Περί Κατανόησης
Δημοσιεύτηκε: 29 Μαρ 2025, 01:49
Ανοίγω αυτό το θέμα με αφορμή ένα προσωπικό βίωμα που με προβλημάτισε βαθιά — και συνεχίζει να με απασχολεί.
Μιλάμε συνεχώς για «κατανόηση». Να καταλάβουμε τον άλλον, να εξηγήσουμε τι εννοούμε, να συμφωνήσουμε ή να διαφωνήσουμε. Αλλά τελικά μπορούμε στ’ αλήθεια να καταλάβουμε ο ένας τον άλλον; Ή απλώς νομίζουμε ότι καταλαβαίνουμε;
Κάθε φορά που μιλάμε, χρησιμοποιούμε λέξεις. Αλλά τι σημαίνουν αυτές οι λέξεις για τον άλλον; Πόσο κοντά είναι αυτό που εννοώ εγώ με αυτό που φαντάζεται εκείνος; Μπορεί άραγε ποτέ η κατανόηση να είναι αντικειμενική, ή είναι πάντα δεμένη με τις προσωπικές εμπειρίες, τα βιώματα και τα φίλτρα του καθενός;
Για να σας βάλω στο πνεύμα, ξεκινάω με μια μικρή ιστορία από τη ζωή μου. Δεν είναι τίποτα σπουδαίο. Απλώς δείχνει πόσο σχετικό, αβέβαιο — και καμιά φορά γελοίο — είναι να προσπαθούμε να μεταδώσουμε μια σκέψη μας και να περιμένουμε να κατανοηθεί όπως τη νιώθουμε εμείς.
Παλιά…
Όταν διάβαζα ένα βιβλίο, συχνά έκανα το λάθος να λέω σε κάποιον: «διάβασα αυτό το βιβλίο». Εκείνος απλά με ρωτούσε τι έλεγε το βιβλίο, και εγώ του έλεγα τι έλεγε το βιβλίο.
Με τον καιρό κατάλαβα ότι όλος αυτός ο διάλογος με τον άλλον ήταν ηλίθιος. Γιατί; Γιατί πήγαινα και έδινα το ερέθισμα σε κάποιον να του πω «διάβασα ένα βιβλίο», εκείνος αφελέστατα με ρωτούσε «τι έλεγε αυτό το βιβλίο», και εγώ προσπαθούσα το συμπέρασμά μου από ολόκληρο το βιβλίο να του το μεταφέρω σε πέντε-δέκα προτάσεις. Και περίμενα, μάλιστα, ότι αυτό που μεταφέρω εγώ — το βίωμά μου, η κατανόησή μου — θα περάσει στον εγκέφαλο του άλλου, που δεν το έχει διαβάσει.
Αυτό ήταν βλακεία.
Διάβασα ένα βιβλίο του John Locke περί κακοποίησης των λέξεων. Κάπου εκεί γράφει ότι οι λέξεις που εκφράζουν ιδέες, παίρνουν διαφορετική εικόνα στο μυαλό του καθενός, σύμφωνα με τις εμπειρίες που έχουν διαμορφωθεί μέσα του.
Από τότε το σκέφτομαι αυτό: η ίδια λέξη, η ίδια φράση, ο ίδιος λόγος, γεννάει άλλες εικόνες στο δικό μου μυαλό και άλλες στο δικό σου. Άρα τι καταλαβαίνεις όταν σου μιλάω;
Καταλαβαίνεις εμένα ή καταλαβαίνεις μόνο εσένα;
⸻
Και για να το συνεχίσω λίγο παρακάτω…
Αυτό που βλέπω — όχι μόνο στο forum αλλά και στην καθημερινότητά μου, στις δουλειές, στις παρέες, παντού — είναι ότι ο καθένας προσπαθεί να μεταφέρει τη “γνώση” του: αυτά που έχει διαβάσει, αυτά που έχει μάθει, αυτά που πιστεύει. Και το κάνει μέσα σε δύο φράσεις. Δύο φράσεις… για να χωρέσει ολόκληρη μια διαδρομή, μια εμπειρία, μια κατανόηση.
Και περιμένει κιόλας ο άλλος να το καταλάβει ακριβώς όπως το κατάλαβε κι αυτός.
Μα αυτό δεν γίνεται.
Και επειδή δεν γίνεται, επειδή ο άλλος καταλαβαίνει διαφορετικά, εκνευριζόμαστε.
Νιώθουμε ότι δεν μας άκουσε, ότι δεν μας σεβάστηκε, ότι δεν μπήκε στον κόπο να “δει το φως” που εμείς είδαμε.
Και έτσι αρχίζει η αντιπαράθεση. Όχι πάνω στην ουσία, αλλά πάνω στην προσδοκία της κατανόησης.
Μια αντιπαράθεση που δεν οδηγεί πουθενά,
παρά μόνο σε ρήξη, σε απόσταση, σε διάλυση σχέσεων.
Κι όλα αυτά… επειδή ζητάμε από τον άλλον να καταλάβει αυτό που δεν μπορεί να δει, επειδή δεν το έζησε.
⸻
Κάπου εδώ εμφανίζονται δύο λέξεις που ίσως μπορούν να βοηθήσουν:
Ενσυναίσθηση και Ευθύνη.
⸻
Ενσυναίσθηση
Ενσυναίσθηση σημαίνει να προσπαθείς να μπεις στη θέση του άλλου.
Να καταλάβεις πώς νιώθει, χωρίς να τον κρίνεις (μάλλον κάτι αδύνατο για την ανθρώπινη φύση… αλλά ας προσπαθησουμε).
Να δεις με τα δικά του μάτια, να νιώσεις με την καρδιά του, έστω και για λίγο.
Δεν σημαίνει ότι συμφωνείς. Δεν σημαίνει ότι έχει δίκιο.
Σημαίνει απλώς ότι προσπαθείς να τον δεις σαν άνθρωπο.
Και αυτό, καμιά φορά, αρκεί για να σωθεί μια σχέση ή να αποφευχθεί μια σύγκρουση.
⸻
Ευθύνη
Ευθύνη σημαίνει να αναλαμβάνεις αυτά που κάνεις και λες.
Να μην πετάς το φταίξιμο στους άλλους.
Να δέχεσαι τις συνέπειες, ακόμη κι αν δεν είχες κακή πρόθεση.
Είναι το αντίθετο του «δεν φταίω εγώ, ο άλλος παρεξήγησε».
Είναι να πεις:
«Ίσως δεν μίλησα όπως έπρεπε. Ίσως δεν σκέφτηκα πώς θα ακουστεί αυτό που είπα. Φταίω κι εγώ.»
⸻
Και διαβάζοντας, λοιπόν, το κείμενο, θα αναρωτιέστε όλοι:
“Ναι, αυτά τα ξέρω. Τα καταλαβαίνω και τα πράττω. Ακριβώς έτσι όπως τα λέει.”
Χωρίς καν να μπούμε στη διαδικασία να σκεφτούμε αν όντως τα κάνουμε στην πράξη.
Χωρίς να σταθούμε ένα δευτερόλεπτο να πούμε:
“Μισό λεπτό… εγώ, πότε άκουσα χωρίς να κρίνω; Πότε φέρθηκα με ενσυναίσθηση, όταν ο άλλος διαφώνησε μαζί μου; Πότε ανέλαβα ευθύνη χωρίς να ψάξω πρώτα δικαιολογία;”
Αυτή είναι η παγίδα: νομίζουμε πως τα κάνουμε, γιατί συμφωνούμε με την ιδέα τους.
Αλλά άλλο η ιδέα — κι άλλο η πράξη.
⸻
«Τα όρια της γλώσσας μου είναι τα όρια του κόσμου μου.»
— Ludwig Wittgenstein
Και μέσα σ’ αυτόν τον στενό, προσωπικό κόσμο, αν δεν κάνουμε χώρο για τον άλλον, τότε είμαστε καταδικασμένοι να μιλάμε μόνο με τον εαυτό μας.
⸻
Δεν περιμένω να κατανοήσετε το κείμενο όπως το κατανοώ εγώ.
Απλά, σκεφτείτε αυτό που γράφω.
Και επειδή — τουλάχιστον έτσι όπως το βλέπω εγώ — αυτό που γράφω σε εσάς γεννά κάτι διαφορετικό, επιλέγω να το γράφω με ευγένεια.
Γιατί είναι αδύνατον η δική μου σκέψη να μεταφερθεί ατόφια στο οποιοδήποτε κεφάλι.
Ο μόνος τρόπος που θεωρώ ότι μπορώ να το πράξω είναι αυτός:
Πες το ευγενικά. Βάλε ερωτηματικά. Και δώσε στον άλλον το περιθώριο να σκεφτεί.
Και πιστέψτε με, διακρίνω πάρα πολλούς εδώ μέσα με πολύ πιο δυνατό μυαλό από εμένα.
Δεν το λέω ούτε με ταπεινοφροσύνη ούτε με κολακεία — το λέω γιατί το βλέπω.
Κλείνοντας, θέλω να πω και κάτι ακόμα.
Ένας άλλος λόγος που χρησιμοποιώ το GPT, είναι αυτός:
Γιατί ποτέ δεν θα καθόμουν να δώσω τέτοιο κείμενο, με όσο πιο δυνατό και καθαρό τρόπο μπορώ, ώστε να το μεταφέρω στους άλλους.
Είτε γιατί δεν έχω τον χρόνο, είτε γιατί δεν μπορώ μόνος μου να το πω όπως θέλω.
⸻
Αν αυτά που έγραψα σου φαίνονται υπερβολικά, ασαφή ή περιττά, το σέβομαι.
Ίσως μιλάω με τρόπο που δεν ταιριάζει στο δικό σου βίωμα —
και είναι φυσικό να μη σε αγγίζουν όλα όσα λέω.
Αλλά αν κάτι μέσα σου ενόχλησε περισσότερο απ’ όσο περίμενες,
τότε ίσως δεν φταίει το ύφος ή το κείμενο.
Ίσως άγγιξα μια σκέψη που είχες αφήσει στην άκρη και τώρα ξύπνησε.
Δεν είμαι εδώ για να σε νικήσω, ούτε για να σου δείξω ότι έχω δίκιο.
Είμαι εδώ για να σκεφτούμε μαζί, αν υπάρχει ακόμα χώρος να το κάνουμε αυτό.
Μιλάμε συνεχώς για «κατανόηση». Να καταλάβουμε τον άλλον, να εξηγήσουμε τι εννοούμε, να συμφωνήσουμε ή να διαφωνήσουμε. Αλλά τελικά μπορούμε στ’ αλήθεια να καταλάβουμε ο ένας τον άλλον; Ή απλώς νομίζουμε ότι καταλαβαίνουμε;
Κάθε φορά που μιλάμε, χρησιμοποιούμε λέξεις. Αλλά τι σημαίνουν αυτές οι λέξεις για τον άλλον; Πόσο κοντά είναι αυτό που εννοώ εγώ με αυτό που φαντάζεται εκείνος; Μπορεί άραγε ποτέ η κατανόηση να είναι αντικειμενική, ή είναι πάντα δεμένη με τις προσωπικές εμπειρίες, τα βιώματα και τα φίλτρα του καθενός;
Για να σας βάλω στο πνεύμα, ξεκινάω με μια μικρή ιστορία από τη ζωή μου. Δεν είναι τίποτα σπουδαίο. Απλώς δείχνει πόσο σχετικό, αβέβαιο — και καμιά φορά γελοίο — είναι να προσπαθούμε να μεταδώσουμε μια σκέψη μας και να περιμένουμε να κατανοηθεί όπως τη νιώθουμε εμείς.
Παλιά…
Όταν διάβαζα ένα βιβλίο, συχνά έκανα το λάθος να λέω σε κάποιον: «διάβασα αυτό το βιβλίο». Εκείνος απλά με ρωτούσε τι έλεγε το βιβλίο, και εγώ του έλεγα τι έλεγε το βιβλίο.
Με τον καιρό κατάλαβα ότι όλος αυτός ο διάλογος με τον άλλον ήταν ηλίθιος. Γιατί; Γιατί πήγαινα και έδινα το ερέθισμα σε κάποιον να του πω «διάβασα ένα βιβλίο», εκείνος αφελέστατα με ρωτούσε «τι έλεγε αυτό το βιβλίο», και εγώ προσπαθούσα το συμπέρασμά μου από ολόκληρο το βιβλίο να του το μεταφέρω σε πέντε-δέκα προτάσεις. Και περίμενα, μάλιστα, ότι αυτό που μεταφέρω εγώ — το βίωμά μου, η κατανόησή μου — θα περάσει στον εγκέφαλο του άλλου, που δεν το έχει διαβάσει.
Αυτό ήταν βλακεία.
Διάβασα ένα βιβλίο του John Locke περί κακοποίησης των λέξεων. Κάπου εκεί γράφει ότι οι λέξεις που εκφράζουν ιδέες, παίρνουν διαφορετική εικόνα στο μυαλό του καθενός, σύμφωνα με τις εμπειρίες που έχουν διαμορφωθεί μέσα του.
Από τότε το σκέφτομαι αυτό: η ίδια λέξη, η ίδια φράση, ο ίδιος λόγος, γεννάει άλλες εικόνες στο δικό μου μυαλό και άλλες στο δικό σου. Άρα τι καταλαβαίνεις όταν σου μιλάω;
Καταλαβαίνεις εμένα ή καταλαβαίνεις μόνο εσένα;
⸻
Και για να το συνεχίσω λίγο παρακάτω…
Αυτό που βλέπω — όχι μόνο στο forum αλλά και στην καθημερινότητά μου, στις δουλειές, στις παρέες, παντού — είναι ότι ο καθένας προσπαθεί να μεταφέρει τη “γνώση” του: αυτά που έχει διαβάσει, αυτά που έχει μάθει, αυτά που πιστεύει. Και το κάνει μέσα σε δύο φράσεις. Δύο φράσεις… για να χωρέσει ολόκληρη μια διαδρομή, μια εμπειρία, μια κατανόηση.
Και περιμένει κιόλας ο άλλος να το καταλάβει ακριβώς όπως το κατάλαβε κι αυτός.
Μα αυτό δεν γίνεται.
Και επειδή δεν γίνεται, επειδή ο άλλος καταλαβαίνει διαφορετικά, εκνευριζόμαστε.
Νιώθουμε ότι δεν μας άκουσε, ότι δεν μας σεβάστηκε, ότι δεν μπήκε στον κόπο να “δει το φως” που εμείς είδαμε.
Και έτσι αρχίζει η αντιπαράθεση. Όχι πάνω στην ουσία, αλλά πάνω στην προσδοκία της κατανόησης.
Μια αντιπαράθεση που δεν οδηγεί πουθενά,
παρά μόνο σε ρήξη, σε απόσταση, σε διάλυση σχέσεων.
Κι όλα αυτά… επειδή ζητάμε από τον άλλον να καταλάβει αυτό που δεν μπορεί να δει, επειδή δεν το έζησε.
⸻
Κάπου εδώ εμφανίζονται δύο λέξεις που ίσως μπορούν να βοηθήσουν:
Ενσυναίσθηση και Ευθύνη.
⸻
ΕνσυναίσθησηΕνσυναίσθηση σημαίνει να προσπαθείς να μπεις στη θέση του άλλου.
Να καταλάβεις πώς νιώθει, χωρίς να τον κρίνεις (μάλλον κάτι αδύνατο για την ανθρώπινη φύση… αλλά ας προσπαθησουμε).
Να δεις με τα δικά του μάτια, να νιώσεις με την καρδιά του, έστω και για λίγο.
Δεν σημαίνει ότι συμφωνείς. Δεν σημαίνει ότι έχει δίκιο.
Σημαίνει απλώς ότι προσπαθείς να τον δεις σαν άνθρωπο.
Και αυτό, καμιά φορά, αρκεί για να σωθεί μια σχέση ή να αποφευχθεί μια σύγκρουση.
⸻
ΕυθύνηΕυθύνη σημαίνει να αναλαμβάνεις αυτά που κάνεις και λες.
Να μην πετάς το φταίξιμο στους άλλους.
Να δέχεσαι τις συνέπειες, ακόμη κι αν δεν είχες κακή πρόθεση.
Είναι το αντίθετο του «δεν φταίω εγώ, ο άλλος παρεξήγησε».
Είναι να πεις:
«Ίσως δεν μίλησα όπως έπρεπε. Ίσως δεν σκέφτηκα πώς θα ακουστεί αυτό που είπα. Φταίω κι εγώ.»
⸻
Και διαβάζοντας, λοιπόν, το κείμενο, θα αναρωτιέστε όλοι:
“Ναι, αυτά τα ξέρω. Τα καταλαβαίνω και τα πράττω. Ακριβώς έτσι όπως τα λέει.”
Χωρίς καν να μπούμε στη διαδικασία να σκεφτούμε αν όντως τα κάνουμε στην πράξη.
Χωρίς να σταθούμε ένα δευτερόλεπτο να πούμε:
“Μισό λεπτό… εγώ, πότε άκουσα χωρίς να κρίνω; Πότε φέρθηκα με ενσυναίσθηση, όταν ο άλλος διαφώνησε μαζί μου; Πότε ανέλαβα ευθύνη χωρίς να ψάξω πρώτα δικαιολογία;”
Αυτή είναι η παγίδα: νομίζουμε πως τα κάνουμε, γιατί συμφωνούμε με την ιδέα τους.
Αλλά άλλο η ιδέα — κι άλλο η πράξη.
⸻
«Τα όρια της γλώσσας μου είναι τα όρια του κόσμου μου.»
— Ludwig Wittgenstein
Και μέσα σ’ αυτόν τον στενό, προσωπικό κόσμο, αν δεν κάνουμε χώρο για τον άλλον, τότε είμαστε καταδικασμένοι να μιλάμε μόνο με τον εαυτό μας.
⸻
Δεν περιμένω να κατανοήσετε το κείμενο όπως το κατανοώ εγώ.
Απλά, σκεφτείτε αυτό που γράφω.
Και επειδή — τουλάχιστον έτσι όπως το βλέπω εγώ — αυτό που γράφω σε εσάς γεννά κάτι διαφορετικό, επιλέγω να το γράφω με ευγένεια.
Γιατί είναι αδύνατον η δική μου σκέψη να μεταφερθεί ατόφια στο οποιοδήποτε κεφάλι.
Ο μόνος τρόπος που θεωρώ ότι μπορώ να το πράξω είναι αυτός:
Πες το ευγενικά. Βάλε ερωτηματικά. Και δώσε στον άλλον το περιθώριο να σκεφτεί.
Και πιστέψτε με, διακρίνω πάρα πολλούς εδώ μέσα με πολύ πιο δυνατό μυαλό από εμένα.
Δεν το λέω ούτε με ταπεινοφροσύνη ούτε με κολακεία — το λέω γιατί το βλέπω.
Κλείνοντας, θέλω να πω και κάτι ακόμα.
Ένας άλλος λόγος που χρησιμοποιώ το GPT, είναι αυτός:
Γιατί ποτέ δεν θα καθόμουν να δώσω τέτοιο κείμενο, με όσο πιο δυνατό και καθαρό τρόπο μπορώ, ώστε να το μεταφέρω στους άλλους.
Είτε γιατί δεν έχω τον χρόνο, είτε γιατί δεν μπορώ μόνος μου να το πω όπως θέλω.
⸻
Αν αυτά που έγραψα σου φαίνονται υπερβολικά, ασαφή ή περιττά, το σέβομαι.
Ίσως μιλάω με τρόπο που δεν ταιριάζει στο δικό σου βίωμα —
και είναι φυσικό να μη σε αγγίζουν όλα όσα λέω.
Αλλά αν κάτι μέσα σου ενόχλησε περισσότερο απ’ όσο περίμενες,
τότε ίσως δεν φταίει το ύφος ή το κείμενο.
Ίσως άγγιξα μια σκέψη που είχες αφήσει στην άκρη και τώρα ξύπνησε.
Δεν είμαι εδώ για να σε νικήσω, ούτε για να σου δείξω ότι έχω δίκιο.
Είμαι εδώ για να σκεφτούμε μαζί, αν υπάρχει ακόμα χώρος να το κάνουμε αυτό.
