All about music

[κουλούρι Θεσσαλονίκης]

Οι Νότες στο Πεντάγραμμο

Οι νότες στο πεντάγραμμο αποτελούν τον τρόπο με τον οποίο γράφουμε δυτική μουσική. Αυτό το σύστημα μουσικής γραφής έχει καθιερωθεί εδώ και αιώνες και χρησιμοποιείται από πάρα πολλούς μουσικούς. Αρχικά πρέπει να καταλάβουμε ότι τα μουσικά σύμβολα από μόνα τους δεν μπορούν να γίνουν νότες αν δεν μπούνε πάνω στο πεντάγραμμο.
Για παράδειγμα αυτά εδώ τα σύμβολα από μόνα τους το μόνο που δηλώνουν είναι χρονική αξία, δηλαδή για πόση ώρα θα κρατήσει ο ήχος τους, και όχι κάποια νότα. Άρα εάν θελήσουμε να τα παίξουμε σε κάποιο μελωδικό όργανο (π.χ. πιάνο, κιθάρα) δεν θα μπορέσουμε.



Ας τα τοποθετήσουμε, λοιπόν, πάνω στο πεντάγραμμο για να μπορέσουμε να τα παίξουμε. Και πάλι, όμως, κάτι λείπει για να μπορέσουμε να αναγνωρίσουμε τις νότες. Λείπει το Κλειδί που θα βάλουμε στην αρχή του πενταγράμμου. Μόνο αυτό μπορεί να μας ξεκλειδώσει τις νότες. Δεν υπάρχει μόνο ένα κλειδί όμως! Κάθε φορά οι νότες αλλάζουν όνομα ανάλογα με το κλειδί που έχουμε χρησιμοποιήσει. Τα κλειδιά που χρησιμοποιούμε είναι του Σολ, του Φα και 3 διαφορετικά κλειδιά του Ντο. Το καθένα μπαίνει σε διαφορετική θέση. Το πρώτο που μαθαίνουμε στη μουσική είναι το Κλειδί του Σολ.



Πώς δουλεύει το Κλειδί του Σολ:

Το κλειδί, αυτό που κάνει, είναι να δίνει το όνομά του στη γραμμή από την οποία ξεκινάμε να το σχεδιάζουμε. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η γραμμή στην οποία ξεκινάει το κλειδί του Σολ παίρνει το όνομα του. Αρχικά πρέπει να μάθουμε και να θυμόμαστε σε ποια γραμμή μπαίνει το Κλειδί του Σολ. Το κλειδί του Σολ ξεκινάει πάντοτε από τη δεύτερη γραμμή του πενταγράμμου. Τις γραμμές του πενταγράμμου τις μετράμε πάντοτε ξεκινώντας από κάτω προς τα πάνω! Έτσι, η δεύτερη γραμμή στο πεντάγραμμο, πλέον, ονομάζεται ΣΟΛ. Όποια ρυθμική αξία και αν τοποθετήσουμε πάνω στη δεύτερη γραμμή θα έχει το όνομα ΣΟΛ.



Πώς μπορούμε να βρούμε τις υπόλοιπες νότες στο Πεντάγραμμο:

Οι νότες μπαίνουν πάνω στις γραμμές, αλλά και ανάμεσα σε αυτές. Ο χώρος ανάμεσα στις γραμμές ονομάζεται "διάστημα". Ο ευκολότερος τρόπος για να μάθουμε τις νότες είναι να απομνημονεύσουμε τα ονόματα αυτών που γράφονται στις γραμμές και τα ονόματα αυτών που γράφονται στα διαστήματα.

• Οι νότες στις γραμμές είναι οι εξής: ΜΙ-ΣΟΛ-ΣΙ-ΡΕ-ΦΑ

• Οι νότες στα διαστήματα είναι οι εξής: ΦΑ-ΛΑ-ΝΤΟ-ΜΙ

Αν και αυτός είναι ο πιο εύκολος τρόπος, αυτό δε σημαίνει ότι απομνημονεύοντας τις νότες έχουμε καταλάβει και το λόγο που έχουν πάρει τα συγκεκριμένα ονόματα. Επίσης, εάν κάποια στιγμή ξεχάσουμε ή δε θυμηθούμε σωστά τη σειρά τους είναι βέβαιο ότι θα κάνουμε λάθος.

Ας δούμε λοιπόν τον τρόπο για να βρίσκουμε πάντοτε τις νότες:

Όπως είπαμε, η δεύτερη γραμμή πήρε το όνομα της από το Κλειδί του Σολ. Άρα, όποτε υπάρχει κλειδί του Σολ αυτή θα ονομάζεται πάντοτε Σολ. Τι γίνεται με τις υπόλοιπες γραμμές και τα διαστήματα λοιπόν;

Οι νότες ακολουθούν πάντοτε την ίδια σειρά, όπως ακριβώς γίνεται με τα γράμματα ή τους αριθμούς. Η σειρά τους είναι η εξής:
όταν ανεβαίνουν: ΝΤΟ ΡΕ ΜΙ ΦΑ ΣΟΛ ΛΑ ΣΙ
όταν κατεβαίνουν: ΣΙ ΛΑ ΣΟΛ ΦΑ ΜΙ ΡΕ ΝΤΟ

Εφτά μόνο νότες δεν φτάνουν φυσικά για να περιγράψουν τους ήχους! Έτσι μόλις φτάσουμε την κορυφή ή στη βάση ξεκινάμε πάλι από την αρχή.

...ΝΤΟ ΡΕ ΜΙ ΦΑ ΣΟΛ ΛΑ ΣΙ - ΝΤΟ ΡΕ ΜΙ ΦΑ ΣΟΛ ΛΑ ΣΙ - ΝΤΟ ΡΕ ΜΙ ΦΑ ΣΟΛ ΛΑ ΣΙ....

...ΣΙ ΛΑ ΣΟΛ ΦΑ ΜΙ ΡΕ ΝΤΟ - ΣΙ ΛΑ ΣΟΛ ΦΑ ΜΙ ΡΕ ΝΤΟ - ΣΙ ΛΑ ΣΟΛ ΦΑ ΜΙ ΡΕ ΝΤΟ...





Εάν, λοιπόν, γνωρίζουμε μία και μόνο νότα, αφού τα ονόματά τους ακολουθούν πάντα την ίδια σειρά, θα είναι εύκολο να βρούμε και οποιαδήποτε άλλη νότα θέλουμε. Η νότα που έχουμε μάθει μέχρι στιγμής είναι η νότα Σολ στη δεύτερη γραμμή. Ανεβαίνοντας ή κατεβαίνοντας μπορούμε να βρούμε όλες τις υπόλοιπες νότες. Δεν ξεχνάμε, όμως,ότι πηγαίνουμε από γραμμή σε διάστημα και μετά πάλι σε γραμμή και πάλι σε διάστημα, αλλιώς θα κάνουμε λάθος στα ονόματα.


Δείτε το παρακάτω παράδειγμα:




Ας δούμε όλα τα ονόματα των φθόγγων (νότες) στο πεντάγραμμο:




Μουσικής Καμώματα

[Drexler]

Εξαιρετο δειγμα.

[κουλούρι Θεσσαλονίκης]

Μάθημα 1 - Θεωρία του Ήχου


Μουσική είναι η οργάνωση του ήχου από τον άνθρωπο και διαφοροποιείται από τους διάφορους ανοργάνωτους ήχους που αποκαλούνται θόρυβοι.





Ο ήχος είναι κύματα που παράγονται από μία πηγή, ταξιδεύουν σε ένα ελαστικό μέσο (π.χ. στον αέρα) και καταλήγουν σε έναν ακροατή.

Τα κύματα μεταφέρουν ενέργεια από ένα μέρος σε ένα άλλο.

Τα ηχητικά κύματα είναι διαμήκη. Δηλαδή τα μόρια του ελαστικού μέσου δονούνται παράλληλα με την διεύθυνση διάδοσης του κύματος. Το αποτέλεσμα είναι να έχουμε στο ελαστικό μέσο πυκνώματα και αραιώματα.



Ωστόσο, συνήθως απεικονίζουμε τα ηχητικά κύματα ως εγκάρσια (όπου τα μόρια του ελαστικού μέσου δονούνται κάθετα στην διεύθυνση διάδοσης του κύματος) για ευκολότερη απεικόνιση και καλύτερη κατανόηση.



ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΗΧΟΥ

1. Ταχύτητα: Συμβολίζεται με v (velocity) και μετριέται σε m/sec. Εξαρτάται από τη θερμοκρασία του αέρα. Στις περισσότερες περιπτώσεις υπολογίζεται σε 343,4 m/sec.

2. Συχνότητα: Συμβολίζεται με f (frequency) και μετριέται σε κύκλους ανά δευτερόλεπτο (Hz). Το ακουστικό φάσμα της ανθρώπινης ακοής είναι από 20 Hz έως 20.000 Hz. Οι συχνότητες κάτω από τα 20 Hz ονομάζονται υποηχητικές και άνω των 20.000 Hz υπερηχητικές.

3. Μήκος Κύματος: Είναι η απόσταση που χρειάζεται το ηχητικό κύμα για να διαγράψει έναν πλήρη κύκλο. Συμβολίζεται με λ και μετριέται σε μέτρα (m).

4. Πλάτος: Αναφέρεται στις αποκλίσεις της πίεσης από την μέση τιμή (ατμοσφαιρική πίεση). Μερικές φορές αναφέρεται λανθασμένα ως ένταση του ήχου. Μετριέται σε dB (decibel).

5. Φάση: Είναι η χρονική σχέση ανάμεσα σε δύο ηχητικά κύματα. Μετριέται σε μοίρες (º).

6. Άλλες: Ανάκλαση, Απορρόφηση, Διάδοση, Διάχυση, Διάθλαση, Περίθλαση.

Οι 3 πρώτες ιδιότητες του ήχου αλληλοεξαρτώνται και συνδέονται με τον τύπο:

v = f * λ


Επίσης:
Οι ήχοι διακρίνονται ανάλογα με την κυματομορφή τους σε απλούς και σύνθετους.
Αρμονικοί ονομάζονται οι συχνότητες που είναι ακέραια πολλαπλάσια της θεμελιώδους (2f, 3f κ.λ.π.) Η ημιτονοειδής κυματομορφή δεν έχει αρμονικούς.
Η ένταση του ήχου είναι υποκειμενικό μέγεθος και μετριέται σε phon.
Οι χαμηλές συχνότητες είναι πανκατευθυντικές, ενώ οι υψηλές έχουν μεγαλύτερη κατευθυντικότητα.

μάθημα 1ο

[κουλούρι Θεσσαλονίκης]

Μάθημα 2 - Αξίες I



Η μουσική λέγεται ότι αποτελείται από ρυθμό, μελωδία και αρμονία. Για να ξεκινήσουμε και να ορίσουμε το ρυθμό χρειαζόμαστε τις αξίες.

Η πιο βασική αξία στη μουσική είναι το τέταρτο (1/4):


Αν λοιπόν γράψουμε τέσσερα τέταρτα στη σειρά θα έχουμε τέσσερα ισόχρονα "τα":



Ο παλμός που σημειώνεται με μπλε χρώμα τυχαίνει στο συγκεκριμένο παράδειγμα να συμπίπτει με το ρυθμό. Ο παλμός της μουσικής είναι οι χρόνοι. Οι χρόνοι είναι πάντοτε ίσοι μεταξύ τους και η ταχύτητά τους καθορίζεται από τη ρυθμική αγωγή ή αλλιώς από το tempo του έργου. Τους χρόνους τους μετράμε είτε με το χέρι (με συγκεκριμένες κινήσεις) είτε με το πόδι (εάν παίζουμε κάποιο μουσικό όργανο).

Για να έχουμε ενδιαφέρον στο ρυθμό μας θα χρειαστούμε τουλάχιστον μία ακόμη αξία και ειδικά το όγδοο (1/8). Το όγδοο είναι το μισό του τέταρτου, επομένως τα δύο όγδοα θα ισούνται με ένα χρόνο. Συγκεκριμένα θα χρησιμοποιήσουμε τα δύο όγδοα μαζί ως εξής:



Μάλιστα αν τα γράψουμε σε τέσσερις χρόνους έχουμε οκτώ ισόχρονα "τι":


Τώρα λοιπόν που έχουμε δύο αξίες (το τέταρτο και το όγδοο) μπορούμε να κάνουμε και συνδυασμούς:


ή



Στα παραπάνω παραδείγματα μπορούμε εύκολα να αντιληφθούμε κάτι να επαναλαμβάνεται:



Η επανάληψη είναι το βασικότερο στοιχείο της μουσικής. Μας βοηθά στην κατανόηση της μουσικής. Ωστόσο οι πολλές επαναλήψεις τείνουν να κάνουν ένα μουσικό έργο βαρετό, ενώ αντιθέτως οι λίγες επαναλήψεις κάνουν ένα έργο δυσνόητο.
Συνήθως οι επαναλήψεις στη μουσική σχετίζονται με τη διανοητική ικανότητα του κοινού στο οποίο απευθύνεται το μουσικό έργο. Π.χ. τα παιδικά τραγούδια έχουν σύντομες μελωδίες που επαναλαμβάνονται πολλές φορές, ενώ η κλασική μουσική του 19ου και 20ου αιώνα έχει πολύ μεγάλες μελωδικές φράσεις με σχετικά λίγες επαναλήψεις.



μάθημα 2ο

[κουλούρι Θεσσαλονίκης]

Μάθημα 3 - Αξίες II, Πεντάγραμμο, Κλειδί του Σολ


Στο προηγούμενο άρθρο είδαμε ότι μπορούμε να ομαδοποιήσουμε τις ρυθμικές φράσεις όπως αυτές επαναλαμβάνονται σε ένα απλό ρυθμικό σχήμα.

Κανονικά στη μουσική υπάρχει σε ένα άλλο επίπεδο μία ακόμη ομαδοποίηση, αυτή των χρόνων, με τη χρήση των μουσικών μέτρων. [Μία πρωταρχική έννοια των μουσικών μέτρων πρωτοεμφανίστηκε τον 12ο αιώνα στη μουσική σχολή της Notre Dame με την εισαγωγή των ρυθμικών τρόπων.] Τα μέτρα χωρίζονται στο πεντάγραμμο με κάθετες γραμμές που ονομάζονται διαστολές, ενώ στο τέλος κάθε μουσικού έργου γράφεται διπλή διαστολή.

Μάλιστα το κάθε μέτρο χωράει συγκεκριμένο αριθμό χρόνων που ορίζεται από ένα κλάσμα που γράφεται στην αρχή κάθε μουσικού έργου. Ο αριθμητής μας δείχνει πόσους χρόνους θα έχουμε σε κάθε μέτρο και ο παρανομαστής μας δείχνει ποια αξία θα ισούται με ένα χρόνο (π.χ. 2/4 = 2 τα, 3/8 = 3 τι κοκ.).




Για να γράψουμε όμως μία μελωδία χρειαζόμαστε το πεντάγραμμο. Το πεντάγραμμο είναι ένα σύστημα που αποτελείται από πέντε γραμμές τις οποίες μετράμε από κάτω προς τα πάνω. Αυτές οι γραμμές δημιουργούν μεταξύ τους τέσσερα διαστήματα (κενά) τα οποία επίσης μετράμε από κάτω προς τα πάνω.

Επάνω στις γραμμές ή ανάμεσά τους (στα διαστήματα) γράφουμε τις νότες. Για να ξεκλειδώσουμε τα ονόματα από τις νότες χρησιμοποιούμε το κλειδί. Το κλειδί του Σολ της 2ης γραμμής ορίζει ότι η νότα που θα γράφεται στη 2η γραμμή θα ονομάζεται Σολ.


Στο παρακάτω παράδειγμα συνοψίζουμε όλα τα παραπάνω σε ένα ρυθμό σε 2/4 στη νότα Σολ:



Και πάλι βέβαια μπορούμε να δημιουργήσουμε επαναλαμβανόμενα ρυθμικά σχήματα που ξεπερνούν το όριο του μέτρου. Σε 2/4:


Σε 3/4:


Και σε 4/4:



μάθημα 3ο

[κουλούρι Θεσσαλονίκης]

Μάθημα 4 - Αλαλί (Σολ - Μι)


Ξεκινώντας να μάθουμε τις νότες θα χρησιμοποιήσουμε το τραγούδι «Αλαλί» που κινείται σε δύο νότες, τη Σολ και τη Μι.



Το τραγούδι έχει έναν αρκετά απλό ρυθμό σε 2/4 με τέταρτα και όγδοα. Ο ρυθμός είναι: τιτι τα | τιτι τα | τιτι τιτι | τιτι τα.

Οι νότες: Σολ Σολ Μι | Σολ Σολ Μι | Σολ Σολ Μι Μι | Σολ Σολ Μι.

Η δομή είναι επίσης αρκετά απλή. Το μοτίβο [μοτίβο = μικρό τμήμα που επαναλαμβάνεται] «Σολ Σολ Μι» επαναλαμβάνεται 4 φορές και την 3η φορά είναι ελαφρώς παραλλαγμένο σε «Σολ Σολ Μι Μι».

Η απόσταση από το Σολ στο Μι λέγεται διάστημα 3ης μικρό.

Στην ιστοσελίδα http://virtualpiano.net/ μπορείτε κι εσείς να δοκιμάσετε να παίξετε το συγκεκριμένο τραγούδι. Για να χρησιμοποιήσετε το πληκτρολόγιο του Η/Υ σας αντί του ποντικιού πατήστε στο “Menu” και επιλέξτε “Key Assist On” ώστε να εμφανιστούν στην οθόνη τα γράμματα που αντιστοιχούν στις νότες. Στο Σολ αντιστοιχεί το “o” και στο Μι το “u”.

μάθημα 4ο

[κουλούρι Θεσσαλονίκης]

Μάθημα 5 - Κούκο έλα εδώ (Λα)


Αφού μάθαμε τις νότες Σολ και Μι προχωράμε στη νότα Λα με το τραγούδι «Κούκο έλα εδώ»




Το τραγούδι είναι σε μέτρο 4/4.

Η δομή είναι ελαφρώς πιο σύνθετη από το προηγούμενο μάθημα. Συναντάμε δύο διαφορετικές μουσικές φράσεις: το α: «Σολ Μι Σολ Σολ Μι» και το β: «Σολ Σολ Λα Λα Σολ Μι» όπου το β περικλείεται μέσα στο α. Ξεκινάμε δηλαδή και τελειώνουμε με το α. Αυτό μας δείχνει γενικότερα μία δομή του τύπου ΑΒΒΑ που ονομάζεται τριμερής μορφή. Είναι μία παραλλαγή της βασικής τριμερούς μορφής του ABA.

Η απόσταση από το Σολ στο Λα λέγεται διάστημα 2ας μεγάλο, ενώ η απόσταση από το Μι στο Λα είναι διάστημα 4ης καθαρό.

Στην ιστοσελίδα http://virtualpiano.net/ μπορείτε κι εσείς να δοκιμάσετε να παίξετε το συγκεκριμένο τραγούδι. Για να χρησιμοποιήσετε το πληκτρολόγιο του Η/Υ σας αντί του ποντικιού πατήστε στο “Menu” και επιλέξτε “Key Assist On” ώστε να εμφανιστούν στην οθόνη τα γράμματα που αντιστοιχούν στις νότες. Στο Μι αντιστοιχεί το “u”, στο Σολ το “o” και στο Λα το “p”.

μάθημα 5ο

[κουλούρι Θεσσαλονίκης]

Μάθημα 6 - Σαλιγκάρι (Ντο)




Στο 6ο μάθημα θα μάθουμε το μισό, τις παύσεις του τετάρτου και του ογδόου, τη νότα Ντο, την κορώνα και τη σύζευξη διαρκείας.




Το τραγούδι είναι σε μέτρο 2/4. Ξεκινά με ένα απλό θέμα (α) στις νότες Σολ και Μι με τέταρτα και όγδοα το οποίο επαναλαμβάνεται άλλη μία φορά και καταλήγει με μία κορώνα στο μέτρο 8. Η κορώνα προσθέτει 1,5 χρόνο στη διάρκεια της νότας.

Έπειτα από μία παύση τετάρτου και ογδόου στο μέτρο 9 ακολουθεί ένα μεταβατικό θέμα (β) που ξεκινά από τη νότα Ντο. Το Ντο γράφεται στην πρώτη βοηθητική γραμμή κάτω από το πεντάγραμμο [Οι βοηθητικές γραμμές είναι μικρές γραμμές πάνω ή κάτω από το πεντάγραμμο που χρησιμοποιούνται για να γράψουμε νότες ψηλότερες ή χαμηλότερες από την έκταση του πενταγράμμου].

Στη συνέχεια περνάμε σε ένα τρίτο θέμα (γ) που επαναλαμβάνεται επίσης δύο φορές για να καταλήξουμε στην ουρά (coda) και το κομμάτι τελειώνει με δύο μισά ενωμένα με σύζευξη διαρκείας. Το μισό είναι οι νότες στα μέτρα 24 και 25 και κρατάει 2 χρόνους. Το λέμε «τα-α». Η σύζευξη διαρκείας είναι μία καμπύλη γραμμή που ενώνει τις διάρκειες από δύο ή περισσότερες ίδιες νότες. Συνεπώς στα μέτρα 24 και 25 θα έχουμε ουσιαστικά μία νότα που κρατά 4 χρόνους, δηλαδή «τα-α-α-α».

Δοκιμάστε κι εσείς στην ιστοσελίδα http://virtualpiano.net/. Η νότα Ντο είναι στο γράμμα “t”.

μάθημα 6ο

[κουλούρι Θεσσαλονίκης]

Μάθημα 7 - Mary had a little lamb (Ρε)


Το 7ο μάθημα αφορά την εκμάθηση των παρεστιγμένων (τέταρτο και μισό), την παύση τετάρτου και τη νότα Ρε. Θα εξετάσουμε το παιδικό τραγούδι “Mary had a little lamb”.

Το τραγούδι είναι σε μέτρο 4/4 και είναι στη μορφή ερώτησης – απάντησης. Η πρώτη μουσική φράση κάνει μία ερώτηση η οποία απαντάται στα επόμενα τέσσερα μέτρα.

Ξεκινά με τέταρτο παρεστιγμένο και όγδοο [Παρεστιγμένες λέγονται οι αξίες που φέρουν μία τελεία δεξιά τους. Η τελεία προσθέτει στη νότα το μισό της αξίας της]. Αυτές τις δύο αξίες θα πρέπει να τις αντιληφθούμε ως ένα όπου το τέταρτο θα διαρκεί 1,5 χρόνο και το όγδοο θα συμπληρώνει το 2ο μισό του 2ου χρόνου. Είναι όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα:


Η νότα Ρε γράφεται ακριβώς κάτω από την πρώτη γραμμή του πενταγράμμου και είναι η δεύτερη νότα που συναντάμε στο τραγούδι.

Στο τέλος του δευτέρου μέτρου συναντάμε την παύση τετάρτου ενώ η τελευταία αξία είναι ένα μισό παρεστιγμένο.



Εάν τοποθετήσουμε στη σειρά όλες τις νότες που έχουμε μάθει μέχρι στιγμής δημιουργείται η λεγόμενη μείζονα πεντατονική κλίμακα του Ντο. Οι πεντατονικές κλίμακες χρησιμοποιήθηκαν από την αρχαιότητα από τους περισσότερους λαούς της Γης και χρησιμοποιούνται ακόμη έως σήμερα. Η μείζονα πεντατονική κλίμακα έχει τη διαστηματική δομή 2ας μεγάλο-2ας μεγάλο-3ης μικρό-2ας μεγάλο-3ης μικρό. Εάν παίξουμε τα μαύρα πλήκτρα σε ένα πιάνο ακούγεται επίσης μία πεντατονική κλίμακα. Το άκουσμα μας θυμίζει συνήθως ασιατική μουσική.



Δοκιμάστε κι εσείς στην ιστοσελίδα http://virtualpiano.net/. Η νότα Ρε είναι στο γράμμα “y”.
μάθημα 7ο