Να σημειώσουμε εδώ ότι όλες οι εμφανίσεις του Θεού στην Παλαιά Διαθήκη ήταν εμφανίσεις του Λόγου, και μάλιστα του ασάρκου Λόγου, δεν ήταν εμφανίσεις του Πατρός. Δηλαδή, οι Προφήτες, πού ήταν φίλοι του Θεού, δεν έβλεπαν τον Πατέρα, αλλά τον Λόγο, όμως δια του Λόγου είχαν κοινωνία και με τον Πατέρα. Για να εκφραστούμε καλύτερα, θα λέγαμε ότι εν τω Λόγω έβλεπαν και τον Πατέρα.
Ό Ευαγγελιστής Ιωάννης λέγει στην αρχή του Ευαγγελίου του: Θεόν ουδείς εώρακε πώποτε , ο μονογενής υιός ό ων εις τον κόλπον του πατρός, εκείνος εξηγήσατο (Ίω. α 18). Ό άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας, ερμηνεύοντας το χωρίο αυτό, αφ' ενός μεν το συνδέει με τον λόγο του Χριστού: πας ο ακούων παρά του πατρός και μαθών έρχεται προς με· ούχ ότι τον πατέρα τις εώρακεν, ει μη ο ων παρά του Θεού, ούτος εώρακε τον πατέρα (Ίω. στ 45-46), αφ' ετέρου δε το αναφέρει για την ουσία του Θεού, πού είναι αθεώρητη και αθέατη από τον άνθρωπο. Μάλιστα, χαρακτηριστικά σημειώνει: μόνω γαρ Υιώ τω κατά φύσιν ορατός ο Πατήρ, και ούτως, ως αν τις εικάσαι θεοπρεπώς την θείαν οράν τε και οράσθαι φύσιν, ετέρω δε των όντων ουδενί .
Είναι γνωστόν ότι σε πολλά τροπάρια της Εκκλησίας μας αναφέρεται σαφώς ότι οι Αποκαλύψεις του Θεού στην Παλαιά Διαθήκη είναι αποκαλύψεις του άσαρκου Λόγου. Υπάρχουν δε και αγιογραφικά χωρία. Ό Απόστολος Παύλος, μιλώντας για το πόμα το οποίο έπιναν οι Εβραίοι στην έρημο, γράφει: έπινον γαρ εκ πνευματικής ακολουθούσης πέτρας, η δε πέτρα ην ό Χριστός (Α' Κορ. ι 1-4). Ό ίδιος δε ο Χριστός, αναφερόμενος στον άρτο πού έτρωγαν οι Εβραίοι στην έρημο, και παρακαλούμενος από τους ακροατές Του Κύριε πάντοτε δός ήμιν τον άρτον τούτον , απήντησε: εγώ ειμί ό άρτος της ζωής, εγώ ειμί ό άρτος ό καταβάς εκ του ουρανού (Ίω. στ 31-41). Ό Πατήρ έδωκε τον άρτο και αυτός ο άρτος είναι ο Λόγος.
Έτσι, πολλά τροπάρια, πού εκφράζουν την θεολογία της Εκκλησίας, φανερώνουν αυτήν την μεγάλη αλήθεια, ότι δηλαδή, ο αποκαλυφθείς Θεός στην Παλαιά και Καινή Διαθήκη είναι ό Λόγος, το Δεύτερο Πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, με μία διαφορά, ότι στην Παλαιά Διαθήκη ήταν άσαρκος, στην Καινή Διαθήκη σεσαρκωμένος. Σε ένα τροπάριο ψάλλουμε χαρακτηριστικά: Δαυιτικήν προφητείαν εκπληρών, Χριστός μεγαλειότητα, εν Σιών την οικείαν Μαθηταίς εξεκάλυψεν, αινετόν δεικνύς εαυτόν, και δοξαζόμενον αεί, συν Πατρί τε και Πνεύματι Αγίω, πρότερον μεν άσαρκον ως Λόγον, ύστερον δε δι' ημάς σεσαρκωμένον .
Ό εμφανισθείς Θεός στο Σινά και στο Θαβώρ είναι ο ίδιος ο Λόγος: Ό πάλαι τω Μωσεί συλλαλήσας επί του όρους Σινά δια συμβόλων. Εγώ ειμί, λέγων, ο 'Ων, σήμερον έπ' όρους Θαβώρ μεταμορφωθείς, επί των μαθητών έδειξε το αρχέτυπον κάλλος της εικόνος, εν εαυτώ την ανθρωπίνην αναλαβών ουσίαν . Ό Άγγελος πού εμφανίστηκε στους Τρείς Παίδας στην κάμινο είναι ο Λόγος πού σαρκώθηκε: Ό παίδας εκ καμίνου ρυσάμενος γενόμενος άνθρωπος πάσχει ως θνητός . Αυτός πού καθοδήγησε τον Εβραϊκό λαό από την Αίγυπτο στην γη της επαγγελίας είναι ο Λόγος του Θεού ο οποίος έπαθε και ετάφη από τα παιδιά των τότε σεσωσμένων: Κύματι θαλάσσης τον κρύψαντα πάλαι διώκτην τύραννον, υπό γης έκρυψαν τών σεσωσμένων οι παίδες . Νομίζω ότι τα τροπάρια αυτά είναι εκφραστικότατα και δεν προσφέρουν διαφορετική ερμηνεία.
Αν υπάρχουν μερικά χωρία Πατέρων στα όποια λέγεται ότι οι Προφήτες έβλεπαν τον Θεό Πατέρα, αυτά πρέπει να τα δούμε και να τα ερμηνεύσουμε μέσα από την θεολογία των τροπαρίων της Εκκλησίας μας, και, φυσικά, μέσα από την ερμηνεία του αγίου Κυρίλλου πού ανέφερα προ ολίγου. Αυτό σημαίνει ότι τα Πρόσωπα της Αγίας Τριάδος έχουν κοινή ενέργεια και πάντοτε είναι ενωμένα κατ’ ούσίαν και κατά φύσιν. Δεν υπάρχει ο Λόγος άνευ του Πατρός και του Άγιου Πνεύματος, ούτε το Άγιον Πνεύμα άνευ του Πατρός και του Λόγου, ούτε ό Πατήρ άνευ του Λόγου και του Αγίου Πνεύματος. Έτσι, ό Λόγος εμφανίζεται στους άγιους Προφήτες, Αποστόλους, και εν τω Λόγω βλέπουμε τον Πατέρα. Οσάκις, λοιπόν, λέγεται ότι στην Παλαιά Διαθήκη υπάρχει όραση Πατρός, πρέπει να υπονοείται ως όραση Πατρός εν τω ασάρκω Λόγω.
Είναι χαρακτηριστική η απάντηση του Χριστού στην παράκληση και προτροπή του Φιλίππου Κύριε, δείξον ημίν τον Πατέρα και αρκεί ημίν- τοσούτον χρόνον μεθ' υμών ειμί, και ουκ έγνωκάς με Φίλιππε; ό εωρακώς εμέ εώρακε τον Πατέρα· και πώς συ λέγεις, δείξον ημίν τον πατέρα; ου πιστεύεις ότι εγώ εν τω πατρί και ο πατήρ εν εμοί εστί; τα ρήματα α εγώ λαλώ υμίν, απ’ εμαυτού ου λαλώ, ο δε πατήρ ο εν εμοί μένων αυτός ποιεί τα έργα. πιστεύετε μοι ότι εγώ εν τω πατρί και ο πατήρ εν εμοί... (Ίω. ιδ 8-11).
Μητροπολίτης Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιερόθεος , Η Ζωή μετά τον θάνατο
