Ο νόμος για την πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους

[Sol]

Ο νόμος για την πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους

[...]

Είναι αναμφισβήτητο το γεγονός ότι με την ανάπτυξη της επιστημονικοτεχνικής επανάστασης και των παραγωγικών δυνάμεων στην καπιταλιστική κοινωνία το μερίδιο του σταθερού κεφαλαίου αυξάνεται.

Αυτό αναπόφευκτα οδηγεί στην αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου, δηλαδή της σχέσης του σταθερού προς το μεταβλητό κεφάλαιο. Αυτή η αύξηση συνεπώς οδηγεί και στην τάση για πτώση του ποσοστού κέρδους.

Το γεγονός αυτό έχει επισημανθεί από τους αστούς οικονομολόγους, πράγμα που ανησύχησε πάρα πολύ τους εκπροσώπους της αστικής Πολιτικής Οικονομίας.

Η κλασική Πολιτική Οικονομία δεν μπόρεσε να εξηγήσει την πτώση του ποσοστού κέρδους, γιατί οι εκπρόσωποί της δεν τηρούσαν την απαραίτητη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο σταθερό και το μεταβλητό κεφάλαιο, δεν καταλάβαιναν τη σημασία των αλλαγών στην οργανική σύνθεση του κεφαλαίου και δεν έβλεπαν τις διαφορές ανάμεσα στο κέρδος και στην υπεραξία.

Κάθε χωριστός επιχειρηματίας, αντικαθιστώντας ολοένα και περισσότερο τους εργάτες με μηχανές, κάνει φτηνότερη την παραγωγή, πλαταίνει την πώληση των εμπορευμάτων του και πετυχαίνει υπερκέρδη για τον εαυτό του.

Οταν, όμως, οι τεχνικές επιτεύξεις των χωριστών επιχειρήσεων διαδίδονται πλατιά, ανεβαίνει η οργανική σύνθεση του κεφαλαίου (σταθερό /μεταβλητό) στις περισσότερες επιχειρήσεις, πράγμα που οδηγεί στη μείωση του γενικού ποσοστού του κέρδους.

Προς την ίδια κατεύθυνση, δρα και η πιο γρήγορη αύξηση του παγίου κεφαλαίου, σε σύγκριση με το κυκλοφοριακό, γεγονός που οδηγεί στην επιβράδυνση της κυκλοφορίας όλου του κεφαλαίου.

Οι καπιταλιστές, ανεβάζοντας την τεχνική, επιδιώκουν να βγάλουν όσο το δυνατόν περισσότερα κέρδη, το αποτέλεσμα, όμως, αυτών των προσπαθειών τους είναι κάτι που κανένας δεν το θέλει - η μείωση του ποσοστού του κέρδους.

«Το μέσο - απεριόριστη ανάπτυξη των κοινωνικών παραγωγικών δυνάμεων της εργασίας - γράφει ο Κ. Μαρξ - έρχεται σε διαρκή σύγκρουση με τον περιορισμένο σκοπό της αξιοποίησης του υπάρχοντος κεφαλαίου»1.

Ας δούμε ένα παράδειγμα:

SpoilerShow

Αν θεωρήσουμε ότι ο βαθμός εκμετάλλευσης είναι 100%, δηλαδή ο καπιταλιστής καρπώνεται υπεραξία όση και το μεταβλητό κεφάλαιο, με αυξανόμενη την οργανική σύνθεση του κεφαλαίου, το ποσοστό του κέρδους θα εκφράζεται με τα ακόλουθα μεγέθη:

Αν το σταθερό κεφάλαιο, σ = 50
και το μεταβλητό κεφάλαιο, μ = 100,
τότε το ποσοστό κέρδους, Κ`= υ/σ+ μ.100%,
δηλαδή η υπεραξία προς το σύνολο του κεφαλαίου, σταθερού και μεταβλητού επί το βαθμό εκμετάλλευσης, είναι:

Κ` = 100/150.100% = 66,6%, όπου 100 είναι η υπεραξία.

Αν τώρα το σταθερό κεφάλαιο, σ =100
και το μεταβλητό κεφάλαιο, μ =100,
τότε το ποσοστό κέρδους είναι: Κ` = 100/200.100% = 50%

Αν δε το σταθερό κεφάλαιο, σ =200
και το μεταβλητό κεφάλαιο, μ =100,
τότε το ποσοστό κέρδους, Κ`= 100/300.100% = 33,3%

Αν αυξηθεί ακόμη περισσότερο το σταθερό κεφάλαιο, δηλαδή σ =400
και το μεταβλητό κεφάλαιο μ =100,
τότε το ποσοστό κέρδους, Κ` = 100/500.100% = 20%

Βλέπουμε, δηλαδή, ότι όσο αυξάνεται το σταθερό κεφάλαιο σε σχέση με το μεταβλητό, δηλαδή αυξάνεται η οργανική σύνθεση του κεφαλαίου, το ποσοστό κέρδους πέφτει.

Ενώ η άνοδος της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου οδηγεί στην πτώση του μέσου ποσοστού κέρδους, ταυτόχρονα μια σειρά παράγοντες αντιδρούν στην πτώση του ποσοστού κέρδους. Ας δούμε αυτούς τους παράγοντες:

SpoilerShow

1) Παράγοντες, που αυξάνουν την εκμετάλλευση, αντιδρούν στην πτώση του ποσοστού κέρδους. Ετσι, η παράταση της εργάσιμης ημέρας συνεπάγεται την αύξηση της εκμετάλλευσης της Εργατικής Δύναμης. Επίσης, η ανάπτυξη της εκμηχανισμένης παραγωγής συνδέεται και με την αύξηση της εντατικότητας της εργασίας, που όχι μόνον αυξάνει το βαθμό εκμετάλλευσης, αλλά και φρενάρει άμεσα την πτώση του ποσοστού κέρδους.

2) Η τεχνική πρόοδος, ανεβάζοντας την οργανική σύνθεση του κεφαλαίου, γεννάει την ανεργία, που ασκεί πίεση στην αγορά εργασίας. Αυτό επιτρέπει στους καπιταλιστές να μειώνουν το μισθό εργασίας, να τον καθορίζουν σημαντικά πιο κάτω από την αξία της Εργατικής Δύναμης.

3) Στο βαθμό που αυξάνει η παραγωγικότητα της εργασίας, πέφτει η αξία των μέσων παραγωγής /μηχανές, πρώτες ύλες κλπ. Η πτώση της αξίας του σταθερού κεφαλαίου επιβραδύνει την αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου και, συνεπώς, αντιδρά στην πτώση του ποσοστού κέρδους.

4) Στην πτώση του μέσου ποσοστού κέρδους αντιδρά η οικονομία που κάνουν οι καπιταλιστές σε σταθερό κεφάλαιο σε βάρος της υγείας και της ζωής των εργατών. Αναγκάζουν τους εργάτες να δουλεύουν σε στενούς χώρους, δίχως επαρκή αερισμό, κάνουν οικονομίες στα εξαρτήματα που απαιτούνται για την προστασία των εργατών στη δουλιά.

5) Στην πτώση του ποσοστού κέρδους, επιδρούν ανασταλτικά οι άνισες ανταλλαγές στο εξωτερικό εμπόριο, όταν οι καπιταλιστές των αναπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών, εξάγοντας τα εμπορεύματά τους στις αποικίες, βγάζουν υπερκέρδη.

Ολοι αυτοί οι παράγοντες που αντιδρούν, δεν αίρουν, αλλά απλώς εξασθενούν την πτώση του μέσου ποσοστού κέρδους, της προσδίδουν το χαρακτήρα τάσης.

«Ετσι φάνηκε γενικά ότι οι ίδιες αιτίες που επιφέρουν την πτώση του γενικού ποσοστού του κέρδους, προκαλούν αντιδράσεις, που αναχαιτίζουν, επιβραδύνουν και εν μέρει παραλύουν αυτήν την πτώση... Δεν αναιρούν το νόμο, αδυνατίζουν, όμως, την αποτελεσματικότητά του...

Ετσι, ο νόμος επενεργεί μονάχα σαν τάση, η δε επενέργειά του προβάλλει χτυπητά μόνο κάτω από καθορισμένες συνθήκες και στην πορεία μακρόχρονων περιόδων»2.

Η πτώση του ποσοστού του κέρδους δε σημαίνει μείωση της μάζας του κέρδους, δηλαδή όλου του όγκου της υπεραξίας που παράγει η εργατική τάξη.

Αντίθετα, η μάζα του κέρδους μεγαλώνει τόσο, επειδή ανεβαίνει το ποσοστό της υπεραξίας, όσο και για το λόγο ότι αυξάνει ο συνολικός αριθμός των εργατών.

Ο νόμος της τάσης του ποσοστού κέρδους να πέφτει αποτελεί έναν από τους χτυπητούς δείκτες του ιστορικά περιορισμένου χαρακτήρα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Οξύνει τις αντιθέσεις και δείχνει παραστατικά, πώς, σε μιαν ορισμένη βαθμίδα, το αστικό καθεστώς γίνεται εμπόδιο στην παραπέρα ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων.

1. Κ. Μαρξ: «Το Κεφάλαιο», τόμος 3, σελ. 316.

2. Κ. Μαρξ: «Το Κεφάλαιο», τόμος 3, σελ. 301-302.

Του
Γιώργου ΠΟΛΥΜΕΡΙΔΗ

[axilmar]

Δεν νομιζω να υπαρχει 'σταθερο' κεφαλαιο. Το ποσοστο κερδους πεφτει λογω κορεσμου της αγορας και επειδη ολα χανουν την αξια τους με τον καιρο.

[Sol]

Άραγε ο pylothess τι λέει;

[πατησιωτης]

Πότε θα μηδενισθεί κάτι που πέφτει συνέχεια εδώ και 200 χρόνια;

[Rakomelofronas]

Εντωμεταξύ η μετανάστευση ενισχύει σχεδόν όλες τις τάσεις που είναι αντίρροπες στην πτώση του ποσοστού κέρδους.

[pylothess]

Άραγε ο pylothess τι λέει;

Ενδιαφέρον θέμα. Εγώ σπούδασα λογιστικά . Δεν είμαι οικονομολόγος. Κάποιος που ασχολείται με τα λογιστικά δυστυχώς βλέπει το δέντρο μόνο του και αδιαφορεί για το δάσος. Με την μακροοικονομία ασχολούνται οι ακαδημαϊκοί και οι πολιτικοί. Ίσως και οι δημοσιογράφοι.

Πάντως υποψήφιος διδάκτορας των οικονομικών μας είχε πει πως είναι προτιμότερο για έναν επιχειρηματία να επενδύσει στο Νεπάλ ή στο Αφγανιστάν παρά στην Γερμανία επειδή στην Γερμανία είναι κορεσμένη η αγορά. Το πρόβλημα όμως είναι αυτοί οι λαοί δεν ανοίγονται.
Έχουμε όλοι πλάσει στο μυαλό μας μια εξιδανικευμένη εικόνα για τις ανεπτυγμένες χώρες και νομίζουμε ότι γίνονται οι επενδύσεις.

[pylothess]

Πότε θα μηδενισθεί κάτι που πέφτει συνέχεια εδώ και 200 χρόνια;

Εδώ και διακόσια χρόνια όμως έγιναν δυο παγκόσμιοι πόλεμοι που ρήμαξαν την παγκόσμια οικονομία. Η οικονομία είχε κρασάρει και έκανε επανεκκίνηση.

[Leporello]

Πότε θα μηδενισθεί κάτι που πέφτει συνέχεια εδώ και 200 χρόνια;

Τόσο ο Μαρξ όσο και ο Μάλθους υποτίμησαν την πρόοδο τής τεχνολογίας, η οποία ανεβάζει το ποσοστό κέρδους και κάνει προσιτούς συνεχώς νέους πόρους. Η δε συνεισφορά τής τεχνολογίας στην αύξηση του ποσοστού κέρδους δεν περιορίζεται στην μείωση των μισθών μέσω τής αύξησης τής ανεργίας όπως είχε προβλέψει ο Μαρξ (αυτό τελικά είναι δευτερεύον) αλλά κυρίως συνεισφέρει μέσω τής αποδοτικότερης χρήσης των πόρων.

[πατησιωτης]

Πότε θα μηδενισθεί κάτι που πέφτει συνέχεια εδώ και 200 χρόνια;

Τόσο ο Μαρξ όσο και ο Μάλθους υποτίμησαν την πρόοδο τής τεχνολογίας, η οποία ανεβάζει το ποσοστό κέρδους και κάνει προσιτούς συνεχώς νέους πόρους. Η δε συνεισφορά τής τεχνολογίας στην αύξηση του ποσοστού κέρδους δεν περιορίζεται στην μείωση των μισθών μέσω τής αύξησης τής ανεργίας όπως είχε προβλέψει ο Μαρξ (αυτό τελικά είναι δευτερεύον) αλλά κυρίως συνεισφέρει μέσω τής αποδοτικότερης χρήσης των πόρων.

Αν προσέξεις την ανάλυση που γράφει στην αρχή,ισχυρίζεται ότι ακριβώς η μεγάλη ανάπτυξη της τεχνολογίας οδηγεί στην πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους.
Λέει ότι η νέα τεχνολογία αλλάζει τη σύνθεση του κεφαλαίου και άρα κατά τους ισχυρισμούς του μειώνεται το ποσοστό κέρδους.
Τώρα αυτά εγράφησαν σε μια εποχή που δεν υπήρχαν αυτοκίνητα και ο κόσμος πήγαινε με άλογα και μουλαρια,ούτε τηλέφωνα και μόνο τα ανάκτορα είχαν ηλεκτρικό ρεύμα στις χώρες της Ευρώπης.
Τι πρέπει να γίνει επιτέλους για να μηδενισθεί αυτό το ποσοστό κέρδους εάν η τεχολογία το μειώνει;
να βγουν αστρόπλοια με την ταχύτητα του φωτός;
Ας απαντήσει ο Sol εάν έχει κάποια νέα από σημερινούς μαρξιστικούς εγκεφάλους για το ΠΌΤΕ θα μηδενισθεί το διαρκώς μειούμενο ποσοστό κέρδους.Το 2200 ή το 2300;

[Leporello]

Πότε θα μηδενισθεί κάτι που πέφτει συνέχεια εδώ και 200 χρόνια;

Τόσο ο Μαρξ όσο και ο Μάλθους υποτίμησαν την πρόοδο τής τεχνολογίας, η οποία ανεβάζει το ποσοστό κέρδους και κάνει προσιτούς συνεχώς νέους πόρους. Η δε συνεισφορά τής τεχνολογίας στην αύξηση του ποσοστού κέρδους δεν περιορίζεται στην μείωση των μισθών μέσω τής αύξησης τής ανεργίας όπως είχε προβλέψει ο Μαρξ (αυτό τελικά είναι δευτερεύον) αλλά κυρίως συνεισφέρει μέσω τής αποδοτικότερης χρήσης των πόρων.

Αν προσέξεις την ανάλυση που γράφει στην αρχή,ισχυρίζεται ότι ακριβώς η μεγάλη ανάπτυξη της τεχνολογίας οδηγεί στην πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους.
Λέει ότι η νέα τεχνολογία αλλάζει τη σύνθεση του κεφαλαίου και άρα κατά τους ισχυρισμούς του μειώνεται το ποσοστό κέρδους.
Τώρα αυτά εγράφησαν σε μια εποχή που δεν υπήρχαν αυτοκίνητα και ο κόσμος πήγαινε με άλογα και μουλαρια,ούτε τηλέφωνα και μόνο τα ανάκτορα είχαν ηλεκτρικό ρεύμα στις χώρες της Ευρώπης.
Τι πρέπει να γίνει επιτέλους για να μηδενισθεί αυτό το ποσοστό κέρδους εάν η τεχολογία το μειώνει;
να βγουν αστρόπλοια με την ταχύτητα του φωτός;
Ας απαντήσει ο Sol εάν έχει κάποια νέα από σημερινούς μαρξιστικούς εγκεφάλους για το ΠΌΤΕ θα μηδενισθεί το διαρκώς μειούμενο ποσοστό κέρδους.Το 2200 ή το 2300;

Στην ανάλυση αναφέρει την τεχνολογική πρόοδο ΚΑΙ στους παράγοντες που αυξάνουν το ποσοστό κέρδους. Το σφάλμα όμως είναι πως ο Μαρξ δέχεται την ύπαρξη σταθερού κεφαλαίου. Στην πραγματικότητα, η ίδια η τεχνολογική πρόοδος που μειώνει τό κόστος των προϊόντων, μειώνει και το κόστος κατασκευής των μέσων παραγωγής. Το ισοζύγιο είναι προς την κατεύθυνση τής αύξησης του ποσοστού κέρδους. Ομοίως και ο Μάλθους είχε προφητεύσει την εξάντληση των πόρων, παραβλέποντας ότι η τεχνολογική πρόοδος θα επιτρέψει την παραγωγή με μικρότερη χρήση πόρων.

Εγώ γενικά είμαι θαυμαστής του Μαρξ, όμως δεν πρέπει να κλείνουμε τα μάτια σε αυτά που έπεσε έξω. Γενικά, οι αναλύσεις του γιά την οικονομία τής εποχής που έζησε ήταν μεγαλοφυείς, όμως οι προφητείες είναι άλλο πράγμα.

Αλλοι έχουν πάθει χειρότερα. Ο Πλάτων φερ'ειπείν έφθασε να πεί ότι υπήρχαν αιώνιες, αμετάβλητες και έξω από τον άνθρωπο ιδέες, οι οποίες κατά σύμπτωση αντανακλούσαν τις αξίες τής κοινωνίας 30 χρόνια μετά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο.

[Chilloutbuddy]

Δεν κατάλαβα χριστό. Λεπ τι εννοεί ο ποιητής σταθερό και μεταβλητό κεφάλαιο στα ελληνικά; Σταθερό είναι οι μηχανές και μεταβλητό οι εργάτες και η ενέργεια;

[Sol]

Δεν κατάλαβα χριστό. Λεπ τι εννοεί ο ποιητής σταθερό και μεταβλητό κεφάλαιο στα ελληνικά; Σταθερό είναι οι μηχανές και μεταβλητό οι εργάτες και η ενέργεια;

Η διάρθρωση του κεφαλαίου

Τα διάφορα μέρη του κεφαλαίου παίζουν διαφορετικό ρόλο στο προτσές της παραγωγής της υπεραξίας.

Ο καπιταλιστής ένα μέρος από το επενδυμένο κεφάλαιό του το ξοδεύει, για να χτίσει το κτίριο του εργοστασίου, για να αποκτήσει εγκαταστάσεις και μηχανές, για να αγοράσει πρώτες ύλες, καύσιμα, βοηθητικά υλικά. Η αξία αυτού του μέρους του κεφαλαίου μεταφέρεται τμηματικά στο νέο παραγόμενο εμπόρευμα, στο βαθμό που τα μέσα παραγωγής καταναλώνονται ή φθείρονται στο προτσές της εργασίας. Το μέρος αυτό του κεφαλαίου που δεν αλλάζει το μέγεθός του στο προτσές της παραγωγής και συμμετέχει πολλές φορές στο προτσές της παραγωγής, ονομάζεται σταθερό κεφάλαιο.

Το άλλο μέρος του επενδυμένου κεφαλαίου, ο καπιταλιστής το δαπανά για την αγορά της εργατικής δύναμης - για τη μίσθωση εργατών. Σε αντάλλαγμα αυτού του μέρους του δαπανημένου κεφαλαίου ο καπιταλιστής παίρνει στο τέλος του προτσές της παραγωγής την καινούρια αξία, που παρήγαγαν οι εργάτες στην επιχείρησή του. Οπως ήδη γνωρίζουμε, η καινούρια αυτή αξία είναι μεγαλύτερη από την αξία της εργατικής δύναμης που αγόρασε ο καπιταλιστής.

Ετσι, το μέρος εκείνο του κεφαλαίου που ξοδεύεται για το μισθό των εργατών στο προτσές της παραγωγής, μεταβάλλει το μέγεθός του: Αυξάνεται με τη δημιουργία από τους εργάτες της υπεραξίας, που την ιδιοποιείται δωρεάν ο καπιταλιστής. Το μέρος του κεφαλαίου που ξοδεύεται για την αγορά εργατικής δύναμης (δηλαδή για το μισθό εργασίας των εργατών και αυξάνεται στο προτσές της παραγωγής) ονομάζεται μεταβλητό κεφάλαιο.

Η διαίρεση αυτή του κεφαλαίου σε σταθερό και μεταβλητό κεφάλαιο έγινε για πρώτη φορά από τον Κ. Μαρξ. Με τη διαίρεση αυτή αποκαλύφθηκε ο ειδικός ρόλος του μεταβλητού κεφαλαίου που ξοδεύεται για την αγορά της εργατικής δύναμης. Η εκμετάλλευση των μισθωτών εργατών από τους καπιταλιστές αποτελεί την πραγματική πηγή της υπεραξίας. Αυτός είναι και ο λόγος που η αστική πολιτική οικονομία δεν αναγνωρίζει τη διαίρεση του κεφαλαίου σε σταθερό και μεταβλητό κεφάλαιο.

[Sol]

Πότε θα μηδενισθεί κάτι που πέφτει συνέχεια εδώ και 200 χρόνια;

κράτα σταθερό τον εργάσιμο βίο να δούμε πως θα πάει. Ο μακρόν τι κάνει; δεν αυξάνει τον εργάσιμο βίο; Η λευκη βιβλος της εε στα εργασιακα δεν επεξεργάζεται πως θα ελαστικοποιήσει αναλογα τις αναγκες του κεφαλαίου (κερδοφορία/ποσοστό κέρδους) τις εργασιακες σχέσεις;

[πατησιωτης]

Πότε θα μηδενισθεί κάτι που πέφτει συνέχεια εδώ και 200 χρόνια;

κράτα σταθερό τον εργάσιμο βίο να δούμε πως θα πάει. Ο μακρόν τι κάνει; δεν αυξάνει τον εργάσιμο βίο; Η λευκη βιβλος της εε στα εργασιακα δεν επεξεργάζεται πως θα ελαστικοποιήσει αναλογα τις αναγκες του κεφαλαίου (κερδοφορία/ποσοστό κέρδους) τις εργασιακες σχέσεις;

Δεν έχει σχέση αυτό με οργανικές συνθέσεις κεφαλαίου,υπεραξίες και όλα αυτά που γράφεις αλλά με την αναλογία εργαζομένων - συνταξιούχων.Ο ίδιος το έχεις γράψει σε άλλο νήμα.

«Το συνταξιοδοτικό είναι ασφαλές γιατι ο covid μείωσε το προσδόκιμο»

Δηλαδή εάν αύριο προοδεύσει η ιατρική και οι άνθρωποι ζουν μέχρι τα 120 χρόνια νομίζεις ότι μπορεί να μείνει ίδιο το όριο ηλικίας ή όταν το αυξήσει ο κάθε Μακρόν θα λες για ...πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους;
Aφήνω το γεγονός ότι οι ώρες εργασίας από τότε που εγράφησαν αυτά έχουν μειωθεί κατά πολύ.
Δεν θέλω όμως να αντιδικήσω,μια ερώτηση έκανα : πότε θα μηδενισθεί το ποσοστό κέρδους;κάτι που μειώνεται συνέχεια πρέπει κάποτε μηδενισθεί εκτός εάν είναι ασυμπτωτική συναρτηση και μειώνεται τείνοντας προς το μηδέν επ άπειρον.

[axilmar]

Δεν υπαρχει σταθερο κεφαλαιο λεμε, λεει μπουρδες ο Μαρξ εδω.

Σταθερο κεφαλαιο = perpetual motion.