Ανάλυση της Αριστοτελικής σκέψης, όσον αφορά τον Θεό
Πόνημα: Η φιλοσοφία του Αριστοτέλη, Β. Κάλφας
Υπάρχει άραγε ρόλος για τον θεό στο αριστοτελικό σύμπαν; Για τους ανθρωπομορφικούς θεούς του
ελληνικής μυθολογίας σίγουρα δεν υπάρχει. Ούτε όμως και για τον παντοδύναμο θεό-δημιουργό της
χριστιανικής θρησκείας, που έχει τη δυνατότητα να επεμβαίνει στον κόσμο. H φύση, για τον Αριστοτέλη, έχει
τη δυνατότητα να αυτορυθμίζεται. Και όμως υπάρχουν κάποιες περιπτώσεις, όπου η μεταφυσική ονομάζεται
«θεολογική». O Αριστοτέλης δέχεται την ύπαρξη μιας οντότητας, πλήρως απαλλαγμένης από την κίνηση και
την ύλη, την οποία ονομάζει «κινούν ακίνητον», αλλά και κάποιες φορές «θεό». Οι λόγοι που επικαλείται για
την αναγκαιότητα ύπαρξης μιας τέτοιας οντότητας είναι καθαρά λογικοί. Στη φύση παρατηρούμε μια συνεχή
μετάδοση κινήσεων από σώμα σε σώμα, μια συνεχή ενεργοποίηση δυνατοτήτων. Πώς θεμελιώνεται λογικά
αυτή η αλυσίδα των κινήσεων; Δεν θα πρέπει να υπάρχει μια αρχή, μια πρώτη αιτία της κίνησης;
seismic έγραψε: ↑30 Μάιος 2023, 14:10
Γράφων έγραψε: ↑30 Μάιος 2023, 14:07
seismic έγραψε: ↑30 Μάιος 2023, 11:45
Αν υπάρχει ανυπαρξία μετά τον θάνατο πρέπει να υπάρχει ανυπαρξία και πριν την ζωή.
Πως από το τίποτα υπάρχει ζωή? Τίποτα από τίποτα = τίποτα.
Δεν μπορεί από το τίποτα να παραχθεί κάτι. Τα πάντα είναι προϊόντα μιας αέναης μεταβολής
Η μεταβολή χρειάζεται ενέργεια.
Από που προέρχεται η ενέργεια που χωρίς αυτή δεν υπάρχει τίποτα?
Το Πρώτο Κινούν Ακίνητο εισάγεται στα Φυσικά του Αριστοτέλη (χωρίς εκεί να επονομάζεται
«θεός»), σε μια προσπάθεια να αιτιολογηθεί η τακτική και συνεχής κυκλική περιφορά της σφαίρας των
απλανών αστέρων, η οποία στα μάτια του Αριστοτέλη αντιπροσωπεύει την πρωταρχική και ιδανική μορφή
κίνησης. Η εισαγωγή του Κινούντος Ακινήτου προκαλείται λοιπόν από ανάγκες που προέκυψαν στο
εσωτερικό της αριστοτελικής φυσικής θεωρίας και εντάσσεται στην αριστοτελική φυσική.
Ο Αριστοτέλης κάποια στιγμή καταλήγει στη θέση ότι κάθε κίνηση, που εξ ορισμού είναι μια
μετάβαση από το δυνάμει στο ενεργεία, πρέπει να προκαλείται από ένα κινούν που το ίδιο πραγματώνει την
ενέργεια του κινουμένου. Η κίνηση του πρώτου ουρανού, της εξώτατης σφαίρας του σύμπαντος, θα πρέπει να
προκαλείται από κάτι, που κατέχει ενεργεία όλα τα ουσιαστικά γνωρίσματα του πρώτου ουρανού: την
αιωνιότητα, τη συνέχεια, την ομαλότητα, την τάξη. Αν τώρα αυτό το κάτι κινούνταν, τότε θα έπρεπε να
αιτιολογήσουμε την κίνησή του με ένα άλλο κινούν. Άρα το Πρώτο Κινούν, το κινούν αίτιο του Πρώτου
ουρανού είναι κατ’ ανάγκην ακίνητο. Αυτός είναι ο συλλογισμός του Αριστοτέλη στα Φυσικά.
Στο Λ των Μετά τα φυσικά (μια πραγματεία που δεν ανήκει στη φυσική, αλλά στην πρώτη φιλοσοφία,
αφού το θέμα της είναι η ουσία) ο Αριστοτέλης επανέρχεται στο Πρώτο Κινούν Ακίνητο. Και εδώ είναι που
θα συνδέσει το Κινούν Ακίνητο με τον Θεό. Από τον αριστοτελικό θεό, ως πρώτη αρχή της κίνησης,
εξαρτάται όλος «ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ φύσις».
Ο πρώτος ουρανός θα είναι αιώνιος. Υπάρχει όμως και κάτι που [τον] κινεί. Και επειδή αυτό που κινείται και
κινεί είναι ενδιάμεσο, θα υπάρχει ένα κινούν που κινεί χωρίς να κινείται, κάτι που είναι αιώνιο, ουσία και
ενέργεια. Και κινεί με τον ίδιο τρόπο που κινούν το «ὀρεκτόν» και το «νοητόν»: κινούν χωρίς να κινούνται…
Από μια τέτοια αρχή, λοιπόν, εξαρτάται «ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ φύσις». Η διαγωγή της είναι όπως η άριστη δική μας,
που εμείς ωστόσο απολαμβάνουμε σε σπάνιες περιστάσεις. Γιατί εκείνη βρίσκεται αιωνίως σ’ αυτήν την
κατάσταση -πράγμα που εμείς δεν μπορούμε να πετύχουμε-, καθώς η ενέργειά της είναι και ηδονή… Η δική του
ενέργεια είναι η άριστη και αιώνια ζωή. Και λέμε ότι ο θεός είναι έμβιο ον αιώνιο και άριστο, έτσι ώστε να
υπάρχει σ’ αυτόν ζωή και διάρκεια συνεχής και αιώνια. Γιατί αυτό είναι ο θεός (Μετά τα φυσικά Λ 1072a23
κ.ε.).
Το Πρώτο Κινούν Ακίνητο και εδώ εισάγεται ως αρχή κίνησης. Κινεί χωρίς το ίδιο να θίγεται στο ελάχιστο,
κινεί όπως το ὀρεκτόν και το νοητόν, κινεί ως ἐρώμενον. Εδώ όμως χαρακτηρίζεται επιπλέον με μια σειρά
θετικών κατηγορημάτων: είναι καλόν, ἁπλοῦν, ἄριστον. Η ενέργειά του είναι η νόησις, αφού κινεί ως νοητόν.
Νοεί όμως τον ίδιο του τον εαυτό και τίποτε άλλο, όντας νόησις νοήσεως. Ως ενέργεια και νόησις, το Πρώτο
Κινούν χαρακτηρίζεται αιωνίως από διαγωγήν ἀρίστην. Η διαγωγή αυτή είναι ελάχιστα προσιτή στον
άνθρωπο, είναι παρόμοια όμως με την αιώνια, συνεχή και άριστη ζωή του θεού. Κατά συνέπειαν, το Πρώτο
Κινούν είναι ο θεός.
ποταμοῖς τοῖς αὐτοῖς ἐμβαίνομέν τε καὶ οὐκ ἐμβαίνομεν, εἶμέν τε καὶ οὐκ εἶμεν.