Οι απόψεις της Σχολής της Φρανκφούρτης για τη μαζική κουλτούρα.

Κινηματογράφος (κριτικές και προτάσεις), θέατρο, ερμηνεία, χορός, τραγούδι, τηλεόραση, ραδιόφωνο κ.ά.
Άβαταρ μέλους
AlienWay
Δημοσιεύσεις: 22707
Εγγραφή: 08 Οκτ 2019, 13:15
Phorum.gr user: AlienWay

Οι απόψεις της Σχολής της Φρανκφούρτης για τη μαζική κουλτούρα.

Μη αναγνωσμένη δημοσίευση από AlienWay » 21 Μαρ 2023, 21:25

Η Σχολή της Φρανκφούρτης και η Μαζική κουλτούρα
Από Νεφέλη Μαριάμ Πιτσή


www.maxmag.gr

Εικόνα

Η Σχολή της Φρανκφούρτης και το Ινστιτούτο Κοινωνικής Έρευνας

Ως φιλοσοφικό ρεύμα, η Σχολή της Φρανκφούρτης κάνει την εμφάνισή της στη Γερμανία, στη διάρκεια του Μεσοπολέμου και της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης (1918- 1933). Παράλληλα, η ύπαρξη της συνδέεται άμεσα με την ίδρυση του πρώτου μαρξιστικού ερευνητικού κέντρου στο Πανεπιστήμιο Goethe της Φρανκφούρτης. Το Ινστιτούτο Κοινωνικής Έρευνας, που ιδρύεται το 1923, αποτελεί τον επίσημο όρο, που προσδιορίζει το εγχείρημα της διεπιστημονικής ένταξης διαφόρων κοινωνικών επιστημών, κάτω από τη φιλοσοφική παράδοση της Σχολής της Φρανκφούρτης .

Κύριοι εκπρόσωποι του ρεύματος υπήρξαν διανοούμενοι, ακαδημαϊκοί και πολιτικοί φιλόσοφοι, που συνεργάστηκαν με στόχο την ίδρυση μιας σχολής κοινωνικής θεωρίας και κριτικής φιλοσοφίας, που να αντιτάσσεται στα υπαρκτά πολιτικά και οικονομικά δεδομένα της εποχής. Μεταξύ αυτών, ως βασικότεροι, θεωρούνται οι Max Horkheimer, Theodor W. Adorno, Herbert Marcuse, Erich Fromm, Leo Löwenthal και Friedrich Pollock.

Ιστορικά, οι συνεχείς, πολιτικές αναταραχές των μεσοπολεμικών χρόνων συνετέλεσαν στην ανάπτυξη της κριτικής θεωρητικής φιλοσοφίας της Σχολής της Φρανκφούρτης. Οι μελετητές επηρεάστηκαν ιδιαίτερα από την αποτυχημένη Γερμανική Επανάσταση των Κομμουνιστών του 1918-1919 και από την άνοδο του Ναζισμού (1933). Για να εξηγήσουν τα φαινόμενα της εποχής, οι φιλόσοφοι της Φρανκφούρτης εφάρμοσαν κριτική επιλογή της μαρξιστικής φιλοσοφίας προκειμένου να ερμηνεύσουν, να φωτίσουν και να εξηγήσουν την προέλευση και τις αιτίες της κοινωνικοοικονομικής πολιτικής στην Ευρώπη του 20ου αιώνα.

Ωστόσο, μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, η πολιτική βία και η αντιδιανοητική απειλή αυξάνονται, υποχρεώνοντας τους ιδρυτές να απομακρύνουν το Ινστιτούτο Κοινωνικής Έρευνας από τη ναζιστική Γερμανία. Έτσι, το Ινστιτούτο μετακομίζει στη Γενεύη και μετά στη Νέα Υόρκη, το 1935, όπου η Σχολή εντάσσεται στο Πανεπιστήμιο της Κολούμπια. Στην συνέχεια, η ριζοσπαστική της κριτική θεωρία διαχέεται σε ολόκληρο το δυτικό κόσμο, ασκώντας σημαντική επιρροή στους απανταχού φιλοσόφους και διανοούμενους.
Η κριτική για τη μαζική κουλτούρα

Η ανάπτυξη της κριτικής θεωρίας και έρευνας για τη μαζική κουλτούρα χρονολογείται λίγο μετά την στιγμή άφιξης των φιλοσόφων στην Αμερική. Στο σημείο αυτό, οι αυτοεξόριστοι διανοητές γίνονται μάρτυρες της άνθισης και ωρίμανσης της μαζικής κουλτούρας και της βιομηχανίας της ψυχαγωγίας, που πραγματώνεται στη διάρκεια της δεκαετίας 1930- 1940. Η παρατήρηση της γιγάντωσης της τεχνολογίας και των μέσων ενημέρωσης, σε συνδυασμό με την πρότερη εμπειρία της εκμετάλλευσης και χειραγώγησης της κουλτούρας από το ναζιστικό καθεστώς, διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην απόφαση των στοχαστών να καταπιαστούν με το φαινόμενο της μαζικής κουλτούρας.

Στόχος των φιλοσόφων δεν αποτελεί η ακαδημαϊκή γνώση, αλλά η εξέταση του φαινομένου από μια κριτική σκοπιά. Εστιάζοντας το ενδιαφέρον τους στον άνθρωπο ως υποκείμενο και ως δέκτη, οι φιλόσοφοι της Σχολής επιχειρούν να εξετάσουν και να αποκαλύψουν τον τρόπο με τον οποίο η βιομηχανία της κουλτούρας επιδρά στο άτομο, μεταβιβάζοντάς του ιδέες, υποσκάπτοντας την ιδιωτικότητα της προσωπικής ύπαρξης και εξουσιάζοντας, τελικά, τον ελεύθερο χρόνο του.
Γένεση και χαρακτηριστικά της μαζικής κουλτούρας

Η σταδιακή ανάδυση της μαζικής κουλτούρας χρονολογείται στα τέλη του 19ου και στην αφετηρία του 20ου αιώνα, όπου το καπιταλιστικό σύστημα διανύει μια περίοδο κρίσης και μετασχηματισμού. Η ανάγκη διατήρησης της κατεστημένης πραγματικότητας, ωθεί τις κυρίαρχες τάξεις στην αναζήτηση μέσων, που να επιτρέπουν την σταθεροποίηση των πραγμάτων. Μέσα σε αυτές τις εξελίξεις, η σημαντική τεχνολογική άνοδος, που εξυπηρετεί τα οικονομικά συμφέροντα του βιομηχανικού δυτικού κόσμου, προσφέρεται ως ευκαιρία για τον έλεγχο των ατομικών συνειδήσεων.

Η ήδη αναπτυγμένη μαζική παραγωγή και βιομηχανία της εποχής, καταφέρνει να ανθίσει και στον τομέα της κουλτούρας, τα εμπορεύματα της οποίας επιβάλλονται στην κοινωνία μέσω των διαφημίσεων και της ανάδειξης αισθητικών προτύπων. Η μαζική κουλτούρα, που παίρνει σταδιακά τις διαστάσεις της γιγαντιαίας βιομηχανίας του θεάματος, απωλύει τα κριτήρια της αισθητικής και του ωραίου και παραγκωνίζει τα στοιχεία της ανώτερης τέχνης και της λαϊκής κουλτούρας, εξυπηρετώντας, αποκλειστικά τα οικονομικά συμφέροντα του κεφαλαιοκρατικού συστήματος.

Σύμφωνα με τους φιλοσόφους της Σχολής, ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της μαζικής κουλτούρας είναι η τυποποίηση, δηλαδή η διαδικασία επανάληψης ίδιων θεμάτων μοτίβων και τεχνικών. Μέσα από τη διασκευή και αναβίωση έργων τέχνης, η τυποποίηση παρουσιάζεται ως μια ψευδής πρωτοτυπία και ένας επιφανειακός νεωτερισμός, χρησιμοποιώντας ως διακριτικό στοιχείο της την τεχνολογία και τα προηγμένα μουσικά και κινηματογραφικά εφέ.

Συμπληρωματικά, ένα ακόμα στοιχείο της μαζικής κουλτούρας είναι το γεγονός της ταύτισης της με το υπάρχον. Πιο συγκεκριμένα, τα προϊόντα της αυθεντικής κουλτούρας βρίσκονται σε διαλεκτική θέση με την κοινωνικά καθορισμένη τάξη πραγμάτων, εμπεριέχοντας, παράλληλα, στοιχεία κατάφασης και άρνησης της κοινωνικής δομής και λειτουργώντας ως μια τάση για τη δυνητική υπέρβαση του κατεστημένου. Στον αντίποδα, η μαζική κουλτούρα, απλώς, αναπαράγει την κυρίαρχη δομή και επιβεβαιώνει τα συμπτώματα της εκμετάλλευσης και της ατομικής αδυναμίας. Με λίγα λόγια, η μαζική κουλτούρα συντελεί στην επικύρωση της υπάρχουσας κοινωνικής ιεραρχίας.
Οι επιπτώσεις της μαζικής κουλτούρας: Το ζήτημα του ελεύθερου χρόνου

Σύμφωνα με τον Χορκχάιμερ, η τέχνη είναι συνδεδεμένη με το αισθητικό συναίσθημα, το οποίο υπάρχει ανεξάρτητα από τις κοινωνικές αξίες και πεποιθήσεις και αναπτύσσεται στην ιδιωτική περιοχή του εκάστοτε ατόμου. Κατά τον τρόπο αυτό, η τέχνη υπόκειται στην κρίση του υποκειμένου και εμφανίζεται ως ζήτημα προσωπικό. Μέσω της μαζικής κουλτούρας, το σύστημα προσπαθεί να εδραιώσει μια διαφορετική αξιολογική αρχή, σύμφωνα με την οποία η αισθητική αποτελεί κομμάτι της οργανωμένης κοινωνικής εμπειρίας, που ελέγχεται από πάνω προς τα κάτω. Η επιβολή της μαζικής κουλτούρας, είναι, κατά συνέπεια, μια τακτική, που χρησιμεύει στον έλεγχο της αισθητικής και της δραστηριότητας των ατόμων, στις εκτός εργασίας ώρες, δηλαδή, κατά τη διάρκεια του ελεύθερου χρόνου.

Οι φιλόσοφοι της Σχολής εντοπίζουν ότι, στις σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες, η αξία του ελεύθερου χρόνου, κατά τον οποίο το άτομο βρίσκεται εκτός εργασιακού χώρου, μειώνεται δραματικά. Το καταφύγιο του ελεύθερου χρόνου καταλαμβάνεται, πλέον, από τη μαζική κουλτούρα, η οποία, προσφέροντας διασκέδαση στο ευρύ κοινό, αδρανοποιεί την σκέψη και την κριτική του ατόμου, το οποίο εφησυχάζεται και αποβάλλει τυχόν συναισθήματα οργής και αγανάκτησης, που γεννιούνται μετά από την πολύωρη και εξαντλητική δουλειά.

Πιο αναλυτικά, οι ώρες εκτός δουλειάς αποτελούν, πλέον, ώρες ανανέωσης και προετοιμασίας για τη δουλειά ή μια κοινοτοπία από επαναλαμβανόμενες ενέργειες, που προσφέρονται ως μια χειραγωγημένη, από το σύστημα, εναλλακτική. Οι ασχολίες που τείνουν να γεμίζουν τον ελεύθερο χρόνο και αποτελούν τα κατεξοχήν προϊόντα της μαζικής κουλτούρας είναι το ραδιόφωνο, η τηλεόραση, οι ελαφριές κινηματογραφικές ταινίες και άλλες δραστηριότητες εμπορευματοποιημένου χαρακτήρα, που προβάλλουν και προωθούν πρότυπα ευημερίας, ενισχύοντας την ιδεολογία της κατανάλωσης και τη λατρεία του αντικειμένου.
Το ζήτημα της αποδοχής της μαζικής κουλτούρας: Στοιχεία από το έργο των φιλοσόφων

Η μαζική κουλτούρα δεν αποτελεί τίποτα παραπάνω από την έτοιμη και εύκολη λύση, που επινοήθηκε για την ενίσχυση του συστήματος και της κοινωνικής αποξένωσης, που, ως φαινόμενο, παρατηρείται στις σύγχρονες «κοινωνίες της αφθονίας». Παρ’ όλα αυτά, οι φιλόσοφοι της Σχολής αναγνωρίζουν στην αναπτυσσόμενη βιομηχανία της αγοράς και της ψυχαγωγίας, την αποτελεσματικότητα χειρισμού των ατόμων- δεκτών, οι συνειδήσεις των οποίων κατευθύνονται από τα συμφέροντα του οικονομικού κατεστημένου.

Αναφορικά με τη μαζική κουλτούρα και την αποδοχή της από τα άτομα, ο Μαρκούζε, αρνείται την ύπαρξη της ατομικής και πνευματικής ανεξαρτησίας μέσα στην σύγχρονη κοινωνική δομή των καπιταλιστικών συστημάτων, καταλήγοντας στο ότι «Η πλειοψηφία των ανθρώπων έχει μια αρκετά μεγάλη ελευθερία να αγοράζει και να πουλάει, να ψάχνει και να διαλέγει μια εργασία. Οι άνθρωποι μπορούν να εκφράζουν τη γνώμη τους και να κινούνται ελεύθερα, αλλά οι γνώμες τους δεν υπερβαίνουν ποτέ το κατεστημένο κοινωνικό σύστημα που καθορίζει τις ανάγκες τους, τις επιλογές τους και τα φρονήματά τους.»

Επιπλέον, όπως υποστηρίζουν οι φιλόσοφοι, η ίδια η στάση εύνοιας του κοινού, απέναντι στα προϊόντα της μαζικής κουλτούρας δεν αποτελεί μια απλή συγκατάβαση, αλλά ένα αναπόσπαστο κομμάτι του μηχανισμού. Η σιωπηρή αποδοχή του κοινού, που επιδοκιμάζει τα εν λόγω προϊόντα, είναι, εξίσου, καθοδηγούμενη από το σύστημα και τα μονοπώλια της βιομηχανίας του θεάματος. Η μαζική κουλτούρα κατασκευάζει και επιβάλλει την κοινωνική προτίμηση, προς ένα συγκεκριμένο εμπόρευμα, προωθώντας το και διατυπώνοντας εγγυήσεις στο κοινό για μια ευτυχισμένη υλιστική ζωή.

«Ακριβώς όπως οι υποδουλωμένοι άνθρωποι έπαιρναν την ηθική που τους επιβαλλόταν πολύ πιο σοβαρά απ’ ό,τι οι ίδιοι οι αφέντες τους, έτσι και οι εξαπατημένες μάζες καταλαμβάνονται σήμερα από το μύθο της επιτυχίας περισσότερο απ΄ό,τι οι ίδιο οι επιτυχημένοι. Οι μάζες ποθούν αυτό που έχουν οι επιτυχημένοι και επιμένουν να υιοθετούν την ιδεολογία που τις σκλαβώνει.» εξηγούν οι Αντόρνο και Χορκχάιμερ αναφορικά με τη μαζική κουλτούρα, εντοπίζοντας τη ρητορική της βιομηχανίας προς τις μάζες των καταναλωτών.

Πράγματι, η μαζική κουλτούρα, μέσα από την ελαφρότητα της, υπόσχεται μια εύκολη και ευτυχισμένη ζωή στην πλατιά μάζα των καταναλωτών, που αρέσκονται στην πεποίθηση ότι η υλική ευημερία και η υιοθέτηση κοινωνικών προτύπων και κανόνων συμπεριφοράς δύναται να μεταβάλλει ριζικά τις συνθήκες αθλιότητας μιας απομονωμένης ζωής. Πόσο αληθεύει, όμως, αυτός ο ισχυρισμός;

Η απάντηση που δίνουν οι Αντόρνο και Χορκχάιμερ είναι αρνητική. «Η βιομηχανία της κουλτούρας κοροϊδεύει τους καταναλωτές μ’ αυτό που συνεχώς τους υπόσχεται.» Στην συνέχεια, υποστηρίζουν ότι «Η ιδέα της πλήρους εκμετάλλευσης των διαθέσιμων τεχνικών δυνατοτήτων για μια μαζική κατανάλωση των αισθητικών αγαθών είναι μέρος του οικονομικού συστήματος, που αρνείται να χρησιμοποιήσει τους διαθέσιμους πόρους για να εξαφανίσει την πείνα από το πρόσωπο της γης.»
Επίλογος για την αντίσταση στη μαζική κουλτούρα

Για την πλειονότητα των φιλοσόφων της Σχολής, οι λύσεις που θα οδηγούσαν στην εγκατάλειψη της μαζικής κουλτούρας είναι πολλές και πιθανές. Χαρακτηριστικές είναι οι απόψεις του Μαρκούζε για τον επαναπροσδιορισμό της κουλτούρας, όπου και εντοπίζει την φαινομενική ορθολογικότητα του συστήματος, που χρησιμοποιεί την τεχνολογία προς όφελος στρατιωτικών και πολιτικών συγκρούσεων και όχι για την κοινωνική πρόοδο.

Παρόμοιες απόψεις διατυπώνονται και από τους υπόλοιπους διανοητές, καταλήγοντας πότε στην επανεξέταση του εκπαιδευτικού συστήματος και πότε στην πλήρη και εκ του βάθους ανατροπή της κατεστημένης κοινωνικής δομής, ως πιθανές λύσεις στο φαινόμενο της μαζικής κουλτούρας. Το ζήτημα, πάντως, είναι, τόσο κοινωνικό, όσο, και ατομικό. Σύμφωνα με τους ισχυρισμούς του Χορκχάιμερ «Οι μάζες, ακόμη κι εκείνες των φασιστικών χωρών, γνωρίζουν την αλήθεια και αποστρέφονται το ψέμα…»

Τέλος, σχετικά με την επικαιρότητα της μαζικής κουλτούρας και τους μηχανισμούς αντίστασης, ο Χορκχάιμερ επιβεβαιώνει ότι «Υπάρχουν εποχές όπου η πίστη στο μέλλον της ανθρωπότητας μπορεί να κρατηθεί ζωντανή μόνο μέσω της απόλυτης αντίστασης στις κυρίαρχες απαντήσεις των ανθρώπων. Τέτοια εποχή είναι και η δική μας.»
Ζούμε σε μια οικονομία.

Άβαταρ μέλους
AlienWay
Δημοσιεύσεις: 22707
Εγγραφή: 08 Οκτ 2019, 13:15
Phorum.gr user: AlienWay

Re: Οι απόψεις της Σχολής της Φρανκφούρτης για τη μαζική κουλτούρα.

Μη αναγνωσμένη δημοσίευση από AlienWay » 22 Μαρ 2023, 19:17

Δεν έχουν άδικο.
Ζούμε σε μια οικονομία.

Απάντηση


  • Παραπλήσια Θέματα
    Απαντήσεις
    Προβολές
    Τελευταία δημοσίευση

Επιστροφή στο “7η τέχνη και Ηλ. ΜΜΕ”

Phorum.com.gr : Αποποίηση Ευθυνών