ΗΛΙΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ
ΤΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ΤΟΥ ΑΔΡΙΑΝΟΥ
"ΠΡΟΓΝΩΣΙΣ" ΚΑΙ "ΤΕΛΕΣΘΕΝΤΩΝ ΔΗΛΩΣΙΣ"
Είναι η ιστορία του ναυάρχου Αδριανού, η οποία μας παραδίδεται στον
Βίο Βασίλειου από τον Πορφυρογέννητο και βεβαίως από τον Γενέσιο που τον ακολουθεί(;) κατά ένα ιδιαίτερο τρόπο στο σημείο αυτό, όπως παρατήρησε ο Kazhdan. (…)
Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Βίο Βασιλείου, στην περιοχή της Μονεμβασίας και συγκεκριμένα στο λιμάνι του Ιέρακος ναυλοχούσε ακινητοποιημένος από την άπνοια ο βυζαντινός στόλος, ενώ είχε επείγουσα αποστολή να προστρέξει σε βοήθεια των πολιορκουμένων από τους Αραβες Συρακουσών. Ο ράθυμος και μη
έχων ζέουσαν ψυχήν ναύαρχος του στόλου Αδριανός πληροφορήθηκε από κάποιους
νομείς θρεμμάτων που επικοινωνούσαν και εθεράπευαν τους δαίμονες
ότι μόλις εκπορθήθηκαν οι Συρακούσες . Οι δαίμονες αυτοί εφήδρευαν σε μια περιοχή όχι πολύ μακριά από την Μονεμβασία, το Έλος. Ο Αδριανός ζήτησε από τους βοσκούς να τον οδηγήσουν στους δαίμονες για να συνομιλήσει ο ίδιος μαζί τους, πράγμα που έγινε. Στην ερώτηση που τους απηύθυνε και η οποία μαρτυρεί την δυσπιστία του προς τα λεγόμενα των βοσκών και των δαιμόνων,
πότε καταλήψεται Συρακούσας, ήκουσεν ότι ήδη έάλω ή Συράκουσα. (…)
Η Πελοπόννησος δίνει την εντύπωση ενός χώρου, όπου η αρχαιοελληνική παράδοση της λατρείας των μύθων συνεχίζεται και στη νέα εποχή. Η επανάκτηση της Πελοποννήσου που ξεκίνησε επί Νικηφόρου Α ' και ουσιαστικά ενεργοποιήθηκε στα χρόνια του Βασιλείου και του Λέοντος δημιούργησε μια νέα μυθολογία και άφησε ζωντανές, αν και μεταμφιεσμένες, μνήμες στις παραπάνω ιστορίες που αναφέραμε. Η ύπαρξη δαιμόνων ως τα χρόνια του Λέοντος, όπως αναφέρει ο Γενέσιος, και οι των
θρεμμάτων νομείς που τους θεράπευαν ίσως παραπέμπουν εξίσου στους Σλάβους του Εζερού, δηλ. του Έλους, τους γνωστούς Εζερίτες, αλλά βεβαίως και στους άλλους «Έλληνες» οικήτορες, και όχι μόνον του Κάστρου Μαΐνης, οι οποίοι προέρχονται
έκ των παλαιοτέρων 'Ρωμαίων, οΐ και μέχρι τον νϋν παρά των εντοπίων "Ελληνες προσαγορεύονται διά το εν τοις προπαλαιοϊς χρόνοις είδωλολάτρας είναι και προσκυνητάς των ειδώλων κατά τους παλαιούς "Ελληνας, οϊτινες επί της βασιλείας του άοιδίμου Βασιλείου βαπτισθέντες Χριστιανοί γεγόνασι. (...)
Οι δαίμονες εξάλλου συνδέονται απόλυτα με τους Έλληνες στην συνείδηση των Βυζαντινών. Η παρουσία δαιμόνων στην περιοχή της Λακεδαιμόνιας και μάλιστα στο Έλος και ο συσχετισμός τους με τους Έλληνες αναφέρεται, εκτός από τον Πορφυρογέννητο, και στον Βίο τον Οσίον Νίκωνος. Στον Βίο του Οσίου Σλάβοι, ειδωλολάτρες, εθνικοί, Δωριείς και δαίμονες του Έλους συμπλέκονται κατά μοναδικό τρόπο και μας επιτρέπουν να διακρίνομε με ευχέρεια τα τρία επίπεδα που συνεισφέρουν στην δημιουργία της «ελληνικής» εικόνας του χώρου: α) εντόπιες, δημώδεις ή λόγιες παραδόσεις, β) εθνολογική και θρησκευτική ιδιομορφία του πληθυσμού, γ) αρχαιογνωστική επεξεργασία. Οι αναφορές του Βίου του Οσίου Νίκωνος σε ξένους, αυτόχθονες, ημεδαπούς, εθνικούς, εγχώριους, Δωριείς και Μηλιγγούς αξίζουν μια ειδική μελέτη. Αλήθεια, τι ακριβώς σημαίνουν τα
Άνήρ γάρ τις των ημεδαπών τοϋ "Ελους και τροφίμων υπό πνεύματος οχλούμενος ακαθάρτου, Βίος Οσίου Νίκωνος, (έκδ. Λαμψίδη), ό.π., σελ. 100, στίχ. 20-21,
Άνήρ γάρ τις τών ημεδαπών τοϋ Έλους και εγχωρίων φθόνω τοϋ νοητοϋ όφεως..., σελ. 104, στίχ. 8-9. Βεβαίως, οι περισσότεροι μελετητές θεωρούν ότι το ημεδαπός σημαίνει μη Σλάβος (...)
Από νωρίς, το όνομα Λακεδαίμων - Λακεδαιμόνια είχε συνδεθεί με τους δαίμονες - ευδαίμονες. [ Στέφανος Βυζάντιος , Συνεχιστής Θεοφάνη ] (…)Η ύπαρξη μάλιστα από τον 13ο αι. των τύπων Λακοδαιμονία και Λακοδαιμονίτης, του οίκου των Δαιμονογιάννηδων ή Εύδαιμονογιάννηδων στην Μονεμβασία και του χωριού Δαιμόνια ή Δαίμονες στην ίδια περιοχή μαρτυρούν την διάρκεια και την εμμονή σε μια παράδοση (…)
Δεν θα ήταν άσκοπο να αναφέρομε επίσης το γνωστό χωρίο από τον Βίο τον Νίκωνος, όπου το όνομα της Λακεδαιμόνιας προσφέρεται για να περιγραφεί ο εκχριστιανισμός των εθνικών θεραπευτών των δαιμόνων. Εκτός από την περιοχή του Έλους, που αποτελεί τον κατ' εξοχήν χώρο κατοικίας δαιμόνων και δαιμονιζομένων, και η περιοχή του Ταϋγέτου αποτελεί κατοικητήριό τους απ' όπου
Τελχΐνές τίνες και βάσκανοί δαίμονες έξώρμησάν ποτέ ένίους τών την χώραν λαχόντων των 'Εθνικών, ους δη και Μιλιγγούς καλείν αντί Μυρμηδόνων. Όμως με το έργο του εκχριστιανισμού από τον Νίκωνα
Ol Λακεδαίμων ουδαμώς δαίμων λάκοι. Υπάρχει ωραιότερο παράδειγμα σύνθεσης αρχαιογνωσίας, εγχωρίων παραδόσεων και ιστορικής αλήθειας;
Ανυπέρβλητη σύνθεση και κατά πολύ σπουδαιότερη αποτελεί κείμενο που και πάλι αναφέρεται στην ίδια περιοχή: το Χρονικον της Μονεμβασίας. Αυτό λοιπόν το κείμενο μας βοηθεί να προχωρήσομε ακόμη πιο πέρα στην έρευνα μας για τους δαίμονες και τους Λακεδαίμονες. Σύμφωνα με το Χρονικό κατά την αβαροσλαβική επιδρομή στην Πελοπόννησο μέρος των Λακώνων
έν τη νήσω Σικελίας έξεπλευσαν, οι και είς ετι είσίν έν αύτη εv τόπω καλουμένω Δέμεννα και Δεμενΐται αντί Λακεδαιμονιτών κατονομαζόμενοι.
Τα Δέμεννα του Χρονικού είναι η γνωστή περιοχή Valdemone της Σικελίας, όπου υπήρχε τόπος ή χωρίον Δεμεναί, Δέμεν(ν)α (Demenna) ή Δαίμοννα (Demonna) μαρτυρούμενα κατά τη μέση βυζαντινή περίοδο, μάλίστα δε κατά την αραβοβυζαντινή σύγκρουση και μετά.(…)
Εκτός απ' την μαρτυρία του Χρονικού που φέρνει τους Δεμενίτες πολύ κοντά στους Λακεδαιμονίτες, όπως φέρνει πολύ κοντά τη Συρακούσα στην δαιμονική περιοχή του Έλους το δαιμονικό επεισόδιο του Αδριανού, έχομε μια ακόμη αξιόλογη μαρτυρία που οδηγεί την ίδια σικελική πόλη, τα Δέμεννα, στον χώρο των δαιμονικών μύθων. Το Μέγα Ετυμολογικό μας παραδίδει:
Δεμεναί, χωρίον της Σικελίας, ότι έν αυτώ δέδεται ό Τυφών υπο την Αιτνην. Ο Τυφών δεν είναι παρά ο φοβερότατος εκατοντακέφαλος δαίμονας της Αίτνας, σύμφωνα με την αρχαία ελληνική μυθολογία.
Ο Ζακυθηνός, ο Κυριακίδης και ο Lemerle πιστεύουν ότι οι αναφερόμενες μεταναστεύσεις στο Χρονικό της Μονεμβασίας προέρχονται από λαϊκές παραδόσεις που διευρύνθηκαν από την πολλαπλή επεξεργασία των λογίων.(…)
Ο Στράβων αναφέρεται στον Κράθιν της Συβάρεως της Ιταλίας [και] ο σχολιαστής στο σχόλιο του συγχέει περισσότερα του ενός τοπωνύμια και συσχετίζει το Ρίο των Πατρών με το Ρήγιο της Καλαβρίας,
(Κράθιν) περί Πατρών της Πελοποννήσου, περί το Άχαϊκον 'Ρήγιον ο νϋν Βελβίσκον Σκλαβινοί καλοϋσιν. (...) Ο Κράθις και το Ρήγιον της Ιταλίας φέρνουν στον νου τον Κράθι και το Ρίο της Αχαΐας, όπως ακριβώς οι Λακεδαιμονίτες τους Δαιμονίτες (...)Οι εποικισμοί της αρχαιότητας, οι μεταναστεύσεις και οι εμπορικές σχέσεις των βυζαντινών χρόνων βοηθούν την ενίσχυση των θρύλων και των παρετυμολογιών που φέρνουν διαχρονικά σε επαφή την Πελοπόννησο με την νότια Ιταλία.(...)
Όπως για το σχόλιο του Αρέθα, αλλά και για το Χρονικό, υποστηρίχθηκε η αρχαιογνωστική επεξεργασία παλαιοτέρων ιστοριών και τοπικών παραδόσεων, έτσι και για το επεισόδιο του Αδριανού θα πρέπει να ισχύει κάτι παρόμοιο. Είναι άραγε επεξεργασία του κύκλου του Πορφυρογέννητου ή των εντοπίων λογίων, η οποία ακολούθως έγινε γνωστή στην πρωτεύουσα (
ως φασι); Πιθανότερη φαίνεται η δεύτερη εκδοχή, όπως διαπιστώνεται από ένα παρόμοιο επεισόδιο Σικελού αγίου στον
Βίο του Οσίου Ηλία του Νέου. Ο
Βίος θεωρείται ότι έχει συνταχθεί στις αρχές του 10ου αι., λίγο μετά το θάνατο του αγίου στα 903. Στον Βίο αυτό υπάρχει το θέμα του Αδριανού, πιο σύνθετο και διαφοροποιημένο. Ο Ηλίας ευρισκόμενος στο Ταυρομένιο της Σικελίας προλέγει την ήττα του βυζαντινού στρατηγού από τους Αραβες και καταφεύγει με τον μαθητή του Δανιήλ, εγκαταλείποντας την Σικελία, στην περιοχή της Σπάρτης. Κοντά στο ναό των αγίων Αναργύρων, Κοσμά και Δαμιανού, ο Δανιήλ κινδυνεύει από τους δαίμονες τους οποίους εκδιώκει ο Ηλίας και αμέσως μετά καταφθάνει η είδηση που επαληθεύει την προφητεία του αγίου, δηλαδή της ήττας του στρατηγού. Ας σημειωθεί παρενθετικά ότι τα παραπάνω γεγονότα του Βίου του Οσίου Ηλία τοποθετούνται στα 880/81 (…)
