Το 1546, εκδόθηκε το έργο του πολωνού αστρονόμου Κοπέρνικου : «Περί των περιφορών των ουράνιων σφαιρών». Στο ρηξικέλευθο αυτό έργο, ο Κοπέρνικος υποστήριξε πως η γη δε βρίσκεται ακίνητη στο κέντρο του σύμπαντος, αλλά περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο μαζί με τους άλλους πλανήτες. Επιπλέον η κίνηση του ήλιου αποτελούσε ψευδαίσθηση και οφειλόταν στην περιφορά της γης γύρω από τον άξονά της. Σταδιακά, διάφοροι επιστήμονες ( Μπράχε , Κέμπλερ, Γαλιλαίος, Νεύτων) θα κατέρριπταν με τις θεωρίες τους το Μεσαιωνικό κοσμολογικό σύστημα, το οποίο στηριζόταν στις βιβλικές γραφές και στην αριστοτελική γραμματεία. Για μια αναλυτικότερη παρουσίαση της μετάβασης από το αριστοτελικό στο νευτώνειο σύμπαν μπορείτε να διαβάσετε άρθρο μου, που δημοσιεύτηκε στον ιστότοπο Archive.
Σε αυτό το post δεν θα καταπιαστώ με τις ιδέες και τα επιτεύγματα των διανοητών που θεμελίωσαν το νευτώνειο σύμπαν , αλλά θα μιλήσω για τον Μενόκκιο, έναν μυλωνά που έζησε στο Friuli της Ιταλίας τον 16ο αιώνα. Η καθολική εκκλησία είχε αποδεχθεί την αριστοτελική κοσμολογία από τον 13ο αιώνα. Όμως, το επίσημο δόγμα της εκκλησίας απέτυχε να διαχυθεί πλήρως στα κατώτερα λαϊκά στρώματα με αποτέλεσμα την εντυπωσιακή επιβίωση πολλών μη θρησκευτικών αντιλήψεων. Ο σκεπτικισμός των απλών ανθρώπων απέναντι στην επίσημη κοσμολογία ίσως να προηγούνταν του σκεπτικισμού των διανοουμένων. Μερικές φορές παρατηρείται η κάθετη απόρριψη της επίσημης κοσμολογίας και η επινόηση ατομικών ερμηνευτικών σχημάτων. Ορισμένοι ιστορικοί του Μεσαίωνα έχουν τονίσει πως στην ευρωπαϊκή, μεσαιωνική ύπαιθρο είχε επιβιώσει μια ιδιότυπη αγροτική θρησκεία που ταύτιζε τον Θεό με τη Φύση.
Το 1532 , γεννήθηκε στο χωριό Μοντερεάλε του Friuli της Ιταλίας ο Ντομένικο Σκαντέλλα, τον οποίον φώναζαν Μενόκκιο. Ο Μενόκκιο ήταν παντρεμένος και είχε 7 παιδία. Ασκούσε το επάγγελμα του μυλωνά. Η πληροφορίες που έχουμε για τον Μενόκκιο αντλούνται από τα αρχεία της Ιεράς Εξέτασης , καθώς δικάστηκε δυο φορές από το εκκλησιαστικό δικαστήριο ως αιρετικός. Εκτός από τα καθήκοντα του ως μυλωνάς και οικογενειάρχης φαίνεται πως σκότωνε την ώρα του διαβάζοντας βιβλία. Στην κατοχή του βρέθηκαν τα ακόλουθα βιβλία : 1) Η Βίβλος σε δημώδη γλώσσα, 2) Το λειμωνάριο της Βίβλου (Το οποίο περιείχε και απόκρυφα ευαγγέλια), 3) Ροζάριο της ενδόξου Παρθένου Μαρίας , 4) Συναξάρι των βίων όλων των Αγίων , 5) Ιστορία της Κρίσεως , 6) Ο Ιππότης Τζουάννε ντε Μανταβίλλα, 7) Το όνειρο του Καραβιά, 8) Το συμπλήρωμα των χρονικών, 9) Καζαμίας , 10) Το δεκαήμερο του Βοκκάκιου (Αλογόκριτη έκδοση) 11) Το Κοράνι (Ιταλική μετάφραση του 1547). Ο Μενόκκιο, επηρεασμένος από την αγροτική θρησκεία της εποχής του, αλλά και από τα όσα διάβασε στα προαναφερόμενα βιβλία φαίνεται πως υιοθέτησε μια δικού του τύπου θεολογία και κοσμολογία απορρίπτοντας το επίσημο δόγμα.
Το 1584 ο Μενόκκιο δικάστηκε για πρώτη φορά από την Ιερά Εξέταση. Λόγω επαγγέλματος ερχόταν σε επαφή με όλους τους χωρικούς της γύρω περιοχής, στους οποίους και διέδιδε τις ιδέες του. Μεταξύ άλλων φαίνεται πως τα είχε βάλει με την εκκλησία και τους παπάδες. Μάρτυρες υποστήριξαν πως διέδιδε τα ακόλουθα : « Τα ευαγγέλια έχουν γραφτεί από παπάδες και καλογέρους, οι οποίοι είναι αργόσχολοι…Οι παπάδες φροντίζουν να μας κρατούν από κάτω, και φροντίζουν να μας κρατούν καλά, και την περνούν ωραία.» Ο Μενόκκιο διακήρυττε απόψεις που έρχονταν σε ρήξη με το επίσημο δόγμα : « Ο αέρας είναι Θεός…η γη είναι μάνα μας… Ότι βλέπουμε είναι Θεός , κι εμείς είμαστε Θεοί…Τι νομίζεται ; πως ο Ιησούς γεννήθηκε από την Παρθένο Μαρία; Δεν γίνεται να τον γέννησε και να ‘μεινε παρθένα…μπορεί να ήταν ένας καλός άνθρωπος αλλά μέχρι εκεί.» Ο Μενόκκιο δήλωσε μεταμέλεια και καταδικάστηκε για τις ιδέες του από το εκκλησιαστικό δικαστήριο. Για δύο χρόνια έμεινε κλεισμένος στην φυλακή της Κονκόρτια. Ύστερα αφέθηκε ελεύθερος , αλλά δε θα μπορούσε σύμφωνα με το δικαστήριο να εγκαταλείψει ποτέ το χωριό του, ενώ θα έπρεπε να φορά στην υπόλοιπη ζωή του ένα ιμάτιο με σταυρό, σημάδι της ατιμίας του.
Ο Μενόκκιο όμως δεν το έβαλε κάτω. Δεν τήρησε κανέναν από τους περιορισμούς που του επέβαλε το δικαστήριο. Το χειρότερο όμως ήταν ότι μετά από λίγο καιρό άρχισε να διαδίδει και πάλι τις «αιρετικές» ιδέες του. Το καλοκαίρι του 1599 συνελήφθη εκ νέου και ξεκίνησε η δεύτερη δίκη του. Μεταξύ άλλων στην δεύτερη δίκη ο Μενόκκιο υποστήριξε πως : «Δεν πιστεύω πως την μέρα της Κρίσεως μπορούμε να αναστηθούμε με το σώμα…τα σώματα θα εμπόδιζαν την γη και τον ουρανό… Ο Θεός θα βλέπει τα σώματα με το νου, όπως εμείς όταν κλείνουμε τα μάτια και πλάθουμε εικόνες». Επίσης ο Μενόκκιο διακήρυξε πως η ύλη δεν δημιουργήθηκε από τον Θεό αλλά ήταν αιώνια (η άποψη αυτή ταυτίζεται πλήρως με τα πιστεύω του Πλάτωνα). Απέρριπτε τον μονοψυχισμό υποστηρίζοντας πως όλες οι ψυχές μετά τον θάνατο ενσωματώνονται στη Φύση ( Ταύτιση του Μενόκκιο με τις θεωρίες του άραβα φιλόσοφου Αβερρόη). Όμως πιο ενδιαφέρουσα ήταν η άποψη του Μενόκκιο σχετικά με την κατασκευή του σύμπαντος και της ζωής.
Οι ιεροεξεταστές έμειναν άναυδοι όταν τους δήλωσε πως το σύμπαν δεν είχε δημιουργηθεί με τον τρόπο που πίστευαν αυτοί, αλλά ότι είχε προέλθει μέσω μιας διαδικασίας ζύμωσης όπως αυτή της ωρίμανσης του τυριού και της δημιουργίας σκουληκιών : « Εγώ είπα πως, απ’ όσα σκέφτομαι και πιστεύω, όλα ήταν ένα χάος, δηλαδή γη, αέρας, νερό και φωτιά μαζί∙ και ο όγκος αυτός σιγά-σιγά έγινε μια μάζα, ακριβώς όπως γίνεται το τυρί μέσα στο γάλα, κι από κει γίνανε σκουλήκια … κι αυτοί ήταν οι άγγελοι [ ο Θεός και οι άνθρωποι]...». Την ίδια εποχή που η Ιερά Εξέταση έστελνε στην πυρά τον φιλόσοφο Giordano Bruno, εκτελούσε ως αιρετικό τον Μενόκκιο τον μυλωνά…ο οποίος όμως, ήταν και ένας ιδιότυπος κοσμολόγος.
Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να βρείτε στο βιβλίο : Ginzburg Carlo: Το τυρί και τα σκουλήκια, μτφρ. Κουρεμένος Κώστας, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα
http://politismikidiafora.blogspot.com/ ... st_10.html
