Ακολουθεί η ομιλία της.
Η μετανάστευση ως καταλύτης για τον εκσυγχρονισμό της κοινωνικής πολιτικής
Βασικά γεγονότα σχετικά με τη μετανάστευση οδηγούν σε δύο παράδοξα
Υπάρχουν δύο διακριτά ερωτήματα σχετικά με τη μετανάστευση: το ένα αναφέρεται στα γεγονότα και στο παρόν: τι συμβαίνει στους εγκλωβισμένους πρόσφυγες που προέρχονται από το προηγούμενο κύμα μαζικής μετακίνησης ανθρώπων;
Το άλλο είναι υποθετικό και αναφέρεται σε ένα πιθανό μέλλον. Τι θα μπορούσε να συμβεί, εάν υπάρξει επανάληψη των γεγονότων του 2015/6; Αν- για παράδειγμα- οι πρόσφυγες που συγκεντρώνονται επί του παρόντος στη Βόρεια Συρία ή στην Τουρκία αποφασίσουν να πάρουν το δρόμο για τη Δύση;
Θα απαντήσω στο πρώτο ερώτημα, αν και το δεύτερο πρέπει να είναι στο μυαλό μας ως ένα πιθανό ενδεχόμενο.
Πόσοι είναι οι πρόσφυγες και ποιες είναι οι τάσεις; Σύμφωνα με την UNHCR, αυτή τη στιγμή υπάρχουν 71.200 πρόσφυγες στην Ελλάδα. Αυτός ο αριθμός είναι λίγο-πολύ αποκρυσταλλωμένος, μιας και οι αριθμοί που αντιστοιχούν στις εισροές και τις εκροές είναι σχεδόν ίσοι. Από αυτούς, 14.600 (20%) βρίσκονται στα νησιά, στα κέντρα πρώτης υποδοχής, και ζουν υπό άθλιες συνθήκες. 21.300 (30%) φιλοξενούνται σε διαμερίσματα σε αστικά κέντρα. Περίπου 17.000 (24%) βρίσκονται σε κέντρα φιλοξενίας στην ηπειρωτική χώρα (καταυλισμοί). Οι υπόλοιποι (25%) έχουν κάνει τις δικές τους ενέργειες έξω από το σύστημα, (εδώ συμπεριλαμβάνονται όσοι φιλοξενούνται σε φίλους ή ζουν σε καταλήψεις). Σε αυτόν τον πληθυσμό αντιστοιχούν 1,4 δισεκατομμύρια ευρώ- όσα δηλαδή ορίστηκαν από την ΕΕ για ανθρωπιστική βοήθεια για την περίοδο από το 2015 έως το 2020 (στην πράξη αφορά μικρότερο διάστημα, κυρίως από το 2017 έως το 2020).
Όσον αφορά τις συνθήκες διαβίωσης: Στα νησιά, οι συνθήκες είναι επαίσχυντες: ενδημική βία, ανθυγιεινές συνθήκες, έκθεση στα φυσικά φαινόμενα. Στους καταυλισμούς της ηπειρωτικής χώρας, τα πράγματα είναι καλύτερα. Ωστόσο, υπάρχει υπερπληθυσμός, συχνά ακατάλληλες ή /και ανεπαρκείς υπηρεσίες. Το βασικό πρόβλημα όμως είναι η γεωγραφική απομόνωση – οι καταυλισμοί βρίσκονται στη μέση του πουθενά. Υπενθυμίζεται ότι η προέλευση του μοντέλου των καταυλισμών ανάγεται στις δεκαετίες του 1940 και του 1950, όταν ο ΟΗΕ αναζητούσε προσωρινές λύσεις κατά την υλοποίηση της μετεγκατάστασης. Στις περισσότερες περιπτώσεις ωστόσο, οι καταυλισμοί έχουν μετατραπεί σε μόνιμους οικισμούς – μετρώντας πλέον δεκαετίες ύπαρξης.
Αυτοί που ζουν κάτω από μία στέγη στον αστικό ιστό είναι πιο τυχεροί, με την έννοια ότι οι συνθήκες διαβίωσής τους είναι καλύτερες και έχουν μεγαλύτερη ελευθερία δράσης. Το βασικό τους πρόβλημα έγκειται στην έλλειψη αυτενέργειας: ζουν σε μια παγίδα φτώχειας – με την κλασική έννοια ότι δηλαδή, εάν ξεκινήσουν να εργάζονται, θα χάσουν τα οφέλη και επιδόματά τους. Περνάνε τη ζωή τους σε μια διαρκή εκκρεμότητα – περιμένοντας την ενδεχόμενη επανεγκατάστασή τους στη Βόρεια Ευρώπη.
Μερικά από τα παράδοξα που αντιμετωπίζουμε:
Μιλάμε για μικρούς αριθμούς, οι οποίοι θα έπρεπε να ήταν διαχειρίσιμοι από μια χώρα των 10,5 εκατομμυρίων, σε μία ΕΕ των 550 εκατομμυρίων.
Τα ειδικά κονδύλια είναι πολύ μεγάλα εάν τα υπολογίσουμε κατά κεφαλή ωφελούμενων
Το είδος των παροχών που προσφέρονται στους πρόσφυγες μπορεί να είναι πιο γενναιόδωρο από την κοινωνική προστασία που προσφέρεται σε γηγενείς ευάλωτες ομάδες που έχουν ανάγκη. Πρέπει να θυμηθούμε ότι το ελληνικό κράτος πρόνοιας δίνει μεγάλη βαρύτητα στις συντάξεις και δεν ασχολείται με άλλες πιεστικές κοινωνικές ανάγκες.
Όλα αυτά συμβαίνουν στο τέλος της μεγαλύτερης και βαθύτερης κρίσης του ανεπτυγμένου κόσμου – στην Ελλάδα, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ είναι χαμηλότερο κατά ένα τέταρτο από το 2008, η ανάκαμψη εξακολουθεί να είναι η πλέον διστακτική στην ΕΕ. Οι προοπτικές παραμένουν δυσοίωνες λόγω της ανάγκης εξόφλησης των χρεών.
Μπορούμε να συνοψίσουμε την κατάσταση με δύο παράδοξα:
Ένα από το εσωτερικό: Η κοινωνική πολιτική αντιμετωπίζει οικονομική λιτότητα, ενώ την ίδια στιγμή υπάρχουν διαθέσιμα κεφάλαια για τους πρόσφυγες. Λιτότητα στην κοινωνική πολιτική. Γενναιοδωρία για κάποιους πρόσφυγες.
Το άλλο έρχεται από το εξωτερικό: Πώς μπορούν οι συνθήκες να είναι τόσο κακές, μετά από όλο αυτό το διάστημα και όλα αυτά τα χρήματα; Ποιος ωφελείται; Qui bono;
Μετανάστευση και κοινωνική πολιτική – πώς συνδυάζονται; Τέσσερις παρατηρήσεις που συνάγονται μετά από πρόσφατα γεγονότα
Τέσσερις ιστορίες για να δώσουν μια γεύση των προβλημάτων στο πεδίο.
Ιστορία 1. Ένα παιδί από τη Συρία χρειάζεται μια δύσκολη εγχείρηση στη σπονδυλική στήλη. Μια ομάδα κορυφαίων χειρουργών προσφέρεται να κάνει την επέμβαση δωρεάν. Το δημόσιο νοσοκομείο δεν μπορούσε να παρακάμψει τη λίστα αναμονής. Ένα ιδιωτικό νοσοκομείο μπήκε στο παιχνίδι, αλλά δεν ήξερε πώς να δωρίσει το απαιτούμενο κόστος. Ένα σουηδικό νοσοκομείο προσφέρθηκε εθελοντικά, αλλά το παιδί θα μπορούσε να επιστρέψει, όχι στην Ελλάδα αλλά στη Συρία- ή και χειρότερα. Η καθημερινή εργασία προς όφελος των προσφύγων είναι ένα νομικό ναρκοπέδιο. Χρειάζεσαι ένα ανοιχτήρι για μια (νόμιμη) κονσέρβα σκουληκιών.
Ιστορία 2. Ένας δωρητής ρωτάει μια ΜΚΟ που εργάζεται για τους ασυνόδευτους ανηλίκους γιατί η δράση της περιορίζεται στους 230 ωφελούμενους. Γιατί να μην ωφεληθούν, με το ίδιο ποσό, οι 2.000 ασυνόδευτοι ανήλικοι που βρίσκονται στους δρόμους της Αθήνας; Η απάντηση ήταν ότι η διάχυση των υπηρεσιών σε μεγαλύτερο αριθμό παιδιών φαίνεται καλή για τους δωρητές, αλλά τελικά η προσπάθεια θα πήγαινε στράφι. Εάν ο στόχος είναι να συμβάλλεις στο να αλλάξει κάποιος τη ζωή του, το ελάχιστο που θα μπορούσες να φροντίσεις είναι η προσφορά εξατομικευμένων υπηρεσιών και μια μακροπρόθεσμη δέσμευση. Η χαμηλή ποιότητα αναιρεί την ουσία της υποστηρικτικής προσπάθειας.
Ιστορία 3. Ο Majd από τη Συρία, ένας φοιτητής 20 ετών, χωρίς άλλα προσόντα, προσλήφθηκε από το SolidarityNow ως διερμηνέας και πολιτισμικός διαμεσολαβητής στα αραβικά, στα ελληνικά και στα αγγλικά. Μετά από λίγο εγγράφηκε σε ιδιωτικό Πανεπιστήμιο της Αθήνας, μελετώντας Αγγλική Γλώσσα και Λογοτεχνία, με υποτροφία από την κυβέρνηση των ΗΠΑ. Ο Majd, ανεξάρτητα από το πόσο καλός είναι, δεν μπορούσε να παρακολουθήσει ένα ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο. Η γνώμη του σε όλα αυτά ήταν: «Η κοινωνική ένταξη δεν είναι και τόσο δύσκολη- είναι εφικτό να συμβεί. Φτάνει να το θέλουμε». Η αλληλεγγύη λειτουργεί όταν οδηγεί σε ενδυνάμωση.
Ιστορία 4. Οι απόφοιτοι κοινωνικών επιστημών στη Θεσσαλονίκη ζουν ημέρες δόξας. Αντί να μαστίζονται από την ανεργία, έχουν μεγάλη ζήτηση από τις ΜΚΟ που συνδέονται με το προσφυγικό. Η διαθεσιμότητα κοινωνιολόγων και κοινωνικών λειτουργών είναι τόσο περιορισμένη, που οι ΜΚΟ αντλούν το σχετικό προσωπικό η μία από την άλλη.
Η αλληλεγγύη στην πράξη αξιοποιεί το διαθέσιμο ανθρώπινο κεφάλαιο της χώρας.
Η μετανάστευση ως καταλύτης για τον εκσυγχρονισμό της κοινωνικής πολιτικής: ο ρόλος του SolidarityNow
To SolidarityNow ιδρύθηκε το 2013 με πρωτοβουλία του Open Society Foundations ως απάντηση της κοινωνίας των πολιτών στην ελληνική χρηματοπιστωτική κρίση. Η ανησυχία ήταν ότι οι ανθρωπιστικές συνέπειες της κρίσης θα τροφοδοτούσαν ακραίες αντιδράσεις – όπως αποδεικνύεται, μεταξύ άλλων, κι από την άνοδο της Χρυσής Αυγής. Η οργάνωση ίδρυσε δύο Κέντρα Αλληλεγγύης στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη για την παροχή δωρεάν νομικών, ψυχοκοινωνικών υπηρεσιών και υπηρεσιών απασχολησιμότητας σε υποβαθμισμένες περιοχές.
Αυτή η δραστηριότητα ήταν σε εξέλιξη, όταν ξέσπασε η προσφυγική κρίση. Το SolidarityNow ήταν σε θέση να προσαρμόσει το μοντέλο αλληλεγγύης στον πληθυσμό προσφύγων που βρισκόταν σε ανάγκη. Με άλλα λόγια, το SolidarityNow δεν δραστηριοποιείται στην πρώτη γραμμή υποδοχής των προσφύγων, αλλά έδρασε ως δεύτερη γραμμή άμυνας – η δράση του αφορούσε κυρίως στην ένταξη και τη συνηγορία – δηλαδή την έμπρακτη προσφορά αλληλεγγύης σε όσους και όσες τη χρειάζονταν, χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς.
Επιτεύγματα μέχρι σήμερα
Το SolidarityNow έχει υποστηρίξει περισσότερα από 300.000 άτομα μέσω των προγραμμάτων του ή μέσω των δωρεών σε τρίτες οργανώσεις
Το SolidarityNow έχει δημιουργήσει δύο Κέντρα Αλληλεγγύης (στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη) και το Κέντρο Υποστήριξης Προσφύγων στη Θεσσαλονίκη, υποστηρίζοντας 100.000 άτομα μέχρι σήμερα
Το SolidarityNow έχει προσφέρει υπηρεσίες στέγασης σε 7.100 άτομα μέσω του αντίστοιχου προγράμματος σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας.
Το SolidarityNow, σε συνεργασία με τη UNICEF και άλλους εταίρους, διευκόλυνε τη δημιουργία και λειτουργία Κέντρων Υποστήριξης για το Παιδί και την Οικογένεια σε καταυλισμούς προσφύγων καθώς και σε αστικές περιοχές. Τα κέντρα αυτά έχουν υποστηρίξει μέχρι σήμερα σχεδόν 14.000 παιδιά και εκείνες που τα φροντίζουν.
Το SolidarityNow υποστήριξε περισσότερα από 6.000 παιδιά και ενήλικες μέσω του ολιστικού Εκπαιδευτικού Προγράμματος που εφαρμόζει. Αυτό συνδυάζει την εκμάθηση γλώσσας με την επαγγελματική κατάρτιση και τη σχολική υποστήριξη.
Το προσωπικό του SolidarityNow το 2018 ήταν 364 άτομα σε ολόκληρη την Ελλάδα. Πάνω από το ένα έκτο του αριθμού αυτού, αντιστοιχεί σε μετανάστες / πρόσφυγες
Το SolidarityNow έχει λάβει σχεδόν 500 αιτήσεις εθελοντικής εργασίας, δεδομένου ότι το σχετικό πρόγραμμα ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2017. 145 εθελοντές έχουν ήδη δραστηριοποιηθεί σε προγράμματα σε διάφορες περιοχές.
Το σύνολο των προϋπολογισθέντων δαπανών για το 2018 ανήλθε σε 12,1 εκατ. Ευρώ και χρηματοδοτήθηκε από τις ακόλουθες πηγές: το 59% αυτού του ποσού προέρχεται από την Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR), το 18% από τη UNICEF, το 19% από το OSF και το 4% από άλλους υποστηρικτές. Ο εκτιμώμενος προϋπολογισμός της οργάνωσης για το 2019, είναι της τάξεως των 16 εκατομμυρίων ευρώ.
Έτσι, το SolidarityNow ήταν και είναι μια οργάνωση που εμπλέκεται εξ’ αντικειμένου με την κοινωνική πολιτική στην Ελλάδα. Η συμμετοχή της στο προσφυγικό πρέπει να θεωρηθεί μέρος της συνολικής αποστολής του. Ωστόσο, η προσφυγική κρίση μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης για τον εκσυγχρονισμό του συστήματος κοινωνικής προστασίας – κάτι που έχει καθυστερήσει πολύ στην Ελλάδα.
Το SolidarityNow ενεργεί ως πρωτοπόρος στην κοινωνική πολιτική στους ακόλουθους τομείς:
Κοινωνικές παρεμβάσεις με γνώμονα τα αποτελέσματα. Σε ένα κοινωνικό σύστημα που ασχολείται με την καταβολή χρημάτων για την εξασφάλιση προνομίων ή πολιτικής εξουσίας, η ανταπόκριση στις άμεσες ανάγκες των προσφύγων δεν μπορεί να ξεφύγει από την αναμέτρηση με τα πραγματικά αποτελέσματα.
Σχέση ποιότητας και κόστους. Το SolidarityNow δρα ως ενδιάμεσος μεταξύ εξωτερικών δωρητών και ωφελούμενων. Είναι υπόλογο και στους δύο – και πρέπει να το αποδεικνύει σε συνεχή βάση.
Η ανάγκη ευθυγράμμισης των οφελών για τους πρόσφυγες με αυτά που είναι διαθέσιμα σε άλλους. Οι εξατομικευμένες δράσεις πρέπει να είναι διαθέσιμες σε έναν ευρύτερο πληθυσμό – για τον οποίο πρέπει να αναζητηθούν επιπλέον χρηματοδοτήσεις.
Η κοινωνική πολιτική δεν είναι ευθύνη μόνο του κράτους. Το κράτος επικουρείται από την κοινωνία των πολιτών, τους εθελοντές, τους δωρητές και τους επαγγελματίες. Τα νέα ζητούμενα ζητούν νέες προσεγγίσεις. Ο πειραματισμός είναι απαραίτητος όταν αντιμετωπίζουμε νέα προβλήματα. Πρώτα πρέπει να δοκιμάσουμε τι λειτουργεί, να το τροποποιήσουμε και να το επεκτείνουμε.
Η κοινωνική πολιτική μπορεί να λειτουργήσει αν προσφέρει ευκαιρίες ζωής. Δεν πρόκειται απλώς για ελεημοσύνη ή εξασφάλιση ευνοϊκής δημοσιότητας.
Αντισυμβατική σκέψη – πολύ συχνά δύο θέματα μπορούν να αντιμετωπιστούν από κοινού. Ένα παράδειγμα είναι η μακροχρόνια φροντίδα- πολύ σημαντική σε μια χώρα με ταχεία γήρανση που αντιμετωπίζει λιτότητα. Ένα πιστοποιημένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τους φροντιστές απευθυνόμενο σε ανέργους Έλληνες και πρόσφυγες, θα δημιουργήσει ένα είδος γέφυρας αλληλεγγύης μεταξύ γενεών και μεταξύ των εθνοτήτων.
Η προσφυγική κρίση καταδεικνύει γιατί μια σύγχρονη χώρα χρειάζεται μια ενεργή και αποτελεσματική κοινωνική πολιτική. Με τον τρόπο αυτό η ανταπόκριση στην προσφυγική κρίση μπορεί να υπαγορεύσει τον ρυθμό των κοινωνικών μεταρρυθμίσεων στην Ελλάδα και να αποτελέσει παράδειγμα που μπορεί να εφαρμοστεί ευρύτερα. Δείχνει επίσης πως η εθνική κοινωνική πολιτική δεν μπορεί να είναι αποκομμένη από το ευρύτερο περιβάλλον– αυτό που συμβαίνει στην Ελλάδα (τόσο στους Έλληνες όσο και στους πρόσφυγες) δεν είναι απλώς ένα ελληνικό πρόβλημα, αλλά τροφοδοτείται από τη διεθνή και –ιδιαίτερα– την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη.
https://www.solidaritynow.org/antigone_lse/
ειμαστε η δεξια
