Τι έγραφα το 2009 για το μέλλον...
Δημοσιεύτηκε: 08 Ιούλ 2018, 21:13
Ο Θάνατος των 80’s
Τα 80’s πέθαναν. Σήμερα. Ή εγώ το κατάλαβα σήμερα. Διόλου τυχαίο που γεννήθηκα στις αρχές των 80’s. Ο απόηχος τους ζει ακόμα, προς έκπληξή μου. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα 80’s υπήρξαν εξαιρετικά ανθεκτικά στον χρόνο. Σε αντίθεση με περασμένες εποχές, όπως η δεκαετία της επανάστασης χωρίς αιτία, αυτό που επιβίωσε από τα 80’s δεν είναι μόνο μία ανάμνηση, ένα έπος· μιλάμε για κάτι πολύ πιο ουσιαστικό, ένα αγκίστρωμα στον χωροχρόνο, ένα πραγματικό χρονικό παράδοξο· σαν αυτά που ξεσήκωσε το Back to the Future, ένα κινηματογραφικό ορόσημο της εποχής. Θεωρώ εκπληκτικό το γεγονός ότι ετούτη η εποχή -και όχι τόσο η γενιά- πείσμωσε τόσο ενάντια στην εξέλιξη. Τονίζω την διαφορά γενιάς-εποχής, γιατί η προηγούμενη γενιά ήταν ακόμη πιο πεισμωμένη ενάντια στην εξέλιξη, σε αντίθεση με την ακόμα πιο προηγούμενη, που δέχτηκε την εξέλιξη αγόγγυστα, σαν φυσική απόρροια των πραγμάτων, ανήμπορη να αντιδράσει.
Τα 80’s υπήρξαν η εισαγωγή του αμήχανου μεταπολεμικού κόσμου στην σύγχρονη πραγματικότητα. Μετά τις επαναστάσεις των 50’s, την οικολογική αφύπνιση των 70’s, την οργίλη αντίδραση των 60’s, είδαμε το φως το ηλεκτρονικόν. Περάσαμε στην υπερβολή, στο κιτς, σε μια υπερπροσπάθεια αδιαφορίας και λήθης της πρότερης καταναγκασμένης επαναπρογραμμάτισης προτεραιοτήτων, που τόσο ωθήθηκε για ξεχαστεί ο δεύτερος μεγάλος πόλεμος. Τόσο βαθιά έφτασαν οι πληγές του, που η προσπάθεια να τον ξεχάσουμε διήρκεσε τρεις δεκαετίες. Και μετά ήρθε η Β’ βιομηχανική επανάσταση. Νέα μουσική, νέα ήθη, η γέννηση του “ωχ αδερφέ”, νέες προτεραιότητες, όλες ελεύθερες από μια ξεκάθαρη ιδεολογία. Είχαμε βέβαια την αιώνια καθυστερημένη αντίδραση του Ηνωμένου Βασιλείου, που άργησε 30 χρόνια να καταλάβει ότι δεν της ανήκει πια ο κόσμος, αλλά αυτό λογίζεται μόνο ως side effect του ανέκδοτου με τον γάιδαρο. Τα χαζά της Ευρώπης έζησαν τα 60’s με μπόλικη καθυστέρηση, που ονομάστηκε punk. Ενδιαφέρουσα προσθήκη, το δίχως άλλο, αλλά χωρίς σοβαρό αντίκτυπο στην εξέλιξη της ιδεολογικής απομάκρυνσης. Οι Βρετανοί ήταν οι μόνοι που εμπότισαν με ιδεολογικό χαρακτήρα τον πυρήνα της εποχής, με έμφαση στις παραδοχές της σεξουαλικής ελευθερίας που η υπόλοιπη Δύση είχε ενστερνιστεί μισό αιώνα πριν (ιδίως για το ταμπού της ομοφυλοφιλίας). Αντιθέτως, η υπόλοιπη Δύση την είχε καταβρεί με “αν-ιδεολογία”και έχωνε eurodance, pop, ηλεκτρονική, ethnic, new age, είδη που δεν είχαν απολύτως κανέναν ιδεολογικό προσανατολισμό από τον αχταρμά και το carefree· casual, χαπάτη ή spiritual, δεν είχε σημασία.
Τα 80’s ενσωμάτωσαν και την ωρίμανση της επιστήμης που συντελέστηκε στα 70’s και πλέον είχε αρχίσει να χτίζει βάσεις και να ενοποιείται. Από ιστορική άποψη, η επιστήμη του σήμερα έχει τις ρίζες της στο τότε, αφού μέχρι πρότινος η παγκόσμια συνεργασία ήταν περιορισμένη και σε κάποιες περιπτώσεις ανέκδοτο. Η ιδεολογία των 80’s ήταν να μην υπάρχει ιδεολογία: ο κόσμος είμαστε ένα, μάζα, carefree. Είναι χαρακτηριστικό ότι η δημιουργία του urban legend σαν mainstream όρος και το debunking του είναι σημεία εκείνης της εποχής, που βρήκαν την δραματοποίησή τους με το καμάρι της γενιάς αυτής: το Ίντερνετ. Το Ίντερνετ εμφανίστηκε στην παγκόσμια κουλτούρα στα τέλη των 80’s, αλλά δεν ήταν παρά στα μέσα της δεκαετίας του ’90 που έγινε μέσο προσβάσιμο και mainstream. Τα 90’s και τα 00’s δεν υπάρχουν σαν κουλτούρες. Τα μεν πρώτα είναι συνέχεια των 80’s, με περισσότερη έμφαση στο κιτς, τα δε δεύτερα είναι απόηχος των πρώτων, με συνεπή εκμηδενισμό -ή έστω ελαχιστοποίηση- του κιτς. Ουσιαστικά είναι ένα μεγάλο 80’s που μόλις τελείωσε.
Αυτό το σημαντικότερο, όμως, που έφεραν τα 80’s στο προσκήνιο, πέρα από την μη-ιδεολογία -που ήταν ένα ευχάριστο διάλειμμα ανάμεσα σε παραληρηματικές υστερίες-, ήταν η τεχνολογία. Ποτέ άλλοτε η τεχνολογία δεν ήταν τόσο ευρείας αποδοχής ούτε έφτανε τέτοια επίπεδα χρηστικότητας. VHS, PC, Laptop, LCD, Laserprint, CD, Walkman, είναι όλα παιδιά των αρχών της δεκαετίας του ‘80. Μιλάμε για ολόκληρη κουλτούρα. Κι αν το walkman είναι ορόσημο του στυλ, το PC είναι το σύμβολο των επόμενων 30 χρόνων. Το PC έπιασε στην αγορά σαν πρότυπο και σάρωσε ό,τι άλλο υπήρχε σε υπολογιστή εκείνην την εποχή. Ο λόγος; Ήταν το μόνο συμβατό με την μη-ιδεολογία των 80’s: είχε ανοιχτή αρχιτεκτονική. Μπορούσες να συνθέσεις ό,τι ήθελες, με κομμάτια της αγοράς. Τίποτα τέτοιο δεν υπήρξε ποτέ στην αγορά πριν, σε τέτοιον βαθμό. Η μόντα ήταν και ένα από τα βασικά στοιχεία της κουλτούρας της εποχής και το PC κέρδισε το στοίχημα. Αργότερα, ήταν η Microsoft που κατάφερε να κάνει τους υπολογιστές mainstream, με τα περίφημα Windows 95, που ήταν πραγματική επανάσταση, όχι για την ποιότητα ή την αρχιτεκτονική τους, αλλά για την εξαιρετικά επιθετική πολιτική προώθησης, που έφερε τα PC και το Internet στο 100% mainstream προσκήνιο. Ως αντίθεση, στην διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας, τα PC αποτελούσαν κάτι μυστικιστικό, κάτι που απασχολούσε μόνο “σπασίκλες”.
Σε πείσμα όμως κάθε λογικής, τα 80’s επιβίωσαν. Όχι μόνο κατάφεραν να αδρανοποιήσουν την εξέλιξη νέων κινημάτων που θα οδηγούσαν σε διαφορετική κουλτούρα στην οποία θα μπορούσαμε να αναφερθούμε ως 90’s και 00’s -τώρα το κάνουμε καταχρηστικά-, όχι μόνο πέρασαν τα τεχνολογικά τους γονίδια σχεδόν αυτούσια, αλλά και διατήρησαν εν ζωή τον αυθεντικό τους κόσμο. Τα walkman παράγονται ακόμα, οι δισκέτες παράγονται ακόμα σε τεράστιες ποσότητες -σε βαθμό να αναρωτιέται κανείς ποιος διάολο τις αγοράζει-, τα CD ζουν και βασιλεύουν, το βίντεο μόλις πνέει τα λοίσθια, με την αυξημένη τάση προς DVD (αν και είναι δίκαιο να τονιστεί ότι είχε περιπέσει σχεδόν σε αχρηστία για αρκετά χρόνια).
Σήμερα, εν έτει 2009, τα 80’s αφήνουν την τελευταία τους πνοή. Το ραδιόφωνο κατάφερε να συγκρατηθεί χάρη στην αυξανόμενη κίνηση στις ώρες αιχμής και την ύπαρξη του streaming. Ο ψόφος του κινηματογράφου πέρασε· το Hollywood αναγεννήθηκε. Ο Michael Jackson πέθανε. Τα περιοδικά ξεψυχούν, με τα ειδικού τύπου να εξαφανίζονται ή να ενσωματώνονται σε κυριακάτικες εκδόσεις εφημερίδων. Ενώ η λογοτεχνία κοιμάται τον συνήθη ύπνο της, μόνο με μια γεύση τριλογίας.
Νομίζω πως πλέον μπαίνουμε στην εποχή των 10’s και αλλάζουμε δεκαετία μετά από 30 ολόκληρα χρόνια. Ξεκάθαρα άλλη ιδεολογία· πλέον δεν έχουμε αδιαφορία, μη-ιδεολογία. Αυτό που έχουμε είναι δύο ξεκάθαρα στρατόπεδα: την απόλυτη άρνηση και την ροπή προς ακρότητες. Δεν θέλω να ασχοληθώ με πολιτική σ’ αυτήν την φάση, οπότε παρακάμπτω το σημείο αυτό, αν και έχει και καθαρά κοινωνικές προεκτάσεις. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι μπαίνουμε σε κάτι τελείως νέο. Μετά από ακόμη μια κρίση στην οικονομία και 30 χρόνια ηρεμίας, η σκακιέρα αλλάζει. Η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης στα τέλη των 80’s, είχε βοηθήσει σε τεράστιο βαθμό την ώθηση της μη-ιδεολογίας, που περιέγραψα. Αυτήν την φάση της ηρεμίας πιστεύω ότι την έχουμε ξεπεράσει. Και πάλι είμαστε σε κάτι που αλλάζει, μόνο που αυτήν την φορά είναι λιγότερο ξεκάθαρο το τι είναι αυτό. Και τι έγινε η μουσική βιομηχανία; Ο κινηματογράφος; Τα video games; Σίγουρα η ψυχαγωγία μπαίνει σήμερα σε ένα διαφορετικό πλαίσιο. Ανεξάρτητες παραγωγές παντού, η φούσκα της απέραντης συγχώνευσης, όπως την ζήσαμε την τελευταία 10ετία και η πανεπιστημιακή αβεβαιότητα στο πλαίσιο της υπερεξειδίκευσης, συντελούν στην δημιουργία νέων κανόνων γι’ αυτήν την σκακιέρα.
Αν σε όλα αυτά προσθέσουμε και τον επικείμενο θάνατο της ανοιχτής αρχιτεκτονικής, με την επικράτηση τακτικών όπως της Apple με το iTunes, τον QuickTime, το iPhone, κτλ, αλλά και την ολοένα αυξανόμενη εξάρτηση από proprietary πλατφόρμες, νομίζω πως είναι προφανές ότι κατευθυνόμαστε προς κάτι τελείως διαφορετικό, που δεν έχει καμμία σχέση με την λογική των 80’s.
Το Ίντερνετ πια αλλάζει ρόλο και γίνεται ο μεγάλος παίκτης από αποδιοπομπαίος τράγος των περασμένων ετών. Η νομοθεσία προσπαθεί να αναπροσαρμοστεί για να καλύψει τα νέα δεδομένα. Η πλαστικοποίηση για την οποία τόσα ακούγαμε ήδη πριν 20 χρόνια έχει κάνει δυναμικά την εμφάνισή της ακόμα και στις αναπτυσσόμενες χώρες, όπως η Ελλάδα, και το μόνο που μένει να ρωτήσει κανείς είναι ποια απ’ όλες τις ακραιότητες θα κυριαρχήσει, μιας και είναι σίγουρο ότι περάσαμε ανεπιστρεπτί την πόρτα του stay put.
Τα 80’s πέθαναν. Σήμερα. Ή εγώ το κατάλαβα σήμερα. Διόλου τυχαίο που γεννήθηκα στις αρχές των 80’s. Ο απόηχος τους ζει ακόμα, προς έκπληξή μου. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα 80’s υπήρξαν εξαιρετικά ανθεκτικά στον χρόνο. Σε αντίθεση με περασμένες εποχές, όπως η δεκαετία της επανάστασης χωρίς αιτία, αυτό που επιβίωσε από τα 80’s δεν είναι μόνο μία ανάμνηση, ένα έπος· μιλάμε για κάτι πολύ πιο ουσιαστικό, ένα αγκίστρωμα στον χωροχρόνο, ένα πραγματικό χρονικό παράδοξο· σαν αυτά που ξεσήκωσε το Back to the Future, ένα κινηματογραφικό ορόσημο της εποχής. Θεωρώ εκπληκτικό το γεγονός ότι ετούτη η εποχή -και όχι τόσο η γενιά- πείσμωσε τόσο ενάντια στην εξέλιξη. Τονίζω την διαφορά γενιάς-εποχής, γιατί η προηγούμενη γενιά ήταν ακόμη πιο πεισμωμένη ενάντια στην εξέλιξη, σε αντίθεση με την ακόμα πιο προηγούμενη, που δέχτηκε την εξέλιξη αγόγγυστα, σαν φυσική απόρροια των πραγμάτων, ανήμπορη να αντιδράσει.
Τα 80’s υπήρξαν η εισαγωγή του αμήχανου μεταπολεμικού κόσμου στην σύγχρονη πραγματικότητα. Μετά τις επαναστάσεις των 50’s, την οικολογική αφύπνιση των 70’s, την οργίλη αντίδραση των 60’s, είδαμε το φως το ηλεκτρονικόν. Περάσαμε στην υπερβολή, στο κιτς, σε μια υπερπροσπάθεια αδιαφορίας και λήθης της πρότερης καταναγκασμένης επαναπρογραμμάτισης προτεραιοτήτων, που τόσο ωθήθηκε για ξεχαστεί ο δεύτερος μεγάλος πόλεμος. Τόσο βαθιά έφτασαν οι πληγές του, που η προσπάθεια να τον ξεχάσουμε διήρκεσε τρεις δεκαετίες. Και μετά ήρθε η Β’ βιομηχανική επανάσταση. Νέα μουσική, νέα ήθη, η γέννηση του “ωχ αδερφέ”, νέες προτεραιότητες, όλες ελεύθερες από μια ξεκάθαρη ιδεολογία. Είχαμε βέβαια την αιώνια καθυστερημένη αντίδραση του Ηνωμένου Βασιλείου, που άργησε 30 χρόνια να καταλάβει ότι δεν της ανήκει πια ο κόσμος, αλλά αυτό λογίζεται μόνο ως side effect του ανέκδοτου με τον γάιδαρο. Τα χαζά της Ευρώπης έζησαν τα 60’s με μπόλικη καθυστέρηση, που ονομάστηκε punk. Ενδιαφέρουσα προσθήκη, το δίχως άλλο, αλλά χωρίς σοβαρό αντίκτυπο στην εξέλιξη της ιδεολογικής απομάκρυνσης. Οι Βρετανοί ήταν οι μόνοι που εμπότισαν με ιδεολογικό χαρακτήρα τον πυρήνα της εποχής, με έμφαση στις παραδοχές της σεξουαλικής ελευθερίας που η υπόλοιπη Δύση είχε ενστερνιστεί μισό αιώνα πριν (ιδίως για το ταμπού της ομοφυλοφιλίας). Αντιθέτως, η υπόλοιπη Δύση την είχε καταβρεί με “αν-ιδεολογία”και έχωνε eurodance, pop, ηλεκτρονική, ethnic, new age, είδη που δεν είχαν απολύτως κανέναν ιδεολογικό προσανατολισμό από τον αχταρμά και το carefree· casual, χαπάτη ή spiritual, δεν είχε σημασία.
Τα 80’s ενσωμάτωσαν και την ωρίμανση της επιστήμης που συντελέστηκε στα 70’s και πλέον είχε αρχίσει να χτίζει βάσεις και να ενοποιείται. Από ιστορική άποψη, η επιστήμη του σήμερα έχει τις ρίζες της στο τότε, αφού μέχρι πρότινος η παγκόσμια συνεργασία ήταν περιορισμένη και σε κάποιες περιπτώσεις ανέκδοτο. Η ιδεολογία των 80’s ήταν να μην υπάρχει ιδεολογία: ο κόσμος είμαστε ένα, μάζα, carefree. Είναι χαρακτηριστικό ότι η δημιουργία του urban legend σαν mainstream όρος και το debunking του είναι σημεία εκείνης της εποχής, που βρήκαν την δραματοποίησή τους με το καμάρι της γενιάς αυτής: το Ίντερνετ. Το Ίντερνετ εμφανίστηκε στην παγκόσμια κουλτούρα στα τέλη των 80’s, αλλά δεν ήταν παρά στα μέσα της δεκαετίας του ’90 που έγινε μέσο προσβάσιμο και mainstream. Τα 90’s και τα 00’s δεν υπάρχουν σαν κουλτούρες. Τα μεν πρώτα είναι συνέχεια των 80’s, με περισσότερη έμφαση στο κιτς, τα δε δεύτερα είναι απόηχος των πρώτων, με συνεπή εκμηδενισμό -ή έστω ελαχιστοποίηση- του κιτς. Ουσιαστικά είναι ένα μεγάλο 80’s που μόλις τελείωσε.
Αυτό το σημαντικότερο, όμως, που έφεραν τα 80’s στο προσκήνιο, πέρα από την μη-ιδεολογία -που ήταν ένα ευχάριστο διάλειμμα ανάμεσα σε παραληρηματικές υστερίες-, ήταν η τεχνολογία. Ποτέ άλλοτε η τεχνολογία δεν ήταν τόσο ευρείας αποδοχής ούτε έφτανε τέτοια επίπεδα χρηστικότητας. VHS, PC, Laptop, LCD, Laserprint, CD, Walkman, είναι όλα παιδιά των αρχών της δεκαετίας του ‘80. Μιλάμε για ολόκληρη κουλτούρα. Κι αν το walkman είναι ορόσημο του στυλ, το PC είναι το σύμβολο των επόμενων 30 χρόνων. Το PC έπιασε στην αγορά σαν πρότυπο και σάρωσε ό,τι άλλο υπήρχε σε υπολογιστή εκείνην την εποχή. Ο λόγος; Ήταν το μόνο συμβατό με την μη-ιδεολογία των 80’s: είχε ανοιχτή αρχιτεκτονική. Μπορούσες να συνθέσεις ό,τι ήθελες, με κομμάτια της αγοράς. Τίποτα τέτοιο δεν υπήρξε ποτέ στην αγορά πριν, σε τέτοιον βαθμό. Η μόντα ήταν και ένα από τα βασικά στοιχεία της κουλτούρας της εποχής και το PC κέρδισε το στοίχημα. Αργότερα, ήταν η Microsoft που κατάφερε να κάνει τους υπολογιστές mainstream, με τα περίφημα Windows 95, που ήταν πραγματική επανάσταση, όχι για την ποιότητα ή την αρχιτεκτονική τους, αλλά για την εξαιρετικά επιθετική πολιτική προώθησης, που έφερε τα PC και το Internet στο 100% mainstream προσκήνιο. Ως αντίθεση, στην διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας, τα PC αποτελούσαν κάτι μυστικιστικό, κάτι που απασχολούσε μόνο “σπασίκλες”.
Σε πείσμα όμως κάθε λογικής, τα 80’s επιβίωσαν. Όχι μόνο κατάφεραν να αδρανοποιήσουν την εξέλιξη νέων κινημάτων που θα οδηγούσαν σε διαφορετική κουλτούρα στην οποία θα μπορούσαμε να αναφερθούμε ως 90’s και 00’s -τώρα το κάνουμε καταχρηστικά-, όχι μόνο πέρασαν τα τεχνολογικά τους γονίδια σχεδόν αυτούσια, αλλά και διατήρησαν εν ζωή τον αυθεντικό τους κόσμο. Τα walkman παράγονται ακόμα, οι δισκέτες παράγονται ακόμα σε τεράστιες ποσότητες -σε βαθμό να αναρωτιέται κανείς ποιος διάολο τις αγοράζει-, τα CD ζουν και βασιλεύουν, το βίντεο μόλις πνέει τα λοίσθια, με την αυξημένη τάση προς DVD (αν και είναι δίκαιο να τονιστεί ότι είχε περιπέσει σχεδόν σε αχρηστία για αρκετά χρόνια).
Σήμερα, εν έτει 2009, τα 80’s αφήνουν την τελευταία τους πνοή. Το ραδιόφωνο κατάφερε να συγκρατηθεί χάρη στην αυξανόμενη κίνηση στις ώρες αιχμής και την ύπαρξη του streaming. Ο ψόφος του κινηματογράφου πέρασε· το Hollywood αναγεννήθηκε. Ο Michael Jackson πέθανε. Τα περιοδικά ξεψυχούν, με τα ειδικού τύπου να εξαφανίζονται ή να ενσωματώνονται σε κυριακάτικες εκδόσεις εφημερίδων. Ενώ η λογοτεχνία κοιμάται τον συνήθη ύπνο της, μόνο με μια γεύση τριλογίας.
Νομίζω πως πλέον μπαίνουμε στην εποχή των 10’s και αλλάζουμε δεκαετία μετά από 30 ολόκληρα χρόνια. Ξεκάθαρα άλλη ιδεολογία· πλέον δεν έχουμε αδιαφορία, μη-ιδεολογία. Αυτό που έχουμε είναι δύο ξεκάθαρα στρατόπεδα: την απόλυτη άρνηση και την ροπή προς ακρότητες. Δεν θέλω να ασχοληθώ με πολιτική σ’ αυτήν την φάση, οπότε παρακάμπτω το σημείο αυτό, αν και έχει και καθαρά κοινωνικές προεκτάσεις. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι μπαίνουμε σε κάτι τελείως νέο. Μετά από ακόμη μια κρίση στην οικονομία και 30 χρόνια ηρεμίας, η σκακιέρα αλλάζει. Η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης στα τέλη των 80’s, είχε βοηθήσει σε τεράστιο βαθμό την ώθηση της μη-ιδεολογίας, που περιέγραψα. Αυτήν την φάση της ηρεμίας πιστεύω ότι την έχουμε ξεπεράσει. Και πάλι είμαστε σε κάτι που αλλάζει, μόνο που αυτήν την φορά είναι λιγότερο ξεκάθαρο το τι είναι αυτό. Και τι έγινε η μουσική βιομηχανία; Ο κινηματογράφος; Τα video games; Σίγουρα η ψυχαγωγία μπαίνει σήμερα σε ένα διαφορετικό πλαίσιο. Ανεξάρτητες παραγωγές παντού, η φούσκα της απέραντης συγχώνευσης, όπως την ζήσαμε την τελευταία 10ετία και η πανεπιστημιακή αβεβαιότητα στο πλαίσιο της υπερεξειδίκευσης, συντελούν στην δημιουργία νέων κανόνων γι’ αυτήν την σκακιέρα.
Αν σε όλα αυτά προσθέσουμε και τον επικείμενο θάνατο της ανοιχτής αρχιτεκτονικής, με την επικράτηση τακτικών όπως της Apple με το iTunes, τον QuickTime, το iPhone, κτλ, αλλά και την ολοένα αυξανόμενη εξάρτηση από proprietary πλατφόρμες, νομίζω πως είναι προφανές ότι κατευθυνόμαστε προς κάτι τελείως διαφορετικό, που δεν έχει καμμία σχέση με την λογική των 80’s.
Το Ίντερνετ πια αλλάζει ρόλο και γίνεται ο μεγάλος παίκτης από αποδιοπομπαίος τράγος των περασμένων ετών. Η νομοθεσία προσπαθεί να αναπροσαρμοστεί για να καλύψει τα νέα δεδομένα. Η πλαστικοποίηση για την οποία τόσα ακούγαμε ήδη πριν 20 χρόνια έχει κάνει δυναμικά την εμφάνισή της ακόμα και στις αναπτυσσόμενες χώρες, όπως η Ελλάδα, και το μόνο που μένει να ρωτήσει κανείς είναι ποια απ’ όλες τις ακραιότητες θα κυριαρχήσει, μιας και είναι σίγουρο ότι περάσαμε ανεπιστρεπτί την πόρτα του stay put.
