Η εποχή της συνθετικής ζωής

[Highlander]

Η Συνθετική Βιολογία αναπτύχθηκε εντυπωσιακά την τελευταία δεκαετία, με στόχο τη δημιουργία «συνθετικών» οργανισμών-μηχανών, οι οποίες θα είναι ικανές να παράγουν βιολογικά καύσιμα, φαρμακευτικές ουσίες, τροφές υψηλής διατροφικής αξίας. Πρόκειται για γενετικά τροποποιημένους και επανασχεδιασμένους μικροοργανισμούς ή φυτά που όταν δεν προορίζονται να παράγουν χρήσιμες για τον άνθρωπο βιοχημικές ουσίες, θα μπορούν να αφομοιώνουν διοξείδιο του άνθρακα και άλλες βλαπτικές ουσίες από το περιβάλλον.

Παρά τις έντονες ανησυχίες για την ασφάλεια αλλά και τα σοβαρά βιοηθικά ζητήματα που προκύπτουν, οι οικονομικοί επενδυτές προσελκύονται από τη μεγάλη -δυνητικά απεριόριστη!- αγορά της Συνθετικής Βιολογίας, αλλά και τη σχεδόν κατακόρυφη πτώση του κόστους της παραγωγής συνθετικών μορφών ζωής.

Με ιδιαίτερη ικανοποίηση οι «Μηχανές του Νου» φιλοξενούν, σήμερα, τον Αρη Πατρινό, έναν από τους μεγάλους πρωταγωνιστές της νέας τεχνοεπιστημονικής περιπέτειας, που αρκετοί ειδικοί την περιγράφουν ήδη ως «επανάσταση» στην ανθρώπινη ιστορία. Οι απόψεις του κορυφαίου Ελληνα επιστήμονα έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα, αφού θεωρείται ένας από τους πατέρες της... συνθετικής ζωής.

[Highlander]

• Ποιες, κατά τη γνώμη σας, είναι οι πιο σημαντικές εξελίξεις και οι πιο πρόσφατες επιτυχίες της Συνθετικής Βιολογίας;

Οι σημαντικότερες πρόοδοι και οι πιο αξιόλογες τεχνολογικές εξελίξεις στο πεδίο της Συνθετικής Βιολογίας, σε παγκόσμιο επίπεδο, στηρίζονται στα διαρκώς τελειοποιούμενα εργαλεία της Μοριακής Βιολογίας.

Για να αναφέρω μόνο μερικά από τα πιο πρόσφατα παραδείγματα: κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος επαναπρογραμματίζονται ώστε να μπορούν να αναγνωρίζουν επιλεκτικά τα καρκινικά κύτταρα και να τους επιτίθενται μόλις εμφανίζονται.

Εναλλακτικά, μπορούμε να επαναπρογραμματίζουμε κανονικά κύτταρα ώστε να αποκτούν ανοσοποιητικές ιδιότητες και να επιτίθενται στα καρκινικά κύτταρα.

Μια άλλη επιτυχία ήταν η δημιουργία εντελώς νέων ζευγών νουκλεοτιδικών βάσεων Χ και Ψ που όταν ενσωματωθούν εργαστηριακά στο DNA των βακτηριδίων αντικαθιστούν ένα ζευγάρι από τις τέσσερις γνωστές νουκλεοτιδικές βάσεις του DNA.

Ετσι τα βακτηρίδια αποκτούν τη γενετική ικανότητα να παράγουν έναν εντελώς νέο αγγελιοφόρο RNA που, με τη σειρά του, μεταφράζεται σε εντελώς νέες πρωτεΐνες.

Ενα πρόσφατο βιοτεχνολογικό επίτευγμα που μπορεί να οδηγήσει στη δημιουργία πρωτεϊνών με καινοφανείς βιολογικές ιδιότητες και λειτουργίες.

Επίσης, σημαντική πρόοδος έχει επιτευχθεί στο ερευνητικό πεδίο των μεταμοσχεύσεων σε ανθρώπους γενετικά τροποποιημένων βιολογικών οργάνων χοίρων.

Περισσότερο από το ένα τρίτο του γονιδιώματος του ζυμομύκητα (Saccharomyces cerevisiae), το οποίο περιέχει 6 χρωμοσώματα, έχει ήδη συντεθεί εργαστηριακά και τα συνθετικά χρωμοσώματα συμπεριφέρονται όπως ακριβώς και τα φυσικά μη συνθετικά χρωμοσώματα. Μια μεγάλη επιτυχία που ανοίγει πλέον τον δρόμο για τη δημιουργία συνθετικών ζυμομυκήτων με εντελώς νέες λειτουργίες.

Αξίζει, πάντως, να σημειωθεί ότι για όλες αυτές τις επιτυχίες αποφασιστικό ρόλο έχουν παίξει η εντυπωσιακή ανάπτυξη των βιοτεχνολογικών μας εργαλείων και μεθόδων, καθώς και η μείωση του κόστους για την παραγωγή μικρών αλλά και μεγαλύτερων «τεμαχίων» συνθετικού DNA.

[Highlander]

• Η Συνθετική Βιολογία έχει προοδεύσει αρκετά ώστε να μπορεί πλέον να δημιουργεί τεχνητές μορφές ζωής. Ομως, το ότι μπορούμε να το κάνουμε δεν σημαίνει αυτομάτως ότι αυτό είναι και ασφαλές. Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, τα σοβαρότερα προβλήματα που ενδέχεται να προκύψουν από την ελεύθερη δημιουργία και κυρίως από τη μαζική απελευθέρωση στο περιβάλλον συνθετικών μορφών ζωής;

Τα ηθικά-νομικά αλλά και τα, εν πολλοίς, άγνωστα κοινωνικά ζητήματα που εγείρονται από την πρόσφατη δυνατότητά μας να δημιουργούμε και κυρίως να απελευθερώνουμε στο περιβάλλον συνθετικές μορφές ζωής αποτελούν ήδη αντικείμενο σημαντικών μελετών και έντονου προβληματισμού τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο.

Η πραγματικότητα όμως είναι ότι παρά τις ραγδαίες εξελίξεις σε αυτόν τον τομέα, είμαστε ακόμη πολύ μακριά από το να μπορούμε να δημιουργούμε πολύπλοκους συνθετικούς οργανισμούς και ακόμη λιγότερο βέβαια συνθετικά ανθρώπινα πλάσματα.

Πάντως, ακόμη και ένας σχετικά απλός προκαρυωτικός συνθετικός οργανισμός, όπως π.χ. ένα μικρόβιο, θα μπορούσε να έχει ολέθριες επιπτώσεις τόσο στην υγεία των ανθρώπων και των ζώων όσο και στα αγροτικά ή και τα θαλάσσια οικοσυστήματα.

Είναι ωστόσο αρκετά ενθαρρυντικό ότι οι περισσότερες χώρες έχουν ήδη αναγνωρίσει αυτούς τους κινδύνους και επιδιώκουν, από κοινού, να καταλήξουν σε μια διεθνή συμφωνία ως προς τα κοινά αποδεκτά μέτρα που απαιτούνται ώστε να αποφευχθούν τέτοιες δυνητικές καταστροφές.

Μολονότι βρίσκονται ακόμη στο στάδιο της διαμόρφωσής τους, αυτά τα προστατευτικά μέτρα περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων: την εκπαίδευση ειδικών επιστημόνων που να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν και να αναφέρουν εγκαίρως τους πιθανούς κινδύνους, τη δημιουργία συστημάτων παρακολούθησης τα οποία θα παρέχουν τις κατάλληλες προειδοποιήσεις ή συναγερμούς όταν αυτό απαιτείται.

Τέλος, σχεδιάζονται διεθνείς συμφωνίες και ρητά διατυπωμένοι διακρατικοί περιορισμοί ως προς τις επιτρεπτές εφαρμογές της Συνθετικής Βιολογίας.

Οσον αφορά τις εφαρμογές της Συνθετικής Βιολογίας, ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί η σχετικά πρόσφατη νοοτροπία τού «Κάν’ το μόνος σου» (Do-it-yourself), για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της οποίας απαιτούνται επιπρόσθετη επιτήρηση και αυστηρότεροι διεθνείς έλεγχοι.

Πρόκειται για προβλήματα ασφάλειας που, τα τελευταία χρόνια, έχουν κυριαρχήσει στην επαγγελματική μου ζωή, καθώς και σε αυτήν αρκετών στενών συνεργατών μου.

[Highlander]

• Αφού σας ευχαριστήσω θερμά για αυτή την αποκλειστική συνέντευξη, σας θέτω ευθέως το ερώτημα: Εσάς προσωπικά σας ανησυχεί η προοπτική εφαρμογής μιας τόσο πρόσφατης τεχνολογίας στο ανθρώπινο είδος; Θεωρείτε ότι χρειάζεται από τώρα να θέσουμε κάποια όρια; Απαιτείται ή όχι ένα εντελώς νέο και πολύ πιο αυστηρό νομοθετικό πλαίσιο για την προστασία της ιδιαιτερότητας και της μοναδικότητας κάθε ανθρώπινου όντος;

Οπως σας ανέφερα παραπάνω, η δυνατότητα, σήμερα, δημιουργίας συνθετικών ανθρώπινων υπάρξεων ανήκει, για την ώρα, στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας.

Παρ’ όλα αυτά, αρχίζουμε από τώρα να «ξύνουμε αυτή την επιφάνεια» με τις νέες τεχνικές «μονταρίσματος γονιδιωμάτων», όπως είναι οι τεχνικές CRISPR της γενετικής μηχανικής.

Είμαι πεπεισμένος ότι πολύ σύντομα θα πρέπει να υπάρξει μια διεθνής συμφωνία σχετικά με κάποια απολύτως εύλογα και απαραβίαστα όρια ως προς τον βαθμό ή την ελευθερία «μονταρίσματος» του ανθρώπινου γονιδιώματος.

Αυτό προϋποθέτει την ανάπτυξη, άμεσα, των κατάλληλων μηχανισμών μελέτης και ελέγχου των πρωτοφανών ηθικών-νομικών προβλημάτων και των κοινωνικών επιπτώσεων από τις εφαρμογές της Συνθετικής Βιολογίας. Με στόχο πάντοτε τον έγκαιρο εντοπισμό και την αποτροπή των όποιων επικίνδυνων ή απαράδεκτων πρακτικών.

Η ανάγκη επομένως διεθνούς συναίνεσης γύρω από τις νέες βιοτεχνολογικές δυνατότητές μας είναι όχι μόνο αισθητή αλλά και επιτακτική: μια διεθνής συμφωνία η οποία όχι μόνο θα επιβεβαιώνει την αναγκαιότητα ύπαρξης κοινά συμφωνημένων κανόνων αλλά και θα μπορεί να επιβάλλει την τήρησή τους.

https://www.efsyn.gr/epistimi/mihanes-t ... tikis-zois