Αρκάδες: Αυτόχθονες ή Επήλυδες στην Αρκαδία;

[Jimmy81]

Σε πολλά αρχαία κείμενα γίνεται λόγος για την αυτοχθονία του ελληνικού φύλου των Αρκάδων στην Αρκαδία. Οι Ηρόδοτος, Ελλάνικος, Ξενοφών κ.α. αναφέρουν ότι οι Αρκάδες ήταν αυτόχθονες στην Αρκαδία κάτι που υποστήριζαν και οι ίδιοι όπως φαίνεται π.χ. από την επιγραφή που χάραξαν στους Δελφούς “αυτόχθων ιεράς λαός απ' Αρκαδίας”. Άλλοι συγγραφείς όπως ο Παυσανίας και ο Ησίοδος τους συνδέουν με τους Πελασγούς μέσω του μυθικού Πελασγού, του πρώτου ανθρώπου στην Αρκαδία. Αρχικά η περιοχή ονομαζόταν Πελασγία αλλά μετά τη βασιλεία του Αρκάδα που γεννήθηκε από τον Δία και την Καλλιστώ, την κόρη του Λυκάονα και γιου του Πελασγού η περιοχή ονομάστηκε Αρκαδία και οι κάτοικοί της Αρκάδες.

Είναι όμως αυτά αρκετά για να επιβεβαιώσουν την αυτοχθονία των Αρκάδων; Απ' ό,τι φαίνεται όχι, καθώς υπάρχουν ισχυρά στοιχεία που υποδεικνύουν ότι οι Αρκάδες στην πραγματικότητα ήταν επήλυδες στην Αρκαδία. Μερικά απ' αυτά αναφέρω παρακάτω.

Για παράδειγμα, ενώ όντως τα περισσότερα αρχαία κείμενα υποστήριζαν την παλαιότητα και την αυτοχθονία των Αρκάδων στην Αρκαδία, υπάρχουν τουλάχιστον δύο κείμενα που λένε ή υπονοούν το αντίθετο. Ας τα δούμε λοιπόν.

Ο Eκαταίος ο Μιλήσιος λέει για την Πελοπόννησο ότι πριν από τους Έλληνες, την κατοίκησαν βάρβαροι. Και σχεδόν όλη η Ελλάδα στα αρχαία χρόνια υπήρξε κατοικία βαρβάρων, αν κάποιος λογαριάσει τις μαρτυρίες..[…]..Δρύοπες, Καύκωνες, Πελασγοί, Λέλεγες και άλλοι τέτοιοι άνθρωποι μοίρασαν τις περιοχές μέσα και έξω από τον Ισθμό (Στράβων, Γεωγραφικά, Ζ, VII).

Αριστοτέλης δε εν τη Τεγεατών πολιτείαν φησίν, ότι βάρβαροι την Αρκαδίαν ώκησαν, οίτινες εξεβλήθησαν υπό των Αρκάδων επιτιθεμένων αυτοίς, προ του επιτελείται την σελήνην. διό κατωνομάσθησαν προσέληνοι. (Σχολ. Απολ. Ρόδ.IV 26. V.244)

Σύμφωνα λοιπόν με τον Εκαταίο, η Πελοπόννησος, άρα και η Αρκαδία, κατοικούνταν από βάρβαρους πριν τους Έλληνες. Άρα τα ελληνικά φύλα των Αρκάδων θα έφτασαν εκεί αργότερα και δεν ήσαν αυτόχθονα. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Αριστοτέλη στο δεύτερο απόσπασμα, η Αρκαδία ήταν αρχικά κατοικία αλλοεθνών και οι Αρκάδες τους επιτέθηκαν πριν ανατείλει η σελήνη και τους έδιωξαν από την Αρκαδία.

Πέρα από τα κείμενα υπάρχουν περαιτέρω στοιχεία που απομακρύνουν το σενάριο της αυτοχθονίας των Αρκάδων στην Αρκαδία. Από τη μελέτη της αρχαίας διαλεκτολογίας έχει καταδειχθεί η στενή σχέση της Αρκαδοκυπριακής διαλέκτου με την Αιολική σε σημείο που ορισμένοι γλωσσολόγοι τις θεώρησαν απογόνους μιας παλιότερης κοινής διαλέκτου, της “Κεντρικής”. Επειδή όμως στα ιστορικά χρόνια η Αρκαδοκυπριακή και η Αιολική δεν έχουν κοινά σύνορα ώστε να αποδόσουμε τις ομοιότητές τους σε ύστερες αλληλεπιδράσεις πρέπει να υποθέσουμε ότι στα προϊστορικά χρόνια οι πρόγονοι Αρκάδων και Αιολέων συνδέονταν στενά στην ίδια ευρύτερη περιοχή. Η έρευνα υποδεικνύει ως πιο πιθανή περιοχή την βορειοδυτική Ελλάδα η οποία εξηγεί ικανοποιητικά και τις σχέσεις μεταξύ των άλλων αρχαίων ελληνικών διαλέκτων.

Στα γλωσσικά στοιχεία μπορούν να προστεθούν μερικά τοπωνύμια της Αρκαδίας όπως Φάλανθος, Ερύμανθος, Βρένθη, Γόρτυνα, Κυλλήνη, Στύμφαλος, Ορχομενός κ.α. που δεν ανήκουν στην ελληνική γλώσσα. Εφόσον στα ιστορικά χρόνια η Αρκαδία δεν κατακτήθηκε από κάποιο λαό του οποίου η γλώσσα να σχηματίζει τέτοια τοπωνύμια, σημαίνει ότι αυτά δόθηκαν από λαό που προηγήθηκε των Αρκάδων στην περιοχή.

Ορισμένα ενδιαφέροντα στοιχεία προέρχονται από τη μυθολογία και συνδέουν τους Αρκάδες με διάφορα ελληνικά φύλα της βόρειας και κεντρικής Ελλάδας.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι μυθολογικές φιγούρες που είναι κοινές στους Αρκάδες και στους Μακεδόνες. Οι ιστορικοί Αρκάδες μοιράζονται με τους Μακεδόνες τον Λυκάονα, τον Τήμενο και τον Αέροπο. Ο Λυκάων εκτός από ήρωας και θεός των Αρκάδων είναι και πατέρας του Μακεδνού ή Μακεδόνα, του βασιλιά της Ημαθίας στη Μακεδονία.
Με το όνομα Αέροπος ήταν γνωστός ένας μυθικός βασιλιάς στην Τεγέα της Αρκαδίας ενώ στη Μακεδονία το όνομα το είχαν πολλά πρόσωπα όπως ο μυθικός Αέροπος, γιος του επώνυμου ήρωα της Ημαθίας, Ημαθίωνα και ο ιστορικός Αέροπος, ο αδερφός του Περδίκκα Ά, ιδρυτή της Μακεδονικής δυναστείας.
Το όνομα Τήμενος το έχουν μακεδονικές/δωρικές και αρκαδικές μυθικές μορφές. Κι ενώ μπορούμε να υποθέσουμε εύλογα ότι η ιστορία της μετανάστευσης του Περδίκκα από το Αργος στη Μακεδονία είναι ύστερη επινόηση του μακεδονικού βασιλικού οίκου, δεν έχουμε λόγους να κάνουμε το ίδιο για τις μυθικές φιγούρες των δύο φύλων. Π.χ. Δεν υπάρχει κάποιος σοβαρός λόγος να ήθελαν οι Αρκάδες να πάρουν τον ήρωά τους Λυκάονα από τους Μακεδόνες στα ιστορικά χρόνια ούτε το αντίστροφο. Το πιο λογικό σενάριο είναι οι Πρωτοαρκάδες να γειτνίαζαν με τους Πρωτομακεδόνες κατά την προϊστορία και λόγω αυτής της εγγύτητας εξηγούνται οι κοινές μορφές της μυθολογίας τους. Εφόσον οι Μακεδόνες κατάγονταν από την Πίνδο, είναι λογικό οι πρόγονοι των Αρκάδων να βρίσκονταν κάπου στην στην ευρύτερη περιοχή Πίνδου-δυτικής Μακεδονίας.

Πρόσθετη στήριξη για την παλιά εγγύτητα Μακεδόνων και Αρκάδων έρχεται από μια ιδιαιτερότητα της Αρκαδοκυπριακής και της Μακεδονικής διαλέκτου που μετατρέπουν το “ε” σε “ι” πριν από ένρινο. Διαβάζουμε π.χ. Στον Ησύχιο: <ἰν δέᾳ>· μεσημβρίᾳ. Μακεδόνες
https://el.wikisource.org/wiki/%CE%93%C ... %B9/%CE%99
Ενώ στην Αρκαδοκυπριακή υπάρχουν επιγραφές με τη λέξη “ιμβηρις” (Μύθημνα Λέσβου) και άλλες με την ίδια τροπή.

Άλλοι μύθοι υπονοούν παρουσία Αρκάδων εκτός Πελοποννήσου, στην Κεντρική Ελλάδα. Υπήρχαν μύθοι που ήθελαν τους Αρκάδες συμμάχους του Ηρακλή εναντίον λαών της Θεσσαλίας και της Στερεάς. Άλλος μύθος θεωρούσε τον Αρκάδα πατέρα του Δρύοπα, επώνυμου ήρωα των Δρυόπων της κοιλάδας του Σπερχειού. Η Θεμιστώ σε μερικούς μύθους είναι μητέρα του Αρκάδα, όμως δεν εντοπίζεται στην Αρκαδία αλλά στην Αθαμανία της Πίνδου.

Τέλος υπάρχει ένα ακόμα ιστορικό-γλωσσικό στοιχείο που υποδεικνύει ότι οι Αρκάδες μετανάστευσαν από την βορειοδυτική Ελλάδα. Πρόκειται για το φύλο των Αρκτάνων των οποίων το όνομα σχετίζεται ετυμολογικά με αυτό των Αρκάδων (παραπέμπουν σε “άρκτο”). Παρότι οι Αρκτάνες ήταν τμήμα των Αρκάδων, δεν εντοπίζονται στην Αρκαδία αλλά στα Αθαμανικά Όρη (Τζουμέρκα) της Πίνδου. Η παρουσία τους εκεί μπορεί να εξηγηθεί αν δεχτούμε ότι απλά δεν ακολούθησαν τους υπόλοιπους Αρκάδες στην κάθοδό τους στην Πελοπόννησο. Με την πάροδο του χρόνου αφομοιώθηκαν από τους Αθαμάνες.

Τα παραπάνω στοιχεία για τις διαλέκτους και τους μύθους μπορείτε να τα βρείτε στην “Ιστορία του Ελληνικού Έθνους” της Εκδοτικής Αθηνών (Ά τόμος) και στο βιβλίο του Μ.Σακελλαρίου “Ελληνικά Έθνη κατά την Εποχή του Χαλκού”.

[OANNHSEA]

[Parrot]

Ο Θουκυδίδης όμως, τί λέει για τους πελασγούς;;;

[Fluffy]

[Jimmy81]

Ο Θουκυδίδης όμως, τί λέει για τους πελασγούς;;;

Λέει ότι πριν τον Ελληνα του Δευκαλίωνα, τα διάφορα φύλα και ιδιαίτερα οι Πελασγοί έδιναν το όνομά τους σε περιοχές της Ελλάδας που κατοικούσαν (Α,3). Πώς μπορεί να συνδεθεί αυτό με το θέμα μας?

[Juno]

Πραγματικά πρέπει να βαριέστε πάααααρα πολύ εκεί στα αναρχοαυτόνομα στέκια. Καλά κάνουν και σας τα κλείνουν ένα-ένα.

[Σπύρος]

Για παράδειγμα, ενώ όντως τα περισσότερα αρχαία κείμενα υποστήριζαν την παλαιότητα και την αυτοχθονία των Αρκάδων στην Αρκαδία, υπάρχουν τουλάχιστον δύο κείμενα που λένε ή υπονοούν το αντίθετο. Ας τα δούμε λοιπόν.

Ο Eκαταίος ο Μιλήσιος λέει για την Πελοπόννησο ότι πριν από τους Έλληνες, την κατοίκησαν βάρβαροι. Και σχεδόν όλη η Ελλάδα στα αρχαία χρόνια υπήρξε κατοικία βαρβάρων, αν κάποιος λογαριάσει τις μαρτυρίες..[…]..Δρύοπες, Καύκωνες, Πελασγοί, Λέλεγες και άλλοι τέτοιοι άνθρωποι μοίρασαν τις περιοχές μέσα και έξω από τον Ισθμό (Στράβων, Γεωγραφικά, Ζ, VII).

Εφόσον οι Αρκάδες ήταν Πελασγοί και αυτόχθονες φυσικά και δεν ήταν επήλυδες Ινδοευρωπαίοι. Το ότι μιλάει το κείμενο για βάρβαρους ενισχύει την αυτοχθονία των Αρκάδων και όχι το αντίθετο.

[Fluffy]

Πραγματικά πρέπει να βαριέστε πάααααρα πολύ εκεί στα αναρχοαυτόνομα στέκια. Καλά κάνουν και σας τα κλείνουν ένα-ένα.

Γεμίζουμε το χρόνο μας δημιουργικά.

[Juno]

Πραγματικά πρέπει να βαριέστε πάααααρα πολύ εκεί στα αναρχοαυτόνομα στέκια. Καλά κάνουν και σας τα κλείνουν ένα-ένα.

Γεμίζουμε το χρόνο μας δημιουργικά.

Να σε δω τι θα κάνεις όταν μπουν τα ΜΑΤ και στο καταπατημένο χώρο που παίζετε με το photoshop και φτιάχνετε τέτοιες καμμενιές.

[Σπύρος]

Να σε δω τι θα κάνεις όταν μπουν τα ΜΑΤ και στο καταπατημένο χώρο που παίζετε με το photoshop και φτιάχνετε τέτοιες καμμενιές.

Άσχετο, αλλά δεν νομίζω να χρειάζεται photoshop για να φτιαχτεί γίνεται εύκολα στο Word.

[Highlander]

Στα γλωσσικά στοιχεία μπορούν να προστεθούν μερικά τοπωνύμια της Αρκαδίας όπως Φάλανθος, Ερύμανθος, Βρένθη, Γόρτυνα, Κυλλήνη, Στύμφαλος, Ορχομενός κ.α. που δεν ανήκουν στην ελληνική γλώσσα. Εφόσον στα ιστορικά χρόνια η Αρκαδία δεν κατακτήθηκε από κάποιο λαό του οποίου η γλώσσα να σχηματίζει τέτοια τοπωνύμια, σημαίνει ότι αυτά δόθηκαν από λαό που προηγήθηκε των Αρκάδων στην περιοχή.

Πολύ ενδιαφέρον. Υπάρχουν περισσότερα στοιχεία σχετικά με τις ονομασίες αυτές;

[Leporello]

Χωρίς γκουερίνο, άπατο θα πάει το νήμα

[Ζαποτέκος]

Μετακινήσεις ελληνικών φύλων (Αρκαδόφωνοι)
http://ethnologic.blogspot.com/2010/03/ ... st_11.html





Ἀρκᾶδες: Ένα από τα σπουδαιότερα αρχαιοελληνικά φύλα. Ως αρχικός χώρος διαμόρφωσης αυτού του φύλου, θεωρείται η δυτική Μακεδονία και ειδικότερα οι περιοχές γύρω από τον μέσο και άνω ρου του Αλιάκμονα (βλ. Χάρτη), όπου πρωτοεγκαταστάθηκε μετά την είσοδό του στον Ελλαδικό χώρο (2200/2100 π.Χ.).Κατά την παράδοση, γενάρχης των Αρκάδων εθεωρείτο ο Αρκάς, υιός του Διός και της Καλλιστούς (κατ’ άλλους μητέρα του θεωρείται η Θεμιστώ, κόρη του βασιλέως των Λαπιθών της Πίνδου Υψέως), ο οποίος σύμφωνα με το Λεξικόν Κυρίων Ονομάτων: «… εδίδαξε τους Πελασγούς να τρώγωσιν άρτον αντί βαλάνων και να νήθωσι έρια…». Κατά το Λεξικόν Ελληνικής Αρχαιολογίας: «…οι κάτοικοι της Αρκαδίας εθεώρουν εαυτούς πάντοτε αυτόχθονας και ελέγοντο π ρ ο σ έ λ η ν ο ι ήτοι προ της σελήνης υπάρχοντες (πιθανώς π ρ ο έ λ λ η ν ε ς), ο δε χρησμός, τους έλεγε β α λ α ν η φ ά γ ο υ ς ά ν δ ρ α ς… Των πλείστων πόλεων αυτών ιδρυταί θεωρούνται ο Λυκάων, υιός του Πελασγού και οι 50 υιοί αυτού, όπερ αινίττεται την καθαράν πελασγικήν αυτών εθνικότητα…».
Για τους Αρκάδες, ο καθηγητής Μιχ. Σακελλαρίου αναφέρει (Ι.Ε.Ε. τομ. Α΄) τα εξής :
«…Η ετυμολογία του ονόματός τους, από την λέξη άρκ(τ)ος εξυπακούει μια τοτεμική λατρεία αρκούδας. Το ίδιο και ο αρκαδικός μύθος που παρουσίαζε την μητέρα του Αρκάδος ως μία αρκούδα ή ως μία νύμφη που μεταμορφώθηκε σε αρκούδα. Έτσι μαζί με ένα στοιχείο της θρησκείας των Αρκάδων, συμπεραίνουμε ότι το όνομά τους ήταν πανάρχαιο. Άλλωστε αυτό το όνομα το εντοπίζουμε στη Στερεά και στην Αθαμανία…».
Όταν οι Αρκάδες ξεκίνησαν το 1900 π.Χ. τις μετακινήσεις τους προς τα νότια, μιλούσαν μια από τις δύο παραλλαγές της Κεντρικής διαλέκτου. Μετά την εγκατάστασή τους στην Πελοπόννησο, στην διάλεκτό τους αναπτύχθηκαν νεωτερισμοί που χαρακτηρίζουν αποκλειστικά την Αρκαδική. Τα όρια αυτής της διαλέκτου, ξεπέρασαν τα σύνορα της περιοχής που έγινε γνωστή ως Αρκαδία κατά τους ιστορικούς χρόνους και η αρκαδική διάλεκτος θα εξαπλωθεί σε τμήματα της Αργολίδας, της Μεσσηνίας, της Τριφυλίας και σχεδόν σε ολόκληρη την Λακωνία, περιοχές που θα περιέλθουν στους Αχαιούς με την έναρξη της Μυκηναϊκής εποχής (1600 π.Χ.). Θα πρέπει να σημειωθεί ότι όσα τμήματα Αρκάδων δεν ακολούθησαν τον κύριο μεταναστευτικό κορμό προς την κεντρική Πελοπόννησο και παρέμειναν σε περιοχές της Ηπείρου (π.χ. Αρκτάνες), της Στερεάς Ελλάδος, αλλά και της Πελοποννήσου, θα απορροφηθούν από άλλα φύλα που θα τους επικαλύψουν.
Αντίστοιχα, ο κύριος όγκος των Αρκάδων θα αφομοιώσει τους παλαιότερους κατοίκους της κεντρικής Πελοποννήσου, οι περισσότεροι από τους οποίους ήσαν Πελασγοί . Με αυτόν τον τρόπο εμφανίσθηκαν αργότερα ως αρκαδικοί μύθοι οι πελασγικές παραδόσεις για τον Πελασγό και πιστεύτηκε ότι οι Αρκάδες ήσαν εξελληνισμένοι Πελασγοί. Υπενθυμίζουμε ότι σύμφωνα με την παράδοση, οι Αρκάδες, κατά την κάθοδό τους, θα συμμαχήσουν με τους εγκατεστημένους στην περιοχή του Παρνασσού Λυκάονες, οι οποίοι θα ηγηθούν του συνασπισμού Αρκάδων, Αζάνων και Λυκαόνων, που θα κατακτήσει τελικώς την κεντρική Πελοπόννησο.
Μετά την Δωρική κατάκτηση, Αχαιοί και Αρκάδες θα μεταναστεύσουν στην Κύπρο όπου βαθμιαία θα διαμορφωθεί η λεγομένη Αρκαδοκυπριακή διάλεκτος. Όπως τονίζει για το θέμα αυτό ο καθηγητής Μιχ. Σακελλαρίου:
«… Πολλοί από τους Αχαιούς και τους Αρκάδες, που έφυγαν από την Πελοπόννησο κατά την υπομυκηναϊκή εποχή, κατευθύνθηκαν στην Κρήτη και στην Κύπρο, ακολουθώντας τα βήματα ομοεθνών τους που είχαν μεταναστεύσει εκεί παλαιότερα. Τα διαθέσιμα δεδομένα από αυτές τις δύο περιοχές δεν μας επιτρέπουν να διακρίνουμε ανάμεσα σε Αχαιούς και Αρκάδες, όταν πρόκειται για ομάδες που έφυγαν από την Αργολίδα, την Λακωνία, την δυτική Πελοπόννησο, όπου οι Αχαιοί κατέκτησαν αρκαδόφωνους πληθυσμούς στην αρχή της μυκηναϊκής εποχής, αλλά δεν τους αφομοίωσαν γλωσσικά ώς το τέλος της. Ωστόσο το γεγονός ότι στην Κύπρο, που αποικίσθηκε πιο πολύ από τις εξωτερικές επαρχίες της Πελοποννήσου παρά από την Αρκαδία, επεκράτησε η αρκαδική διάλεκτος κάνει πιθανή την υπόθεση ότι ανάμεσα στους πρόσφυγες από αυτές τις επαρχίες πλειοψηφούσαν οι αρκαδόφωνοι…» (Ι.Ε.Ε. τομ. Β΄, σελ. 26).
Όπως τονίσθηκε παραπάνω, με την έναρξη της Μυκηναϊκής Εποχής (1600-1150 π.Χ.), οι Αχαιοί κατέκτησαν αρκετές περιοχές με αρκαδόφωνους πληθυσμούς και στις οποίες εγκαταστάθηκαν. Ο κύριος όμως κορμός των Αρκάδων θα αποσυρθεί στο εσωτερικό της Πελοποννήσου, στην Αρκαδία, όπου παρά το γεγονός ότι ήσαν υποτελείς των Αχαιών, διατήρησαν τις δομές της φυλετικής οργάνωσής τους και την γλώσσα τους, καθώς και την διάκρισή τους σε πέντε υπο-φύλα, που τα αποκαλούσαν «έθνη»: στους Ευτρησίους, τους Κυνουρίους, τους Μαιναλίους, τους Παρρασίους και τους Αζάνες.
Η ίδια κατάσταση θα επαναληφθεί και στην διάρκεια της δωρικής κατάκτησης της Πελοποννήσου, που θα αφήσει ουσιαστικά ανεπηρέαστους τους Αρκάδες στην ορεινή και ελάχιστα παραγωγική χώρα τους. Οικονομικές και πολιτικές ανακατατάξεις θα αρχίσουν να παρατηρούνται στην διάρκεια της Υπομυκηναϊκής περιόδου (1150-1050 π.Χ.) και της Γεωμετρικής Εποχής (1050-700 π.Χ.). Έτσι θα εγκαταλειφθεί βαθμιαία το φυλετικό κράτος και η πατριαρχική βασιλεία και θα προκύψουν «πόλεις», ομάδες αυτονόμων κοινοτήτων και ομάδες οικισμών (δήμοι).
Στους Αρχαϊκούς χρόνους (700-500 π.Χ.), η Αρκαδία ακμάζει, οικονομικά και πολιτιστικά, όπως αποδεικνύουν τα πολυάριθμα αρχαιολογικά ευρήματα αυτής της περιόδου. Η Τεγέα γίνεται η ισχυρότερη αρκαδική πόλη και ανταγωνίζεται την Σπάρτη, με αποτέλεσμα οι Αρκάδες να ταχθούν με το μέρος των Μεσσηνίων στους δύο Μεσσηνιακούς πολέμους. Η Τεγέα τελικά θα συμμαχήσει με την Σπάρτη, θέτοντας έτσι τα θεμέλια της Πελοποννησιακής Συμμαχίας.
Στους Περσικούς πολέμους οι Αρκάδες ως μέλη της Πελοποννησιακής Συμμαχίας θα πολεμήσουν στο πλευρό των Σπαρτιατών στην μάχη των Πλαταιών (479 π.Χ.).
Οι Αρκάδες είχαν σοβαρές αντιρρήσεις στην έναρξη του Πελοποννησιακού πολέμου, αλλά στην αρχή αναγκάστηκαν να ακολουθήσουν την Σπάρτη ως μέλη της Συμμαχίας, την οποία όμως θα εγκαταλείψουν στην συνέχεια και θα συμμαχήσουν με τους Αθηναίους. Η Σπάρτη θα εκδικηθεί τους Αρκάδες για την στάση τους και το 386/385 π.Χ. θα γίνει ο περίφημος διοικισμός της Μαντινείας με την κατάλυση της πόλης και τον διασκορπισμό των κατοίκων της στις παλιές τους κώμες.
Το 371 π.Χ. μετά την ήττα της Σπάρτης στην μάχη των Λεύκτρων, θα ιδρυθεί το «Κοινόν των Αρκάδων», που θα συμμαχήσει με τους Θηβαίους και θα εμπλακεί σε συνεχείς διαμάχες με τους Σπαρτιάτες. Το «Κοινόν» θα διαλυθεί το 362 π.Χ. και θα ακολουθήσει η μάχη της Μαντινείας. Η Μεγαλόπολις αναδεικνύεται η ισχυρότερη δύναμη της Αρκαδίας και επίφοβος αντίπαλος της Σπάρτης, την οποία θα επιδιώξουν οι Σπαρτιάτες να συντρίψουν. Οι Μεγαλοπολίτες θα γίνουν σύμμαχοι του Φιλίππου Β΄ της Μακεδονίας και θα παραμείνουν πιστοί στους Μακεδόνες για πολλά χρόνια, μέχρι το 235/234 π.Χ. Τότε θα γίνουν μέλη της Αχαϊκής Συμπολιτείας, στην οποία θα προσχωρήσουν βαθμιαία οι περισσότερες αρκαδικές πόλεις και οι Αρκάδες θα εμπλακούν στους συνεχείς πολέμους μεταξύ των ελληνιστικών κρατών.
Το 147 π.Χ. μετά την μάχη της Σκάρφειας, περίπου 1000 επίλεκτοι Αρκάδες εσφάγησαν στην Ελάτεια από τους Ρωμαίους και το 146 π.Χ. μετά την μάχη της Λευκόπετρας, η Αρκαδία θα υποδουλωθεί στην Ρώμη.

Ἀρκτᾶνες: Τμήμα των Αρκάδων, το οποίο δεν ακολούθησε τον κύριο όγκο τους κατά την μετανάστευσή τους νοτιότερα, προς την Στερεά Ελλάδα και κεντρική Πελοπόννησο (βλ. Ι.Ε.Ε τομ Α΄ σελ 366). Εντοπίζονται στην περιοχή των Αθαμανικών ορέων (Τζουμέρκα) και θεωρούνται οι φορείς των μύθων για τον Αρκάδα στην Αθαμανία. Το όνομά τους ετυμολογικά είναι ταυτόσημο με των Αρκάδων. Η περιοχή τους πάντως έφθανε μέχρι τα όρια της Θεσσαλίας και περιελάμβανε και την πόλη Ευρυμεναί ή Ερυμναί, η οποία γεωγραφικώς ανήκε στην Θεσσαλία (βλ. Αρχ. Κατ. Ηπ.). Όμως, κατά μεν τον Στέφανο Βυζάντιο (Ριανός), οι Αρκτάνες ήσαν έθνος Ηπειρωτικόν, ο δε Δημ. Ευαγγελίδης (βλ. Αρχ. Κατ. Ηπ.) υποθέτει ότι ήσαν τμήμα των Μολοσσών, αφού ελάμβαναν σημαντικά αξιώματα στο Κοινό των Μολοσσών.
Οι δύο παραπάνω, φαινομενικά αντίθετες, απόψεις για την θέση των Αρκτάνων συμβιβάζονται, αν λάβουμε υπ’ όψη την ιστορική πορεία τους. Έτσι από την άποψη της καταγωγής τους ήσαν πράγματι φυλετικώς τμήμα των Αρκάδων και ταυτόχρονα την συγκεκριμένη περίοδο απετέλεσαν τμήμα του Κοινού των Μολοσσών πολιτικώς. Θα αφομοιωθούν κατά το μεγαλύτερο μέρος τους σχετικά νωρίς από τους Αθαμάνες και θα εξαφανισθούν οριστικά ως ξεχωριστό φύλο, πιθανόν στις αρχές της Ρωμαιοκρατίας.

Ἀζᾶνες: Το ένα από τα τρία φύλα που σύμφωνα με την παράδοση εισέβαλαν στην Αρκαδία, για να υποτάξουν ή να εκδιώξουν τους εκεί εγκατεστημένους Πελασγούς. Τα άλλα δύο ήσαν οι Λυκάονες και οι Αρκάδες. Επικεφαλής και των τριών φύλων ήταν ο Λυκάων, υιός του Πελασγού και της Ωκεανίδος Μελιβοίας, ή κατά άλλους, της νύμφης Κυλλήνης. Μετά την υποταγή των Πελασγών, οι Αρκάδες με επικεφαλής τον επώνυμο ήρωά τους Αρκάδα, υιό του Διός και της μοναδικής θυγατρός του Λυκάονος, Καλλιστούς, θα ανατρέψουν την εξουσία των Λυκαόνων και θα δώσουν το όνομά τους στην περιοχή. Αργότερα τον Αρκάδα θα διαδεχθεί ο υιός του, Αζάν. Η νεώτερη έρευνα, συνδυάζοντας τα στοιχεία της παράδοσης με πρόσφατα επιστημονικά ευρήματα, επιβεβαίωσε εν μέρει τις μυθολογικές αναφορές σχετικά με την παρουσία των Αζάνων στην Αρκαδία. Έτσι σήμερα δεχόμαστε ότι οι Αζάνες δεν ήσαν αυτόχθονες στην Αρκαδία αλλά έφθασαν εκεί μαζί με τον κύριο όγκο των Αρκάδων τους οποίους συνόδευσαν στις μετακινήσεις τους από την Δυτική Μακεδονία μέχρι την περιοχή της τελικής εγκατάστασής τους στην κεντρική Πελοπόννησο.
Υπενθυμίζουμε ότι οι Αρκάδες των ιστορικών χρόνων διακρίνονταν σε Ευτρησίους, Κυνουρίους, Μαιναλίους, Παρρασίους και Αζάνες (βλ. Στράβων, Η΄ ΙΙΙ. 1 και VΙΙΙ. 1). Τα ονόματα των τεσσάρων πρώτων προέρχονται από ονομασίες περιοχών της Αρκαδίας,επομένως δηλώνουν την διαίρεση των αρχικών Αρκάδων έπειτα από την εγκατάστασή τους σε διαφορετικές περιοχές αυτής της χώρας. Αντιθέτως, το εθνικό όνομα των Αζάνων και άλλα ονόματα, παράγωγα από αυτό, απαντούν και έξω από την Αρκαδία. Άρα οι Αζάνες της Αρκαδίας υπήρξαν παλαιότερα τμήμα φύλου ανεξάρτητου από τους Αρκάδες (Ι.Ε.Ε. τομ. Β΄ σελ. 35).
Οι Αζάνες περιορίσθηκαν τελικώς στο βόρειο τμήμα της Αρκαδίας (σημερινή επαρχία Καλαβρύτων). Θα πλαισιώσουν τον Ηρακλή και μετά την εκδίωξή του από την Πελοπόννησο, ένα μεγάλο τμήμα τους θα τον ακολουθήσει στην Καλυδώνα και την Τραχινία. Βαθμιαία θα μετασχηματισθούν σε Ηρακλειδείς, οι οποίοι θα ηγηθούν της καθόδου των Δωριέων.
Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι στην περιοχή της λεγομένης Επικτήτου Φρυγίας (βόρειος Φρυγία), στην Μικρά Ασία (βλ. λήμμα Φρύγες), υπήρχε πόλη με το όνομα Αζανοί ή Αιζανοί ή Αζάνιον και η οποία υποτίθεται ότι ήταν παλαιοτάτη αποικία των Αζάνων (βλ. Λεξικό ΗΛΙΟΥ).
Τέλος, αξίζει να μνημονεύσουμε την παροιμιώδη φράση «Αζάνια κακά», την οποία χρησιμοποιούσαν στην αρχαιότητα, όταν ήθελαν να δηλώσουν κάποια περίπτωση όπου είχε καταβληθεί πολύς μόχθος για ασήμαντο αποτέλεσμα. Η φράση αναφερόταν στην Αζανία και στους Αζάνες, που εξαναγκάζονταν να υποβληθούν σε πολλούς κόπους για να καλλιεργήσουν την τραχεία και άγονη περιοχή τους, από την οποία τελικά ελάχιστα απελάμβαναν.

[Fluffy]

Μετακινήσεις ελληνικών φύλων (Αρκαδόφωνοι)
http://ethnologic.blogspot.com/2010/03/ ... st_11.html





Ἀρκᾶδες: Ένα από τα σπουδαιότερα αρχαιοελληνικά φύλα. Ως αρχικός χώρος διαμόρφωσης αυτού του φύλου, θεωρείται η δυτική Μακεδονία και ειδικότερα οι περιοχές γύρω από τον μέσο και άνω ρου του Αλιάκμονα (βλ. Χάρτη), όπου πρωτοεγκαταστάθηκε μετά την είσοδό του στον Ελλαδικό χώρο (2200/2100 π.Χ.).Κατά την παράδοση, γενάρχης των Αρκάδων εθεωρείτο ο Αρκάς, υιός του Διός και της Καλλιστούς (κατ’ άλλους μητέρα του θεωρείται η Θεμιστώ, κόρη του βασιλέως των Λαπιθών της Πίνδου Υψέως), ο οποίος σύμφωνα με το Λεξικόν Κυρίων Ονομάτων: «… εδίδαξε τους Πελασγούς να τρώγωσιν άρτον αντί βαλάνων και να νήθωσι έρια…». Κατά το Λεξικόν Ελληνικής Αρχαιολογίας: «…οι κάτοικοι της Αρκαδίας εθεώρουν εαυτούς πάντοτε αυτόχθονας και ελέγοντο π ρ ο σ έ λ η ν ο ι ήτοι προ της σελήνης υπάρχοντες (πιθανώς π ρ ο έ λ λ η ν ε ς), ο δε χρησμός, τους έλεγε β α λ α ν η φ ά γ ο υ ς ά ν δ ρ α ς… Των πλείστων πόλεων αυτών ιδρυταί θεωρούνται ο Λυκάων, υιός του Πελασγού και οι 50 υιοί αυτού, όπερ αινίττεται την καθαράν πελασγικήν αυτών εθνικότητα…».
Για τους Αρκάδες, ο καθηγητής Μιχ. Σακελλαρίου αναφέρει (Ι.Ε.Ε. τομ. Α΄) τα εξής :
«…Η ετυμολογία του ονόματός τους, από την λέξη άρκ(τ)ος εξυπακούει μια τοτεμική λατρεία αρκούδας. Το ίδιο και ο αρκαδικός μύθος που παρουσίαζε την μητέρα του Αρκάδος ως μία αρκούδα ή ως μία νύμφη που μεταμορφώθηκε σε αρκούδα. Έτσι μαζί με ένα στοιχείο της θρησκείας των Αρκάδων, συμπεραίνουμε ότι το όνομά τους ήταν πανάρχαιο. Άλλωστε αυτό το όνομα το εντοπίζουμε στη Στερεά και στην Αθαμανία…».
Όταν οι Αρκάδες ξεκίνησαν το 1900 π.Χ. τις μετακινήσεις τους προς τα νότια, μιλούσαν μια από τις δύο παραλλαγές της Κεντρικής διαλέκτου. Μετά την εγκατάστασή τους στην Πελοπόννησο, στην διάλεκτό τους αναπτύχθηκαν νεωτερισμοί που χαρακτηρίζουν αποκλειστικά την Αρκαδική. Τα όρια αυτής της διαλέκτου, ξεπέρασαν τα σύνορα της περιοχής που έγινε γνωστή ως Αρκαδία κατά τους ιστορικούς χρόνους και η αρκαδική διάλεκτος θα εξαπλωθεί σε τμήματα της Αργολίδας, της Μεσσηνίας, της Τριφυλίας και σχεδόν σε ολόκληρη την Λακωνία, περιοχές που θα περιέλθουν στους Αχαιούς με την έναρξη της Μυκηναϊκής εποχής (1600 π.Χ.). Θα πρέπει να σημειωθεί ότι όσα τμήματα Αρκάδων δεν ακολούθησαν τον κύριο μεταναστευτικό κορμό προς την κεντρική Πελοπόννησο και παρέμειναν σε περιοχές της Ηπείρου (π.χ. Αρκτάνες), της Στερεάς Ελλάδος, αλλά και της Πελοποννήσου, θα απορροφηθούν από άλλα φύλα που θα τους επικαλύψουν.
Αντίστοιχα, ο κύριος όγκος των Αρκάδων θα αφομοιώσει τους παλαιότερους κατοίκους της κεντρικής Πελοποννήσου, οι περισσότεροι από τους οποίους ήσαν Πελασγοί . Με αυτόν τον τρόπο εμφανίσθηκαν αργότερα ως αρκαδικοί μύθοι οι πελασγικές παραδόσεις για τον Πελασγό και πιστεύτηκε ότι οι Αρκάδες ήσαν εξελληνισμένοι Πελασγοί. Υπενθυμίζουμε ότι σύμφωνα με την παράδοση, οι Αρκάδες, κατά την κάθοδό τους, θα συμμαχήσουν με τους εγκατεστημένους στην περιοχή του Παρνασσού Λυκάονες, οι οποίοι θα ηγηθούν του συνασπισμού Αρκάδων, Αζάνων και Λυκαόνων, που θα κατακτήσει τελικώς την κεντρική Πελοπόννησο.
Μετά την Δωρική κατάκτηση, Αχαιοί και Αρκάδες θα μεταναστεύσουν στην Κύπρο όπου βαθμιαία θα διαμορφωθεί η λεγομένη Αρκαδοκυπριακή διάλεκτος. Όπως τονίζει για το θέμα αυτό ο καθηγητής Μιχ. Σακελλαρίου:
«… Πολλοί από τους Αχαιούς και τους Αρκάδες, που έφυγαν από την Πελοπόννησο κατά την υπομυκηναϊκή εποχή, κατευθύνθηκαν στην Κρήτη και στην Κύπρο, ακολουθώντας τα βήματα ομοεθνών τους που είχαν μεταναστεύσει εκεί παλαιότερα. Τα διαθέσιμα δεδομένα από αυτές τις δύο περιοχές δεν μας επιτρέπουν να διακρίνουμε ανάμεσα σε Αχαιούς και Αρκάδες, όταν πρόκειται για ομάδες που έφυγαν από την Αργολίδα, την Λακωνία, την δυτική Πελοπόννησο, όπου οι Αχαιοί κατέκτησαν αρκαδόφωνους πληθυσμούς στην αρχή της μυκηναϊκής εποχής, αλλά δεν τους αφομοίωσαν γλωσσικά ώς το τέλος της. Ωστόσο το γεγονός ότι στην Κύπρο, που αποικίσθηκε πιο πολύ από τις εξωτερικές επαρχίες της Πελοποννήσου παρά από την Αρκαδία, επεκράτησε η αρκαδική διάλεκτος κάνει πιθανή την υπόθεση ότι ανάμεσα στους πρόσφυγες από αυτές τις επαρχίες πλειοψηφούσαν οι αρκαδόφωνοι…» (Ι.Ε.Ε. τομ. Β΄, σελ. 26).
Όπως τονίσθηκε παραπάνω, με την έναρξη της Μυκηναϊκής Εποχής (1600-1150 π.Χ.), οι Αχαιοί κατέκτησαν αρκετές περιοχές με αρκαδόφωνους πληθυσμούς και στις οποίες εγκαταστάθηκαν. Ο κύριος όμως κορμός των Αρκάδων θα αποσυρθεί στο εσωτερικό της Πελοποννήσου, στην Αρκαδία, όπου παρά το γεγονός ότι ήσαν υποτελείς των Αχαιών, διατήρησαν τις δομές της φυλετικής οργάνωσής τους και την γλώσσα τους, καθώς και την διάκρισή τους σε πέντε υπο-φύλα, που τα αποκαλούσαν «έθνη»: στους Ευτρησίους, τους Κυνουρίους, τους Μαιναλίους, τους Παρρασίους και τους Αζάνες.
Η ίδια κατάσταση θα επαναληφθεί και στην διάρκεια της δωρικής κατάκτησης της Πελοποννήσου, που θα αφήσει ουσιαστικά ανεπηρέαστους τους Αρκάδες στην ορεινή και ελάχιστα παραγωγική χώρα τους. Οικονομικές και πολιτικές ανακατατάξεις θα αρχίσουν να παρατηρούνται στην διάρκεια της Υπομυκηναϊκής περιόδου (1150-1050 π.Χ.) και της Γεωμετρικής Εποχής (1050-700 π.Χ.). Έτσι θα εγκαταλειφθεί βαθμιαία το φυλετικό κράτος και η πατριαρχική βασιλεία και θα προκύψουν «πόλεις», ομάδες αυτονόμων κοινοτήτων και ομάδες οικισμών (δήμοι).
Στους Αρχαϊκούς χρόνους (700-500 π.Χ.), η Αρκαδία ακμάζει, οικονομικά και πολιτιστικά, όπως αποδεικνύουν τα πολυάριθμα αρχαιολογικά ευρήματα αυτής της περιόδου. Η Τεγέα γίνεται η ισχυρότερη αρκαδική πόλη και ανταγωνίζεται την Σπάρτη, με αποτέλεσμα οι Αρκάδες να ταχθούν με το μέρος των Μεσσηνίων στους δύο Μεσσηνιακούς πολέμους. Η Τεγέα τελικά θα συμμαχήσει με την Σπάρτη, θέτοντας έτσι τα θεμέλια της Πελοποννησιακής Συμμαχίας.
Στους Περσικούς πολέμους οι Αρκάδες ως μέλη της Πελοποννησιακής Συμμαχίας θα πολεμήσουν στο πλευρό των Σπαρτιατών στην μάχη των Πλαταιών (479 π.Χ.).
Οι Αρκάδες είχαν σοβαρές αντιρρήσεις στην έναρξη του Πελοποννησιακού πολέμου, αλλά στην αρχή αναγκάστηκαν να ακολουθήσουν την Σπάρτη ως μέλη της Συμμαχίας, την οποία όμως θα εγκαταλείψουν στην συνέχεια και θα συμμαχήσουν με τους Αθηναίους. Η Σπάρτη θα εκδικηθεί τους Αρκάδες για την στάση τους και το 386/385 π.Χ. θα γίνει ο περίφημος διοικισμός της Μαντινείας με την κατάλυση της πόλης και τον διασκορπισμό των κατοίκων της στις παλιές τους κώμες.
Το 371 π.Χ. μετά την ήττα της Σπάρτης στην μάχη των Λεύκτρων, θα ιδρυθεί το «Κοινόν των Αρκάδων», που θα συμμαχήσει με τους Θηβαίους και θα εμπλακεί σε συνεχείς διαμάχες με τους Σπαρτιάτες. Το «Κοινόν» θα διαλυθεί το 362 π.Χ. και θα ακολουθήσει η μάχη της Μαντινείας. Η Μεγαλόπολις αναδεικνύεται η ισχυρότερη δύναμη της Αρκαδίας και επίφοβος αντίπαλος της Σπάρτης, την οποία θα επιδιώξουν οι Σπαρτιάτες να συντρίψουν. Οι Μεγαλοπολίτες θα γίνουν σύμμαχοι του Φιλίππου Β΄ της Μακεδονίας και θα παραμείνουν πιστοί στους Μακεδόνες για πολλά χρόνια, μέχρι το 235/234 π.Χ. Τότε θα γίνουν μέλη της Αχαϊκής Συμπολιτείας, στην οποία θα προσχωρήσουν βαθμιαία οι περισσότερες αρκαδικές πόλεις και οι Αρκάδες θα εμπλακούν στους συνεχείς πολέμους μεταξύ των ελληνιστικών κρατών.
Το 147 π.Χ. μετά την μάχη της Σκάρφειας, περίπου 1000 επίλεκτοι Αρκάδες εσφάγησαν στην Ελάτεια από τους Ρωμαίους και το 146 π.Χ. μετά την μάχη της Λευκόπετρας, η Αρκαδία θα υποδουλωθεί στην Ρώμη.

Ἀρκτᾶνες: Τμήμα των Αρκάδων, το οποίο δεν ακολούθησε τον κύριο όγκο τους κατά την μετανάστευσή τους νοτιότερα, προς την Στερεά Ελλάδα και κεντρική Πελοπόννησο (βλ. Ι.Ε.Ε τομ Α΄ σελ 366). Εντοπίζονται στην περιοχή των Αθαμανικών ορέων (Τζουμέρκα) και θεωρούνται οι φορείς των μύθων για τον Αρκάδα στην Αθαμανία. Το όνομά τους ετυμολογικά είναι ταυτόσημο με των Αρκάδων. Η περιοχή τους πάντως έφθανε μέχρι τα όρια της Θεσσαλίας και περιελάμβανε και την πόλη Ευρυμεναί ή Ερυμναί, η οποία γεωγραφικώς ανήκε στην Θεσσαλία (βλ. Αρχ. Κατ. Ηπ.). Όμως, κατά μεν τον Στέφανο Βυζάντιο (Ριανός), οι Αρκτάνες ήσαν έθνος Ηπειρωτικόν, ο δε Δημ. Ευαγγελίδης (βλ. Αρχ. Κατ. Ηπ.) υποθέτει ότι ήσαν τμήμα των Μολοσσών, αφού ελάμβαναν σημαντικά αξιώματα στο Κοινό των Μολοσσών.
Οι δύο παραπάνω, φαινομενικά αντίθετες, απόψεις για την θέση των Αρκτάνων συμβιβάζονται, αν λάβουμε υπ’ όψη την ιστορική πορεία τους. Έτσι από την άποψη της καταγωγής τους ήσαν πράγματι φυλετικώς τμήμα των Αρκάδων και ταυτόχρονα την συγκεκριμένη περίοδο απετέλεσαν τμήμα του Κοινού των Μολοσσών πολιτικώς. Θα αφομοιωθούν κατά το μεγαλύτερο μέρος τους σχετικά νωρίς από τους Αθαμάνες και θα εξαφανισθούν οριστικά ως ξεχωριστό φύλο, πιθανόν στις αρχές της Ρωμαιοκρατίας.

Ἀζᾶνες: Το ένα από τα τρία φύλα που σύμφωνα με την παράδοση εισέβαλαν στην Αρκαδία, για να υποτάξουν ή να εκδιώξουν τους εκεί εγκατεστημένους Πελασγούς. Τα άλλα δύο ήσαν οι Λυκάονες και οι Αρκάδες. Επικεφαλής και των τριών φύλων ήταν ο Λυκάων, υιός του Πελασγού και της Ωκεανίδος Μελιβοίας, ή κατά άλλους, της νύμφης Κυλλήνης. Μετά την υποταγή των Πελασγών, οι Αρκάδες με επικεφαλής τον επώνυμο ήρωά τους Αρκάδα, υιό του Διός και της μοναδικής θυγατρός του Λυκάονος, Καλλιστούς, θα ανατρέψουν την εξουσία των Λυκαόνων και θα δώσουν το όνομά τους στην περιοχή. Αργότερα τον Αρκάδα θα διαδεχθεί ο υιός του, Αζάν. Η νεώτερη έρευνα, συνδυάζοντας τα στοιχεία της παράδοσης με πρόσφατα επιστημονικά ευρήματα, επιβεβαίωσε εν μέρει τις μυθολογικές αναφορές σχετικά με την παρουσία των Αζάνων στην Αρκαδία. Έτσι σήμερα δεχόμαστε ότι οι Αζάνες δεν ήσαν αυτόχθονες στην Αρκαδία αλλά έφθασαν εκεί μαζί με τον κύριο όγκο των Αρκάδων τους οποίους συνόδευσαν στις μετακινήσεις τους από την Δυτική Μακεδονία μέχρι την περιοχή της τελικής εγκατάστασής τους στην κεντρική Πελοπόννησο.
Υπενθυμίζουμε ότι οι Αρκάδες των ιστορικών χρόνων διακρίνονταν σε Ευτρησίους, Κυνουρίους, Μαιναλίους, Παρρασίους και Αζάνες (βλ. Στράβων, Η΄ ΙΙΙ. 1 και VΙΙΙ. 1). Τα ονόματα των τεσσάρων πρώτων προέρχονται από ονομασίες περιοχών της Αρκαδίας,επομένως δηλώνουν την διαίρεση των αρχικών Αρκάδων έπειτα από την εγκατάστασή τους σε διαφορετικές περιοχές αυτής της χώρας. Αντιθέτως, το εθνικό όνομα των Αζάνων και άλλα ονόματα, παράγωγα από αυτό, απαντούν και έξω από την Αρκαδία. Άρα οι Αζάνες της Αρκαδίας υπήρξαν παλαιότερα τμήμα φύλου ανεξάρτητου από τους Αρκάδες (Ι.Ε.Ε. τομ. Β΄ σελ. 35).
Οι Αζάνες περιορίσθηκαν τελικώς στο βόρειο τμήμα της Αρκαδίας (σημερινή επαρχία Καλαβρύτων). Θα πλαισιώσουν τον Ηρακλή και μετά την εκδίωξή του από την Πελοπόννησο, ένα μεγάλο τμήμα τους θα τον ακολουθήσει στην Καλυδώνα και την Τραχινία. Βαθμιαία θα μετασχηματισθούν σε Ηρακλειδείς, οι οποίοι θα ηγηθούν της καθόδου των Δωριέων.
Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι στην περιοχή της λεγομένης Επικτήτου Φρυγίας (βόρειος Φρυγία), στην Μικρά Ασία (βλ. λήμμα Φρύγες), υπήρχε πόλη με το όνομα Αζανοί ή Αιζανοί ή Αζάνιον και η οποία υποτίθεται ότι ήταν παλαιοτάτη αποικία των Αζάνων (βλ. Λεξικό ΗΛΙΟΥ).
Τέλος, αξίζει να μνημονεύσουμε την παροιμιώδη φράση «Αζάνια κακά», την οποία χρησιμοποιούσαν στην αρχαιότητα, όταν ήθελαν να δηλώσουν κάποια περίπτωση όπου είχε καταβληθεί πολύς μόχθος για ασήμαντο αποτέλεσμα. Η φράση αναφερόταν στην Αζανία και στους Αζάνες, που εξαναγκάζονταν να υποβληθούν σε πολλούς κόπους για να καλλιεργήσουν την τραχεία και άγονη περιοχή τους, από την οποία τελικά ελάχιστα απελάμβαναν.

Το ενστερνίζεσαι επι της αρχής;

[Ζαποτέκος]

Μετακινήσεις ελληνικών φύλων (Αρκαδόφωνοι)
http://ethnologic.blogspot.com/2010/03/ ... st_11.html





Ἀρκᾶδες: Ένα από τα σπουδαιότερα αρχαιοελληνικά φύλα. Ως αρχικός χώρος διαμόρφωσης αυτού του φύλου, θεωρείται η δυτική Μακεδονία και ειδικότερα οι περιοχές γύρω από τον μέσο και άνω ρου του Αλιάκμονα (βλ. Χάρτη), όπου πρωτοεγκαταστάθηκε μετά την είσοδό του στον Ελλαδικό χώρο (2200/2100 π.Χ.).Κατά την παράδοση, γενάρχης των Αρκάδων εθεωρείτο ο Αρκάς, υιός του Διός και της Καλλιστούς (κατ’ άλλους μητέρα του θεωρείται η Θεμιστώ, κόρη του βασιλέως των Λαπιθών της Πίνδου Υψέως), ο οποίος σύμφωνα με το Λεξικόν Κυρίων Ονομάτων: «… εδίδαξε τους Πελασγούς να τρώγωσιν άρτον αντί βαλάνων και να νήθωσι έρια…». Κατά το Λεξικόν Ελληνικής Αρχαιολογίας: «…οι κάτοικοι της Αρκαδίας εθεώρουν εαυτούς πάντοτε αυτόχθονας και ελέγοντο π ρ ο σ έ λ η ν ο ι ήτοι προ της σελήνης υπάρχοντες (πιθανώς π ρ ο έ λ λ η ν ε ς), ο δε χρησμός, τους έλεγε β α λ α ν η φ ά γ ο υ ς ά ν δ ρ α ς… Των πλείστων πόλεων αυτών ιδρυταί θεωρούνται ο Λυκάων, υιός του Πελασγού και οι 50 υιοί αυτού, όπερ αινίττεται την καθαράν πελασγικήν αυτών εθνικότητα…».
Για τους Αρκάδες, ο καθηγητής Μιχ. Σακελλαρίου αναφέρει (Ι.Ε.Ε. τομ. Α΄) τα εξής :
«…Η ετυμολογία του ονόματός τους, από την λέξη άρκ(τ)ος εξυπακούει μια τοτεμική λατρεία αρκούδας. Το ίδιο και ο αρκαδικός μύθος που παρουσίαζε την μητέρα του Αρκάδος ως μία αρκούδα ή ως μία νύμφη που μεταμορφώθηκε σε αρκούδα. Έτσι μαζί με ένα στοιχείο της θρησκείας των Αρκάδων, συμπεραίνουμε ότι το όνομά τους ήταν πανάρχαιο. Άλλωστε αυτό το όνομα το εντοπίζουμε στη Στερεά και στην Αθαμανία…».
Όταν οι Αρκάδες ξεκίνησαν το 1900 π.Χ. τις μετακινήσεις τους προς τα νότια, μιλούσαν μια από τις δύο παραλλαγές της Κεντρικής διαλέκτου. Μετά την εγκατάστασή τους στην Πελοπόννησο, στην διάλεκτό τους αναπτύχθηκαν νεωτερισμοί που χαρακτηρίζουν αποκλειστικά την Αρκαδική. Τα όρια αυτής της διαλέκτου, ξεπέρασαν τα σύνορα της περιοχής που έγινε γνωστή ως Αρκαδία κατά τους ιστορικούς χρόνους και η αρκαδική διάλεκτος θα εξαπλωθεί σε τμήματα της Αργολίδας, της Μεσσηνίας, της Τριφυλίας και σχεδόν σε ολόκληρη την Λακωνία, περιοχές που θα περιέλθουν στους Αχαιούς με την έναρξη της Μυκηναϊκής εποχής (1600 π.Χ.). Θα πρέπει να σημειωθεί ότι όσα τμήματα Αρκάδων δεν ακολούθησαν τον κύριο μεταναστευτικό κορμό προς την κεντρική Πελοπόννησο και παρέμειναν σε περιοχές της Ηπείρου (π.χ. Αρκτάνες), της Στερεάς Ελλάδος, αλλά και της Πελοποννήσου, θα απορροφηθούν από άλλα φύλα που θα τους επικαλύψουν.
Αντίστοιχα, ο κύριος όγκος των Αρκάδων θα αφομοιώσει τους παλαιότερους κατοίκους της κεντρικής Πελοποννήσου, οι περισσότεροι από τους οποίους ήσαν Πελασγοί . Με αυτόν τον τρόπο εμφανίσθηκαν αργότερα ως αρκαδικοί μύθοι οι πελασγικές παραδόσεις για τον Πελασγό και πιστεύτηκε ότι οι Αρκάδες ήσαν εξελληνισμένοι Πελασγοί. Υπενθυμίζουμε ότι σύμφωνα με την παράδοση, οι Αρκάδες, κατά την κάθοδό τους, θα συμμαχήσουν με τους εγκατεστημένους στην περιοχή του Παρνασσού Λυκάονες, οι οποίοι θα ηγηθούν του συνασπισμού Αρκάδων, Αζάνων και Λυκαόνων, που θα κατακτήσει τελικώς την κεντρική Πελοπόννησο.
Μετά την Δωρική κατάκτηση, Αχαιοί και Αρκάδες θα μεταναστεύσουν στην Κύπρο όπου βαθμιαία θα διαμορφωθεί η λεγομένη Αρκαδοκυπριακή διάλεκτος. Όπως τονίζει για το θέμα αυτό ο καθηγητής Μιχ. Σακελλαρίου:
«… Πολλοί από τους Αχαιούς και τους Αρκάδες, που έφυγαν από την Πελοπόννησο κατά την υπομυκηναϊκή εποχή, κατευθύνθηκαν στην Κρήτη και στην Κύπρο, ακολουθώντας τα βήματα ομοεθνών τους που είχαν μεταναστεύσει εκεί παλαιότερα. Τα διαθέσιμα δεδομένα από αυτές τις δύο περιοχές δεν μας επιτρέπουν να διακρίνουμε ανάμεσα σε Αχαιούς και Αρκάδες, όταν πρόκειται για ομάδες που έφυγαν από την Αργολίδα, την Λακωνία, την δυτική Πελοπόννησο, όπου οι Αχαιοί κατέκτησαν αρκαδόφωνους πληθυσμούς στην αρχή της μυκηναϊκής εποχής, αλλά δεν τους αφομοίωσαν γλωσσικά ώς το τέλος της. Ωστόσο το γεγονός ότι στην Κύπρο, που αποικίσθηκε πιο πολύ από τις εξωτερικές επαρχίες της Πελοποννήσου παρά από την Αρκαδία, επεκράτησε η αρκαδική διάλεκτος κάνει πιθανή την υπόθεση ότι ανάμεσα στους πρόσφυγες από αυτές τις επαρχίες πλειοψηφούσαν οι αρκαδόφωνοι…» (Ι.Ε.Ε. τομ. Β΄, σελ. 26).
Όπως τονίσθηκε παραπάνω, με την έναρξη της Μυκηναϊκής Εποχής (1600-1150 π.Χ.), οι Αχαιοί κατέκτησαν αρκετές περιοχές με αρκαδόφωνους πληθυσμούς και στις οποίες εγκαταστάθηκαν. Ο κύριος όμως κορμός των Αρκάδων θα αποσυρθεί στο εσωτερικό της Πελοποννήσου, στην Αρκαδία, όπου παρά το γεγονός ότι ήσαν υποτελείς των Αχαιών, διατήρησαν τις δομές της φυλετικής οργάνωσής τους και την γλώσσα τους, καθώς και την διάκρισή τους σε πέντε υπο-φύλα, που τα αποκαλούσαν «έθνη»: στους Ευτρησίους, τους Κυνουρίους, τους Μαιναλίους, τους Παρρασίους και τους Αζάνες.
Η ίδια κατάσταση θα επαναληφθεί και στην διάρκεια της δωρικής κατάκτησης της Πελοποννήσου, που θα αφήσει ουσιαστικά ανεπηρέαστους τους Αρκάδες στην ορεινή και ελάχιστα παραγωγική χώρα τους. Οικονομικές και πολιτικές ανακατατάξεις θα αρχίσουν να παρατηρούνται στην διάρκεια της Υπομυκηναϊκής περιόδου (1150-1050 π.Χ.) και της Γεωμετρικής Εποχής (1050-700 π.Χ.). Έτσι θα εγκαταλειφθεί βαθμιαία το φυλετικό κράτος και η πατριαρχική βασιλεία και θα προκύψουν «πόλεις», ομάδες αυτονόμων κοινοτήτων και ομάδες οικισμών (δήμοι).
Στους Αρχαϊκούς χρόνους (700-500 π.Χ.), η Αρκαδία ακμάζει, οικονομικά και πολιτιστικά, όπως αποδεικνύουν τα πολυάριθμα αρχαιολογικά ευρήματα αυτής της περιόδου. Η Τεγέα γίνεται η ισχυρότερη αρκαδική πόλη και ανταγωνίζεται την Σπάρτη, με αποτέλεσμα οι Αρκάδες να ταχθούν με το μέρος των Μεσσηνίων στους δύο Μεσσηνιακούς πολέμους. Η Τεγέα τελικά θα συμμαχήσει με την Σπάρτη, θέτοντας έτσι τα θεμέλια της Πελοποννησιακής Συμμαχίας.
Στους Περσικούς πολέμους οι Αρκάδες ως μέλη της Πελοποννησιακής Συμμαχίας θα πολεμήσουν στο πλευρό των Σπαρτιατών στην μάχη των Πλαταιών (479 π.Χ.).
Οι Αρκάδες είχαν σοβαρές αντιρρήσεις στην έναρξη του Πελοποννησιακού πολέμου, αλλά στην αρχή αναγκάστηκαν να ακολουθήσουν την Σπάρτη ως μέλη της Συμμαχίας, την οποία όμως θα εγκαταλείψουν στην συνέχεια και θα συμμαχήσουν με τους Αθηναίους. Η Σπάρτη θα εκδικηθεί τους Αρκάδες για την στάση τους και το 386/385 π.Χ. θα γίνει ο περίφημος διοικισμός της Μαντινείας με την κατάλυση της πόλης και τον διασκορπισμό των κατοίκων της στις παλιές τους κώμες.
Το 371 π.Χ. μετά την ήττα της Σπάρτης στην μάχη των Λεύκτρων, θα ιδρυθεί το «Κοινόν των Αρκάδων», που θα συμμαχήσει με τους Θηβαίους και θα εμπλακεί σε συνεχείς διαμάχες με τους Σπαρτιάτες. Το «Κοινόν» θα διαλυθεί το 362 π.Χ. και θα ακολουθήσει η μάχη της Μαντινείας. Η Μεγαλόπολις αναδεικνύεται η ισχυρότερη δύναμη της Αρκαδίας και επίφοβος αντίπαλος της Σπάρτης, την οποία θα επιδιώξουν οι Σπαρτιάτες να συντρίψουν. Οι Μεγαλοπολίτες θα γίνουν σύμμαχοι του Φιλίππου Β΄ της Μακεδονίας και θα παραμείνουν πιστοί στους Μακεδόνες για πολλά χρόνια, μέχρι το 235/234 π.Χ. Τότε θα γίνουν μέλη της Αχαϊκής Συμπολιτείας, στην οποία θα προσχωρήσουν βαθμιαία οι περισσότερες αρκαδικές πόλεις και οι Αρκάδες θα εμπλακούν στους συνεχείς πολέμους μεταξύ των ελληνιστικών κρατών.
Το 147 π.Χ. μετά την μάχη της Σκάρφειας, περίπου 1000 επίλεκτοι Αρκάδες εσφάγησαν στην Ελάτεια από τους Ρωμαίους και το 146 π.Χ. μετά την μάχη της Λευκόπετρας, η Αρκαδία θα υποδουλωθεί στην Ρώμη.

Ἀρκτᾶνες: Τμήμα των Αρκάδων, το οποίο δεν ακολούθησε τον κύριο όγκο τους κατά την μετανάστευσή τους νοτιότερα, προς την Στερεά Ελλάδα και κεντρική Πελοπόννησο (βλ. Ι.Ε.Ε τομ Α΄ σελ 366). Εντοπίζονται στην περιοχή των Αθαμανικών ορέων (Τζουμέρκα) και θεωρούνται οι φορείς των μύθων για τον Αρκάδα στην Αθαμανία. Το όνομά τους ετυμολογικά είναι ταυτόσημο με των Αρκάδων. Η περιοχή τους πάντως έφθανε μέχρι τα όρια της Θεσσαλίας και περιελάμβανε και την πόλη Ευρυμεναί ή Ερυμναί, η οποία γεωγραφικώς ανήκε στην Θεσσαλία (βλ. Αρχ. Κατ. Ηπ.). Όμως, κατά μεν τον Στέφανο Βυζάντιο (Ριανός), οι Αρκτάνες ήσαν έθνος Ηπειρωτικόν, ο δε Δημ. Ευαγγελίδης (βλ. Αρχ. Κατ. Ηπ.) υποθέτει ότι ήσαν τμήμα των Μολοσσών, αφού ελάμβαναν σημαντικά αξιώματα στο Κοινό των Μολοσσών.
Οι δύο παραπάνω, φαινομενικά αντίθετες, απόψεις για την θέση των Αρκτάνων συμβιβάζονται, αν λάβουμε υπ’ όψη την ιστορική πορεία τους. Έτσι από την άποψη της καταγωγής τους ήσαν πράγματι φυλετικώς τμήμα των Αρκάδων και ταυτόχρονα την συγκεκριμένη περίοδο απετέλεσαν τμήμα του Κοινού των Μολοσσών πολιτικώς. Θα αφομοιωθούν κατά το μεγαλύτερο μέρος τους σχετικά νωρίς από τους Αθαμάνες και θα εξαφανισθούν οριστικά ως ξεχωριστό φύλο, πιθανόν στις αρχές της Ρωμαιοκρατίας.

Ἀζᾶνες: Το ένα από τα τρία φύλα που σύμφωνα με την παράδοση εισέβαλαν στην Αρκαδία, για να υποτάξουν ή να εκδιώξουν τους εκεί εγκατεστημένους Πελασγούς. Τα άλλα δύο ήσαν οι Λυκάονες και οι Αρκάδες. Επικεφαλής και των τριών φύλων ήταν ο Λυκάων, υιός του Πελασγού και της Ωκεανίδος Μελιβοίας, ή κατά άλλους, της νύμφης Κυλλήνης. Μετά την υποταγή των Πελασγών, οι Αρκάδες με επικεφαλής τον επώνυμο ήρωά τους Αρκάδα, υιό του Διός και της μοναδικής θυγατρός του Λυκάονος, Καλλιστούς, θα ανατρέψουν την εξουσία των Λυκαόνων και θα δώσουν το όνομά τους στην περιοχή. Αργότερα τον Αρκάδα θα διαδεχθεί ο υιός του, Αζάν. Η νεώτερη έρευνα, συνδυάζοντας τα στοιχεία της παράδοσης με πρόσφατα επιστημονικά ευρήματα, επιβεβαίωσε εν μέρει τις μυθολογικές αναφορές σχετικά με την παρουσία των Αζάνων στην Αρκαδία. Έτσι σήμερα δεχόμαστε ότι οι Αζάνες δεν ήσαν αυτόχθονες στην Αρκαδία αλλά έφθασαν εκεί μαζί με τον κύριο όγκο των Αρκάδων τους οποίους συνόδευσαν στις μετακινήσεις τους από την Δυτική Μακεδονία μέχρι την περιοχή της τελικής εγκατάστασής τους στην κεντρική Πελοπόννησο.
Υπενθυμίζουμε ότι οι Αρκάδες των ιστορικών χρόνων διακρίνονταν σε Ευτρησίους, Κυνουρίους, Μαιναλίους, Παρρασίους και Αζάνες (βλ. Στράβων, Η΄ ΙΙΙ. 1 και VΙΙΙ. 1). Τα ονόματα των τεσσάρων πρώτων προέρχονται από ονομασίες περιοχών της Αρκαδίας,επομένως δηλώνουν την διαίρεση των αρχικών Αρκάδων έπειτα από την εγκατάστασή τους σε διαφορετικές περιοχές αυτής της χώρας. Αντιθέτως, το εθνικό όνομα των Αζάνων και άλλα ονόματα, παράγωγα από αυτό, απαντούν και έξω από την Αρκαδία. Άρα οι Αζάνες της Αρκαδίας υπήρξαν παλαιότερα τμήμα φύλου ανεξάρτητου από τους Αρκάδες (Ι.Ε.Ε. τομ. Β΄ σελ. 35).
Οι Αζάνες περιορίσθηκαν τελικώς στο βόρειο τμήμα της Αρκαδίας (σημερινή επαρχία Καλαβρύτων). Θα πλαισιώσουν τον Ηρακλή και μετά την εκδίωξή του από την Πελοπόννησο, ένα μεγάλο τμήμα τους θα τον ακολουθήσει στην Καλυδώνα και την Τραχινία. Βαθμιαία θα μετασχηματισθούν σε Ηρακλειδείς, οι οποίοι θα ηγηθούν της καθόδου των Δωριέων.
Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι στην περιοχή της λεγομένης Επικτήτου Φρυγίας (βόρειος Φρυγία), στην Μικρά Ασία (βλ. λήμμα Φρύγες), υπήρχε πόλη με το όνομα Αζανοί ή Αιζανοί ή Αζάνιον και η οποία υποτίθεται ότι ήταν παλαιοτάτη αποικία των Αζάνων (βλ. Λεξικό ΗΛΙΟΥ).
Τέλος, αξίζει να μνημονεύσουμε την παροιμιώδη φράση «Αζάνια κακά», την οποία χρησιμοποιούσαν στην αρχαιότητα, όταν ήθελαν να δηλώσουν κάποια περίπτωση όπου είχε καταβληθεί πολύς μόχθος για ασήμαντο αποτέλεσμα. Η φράση αναφερόταν στην Αζανία και στους Αζάνες, που εξαναγκάζονταν να υποβληθούν σε πολλούς κόπους για να καλλιεργήσουν την τραχεία και άγονη περιοχή τους, από την οποία τελικά ελάχιστα απελάμβαναν.

Το ενστερνίζεσαι επι της αρχής;