»’Ο Ιταλός τοποτηρητής στην Αλβανια Τζακομόνι, σε τηλεγράφημα του προς τον Τσιάνο, στις 24 Αυγούστου 1940, μεταξύ των άλλων ανέφερε τα εξής: “Από παντού καταφθάνουν έγγραφα που αποδεικνύουν τον ορθό προσανατολισμό των Αλβανών,
άπειρες είναι οι αιτήσεις για κατάταξη στα εθελοντικά σώματα (…)Σε όλα τα κεντρικά σημεία της Αλβανίας παρατηρείται ζωηρό ενδιαφέρον και προσήλωση στις προσταγές του Ντούτσε.'''.
»’Ο αντιβασιλιάς της Αλβανίας βεβαίωσε «ότι είναι πάρα πολλές οι αιτήσεις των Αλβανών να καταταγούν στα σχηματιζόμενα αλβανικά σώματα,
προοριζόμενα να κτυπήσουν τους Ελληνες και να συνεργαστούν με τον Ιταλικό Στρατό…».»’
»’Με τη βοήθεια της αλβανικής κυβέρνησης και διαφόρων αρχηγών φυλών,
εξασφαλίστηκε η δυνατότητα συγκρότησης 10-12 ελαφρών ταγμάτων
συνολικής δύναμης 6-7.000 ανδρών,
επιλεγέντων από τις πιο πολεμικές φυλές και μάλιστα
από αυτούς που υπήρχε ενδεχόμενη σχέση με πληθυσμούς εκτός συνόρων (σ.σ. προφανώς εννοούσε τους ΑλβανοΤσάμηδες)…''''
’Η επίλεκτη Αλβανική προεδρική φρουρά, που εξοπλίστηκε και οργανώθηκε από Ιταλούς αξιωματικούς, παρέλασε στο Κολοσσαίο της Ιταλιας υπό τις ιαχές του πλήθους»»
Κατά τη σύσκεψη της 15ης Οκτωβρίου 1940 στο Παλάτσο Βενέτσια, ο τοποτηρητής Τζακομόνι, σε ερώτηση του Ντούτσε για το πώς βλέπει την κατάσταση στην Αλβανία, απάντησε: “Στην Αλβανία αναμένουν την ενέργεια με ανυπομονησία. Η χώρα έχει ξεσηκωθεί και οι κάτοικοι είναι γεμάτοι χαρά. Μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι ο ενθουσιασμός τους είναι τόσο ζωηρός ώστε τον τελευταίο καιρό έχουν κάπως δυσαρεστηθεί επειδή η ενέργεια δεν έχει ακόμα εκδηλωθεί”.
Ο τοποτηρητής Τζακομόνι, σε μυστικό υπόμνημα του προς τον υπουργό Αλβανικών Υποθέσεων, Μπενίνι, στις 19 Οκτωβρίου 1940, μεταξύ των άλλων γράφει:
“…Από την άλλη προετοιμάζω αλβανικά στοιχεία, εξακριβωμένα θαρραλέα, ειδικά Τσαμουριώτες τα οποία θα έχουν ως αποστολή να εισέλθουν κρυφά στο ελληνικό έδαφος και εκεί, την ώρα που θα επιτεθεί ο στρατός μας, θα διαπράξουν με τη βοήθεια των πέρα από τα σύνορα φίλων τους τις παρακάτω πράξεις: καταστροφή τηλεγραφικών και τηλεφωνικών συρμάτων, εξάλειψη των φυλακίων…»»»
Λίγους μήνες πριν τον πόλεμο πολλοί Aλβανοτσάμηδες της Θεσπρωτιας
πέρασαν λαθραία τα σύνορα, ώστε να συμμετέχουν σε ένοπλα στρατιωτικά σώματα, τα οποία θα πολεμούσαν στο πλευρό των Ιταλών.
Οι Ιταλοί οργάνωσαν και ενέταξαν στις μεραρχίες τους δέκα αλβανικά τάγματα, μια «πλωτή» ταξιαρχία και άγνωστο αριθμό χωροφυλάκων.
Συνολικά 338 Αλβανοί αξιωματικοί και 4.220 υπαξιωματικοί και οπλίτες προετοιμάστηκαν για να βρεθούν απέναντι στον ελληνικό στρατό.
Ο πόλεμος μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας, που άρχισε την 28η Οκτωβρίου 1940, επεκτάθηκε αυτόματα και μεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας.
Η Αλβανία, συνδεδεμένη την εποχή εκείνη με καθεστώς “προσωπικής ένωσης” με την Ιταλία, είχε δεχθεί με νόμο του Κοινοβουλίου της (Αλβανικός Νόμος, 10 Ιουνίου 1940) ότι: “το Βασίλειο της Αλβανίας αναγνωρίζει ότι θα βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση με τα κράτη τα οποία θα βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση με το Βασίλειο της Ιταλίας”.
26 Οκτωβρίου 1940 – Μεραρχία Φεράρα-Διάγγελμα....
»Από 19 μηνών, στην οχυρή και τραχιά αυτή γη της Αλβανίας χαλυβδώνουμε τα όπλα και τις καρδιές μας προσηλωμένοι προς έναν σκοπό, ο οποίος βρίσκεται πια κοντά.
Συγκεντρωμένοι σε ένα φάτσιο (δέσμη) ενεργειών και θελήσεων, πεζοί, Μελανοχίτωνες, σκαπανείς, όλοι, Ιταλοί και Αλβανοί, προσηλώνουμε το βλέμμα μας προς την Ήπειρο…….
»Λ. Τζανίνι υποστράτηγος».
»»Η προκήρυξη που διάβασε ο Αλβανος πρόεδρος του υπουργικού συμβουλίου Βερλάτσι, στις 28 Οκτωβρίου 1940, αναφέρει μεταξύ άλλων και τα εξής: «…Οι στρατιώτες του ένδοξου Ιταλικού Στρατού, στις τάξεις του οποίου περιλαμβάνονται πολλές μονάδες Αλβανών στρατιωτών…»
Για τη συνεργασία των Αλβανοτσάμηδων με τον ιταλικό στρατό κατά τη διάρκεια του πολέμου
Γράφει η καθηγήτρια Ελευθερία Μαντά μεταξύ άλλων.
»’Η συνεργασία των Τσάμηδων με τις ιταλικές δυνάμεις χρονολογείται από την πρώτη περίοδο του πολέμου…
Περίπου χίλιοι εξ αυτών [1.000]
ήταν μεταξύ των πρώτων που συνοδεύουν τους Ιταλούς που εισήλθαν στην Θεσπρωτία ….
Μέχρι τις 13 Νοεμβρίου, , ομάδες οπλισμένων Τσάμηδων
συνόδευσαν τον ιταλικό στρατό και εισήλθαν στις περιοχές της Θεσπρωτίας ως απελευθερωτές.
Αυτή η πρώτη σύντομη περίοδο της ιταλικής παρουσίας στην Ήπειρο αποτέλεσε μια πρόγευση του τι επρόκειτο να ακολουθήσει:
Φιλιάτες, Ηγουμενίτσα, Μούρτος κάηκαν, σπίτια και χωριά λεηλατήθηκαν,
δολοφονίες καταγράφηκαν, οι οποίες θεωρούνται ως πράξεις εκδίκησης για κτηματικές διαφορές .
[Μαντά ,/The_Cams_of_Albania_and_the_Greek_State_1923-1945].
Ενώ και όσοι έμειναν πίσω στη Θεσπρωτία λειτούργησαν με τον ίδιο τρόπο…
»’Παράλληλα περίπου 300 – 400 Αλβανοτσάμηδες χωρικοί δημιούργησαν ομάδες ατάκτων
χτυπώντας τις ελληνικές δυνάμεις που υποχωρούσαν, προξενώντας σε αυτές απρόβλεπτες απώλειες9
ενώ στα τέλη Νοεμβρίου, κατά την ελληνική αντεπίθεση,
συμπολέμησαν στο πλευρό των ιταλικών δυνάμεων (βλ. την περίπτωση των κατοίκων της Κώτσικας10).»
[9. Tsoutsoumpis, 2015, σ. 127.
10. Ιωάννης Π. Πέγκας, Πλεσίβιτσα, Αθήνα 2006, σ. 161]
»’Aμέσως μετά την υποχώρηση του Ιταλικού στρατού παρατηρήθηκαν και οι πρώτες λιποταξίες Ιταλων στρατιωτών
αλλα κυρίως Αλβανών και Αλβανοτσάμηδων
όπως η παρακατω»’….
»’Μας φέρνουν συνοδεία, στο Τάγμα, δυο Αλβανούς.
Είναι, λέει, αυτομόλοι σε μας, λιποτάκτες του ιταλικού στρατού.
Θέλουνε να πάνε στα σπίτια τους, που είναι στα δικά μας μετώπισθεν….» (Λουκάτος, σ. 219).»»’
Μετα την ανακαταληψη της περιοχης απο τον ελληνικο στρατο συνεβησαν τα παρακατω….
»»Αλβανοτσάμηδες που συνέδραμαν τα ιταλικά στρατεύματα πέρασαν από στρατοδικείο και εκτελέστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες ενώ σχεδόν ολόκληρος ο ανδρικός πληθυσμός της μειονότητας ηλικίας 18 έως 50 ετών εκτοπίστηκε στην υπόλοιπη Ελλάδα.
Επιπλέον στην Ηγουμενίτσα, συγγενείς θυμάτων των Τσάμηδων πεμπτοφαλαγγιτών
εισέβαλαν στη φυλακή της κωμόπολης και λύντσαραν επί τόπου τέσσερα2 άτομα που είχαν συλληφθεί κατηγορούμενα για αυτούς τους φόνους3. »»
[2]Robert Elsie, The Cham Albanians of Greece, 2012, σ. 390.
[3]Tsoutsoumpis, 2015, σ. 127.]
Ιδού μερικές μαρτυρίες για τη συμμετοχή των Αλβανών της Σκιπερίας στο μέτωπο...
Κατά την αρχική προέλαση της Μεραρχίας “Τζούλια” στον τομέα της Πίνδου οι επιτιθέμενοι Ιταλοί χρησιμοποιούσαν Αλβανούς οι οποίοι γνώριζαν ελληνικά και φώναζαν στους Ελληνες στρατιώτες να παραδοθούν, λέγοντας ότι ο αγώνας τους ήταν πλέον μάταιος εφόσον στην Αθήνα είχε γίνει επανάσταση, η κυβέρνηση Μεταξά είχε πέσει, η νέα κυβέρνηση είχε συμμαχήσει με τον Άξονα κ.ά. Στις 2 Νοεμβρίου 1940 τάγμα Αλβανών επιτέθηκε στο Καλπάκι απεγνωσμένα, χωρίς επιτυχία. Αλβανοί
»»Στην επίθεση εναντίον του υψώματος 1289 του Λαπιστέτ, στις 09.30 της 4ης Νοεμβρίου 1940, έλαβε μέρος ένα από τα πιο επίλεκτα τμήματα των Αλβανών, το τάγμα «Τιμόρ», το οποίο και κατόρθωσε να το καταλάβει.
Με άμεση αντεπίθεση των Ελλήνων το τάγμα «Τιμόρ» αναδιπλώθηκε και διασκορπίστηκε στην κοιλάδα με άτακτη φυγή.
Υποχρεώθηκαν να επέμβουν οι βερσαλιέροι για να σταματήσουν τους Αλβανούς»».
Μετά τις πρωτες ήττες αρχίσανε και οι πρώτες λιποταξίες.....
'''Στις 12 Νοεμβρίου αυτομόλησε στις ελληνικές γραμμές λόχος Αλβανών στρατιωτών με τους αξιωματικούς του..'''
'''Αλβανικό τάγμα στις 25 Νοεμβρίου 1940 συμμετείχε με τα ιταλικά στρατεύματα στην επίθεση για την κατάληψη του σταυροδρομιού παρά το Δελβινάκι. Οι Αλβανοί αρχικά κατέλαβαν το χωριό αλλά την επόμενη με αντεπίθεση των Ελλήνων αυτό ανακαταλήφθηκε. Το αλβανικό τάγμα είχε απώλειες και αρκετοί άνδρες του συνελήφθησαν αιχμάλωτοι.'''
»’Ο στρατηγός Αλ. Εδιπίδης γράφει ότι “Τμήματα αλβανικά, άρτια συγκροτημένα και με ομοιογενή στελέχη (αξιωματικοί και στρατιώτες Αλβανοί) πολέμησαν στις 27 Νοεμβρίου στο Φράσερι προς την Κλεισούρα).»»
»Ο Ιταλος στρατιωτικος Β. Πράσκα στο τμήμα του βιβλίου του «Εξέλιξη των επιχειρήσεων από 28 έως 31 Οκτωβρίου 1940″, ανακεφαλαιώνοντας γράφει για τη συμμετοχή των αλβανικών μονάδων τα εξής:
«…Φάλαγγα «Σολίνας» II Τάγμα της 1ης Λεγεώνας Αλβανών εθελοντών. (…)
Κεντρική Φάλαγγα και Διοίκηση Μεραρχίας «Φερράρα» Ι Τάγμα Αλβανών Εθελοντών. (…) Παραλιακό Συγκρότημα… Τα τμήματα διαπεραιώθηκαν με την κάτωθι σειρά…
6) Τα τάγματα Αλβανών εθελοντών «Πεσκοσόλιντο» και «Κιαραβάλλε». (…)
«Τα αλβανικά τάγματα εθελοντών, προπορευόμενα του 3ου Συντάγματος Γρεναδιέρων και κινούμενα…»…»
Τα τάγματα Αλβανών εθελοντών, επίσης, ήλεγχαν πλήρως την αμαξιτή οδό (Ηγουμενίτσας-Βάρφανης).»’
Οι τελευταίοι ήταν Αλβανοτσάμηδες....
»»Κατά τη διάρκεια της ιταλικής εαρινής επίθεσης (Μάρτιος 1941) ο Μουσολίνι επισκεπτόταν διάφορες μονάδες για να τονώσει το ηθικό των ανδρών, στη ζώνη του Δέβολη και στην περιοχή του Βερατίου.
Μεταξύ άλλων επισκέφθηκε ομάδες ταγμάτων και εθελοντών Αλβανών .
Κατά τις συνομιλίες που είχε μαζί τους έμεινε ενθουσιασμένος από το παράστημα και το πολεμικό τους μένος.»’
» Ο Ελληνας αντιστράτηγος Αλέξανδρος Παπάγος, αρχιστράτηγος του Ελληνικού Στρατού κατά τον πόλεμο 1940-41, σημειώνει:
«Όλες οι ιταλικές μεραρχίες πεζικού ήταν ενισχυμένες σε πεζικό με τάγματα Αλβανών…».»’
Βεβαια υπήρξανε και σπάνιες αλλά αξιοσημείωτες φιλελληνικές περιπτώσεις όπως η παρακάτω…
»»Ο Σπίρο Μοϊσίου, στρατιωτικός του βασιλιά Ζόγου αρνήθηκε το 1940 να υπακούσει τους Ιταλούς και να επιτεθεί εναντίον της Ελλάδας.
. Με τους στρατιώτες του – κατ’ άλλους μία διμοιρία, κατ’ άλλους ένα τάγμα – «λιποτάκτησε» και βρήκε καταφύγιο στα βουνά.»’
»’Ο Γερμανός συγγραφέας Βίλιμπαλντ Κόλεγκερ, σε βιβλίο του που κυκλοφόρησε το 1942, για τη στάση των Αλβανών κατά τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο 1940-41 γράφει τα εξής:
«…Οι Ελληνες αναγκάζονταν να πολεμούν εναντίον Αλβανών συμμοριτών,
κατά τη στιγμή που Αλβανοί εθελοντές προσέρχονταν αθρόα στις ιταλικές φάλαγγες.
Δεν αγνοούσαν οι από γόνοι του Σκεντέρμπεη ποίοι ήταν οι πραγματικοί φίλοι τους. »’
Δηλαδή
Γερμανοί ,Ιταλοί,Ελληνες και Αλβανοί
στρατιωτικοι και ιστορικοί
μαρτυρούν τον φιλοφασιστικό ρόλο
σημαντικού μέρους των Αλβανων και της μεγάλης πλειοψηφείας Αλβανοτσάμηδων κατα το διαστημα 1940-41.
Βέβαια ο παμπόνηρος Μουσολίνι δεν μπορούσε να ρίξει το φταίξιμο ούτε στον ιταλικό στρατό
ούτε και στην δικιά του επιλογή για επίθεση στην Ελλάδα οπότε έριξε όλο το φταίξιμο στους Σκιπεταρηδες.....
'''Η απάντηση του Μουσολίνι (22/11) σε επιστολή του Χίτλερ (20/11) αναφέρει μεταξύ των άλλων: Η αποτυχία των Ιταλών οφείλεται και στη λιποταξία των αλβανικών δυνάμεων, οι οποίες στασίασαν εναντίον των Ιταλών…”.
Με το τέλος του ελληνοϊταλικού πολέμου «αι Ιταλικαί στρατιωτικαί Αρχαί εδημοσίευσαν κατάλογον των εν Αλβανία ενταφιασθέντων εις στρατιωτικά νεκροταφεία (…)
οι Αλβανοί στρατιωτικοί και αξιωματικοί νεκροί ανέρχονται κατά την περίοδον εκείνην εις 294».
[Αλεξάνφρου Πωπ,Αυτή είναι η Αλβανία σελ 22]
