Μορφές κοινωνικής συνείδησης V: Επιστήμη

[Sol]

Στη σύγχρονη κοινωνία, η επιστήμη είναι πολύ σημαντικό ζωτικό μέρος του σύγχρονου πολιτισμού. Η επιστημονική σκέψη περιλαμβάνει την ανάπτυξη και τη γνώση των πολύ σημαντικών φυσικών, χημικών, μηχανικών, βιολογικών, τεχνολογικών και κοινωνικών ζητημάτων που σχετίζονται με τον πολιτισμό, τα κοινωνικά ζητήματα και ούτω καθεξής. Με τη βοήθεια των διαφόρων τομέων της επιστήμης ο σύγχρονος άνθρωπος αντιλαμβάνεται τον κόσμο γύρω του, μαθαίνει τις διεργασίες που συμβαίνουν σε αυτόν.

Κάθε άτομο αντιλαμβάνεται τι είναι συγκεκριμένες γνώσεις που συμβάλλουν στην περαιτέρω ανάπτυξη και την αλληλεπίδρασή του με άλλους ανθρώπους που τον περιβάλλουν και το φυσικό περιβάλλον. Όμως όταν λέμε κοινωνική συνείδηση δεν εννοούμε την ατομική συνείδηση και ψυχολογία.

Η επιστήμη αναπτύχθηκε και κατηγοριοποιήθηκε σε βάθος κατα τον 17ο αιώνα, η εποχή εκείνη συνέβαλε σε σημαντικές αλλαγές στον τρόπο σκέψης των ανθρώπων ώστε να αλλάξουν τον τρόπο ζωής τους που είχε προκύψει.

Η σύγχρονη επιστήμη, επίσης, δεν σταμάτησε να εξελίσσεται, εξελίσσεται συνεχώς, εισάγοντας όλο και περισσότερες νέες αλλαγές στη συνείδηση του σύγχρονου ανθρώπου. Στις μέρες μας, η ανάπτυξη που πολύ γρήγορα συμβαίνει στην τεχνική και τις πιο προηγμένες τεχνολογίες που επηρεάζουν άμεσα τον άνθρωπο. Η επιστήμη ως μια μορφή κοινωνικής συνείδησης , όλο και περισσότερο γίνεται εμφανής στη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου.

Στην ανθρώπινη ζωή υπάρχουν δύο τρόποι γνώσης, επιστημονική και εμπειρική. πολλοί πιστεύουν ότι ένας άνθρωπος μπορεί κάλλιστα να κάνει χωρίς την επιστήμη, όπως ήταν για πολλούς αιώνες. Η κύρια διαφορά από την εμπειρική γνώση της επιστήμης είναι ότι η επιστήμη εισχωρεί στην κύρια ουσία των αντικειμένων και των διαδικασιών και η εμπειρική γνώση καλύπτει μόνο τα κοινά χαρακτηριστικά κάποιων αντικειμένων ή ενέργειες. Η επιστήμη διαμορφώνει και διαμορφώνεται από τον σύγχρονο άνθρωπο.

[Sol]

Ο Μαρξ και ο Ένγκελς απέδιδαν πάντα μεγάλη σημασία στα μαθηματικά και στις φυσικές επιστήμες. Παρακολουθούσαν τα αποτελέσματα των ερευνών τους –όπως δείχνουν ιδιαίτερα η αλληλογραφία τους και τα μαθηματικά χειρόγραφα του Μαρξ– και αξιοποιούσαν τις γνώσεις τους κατά την επεξεργασία της επαναστατικής κοσμοθεωρίας της εργατικής τάξης. Εξάλλου, ποτέ δεν χώρισαν και ακόμα λιγότερο δεν αντιπαράθεσαν τις κοινωνικές επιστήμες και τις φυσικές επιστήμες.

Ωστόσο, αυτή η απασχόληση με τα μαθηματικά και τις φυσικές επιστήμες για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα μπορούσε να γίνεται μόνο σποραδικά. Η θεμελίωση της ιστορικής αποστολής της εργατικής τάξης σαν νεκροθάφτη του καπιταλισμού και δημιουργού της νέας, κομμουνιστικής κοινωνίας, απαιτούσε από τους Μαρξ και Ένγκελς να στρέφουν την κύρια προσοχή τους στη διερεύνηση των νομοτελειών της κοινωνικής ανάπτυξης, πρώτ’ απ’ όλα των νομοτελειών του καπιταλισμού. Αυτό ήταν ιδιαίτερα αναγκαίο, παίρνοντας υπόψη την αστική επανάσταση του 1848-49 και, μετά την ήττα της, τα νέα καθήκοντα που ορθώνονταν μπρος στο εργατικό κίνημα.

Ο μαρξ π.χ. για να ξεκουράζεται από τις μελέτες του για το Κεφάλαιο έλυνε προβλήματα διαφορικού λογισμού και γεωδαισίας. Έχουν εκδοθεί μαλιστυα τα μαθηματικά του χειρόγραφα.

[Sol]

ΦΥΣΙΚΟΙ ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Το πιο κρίσιμο ζήτημα στη φιλοσοφική προσέγγιση των φυσικών επιστημών είναι η σχέση των φυσικών νόμων, που πηγάζουν από την επιστημονική γενίκευση κατά τη μελέτη των φαινομένων, με την αντικειμενική πραγματικότητα. Σε αυτό καθοριστικό ρόλο παίζει η μεγάλη επιρροή του θετικισμού και κυρίως του λογικού. Πιο συγκεκριμένα, οι φυσικοί νόμοι δεν αντιμετωπίζονται ως προϊόν της οργανωμένης προσπάθειας του ανθρώπου να ανακαλύψει την αντικειμενική πραγματικότητα, αλλά θεωρούνται ως προσωρινά λογικά σχήματα που η εγκυρότητά τους επαφίεται στο λογικό έλεγχο της εμπειρίας. Ετσι στρεβλώνεται ο ρόλος των φυσικών επιστημών, ο οποίος είναι η διείσδυση στην ουσία των φαινομένων, αφού αυτή δεν είναι προσβάσιμη από την εμπειρία των θετικιστών. Επομένως, οι νόμοι των φυσικών επιστημών αποκόπτονται από τη φύση και τις νομοτέλειές της, χάνουν το περιεχόμενό τους, δεν μπορούν να μπουν σε διαδικασία επαλήθευσης.

Σε αυτή την τάση καθοριστικό ρόλο παίζει η φιλοσοφική αντιμετώπιση των μαθηματικών, γιατί -ως ποσοτική έκφραση των νόμων κίνησης της φύσης- είναι αναπόσπαστο στοιχείο όλου του φάσματος των φυσικών επιστημών. Οι μαθηματικές θεωρίες προσεγγίζονται «αξιωματικά», αποκομμένες από τη σχέση τους με την αντικειμενική πραγματικότητα, θεωρούνται «καθεαυτές αντικείμενα σπουδής» και η ορθότητά τους έγκειται στην πληρότητα ή μη μιας κατάλληλης διαδικασίας επαληθευσιμότητας. Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα από την εισαγωγή στις «μεγάλες επιστημονικές ανακατατάξεις» των μαθηματικών: «Οι εξελίξεις στα μαθηματικά χαρακτηρίζονται από τη δημιουργία των μη Ευκλείδειων γεωμετριών και την προσπάθεια αριθμοποίησης της Ανάλυσης, με σκοπό να αποβάλει αυτή κάθε έννοια κίνησης και χρόνου. Τίθενται πλέον τα θεμέλια της σύγχρονης άποψης για την “αξιωματικοποίηση”».

Τα μαθηματικά, παρόλο το μεγάλο βαθμό αφαίρεσης που έχουν, όταν δεν αντιμετωπίζονται αποκομμένα από τους νόμους της φύσης, έχουν καθοριστική συμβολή στην ποσοτική τους έκφραση. Μέσα από τους «μαθηματικοποιημένους» νόμους προσπαθούμε να υπολογίσουμε ποσοτικά στοιχεία των φυσικών διαδικασιών, να τις εξηγήσουμε, στην προσπάθειά μας να επέμβουμε στη φύση ώστε να βελτιώσουμε τους υλικούς όρους διαβίωσής μας. Για παράδειγμα οι λύσεις της εξίσωσης του Schrödinger μας δίνουν τους κβαντικούς αριθμούς, η κατανομή Boltzman την κατανομή της ταχύτητας των μορίων ενός αερίου, ο ρυθμός μεταβολής της συγκέντρωσης ενός αντιδρώντος την ταχύτητα μιας αντίδρασης.

[Sol]

ΚΟΝΣΤΡΟΥΚΤΙΒΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ

Προσεγγίζοντας τον κονστρουκτιβισμό στην ουσία του, στο φιλοσοφικό του περιεχόμενο, γεννάται το ερώτημα τι είναι αυτό που συνενώνει όλες τις τάσεις του. Με μια πρώτη ματιά γίνεται κατανοητό ότι όλες οι τάσεις υποστηρίζουν ότι η γνώση κατασκευάζεται. O κάθε ένας καλείται να σχηματίσει μία προσωπική υποκειμενική άποψη για τον αντικειμενικό κόσμο. Οι διαφορές εντοπίζονται στον τρόπο κατασκευής (π.χ. ατομικά ή κοινωνικά). Για παράδειγμα, σε άρθρο των Driver & Oldham, που σύμφωνα με την παραπάνω διάταξη ανήκουν στους αντικειμενικούς κονστρουκτιβιστές, στηρίζουν: «Αν και μπορούμε να υποθέσουμε την ύπαρξη ενός εξωτερικού κόσμου στον οποίο δεν έχουμε άμεση πρόσβαση, οι επιστήμες ως κοινωνική γνώση δεν είναι μια ανακάλυψη αλλά μια προσεκτικά οικοδομημένη κατασκευή»! Ο Glasersfeld που ανήκει στην υποτιθέμενη αντίθετη τάση των σχετικιστών κονστρουκτιβιστών αναφέρει: «Το γεγονός ότι η επιστημονική γνώση μας επιτρέπει να ασχολούμαστε με τη φύση δεν δικαιολογεί την πίστη ότι η επιστημονική γνώση μας παρέχει μια εικόνα του κόσμου η οποία αντιστοιχεί σε μια απόλυτη πραγματικότητα»!

ΑΛΟΓΟΜΟΥΡΗΣ εδώ σε έχω

Επομένως, γίνεται φανερή η βασική θέση των κονστρουκτιβιστών: ο άνθρωπος δεν μπορεί να προσεγγίσει την αντικειμενική πραγματικότητα, ο ρόλος των επιστημών δεν είναι η διείσδυση στην ουσία των φαινομένων και αυτό που μας μένει είναι να κατασκευάσουμε «λογικά σχήματα», «βολικές θεωρίες», «βιώσιμες λύσεις», «πετυχημένα μοντέλα» που να ικανοποιούν τις εμπειρίες που έχουμε από τη ζωή. Αυτή η αντίληψη αναδεικνύεται στο βιβλίο «Μεθοδολογία Διδασκαλίας της Φυσικής» από τον G. Kelly, διάσημο κονστρουκτιβιστή: «Κατά τον Kelly οι άνθρωποι, όπως οι επιστήμονες, δυσκολεύονται να δεχτούν ότι τα προσωπικά μοντέλα του καθενός δεν αντιπροσωπεύουν ακριβώς τον κόσμο, όπως είναι, αλλά ότι εκφράζουν μια κατασκευασμένη (δομημένη) πραγματικότητα, που δε βασίζεται άμεσα στην απόλυτη αλήθεια. Αντίθετα πιστεύουν ότι οι απόψεις που αυτοί πρεσβεύουν δημιουργήθηκαν σ’ αυτούς από τον “αντικειμενικό τρόπο με τον οποίο αυτά είναι φτιαγμένα”». Ο G. Wheatly γίνεται ακόμα πιο σαφής εκφράζοντας την άποψη ότι: «…δεν ανακαλύπτουμε την αλήθεια, αλλά οικοδομούμε βιώσιμες εξηγήσεις των εμπειριών μας».

Ετσι η πράξη δεν αποτελεί τη βάση της γνώσης, επομένως δεν μπορεί να αποτελεί και το κριτήριο αλήθειας για μια θεωρία. Η επιβεβαίωση λοιπόν δεν μπορεί να γίνει μέσα από την οργανωμένη δραστηριότητα του ανθρώπου, τη γενικευμένη πείρα που πηγάζει από αυτήν.

[ΑΛΟΓΟΜΟΥΡΗΣ]

ΚΟΝΣΤΡΟΥΚΤΙΒΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ

Προσεγγίζοντας τον κονστρουκτιβισμό στην ουσία του, στο φιλοσοφικό του περιεχόμενο, γεννάται το ερώτημα τι είναι αυτό που συνενώνει όλες τις τάσεις του. Με μια πρώτη ματιά γίνεται κατανοητό ότι όλες οι τάσεις υποστηρίζουν ότι η γνώση κατασκευάζεται. O κάθε ένας καλείται να σχηματίσει μία προσωπική υποκειμενική άποψη για τον αντικειμενικό κόσμο. Οι διαφορές εντοπίζονται στον τρόπο κατασκευής (π.χ. ατομικά ή κοινωνικά). Για παράδειγμα, σε άρθρο των Driver & Oldham, που σύμφωνα με την παραπάνω διάταξη ανήκουν στους αντικειμενικούς κονστρουκτιβιστές, στηρίζουν: «Αν και μπορούμε να υποθέσουμε την ύπαρξη ενός εξωτερικού κόσμου στον οποίο δεν έχουμε άμεση πρόσβαση, οι επιστήμες ως κοινωνική γνώση δεν είναι μια ανακάλυψη αλλά μια προσεκτικά οικοδομημένη κατασκευή»! Ο Glasersfeld που ανήκει στην υποτιθέμενη αντίθετη τάση των σχετικιστών κονστρουκτιβιστών αναφέρει: «Το γεγονός ότι η επιστημονική γνώση μας επιτρέπει να ασχολούμαστε με τη φύση δεν δικαιολογεί την πίστη ότι η επιστημονική γνώση μας παρέχει μια εικόνα του κόσμου η οποία αντιστοιχεί σε μια απόλυτη πραγματικότητα»!

ΑΛΟΓΟΜΟΥΡΗΣ εδώ σε έχω

Επομένως, γίνεται φανερή η βασική θέση των κονστρουκτιβιστών: ο άνθρωπος δεν μπορεί να προσεγγίσει την αντικειμενική πραγματικότητα, ο ρόλος των επιστημών δεν είναι η διείσδυση στην ουσία των φαινομένων και αυτό που μας μένει είναι να κατασκευάσουμε «λογικά σχήματα», «βολικές θεωρίες», «βιώσιμες λύσεις», «πετυχημένα μοντέλα» που να ικανοποιούν τις εμπειρίες που έχουμε από τη ζωή. Αυτή η αντίληψη αναδεικνύεται στο βιβλίο «Μεθοδολογία Διδασκαλίας της Φυσικής» από τον G. Kelly, διάσημο κονστρουκτιβιστή: «Κατά τον Kelly οι άνθρωποι, όπως οι επιστήμονες, δυσκολεύονται να δεχτούν ότι τα προσωπικά μοντέλα του καθενός δεν αντιπροσωπεύουν ακριβώς τον κόσμο, όπως είναι, αλλά ότι εκφράζουν μια κατασκευασμένη (δομημένη) πραγματικότητα, που δε βασίζεται άμεσα στην απόλυτη αλήθεια. Αντίθετα πιστεύουν ότι οι απόψεις που αυτοί πρεσβεύουν δημιουργήθηκαν σ’ αυτούς από τον “αντικειμενικό τρόπο με τον οποίο αυτά είναι φτιαγμένα”». Ο G. Wheatly γίνεται ακόμα πιο σαφής εκφράζοντας την άποψη ότι: «…δεν ανακαλύπτουμε την αλήθεια, αλλά οικοδομούμε βιώσιμες εξηγήσεις των εμπειριών μας».

Ετσι η πράξη δεν αποτελεί τη βάση της γνώσης, επομένως δεν μπορεί να αποτελεί και το κριτήριο αλήθειας για μια θεωρία. Η επιβεβαίωση λοιπόν δεν μπορεί να γίνει μέσα από την οργανωμένη δραστηριότητα του ανθρώπου, τη γενικευμένη πείρα που πηγάζει από αυτήν.

διαφωνώ με τον κονστρουκτιβισμό, τον θεωρώ ακραίο διότι θεωρεί εμμέσως πλην σαφώς την επιστημονική γνώση ως αυθαιρεσία