap Demirci, The Lausanne Conference: The evolution of Turkish and British diplomatic strategies, 1922-1923, PhD, LSE, 1997, σελ. 37.
Ενδεικτική ως προς αυτό υπήρξε η περίπτωση της πόλης Λουλέ-Μπουργκάς, όπου, παρά το γεγονός ότι μετά την αποχώρηση του ελληνικού στρατού ανέλαβε τη φρούρηση της πόλης ο γαλλικός, σημειώθηκαν εκτεταμένες λεηλασίες και καταστροφές σπιτιών και καταστημάτων Ελλήνων. (Τηλεγράφημα του Ν. Πολίτη σχετικά με την παράδοση της πόλης Λουλέ-Μπουργκάς στη Διασυμμαχική Επιτροπή και τις λεηλασίες του τουρκικού όχλου, 19.10/1.11.1922, στο Φάκελος 30/33, Αρχείο Ε. Βενιζέλου, Μουσείο Μπενάκη).
Σύμφωνα με την απογραφή του 1928, οι πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη ήταν 256.645, αποτελώντας το 21% του συνόλου των προσφύγων (Νίκος Ανδριώτης, Πρόσφυγες στην Ελλάδα, 1821-1940, έκδ. Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, Αθήνα, 2020, σελ. 148).
Sevtap Demirci, The Lausanne Conference: The evolution of Turkish and British diplomatic strategies, 1922-1923, PhD, LSE, 1997, σελ. 50-51.
Ό.π., σελ. 54-55.
«The Special Mission at Lausanne to the Secretary of State, 25.11.1923», στο Papers relating to the Foreign Relations of the United States, 1923, Vol. II, σελ. 905 (FRUS).
Όπως παρατίθεται στο George Horton, Η μάστιγα της Ασίας, έκδ. Καθημερινή, Αθήνα, 2022, σελ. 209.
Sevtap Demirci, The Lausanne Conference: The evolution of Turkish and British diplomatic strategies, 1922-1923, PhD, LSE, 1997, σελ. 63-64.
Sevtap Demirci, The Lausanne Conference: The evolution of Turkish and British diplomatic strategies, 1922-1923, PhD, LSE, 1997, σελ. 58.
Τηλεγράφημα του Ε. Βενιζέλου σχετικά με την αυτονόμηση της Ανατολικής και Δυτικής Θράκης, 13/26.11.1922, Φάκελος 31/107, Αρχείο Ε. Βενιζέλου (Μουσείο Μπενάκη).
Sevtap Demirci, The Lausanne Conference: The evolution of Turkish and British diplomatic strategies, 1922-1923, PhD, LSE, 1997, σελ. 93.
Curzon to Crowe, 5.12.1922, στο 371/7965, και Crowe to Curzon, 8.1.1923, στο FO839/16 (PRO).
Bonar Law to Curzon, 7.12.1922, στο Bonar Law Papers, 111/12/40 (UK Parlia-
mentary Archives).
SIS Report, 5.1.1923, στο FO371/9058 (PRO).
Sevtap Demirci, The Lausanne Conference: The evolution of Turkish and British diplomatic strategies, 1922-1923, PhD, LSE, 1997, σελ. 89 και 103.
Curzon to Lindsay, 31.1.1923, στο FO371/9062 (PRO).
SIS Report no.1048, 20.1.1923, στο FO371/9060 (PRO).
Henderson to the Foreign Office, 29.1.1923, στο FO371/9063 (PRO).
Curzon to the Foreign Office, 2.2.1923, στο FO839/47 (PRO).
Έκθεση του Ν. Πλαστήρα σχετικά με τη στρατιωτική και πολιτική κατάσταση, στο Φάκελος 32/72, Αρχείο Ε. Βενιζέλου (Μουσείο Μπενάκη).
Τηλεγράφημα του Ε. Βενιζέλου προς την Πρεσβεία της Ελλάδας στο Λονδίνο για τον Α. Αλεξανδρή σχετικά με τις συνέπειες πιθανής επανάληψης των εχθροπραξιών, 1/14.1.1923, στο Φάκελος 35/3, Αρχείο Ε. Βενιζέλου (Μουσείο Μπενάκη).
Rumbold to Curzon, 7.3.1923, στο FO371/9068 (PRO).
Foreign Secretary to the Department of State, 27.5.1923, στο CON12404/137 (PRO).
«The Secretary of State to the Ambassador in France (Herrick), 21.11.1922», στο Papers Relation to the Foreign Relations of the United States, Vol. II, 1922, σελ. 963.
«The British Ambassador (Geddes) to the Secretary of State, 22.11.1922», ό.π., σελ. 1.011.
«The High Commissioner at Constantinople (Bristol) to the Secretary of State, 19.11.1922», ό.π., σελ. 961.
«The Ambassador in France (Herrick) to the Secretary of State, 22.11.1922», και «Memorandum by the Secretary of State of a conversation with the British Ambassador (Geddes), 10.11.1922», στο Papers Relation to the Foreign Relations of the United States, Vol. II, 1922, σελ. 963 και 953.
«The High Commissioner at Constantinople (Bristol) to the Secretary of State, 6.10.1922 και 7.11.1922», ό.π., σελ. 882 και 952.
Sevtap Demirci, The Lausanne Conference: The evolution of Turkish and British diplomatic strategies, 1922-1923, PhD, LSE, 1997, σελ. 108.
Όπως παρατίθεται στο George Horton, Η μάστιγα της Ασίας, έκδ. Καθημερινή, Αθήνα, 2022, σελ. 209. Ο ίδιος θα επαναλάβει σε πολλές περιπτώσεις ότι «ολόκληρη η σειρά των γεγονότων που έκανε δυνατή τη Συνθήκη της Λωζάννης υπαγορεύτηκε από τις φιλοδοξίες των εμπορικών συμφερόντων γύρω από το πετρέλαιο (...). Τα ανθρωπιστικά συμφέροντα ξεπουλήθηκαν στη Λωζάννη στο βωμό του πετρελαίου (...)» (George Horton, ό.π., σελ. 208-209).
Επιστολή του Moussa Kazim El-Huesseiny προς τον Ε. Βενιζέλο σχετικά με την τετραετή κατοχή της Συρίας και της Παλαιστίνης από τις Μεγάλες Δυνάμεις, 29.11.1922, στο Φάκελος 33/63, Αρχείο Ε. Βενιζέλου (Μουσείο Μπενάκη).
«Dokumenty Vneshney Politiki SSSR», στο Gözde Somel, Soviet Policy towards Turkey 1920-1923, PhD, Middle East Technical University, 2016, σελ. 267.
Ο δρ. Φ. Νάνσεν υπήρξε ο πρώτος ύπατος αρμοστής της Κοινωνίας των Εθνών για τους πρόσφυγες.
Επιστολή του Ε. Βενιζέλου προς το υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδας σχετικά με τις υποδείξεις του για την ανταλλαγή του πληθυσμού και την εγκατάσταση των προσφύγων, 17.10.1922, στο Φάκελος 30/14, Αρχείο Βενιζέλου (Μουσείο Μπενάκη). Ο ίδιος ο Βενιζέλος μάλιστα δήλωνε «διατεθειμένος» να αναλάβει και «δημόσια την πατρότητα της ιδέας (...) υπερασπίζων το μέτρον», αξιοποιώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο το «κύρος» του «εν τω εξωτερικώ (...) όπως η αγανάκτησις μετριασθή και κοπάση ευκολώτερον» (ό.π.).
Τηλεγράφημα του Ε. Βενιζέλου προς το υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδας σχετικά με την αντιμετώπιση των Τούρκων στην Ελλάδα, 19.10/1.11.1922, στο Φάκελος 30/29, Αρχείο Ε. Βενιζέλου (Μουσείο Μπενάκη).
Τηλεγράφημα του Χ. Σιμόπουλου προς τον Ε. Βενιζέλο σχετικά με τη σημασία της παραμονής του ελληνικού πληθυσμού στην Ανατολική Θράκη, 15.10.1922, στο Φάκελος 30/6, Αρχείο Ε. Βενιζέλου (Μουσείο Μπενάκη).
Τηλεγράφημα του Ε. Βενιζέλου προς το υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδας σχετικά με τους λόφους για τους οποίους είναι αναγκαία η ανταλλαγή των πληθυσμών, 25.11/8.12.1922, στο Φάκελος 33/14, Αρχείο Ε. Βενιζέλου (Μουσείο Μπενάκη).
Τηλεγράφημα του Ε. Κανελλόπουλου σχετικά με τη φήμη ότι οι Τούρκοι της Σμύρνης ζητούν την επάνοδο των Ελλήνων, 7.12.1922, στο Φάκελος 33/19, και Τηλεγράφημα του Κ. Ρέντη προς τον Ε. Βενιζέλο σχετικά με την άποψη του Ισμαήλ Χακή Μπέη για το ζήτημα της ανταλλαγής των πληθυσμών, 8.12.1922, στο Φάκελος 33/35, Αρχείο Ε. Βενιζέλου (Μουσείο Μπενάκη).
Βλ., π.χ., Μαρτυρία Πολυξένης Κατραντζή, στο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, Η Έξοδος, τόμ. Β΄, Αθήνα, 1982, σελ. 9-11, συνέντευξη Αναστασίας Αχταρίδου, στο Μαριάννα Γραφάκου, Η αστική αποκατάσταση των προσφύγων από την Κιουτάχεια, διπλωματική εργασία, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, 2016, σελ. 206, κ.ά.
Κατιλένα Π. Σταθάκου, «Η υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία μετά από το 1923: Η περίπτωση των Μουσουλμάνων της Κρήτης», στο Τμήμα Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ (επιμ.), 1922. Ιμπεριαλιστική Εκστρατεία και Μικρασιατική Καταστροφή, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 2022, σελ. 356.
Τηλεγράφημα του Κ. Ρέντη σχετικά με έκθεση που έχει ο Πρεσβευτής της Ιταλίας Μοντάνια για βιαιοπραγίες των ελληνικών Αρχών κατά Μωαμεθανών στη Μακεδονία, 15/28.11.1922, στο Φάκελος 32/18, Αρχείο Ε. Βενιζέλου (Μουσείο Μπενάκη).
Τηλεγράφημα του Ν. Πολίτη σχετικά με τη διαμαρτυρία των Τούρκων της Κρήτης για καταπίεση, 20.10/2.11.1922, στο Φάκελος 30/36, Αρχείο Ε. Βενιζέλου (Μουσείο Μπενάκη).
Τηλεγράφημα του Χ. Σιμόπουλου για τον Ε. Βενιζέλο σχετικά με την άρνηση των Τούρκων στην Ελλάδα να συμμετάσχουν στην Ανταλλαγή των Πληθυσμών, 22.10/4.11.1922, στο Φάκελος 30/63, Αρχείο Ε. Βενιζέλου (Μουσείο Μπενάκη).
Τηλεγράφημα του Ν. Πολίτη, ό.π.
«Πράξεις υπογραφείσαι εν Λωζάννη», στο Εφημερίς της Κυβερνήσεως, αρ. 238, τόμ. Α΄, 25.8.1923, σελ. 58.
Τηλεγράφημα του Ε. Βενιζέλου προς το υπουργείο Εξωτερικών για τον υπουργό Εξωτερικών σχετικά με τη διόρθωση της διάταξης στη συνθήκη ειρήνης που αφορά τις αποζημιώσεις μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, 2.2.1923, στο Φάκελος 36/6, Αρχείο Ε. Βενιζέλου (Μουσείο Μπενάκη).
Τηλεγράφημα του Στ. Γονατά προς την Ελληνική Αποστολή στη Λοζάνη για τον Ε. Βενιζέλο σχετικά με την απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης να προχωρήσει σε επίθεση κατά της Τουρκίας, 23.5.1923, στο Φάκελος 38/68, Αρχείο Ε. Βενιζέλου (Μουσείο Μπενάκη).
Τηλεγράφημα του Α. Ρωμανού προς την Ελληνική Αποστολή στη Λοζάνη σχετικά με αναμενόμενα διαβήματα Ιταλίας και Αγγλίας προς την Ελληνική Κυβέρνηση, 21.5.1923, στο Φάκελος 38/54, Αρχείο Ε. Βενιζέλου (Μουσείο Μπενάκη).
Arnold J. Toynbee, «The East after Lausanne», στο Foreign Affairs, τόμ. 1 (2), 15.9.1923, σελ. 84-85. O Α. Τόινμπι ήταν Βρετανός ιστορικός, που την περίοδο 1921-1922 βρέθηκε στην Κωνσταντινούπολη ως ανταποκριτής της εφημερίδας Manchester Guardian.
Rumbold to Henderson, 19.6.1923, στο FO371/9083 (PRO).
Curzon to Rumbold, 13.6.1923, στο FO371/9082 (PRO).
Τη Συνθήκη συνυπέγραψαν η Βρετανική Αυτοκρατορία, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ιαπωνία, η Ελλάδα, η Ρουμανία, το Σερβο-Κροατο-Σλοβένικο Κράτος και η Τουρκία. Βλ. «Πράξεις υπογραφείσαι εν Λωζάννη», στο Εφημερίς της Κυβερνήσεως, αρ. 238, τόμ. Α΄, 25.8.1923.
Martin Lawrence, The Treaties of peace, 1919-1923, τόμ. 2, εκδ. Lawbook Exchange, New Jersey, 2007, σελ. 959-1055.
«Πράξεις υπογραφείσαι εν Λωζάννη», στο Εφημερίς της Κυβερνήσεως, αρ. 238, τόμ. Α΄, 25.8.1923, σελ. 7.
Ό.π., σελ. 43.
Ριζοσπάστης, 26.7.1923.
International Press Correspondence, τόμ. 3, αρ. 55 (33), 9.8.1923, σελ. 585-586.