Marie-Louise von Franz-On dreams and death

[Who is The 4th man]

ΜΙΑ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟΝ JUNG
ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Αντίθετα με τα περισσότερα σύγχρονα έργα πάνω στο θέμα τού θανάτου, αυτή η μελέτη δεν ασχολείται με θέματα σχετικά με τη μεταχείριση των ανθρώπων που πεθαίνουν. Αντί γι’ αυτό ασχολείται κυρίως με αυτό που το ασυνείδητο του ανθρώπου, ο κόσμος των ενστίκτων και των ονείρων του, έχει να πει για το γεγονός του επικείμενου θανάτου. Όπως είναι γενικά γνωστό, δεν μπορούμε να κατευθύνουμε τα όνειρα. Είναι, πραγματικά, η φωνή της φύσης μέσα μας. Επομένως μας δείχνουν τον τρόπο με τον οποίο η φύση μέσα από τα όνειρα, μας προετοιμάζει για τον θάνατο. Αυτή η προσέγγιση αναπόφευκτα προκαλεί ερωτήματα όσον αφορά την σωστή ερμηνεία των εικόνων με τις οποίες εκφράζονται τα όνειρα. Επειδή θα ασχοληθούμε με πανανθρώπινες δομές, έκανα ιδιαίτερη χρήση εθνολογικού και αλχημικού υλικού για την επεξήγηση αυτών των δομών και για να κατανοηθούν τα όνειρα μέσα στο γενικότερο πλαίσιό τους. Εξάλλου η παράδοση της αλχημείας περιέχει πολύ περισσότερο υλικό όσον αφορά το πρόβλημα του θανάτου, απ’ ότι βρίσκουμε, παραδείγματος χάριν, στις επίσημες θρησκευτικές παραδόσεις.

Αυτή η εργασία βασίζεται, επομένως, στο μεγαλύτερο μέρος της, σε τέσσερα γενικά θέματα: (i) Τις τρέχουσες εμπειρίες θανάτου και τα όνειρα σχετικά με τον θάνατο. (ii) Τις βασικές ιδέες της ψυχολογίας του Jung που αφορούν το δεύτερο μισό της ζωής και τον θάνατο. (iii) Τον συμβολισμό του θανάτου και της ανάστασης στην παράδοσης της δυτικής αλχημείας. Με αυτά τα τρία θέματα αισθάνομαι περισσότερο οικεία. Θα συζητήσω επίσης σύντομα (iv) ορισμένες πλευρές τής παραψυχολογικής έρευνας.

Θα μπορούσε να ρωτήσει κανείς – και δικαιολογημένα βέβαια – εάν μία ακόμη δημοσίευση χρειάζεται να προστεθεί στη σημερινή πλημμύρα της φιλολογίας σχετικά με το θέμα του θανάτου[1]. Δυστυχώς, πάντως, μόνο πολύ λίγες από τις τρέχουσες εργασίες παίρνουν υπόψη τις ονειρικές εκδηλώσεις ή έστω τις αναφέρουν. Η Elizabeth Kϋbler-Ross[2], που ως επί το πλείστο ασχολείται με την ανάπτυξη της προσωπικότητας που βρίσκεται αντιμέτωπη με τον θάνατο, περιγράφει κυρίως αυτές τις διαδικασίες συνειδητοποίησης που είναι εξωτερικά αισθητές και μπορούν να εκφραστούν με σαφήνεια. Αλλά γεγονότα που συμβαίνουν στα βάθη του ασυνείδητου, ακόμη και σήμερα σπάνια εξετάζονται. Είναι αλήθεια ότι τα έργα «Ψυχή και Θάνατος» του Edgar Herzog και «Du stirbst, damit du lebst» του Ingeborg Clarus ασχολούνται με το θέμα του θανάτου από την άποψη τής ψυχολογίας του Jung, αλλά και οι δύο εργασίες εντοπίζονται κυρίως στη διαδικασία τού «πεθαίνω και γίνομαι», όπως αυτή συμβαίνει κατά την πορεία της διαδικασίας τής εξατομίκευσης στη διάρκεια της ζωής κάθε ανθρώπου, όχι στα όνειρα ατόμων που συμβαίνει να βρίσκονται κοντά στο τέλος της ζωής τους. Σαν εξαίρεση, η Barbara Hannah, ασχολείται με την τελευταία περίπτωση στο δοκίμιό της «Regression oder Erneuerung im Alter» (Οπισθοδρόμηση ή ανανέωση στην αρχαία εποχή) και ο Edward Edinger στο «Εγώ και το Αρχέτυπο» περιγράφει μια εντυπωσιακή σειρά από δώδεκα όνειρα ενός ετοιμοθάνατου ασθενούς και δίνει μια έξοχη ερμηνεία τους. Η αναπόφευκτη σχέση των εικόνων σε αυτά τα όνειρα με τις εικόνες που κυριαρχούν στην αλχημιστική παράδοση εντοπίζεται και τονίζεται. Η πολύτιμη εργασία της Jana Wheelwright στον «Θάνατο μιας Γυναίκας» πρέπει επίσης να αναφερθεί, επειδή αυτό το βιβλίο περιγράφει ολόκληρη την πορεία της ψυχανάλυσης μιας ετοιμοθάνατης νέας γυναίκας.

Αναφορές σε όνειρα μπορούν επίσης να βρεθούν διάσπαρτες στο έργο του Mark Pelgrin «Και καιρός να πεθάνεις» και στης Millie Kelly Fortier «Τα όνειρα και η προετοιμασία για τον θάνατο», στο οποίο θα αναφέρομαι συχνά. Επιπλέον, ο David Eldred, στην διατριβή του, «Οι ψυχοδυναμικές της διαδικασίας του θανάτου», έχει συγκεντρώσει και έχει αναλύσει θαυμάσια τις εικόνες που έχει ζωγραφίσει μια απλή Ελβετίδα που πέθαινε από καρκίνο. Όλα σχεδόν τα μοτίβα που συζητούνται σ’ αυτή την εργασία εμφανίζονται σ’ αυτές τις εικόνες, επειδή φαίνεται πως μερικές βασικές αρχετυπικές δομές υπάρχουν στα βάθη της ψυχής, που σχεδόν κανονικά έρχονται στην επιφάνεια κατά τη διάρκεια της διαδικασίας του θανάτου. Θα αναφέρομαι συχνά σ’ αυτή την εργασία του Eldred.

Ως ένα σημείο επίσης θα συγκρίνω ονειρικά μοτίβα με στιγμιαίες «εμπειρίες θανάτου», όπως περιγράφονται τέτοιες εμπειρίες στην πλούσια σύγχρονη λογοτεχνία την σχετική με τον θάνατο. Το υλικό των ονείρων και η έκφρασή του μπορεί να μην διαφέρουν ουσιαστικά από την εικονογραφία των εμπειριών θανάτου, αλλά τα όνειρα είναι πολύ πιο λεπτά και πιο πλούσια σε εικόνες. Σε σύγκριση με τα όνειρα, οι «εμπειρίες θανάτου» εμφανίζονται σχηματικές και διαμορφωμένες περισσότερο συγκεκριμένα, σύμφωνα με την καλλιέργεια του καθενός. Μου φαίνεται ότι οι άνθρωποι δοκιμάζουν στην πραγματικότητα κάτι ανέκφραστο στις εμπειρίες θανάτου, που μετά το επεξεργάζονται μετατρέποντάς το σε εικόνες, επηρεασμένες από την καλλιέργειά τους. Τα όνειρα είναι από μόνα τους περισσότερο περιγραφικά και λεπτομερή.

Η ψυχανάλυση ανθρώπων της γεροντικής ηλικίας μας δίνει ένα θησαυρό από ονειρικά σύμβολα, που προετοιμάζουν ψυχικά τον ονειρευόμενο για τον επικείμενο θάνατο. Είναι πράγματι αλήθεια , όπως έχει τονίσει ο Jung, ότι η ασυνείδητη ψυχή δίνει πολύ λίγη προσοχή στο απότομο τέλος της σωματικής ζωής και συμπεριφέρεται σαν η ψυχική ζωή του ατόμου, δηλαδή η διαδικασία εξατομίκευσης του, να πρόκειται απλώς να συνεχισθεί. Σχετικά μ’ αυτό, πάντως, υπάρχουν επίσης όνειρα που συμβολικά δείχνουν το τέλος της σωματικής ζωής και την αναμφίβολη συνέχιση της ψυχικής ζωής μετά τον θάνατο. Το ασυνείδητο «πιστεύει» προφανέστατα σε μια ζωή μετά τον θάνατο.
συνεχεια

[Who is The 4th man]

Ένας σκεπτικιστής φυσικά θα επιμείνει ότι αυτά είναι απλώς όνειρα που έχουν σχέση με την εκπλήρωση μια επιθυμίας. Μπορεί κανείς να απαντήσει ότι η θεωρία πως τα όνειρα αντανακλούν μόνο ασυνείδητες επιθυμίες[3] δεν συμφωνεί καθόλου με την γενική εμπειρία. Αντίθετα όπως έχει δείξει ο Jung, τα όνειρα πιο συχνά απεικονίζουν ένα εντελώς αντικειμενικό «φυσικό γεγονός» της ψυχής, που δεν επηρεάζεται από τις επιθυμίες του εγώ. Σε περιπτώσεις όπου ο ονειρευόμενος έχει ψευδαισθήσεις όσον αφορά τον επικείμενο θάνατό του ή αγνοεί πόσο κοντινός είναι, τα όνειρα μπορούν να δείξουν και αυτό το γεγονός πολύ ωμά και ανελέητα, όπως, για παράδειγμα στο μοτίβο του ρολογιού του ονειρευόμενου που έχει σταματήσει και δεν μπορεί να ξαναρχίσει να λειτουργεί, ή στο θέμα του δέντρου της ζωής που έχει κοπεί και βρίσκεται στο έδαφος.

Μερικές φορές ο θάνατος υποδεικνύεται ακόμη πιο καθαρά. Ένας συνάδελφός μου έκανε συντροφιά με μια νέα γυναίκα, που ολόκληρο το σώμα της είχε προσβληθεί από καρκίνο. Στο τέλος προσβλήθηκε και ο εγκέφαλος, έτσι που τον περισσότερο καιρό ήταν αναίσθητη. Ο ψυχαναλυτής συνέχισε να την επισκέπτεται, παρόλα αυτά, και καθόταν ήσυχος κοντά στο κρεβάτι της. Εικοσιτέσσερις ώρες πριν πεθάνει, η ασθενής ξαφνικά άνοιξε τα μάτια της και είπε ότι είχε δει το εξής όνειρο:

«Στέκομαι δίπλα στο κρεβάτι μου στο δωμάτιο του νοσοκομείου και αισθάνομαι δυνατή και υγιής. Ο ήλιος μπαίνει άφθονος μέσα από το παράθυρο. Ο γιατρός είναι εκεί και λέει: “Λοιπόν, δεσποινίς Χ, απροσδόκητα γιατρευτήκατε τελείως. Μπορείτε να ντυθείτε και να φύγετε από το νοσοκομείο”. Εκείνη την στιγμή γυρίζω και βλέπω ξαπλωμένο στο κρεβάτι, το σώμα μου νεκρό»!

Το καθησυχαστικό μήνυμα του ασυνείδητου –ότι ο θάνατος είναι μια «γιατρειά» και ότι υπάρχει μεταθανάτια ζωή– προφανώς δεν μπορεί να ερμηνευτεί εδώ σαν ένα όνειρο που δηλώνει εκπλήρωση επιθυμίας, επειδή την ίδια στιγμή το τέλος της φυσικής ύπαρξης προλέγεται επίσης, με πολύ ωμό και αναμφισβήτητο τρόπο.

Στην πορεία αυτής της μελέτης θα αναφερθούν και άλλα όνειρα στα οποία το τέλος της σωματικής ζωής απεικονίζεται καθαρά αλλά τα οποία περιέχουν ταυτόχρονα ενδείξεις –όπως αυτή στο προηγούμενο όνειρο– που μιλούν για την ύπαρξη άλλης ζωής. Ο Jung τονίζει, σχετικά, ότι είναι ιδιαίτερα σημαντικό για ένα ηλικιωμένο πρόσωπο το να εξοικειωθεί με την πιθανότητα του θανάτου.

Τίθεται σ’ αυτόν μια κατηγορηματική ερώτηση και είναι υποχρεωμένος να την απαντήσει. Γι’ αυτόν το σκοπό πρέπει να έχει έναν μύθο σχετικά με τον θάνατο, επειδή η λογική δεν του δείχνει τίποτε άλλο εκτός από τον σκοτεινό λάκκο, στον οποίο θα κατέβει. Ο μύθος, όμως μπορεί να φέρει στην επιφάνεια άλλες εικόνες γι’ αυτόν, βοηθητικές και πλούσιες εικόνες για τη ζωή στη χώρα των νεκρών. Εάν πιστέψει σ’ αυτές, ή τις χαιρετήσει με κάποιο μέτρο εμπιστοσύνης έχει ακριβώς τόσο δίκιο ή άδικο όσο και κάποιος που δεν πιστεύει σ’ αυτές. Αλλά ενώ ο άνθρωπος που απελπίζεται προχωράει προς το τίποτα αυτός που έχει δώσει την πίστη του στο αρχέτυπο ακολουθεί τα ίχνη της ζωής και ζει μέσα ακριβώς στον θάνατό του. Και οι δύο, σίγουρα, παραμένουν στην αβεβαιότητα, αλλά ο ένας ζει αντίθετα με τα ένστικτά του, ο άλλος μαζί μ’ αυτά[4].

(Συνεχίζεται)
--------------------------------------------------------------------------------

[1] Θα ήθελα να ευχαριστήσω από την καρδιά μου τον νεαρό μου φίλο Emmanuel Kennedy – Xipolitas που με εφοδίασε με μία ευρεία συνολική άποψη της υφιστάμενης βιβλιογραφίας, κάτι που δεν θα το είχα κατορθώσει χωρίς την βοήθειά του. Ακόμη, μου διέθεσε την αδημοσίευτη διατριβή του «Αρχετυπικές εμπειρίες στα πρόθυρα του θανάτου».
[2]«Θάνατος, το τελικό στάδιο ανάπτυξης». Βλέπε επίσης το «Ζώντας με τον θάνατο και πεθαίνοντας».
[3] Αυτή ήταν μια πρώιμη, λανθασμένη ερμηνεία του Freud, η οποία έπειτα από μια λεπτομερέστερη εξέταση των ονείρων, δεν μπορεί να διατηρηθεί.
[4] «Αναμνήσεις, Σκέψεις, Όνειρα», σελ. 306

[Who is The 4th man]

Στο υλικό που ακολουθεί θα κάνω σχόλια σε αρχετυπικά όνειρα θανάτου και θα τα επεξηγήσω, στο μεγαλύτερο μέρος τους μέσα από τον συμβολισμό των Αιγυπτιακών τελετουργιών του θανάτου, και μέσα από τον σχετικό συμβολισμό της αλχημείας – επειδή υπάρχει ένα εκπληκτικό χάσμα στην επίσημη χριστιανική συλλογική αντίληψη για την επιβίωση μετά τον θάνατο. Είναι αλήθεια ότι ο Χριστιανισμός διδάσκει την αθανασία της ψυχής και την ανάσταση του σώματος˙ αλλά αυτό το τελευταίο υποτίθεται ότι συμβαίνει με ξαφνικό τρόπο στο τέλος του κόσμου, μέσα από μία ενέργεια της χάριτος του Θεού, με την οποία το παλαιό σώμα κατά κάποιον τρόπο αναπαράγεται. Αυτό είναι ένα μυστήριο που πρέπει κάποιος να το «πιστέψει». Δεν υπάρχουν ενδείξεις για το «πως» ακριβώς θα γίνει το θαύμα.

Μέσα στον ζήλο τους να παρουσιάσουν τον Χριστιανισμό σαν κάτι εντελώς νέο και κάτι ανώτερο από τις άλλες σύγχρονες θρησκείες, οι περισσότεροι θεολόγοι[1] προσπαθούν να τονίσουν την συγκεκριμένη ιστορική πλευρά, όχι μόνο της ζωής του Ιησού, αλλά και της ανάστασής του. Αρνούνται οποιαδήποτε σύνδεση με θνήσκοντες και ανιστάμενους φυσικούς θεούς της αρχαιότητας όπως ο Άττις, ο Άδωνις, ο Όσιρις, και επικρίνουν τις παγανιστικές θρησκείες για έλλειψη σαφήνειας, για αβεβαιότητα και τα παρόμοια. Ο Friedrich Nötscher, για παράδειγμα, τονίζει την αοριστία των Αιγυπτιακών και Μεσανατολικών αντιλήψεων για την μεταθανάτια ζωή, και υποτιμάει πολλές ιδέες της Παλαιάς Διαθήκης, υποβιβάζοντάς τες σε απλά σχήματα λόγου[2]. Μια τέτοια στάση καταλήγει σε μεγάλη φτώχεια από σύμβολα. Οι μη βιβλικές θρησκείες της ύστερης αρχαιότητας μπορεί οπωσδήποτε να έχουν αοριστία και προφανείς αντιθέσεις˙ εντούτοις, έχουν την αξία τού να είναι φορείς ενός πλούσιου κόσμου συμβολικών παραστάσεων αναφορικά με τον θάνατο, την ανάσταση και την μεταθανάτια ζωή – αρχετυπικών εικόνων που η ψυχή του σύγχρονου ανθρώπου παράγει εντελώς αυθόρμητα σήμερα. Υπάρχει, επιπλέον, και άλλη μία διαφορά ανάμεσα σε τέτοια αυθόρμητα παράγωγα του ασυνείδητου και στην επίσημη Χριστιανική διδασκαλία. Στην τελευταία ο άνθρωπος παραμένει εντελώς παθητικός απέναντι στο γεγονός της ανάστασης˙ μια απλή ενέργεια της θείας χάριτος του επιστρέφει το σώμα του.Στην αλχημική παράδοση, από την άλλη, ο έμπειρος στο αλχημικό έργο, το opus (που ομολογουμένως μπορεί να επιτύχει μόνο μέσα από την χάρη του θεού), δημιουργεί το ίδιο του το αναστημένο σώμα κατά την διάρκεια της ζωής του. Μερικές ανατολίτικες μέθοδοι διαλογισμού επίσης θεωρούνται ότι βοηθούν στην δημιουργία ενός «αδαμάντινου σώματος», που επιβιώνει μετά τον φυσικό θάνατο.[Υπάρχει απόλυτη άγνοια τής ορθοδόξου Αγιότητος]

Σήμερα, πάντως, πολλοί σύγχρονοι θεολόγοι και των δύο μεγάλων χριστιανικών θεολογιών έχουν αποσπασθεί από τον συγκεκριμένο χαρακτήρα των απόψεων των πρώιμων χριστιανικών χρόνων. Για αυτούς η ανάσταση έχει γίνει μία «κατάσταση που υπάρχει εκ των προτέρων μέσα μας»˙ δηλαδή, εφόσον ο ευθύγραμμος ιστορικός χρόνος σταματάει με τον θάνατο, η «κρίση» ή «τελική κρίση» (σύμφωνα με τον Boros) μπορεί να θεωρηθεί ότι συμβαίνει ακριβώς μετά τον θάνατο[3]. Ή όπως το εκφράζει ο Karl Rahner, μετά τον θάνατό του ο άνθρωπος γίνεται «εξολοκλήρου κοσμικός» και περνάει μέσα στην συγκεκριμένη οντολογική material prima του σύμπαντος, όπου συναντάει τον Χριστό, σαν «Κύριο του κόσμου»[4]. Η ανάσταση από αυτή την άποψη δεν θεωρείται πια σαν μια αναδημιουργία του παλαιού σώματος, αλλά σαν μία παρατεινόμενη ύπαρξη του ατόμου σε ένα πνευματικό σώμα, ή ένα είδος «εσωτερικευμένης ύλης»[5] . Μια τέτοια διαδικασία εσωτερίκευσης της ύλης ή του κοσμικού υποβάθρου μπορεί εύκολα να γίνει παραδεκτή σαν αξίωμα. Αντίθετα μ’ αυτό, οι παλαιοί αλχημιστές προσπαθούσαν επανειλημμένα να διεισδύσουν εμπειρικά μέσα στο μυστικό της ζωής μετά τον θάνατο, δημιουργώντας μυθικά σύμβολα που μοιάζουν καταπληκτικά με τα όνειρα –αυθόρμητα προϊόντα του ασυνείδητου– του σύγχρονου ανθρώπου.

[Who is The 4th man]

Στην εισαγωγή του στο «Ψυχολογία και Αλχημεία», ο Jung περιγράφει πως η ανάπτυξη των μοτίβων στον αλχημιστικό συμβολισμό αντισταθμίζει τον υπερβολικά μονόπλευρο πνευματικό προσανατολισμό του Χριστιανισμού:

«Η Αλχημεία μοιάζει μάλλον με ένα υπόγειο ρεύμα συγκρινόμενη με τον Χριστιανισμό που κυριαρχούσε στην επιφάνεια. Αντιστοιχεί σ’ αυτή την επιφάνεια με τον ίδιο τρόπο που το όνειρο αντιστοιχεί στην συνείδηση, και όπως ακριβώς το όνειρο αντισταθμίζει τις συγκρούσεις του συνειδητού νου, έτσι η αλχημεία προσπαθεί να συμπληρώνει τα χάσματα που δημιουργήθηκαν από την ένταση των αντιθέσεων στον Χριστιανισμό… Η ιστορική μεταβολή στην παγκόσμια συνείδηση προς την πλευρά του αρσενικού, αντισταθμίζεται από την χθόνια θηλυκότητα του ασυνείδητου. Σε μερικές προχριστιανικές θρησκείες η αρσενική αρχή είχε ήδη διαφοροποιηθεί με την διάκριση πατέρα-γιου, μια μεταβολή που επρόκειτο να είναι ύψιστης σημασίας για τον Χριστιανισμό. Εάν το ασυνείδητο ήταν απλώς συμπληρωματικό στην λειτουργία του, αυτή η αλλαγή στην συνείδηση θα είχε συνοδευτεί από την παραγωγή μιας μητέρας και μιας κόρης, πράγμα για το οποίο το απαραίτητο υλικό βρισκόταν έτοιμο στον μύθο της Δήμητρας και της Περσεφόνης. Αλλά, όπως δείχνει η αλχημεία, το ασυνείδητο διάλεξε μάλλον τον τύπο Κυβέλη- Άττις στην μορφή της prima material (πρώτης ύλης) και του filius macrocosmi (υιού του μακροκόσμου), αποδεικνύοντας έτσι ότι δεν είναι συμπληρωματικό αλλά αντισταθμιστικό»[6].

Η σημερινή μας αβεβαιότητα όσον αφορά τον θάνατο είναι ένας χώρος όπου αυτή η διαδικασία της αντιστάθμισης τείνει επίσης να συμβεί˙ επειδή ο Χριστιανισμός με την κυρίαρχη έμφαση που έδωσε στο πνεύμα, έδωσε λίγη προσοχή στην μοίρα του νεκρού σώματος και απλώς βεβαίωσε δογματικά ότι ο Θεός, με ένα θαύμα, θα αναπαραγάγει κατά κάποιον τρόπο το σώμα στο τέλος του κόσμου. Αλλά, όπως θα δούμε στο υλικό που παρουσιάζεται στο κεφάλαιο 1 σε πολλούς πολιτισμούς ο αρχαϊκός, ειδωλολάτρης άνθρωπος έχει έντονα σκεφθεί σχετικά με την σημασία και της αποσύνθεσής του κατά τον θάνατο, και έχει υποθέσει ότι υπάρχει κάποιο «μυστήριο» μέσα στο νεκρό σώμα, ένα μυστήριο δεμένο στενά με την μεταθανάτια μοίρα της ψυχής. Οι αλχημιστές υπέθεταν επίσης ότι αυτό το «μυστήριο» βρισκόταν μέσα στην prima material, ή σε ένα «άυλο σώμα», που τους ενδιέφερε να το ερευνήσουν περισσότερο από ότι τους ενδιέφερε η ανόργανη, αισθητή ύλη. Νόμιζαν ότι το ελιξήριο της ζωής και το μυστικό της αθανασίας βρίσκονταν κατά κάποιον τρόπο κρυμμένα σ’ αυτό το «άυλο σώμα», το οποίο προσπαθούσαν να ανακαλύψουν αποστάζοντας αισθητές, υλικές ουσίες.

Οι έρευνες του Henri Corbin έδειξαν ότι μία παρόμοια κατάσταση με αυτή του Χριστιανισμού επικρατεί στο Ισλάμ. Εκεί η φτώχια της αντίληψης των Σουνιτών για την ανάσταση αντισταθμίζεται από τον πλούσιο συμβολισμό μερικών Σιιτών μυστικών, που σχεδόν όλοι τους έχουν ιστορικές συνδέσεις με την πρώιμη Ελληνο-αιγυπτιακή αλχημεία και με τους Γνωστικούς.

Επειδή τα όνειρα ανθρώπων που βρίσκονται κοντά στον θάνατο περιέχουν συχνά μοτίβα που παρουσιάζουν ιδιαίτερη ομοιότητα με αυτά τα αλχημιστικά – μυστικά σύμβολα, μου φαίνεται σημαντικό να πάρω υπόψη μου αυτά τα σύμβολα, έτσι ώστε να μπορούμε να έχουμε μπροστά μας αυτά τα στοιχεία που είναι προφανώς οι πιο φυσικές εικόνες της ψυχής για την διαδικασία του θανάτου και της μεταθανάτιας ζωής, αυθόρμητες εικόνες, που δεν έχουν διαμορφωθεί ακόμη σε δόγμα.

Η έντονη ενασχόληση των αλχημιστών με το πρόβλημα του «άυλου σώματος» συνδέεται βασικά, όπως θα δούμε, με τις αρχαίες Αιγυπτιακές τελετουργίες μουμιοποίησης και την τελετή για τους νεκρούς. Επειδή όποτε ο άνθρωπος βρίσκεται αντιμέτωπος με κάτι μυστηριώδες, άγνωστο (με το ερώτημα, παραδείγματος χάριν, της προέλευσης του σύμπαντος ή του αινίγματος της γέννησης), το ασυνείδητό του παράγει συμβολικά, μυθικά, δηλαδή αρχετυπικά μοντέλα, που παρουσιάζονται να έχουν προβληθεί στο κενό. Το ίδιο επίσης ισχύει για το μυστήριο του θανάτου. Τέτοια σύμβολα –και είναι σύμβολα, που δεν πρέπει να τα εκλάβουμε σαν συγκεκριμένες δηλώσεις– θα συζητηθούν εδώ.

Στην πορεία αυτής της εργασίας, θα γίνει φανερό ότι όλα σχεδόν τα σύμβολα που εμφανίζονται στα όνειρα τα σχετικά με τον θάνατο είναι εικόνες, που παρουσιάζονται επίσης κατά την διαδικασία εξατομίκευσης – ιδιαίτερα όπως αυτή εξελίσσεται στο δεύτερο μισό της ζωής. Όπως παρατήρησε ο Edinger, είναι σαν να μπορεί αυτή η διαδικασία, αν δεν έχει δοκιμασθεί συνειδητά πριν από τον θάνατο, να γίνει ορατή “σαν μέσα από ένα τηλεσκόπιο κάτω από την πίεση του επικείμενου θανάτου”[7]. Καταρχάς τα όνειρα της εξατομίκευσης δεν διαφέρουν στον αρχετυπικό συμβολισμό τους από τα όνειρα του θανάτου.

Στο εξαίρετο έργο του «Im Zeichen des grossen Uebergangs» (Στο Σημείο του μεγάλου περάσματος) ο Detlef Ingo Lauf έχει επίσης τονίσει αυτή την ομοιότητα ανάμεσα στον συμβολισμό της εξατομίκευσης και τις μυθικές μαρτυρίες σχετικά με την μεταθανάτια ζωή. Έχει δείξει επιπλέον ότι τα ίδια αρχέτυπα –οι βασικές δομές της ψυχής που οδηγούν από καιρό σε καιρό σε όμοιες συμβολικές έννοιες– φαίνεται ότι λειτουργούν πάλι και πάλι. Αναφέρει ιδιαίτερα τις ακόλουθες δομές: ένας χωρισμός στοιχείων σε αναλογία με μύθους της δημιουργίας˙ το μοτίβο του μεγάλου περάσματος ή της διαδρομής˙ το πέρασμα πάνω από το νερό ή από μια γέφυρα, με ένα ή δύο συντρόφους˙ η αναμόρφωση του νεκρού προσώπου σε ένα ψυχικό ή δοξασμένο σώμα˙ το ζύγισμα ή η κρίση της ψυχής˙ η επιστροφή σε ένα άλλο βασίλειο ύπαρξης˙ και τελικά (αν και όχι σε όλα τα συστήματα), η μετενσάρκωση. Όπως θα δούμε και άλλα μοτίβα πρόκειται να βρεθούν. Επίσης μπορεί να βρούμε τα μοτίβα σε διαφορετική σειρά, πράγμα που δεν είναι όμως, καταρχήν, μεγάλης σημασίας.

(Συνεχίζεται)

--------------------------------------------------------------------------------
[1] Σύγκρινε: Friedrich Nötscher «Αρχαίες ανατολίτικές και παλαιοδιαθηκικές αντιλήψεις» σελ 300. Βλέπε επίσης τα συγγράμματα που αναφέρουμε εδώ, καθώς και πρόσθετο υλικό που αναφέρει ο Josef Scharbert.
[2] Ό. π., σελ 301
[3] Ο Schopenhauer είχε ήδη γράψει ότι εδώ ακριβώς βρίσκεται ο υψηλός, ευγενικός, σπουδαίος, περίφημος και φοβερότατος χαρακτήρας της ώρας του θανάτου (Parrega I, 245). Αυτή είναι μία κρίση με την στενότερη έννοια της λέξης – μια τελική κρίση.
[4] «Σχετικά με την θεολογία του θανάτου», σελ 23, σελ 61.
[5] Σύγκρινε το έργο των G.Greshake και του G. Lohfink «Προσέγγιση, ξεκίνημα, αθανασία» ιδιαιτέρα στις σελ. 170 κ.ε. και σελ. 193. Δες επίσης τα έργα του Teilhard de Chardin.
[6] C.G.Jung: «Ψυχολογία και Αλχημεία», παράγραφος 26
[7] «Το Εγώ και το Αρχέτυπο», σελ 224

[Who is The 4th man]

Εκτός από τις τρεις προαναφερθείσες περιοχές έρευνας –την ψυχολογία του βάθους, τα όνειρα και τον αλχημιστικό συμβολισμό– βρίσκουμε μία τέταρτη περιοχή, η οποία, όπως έπρεπε να περιμένει κανείς, είναι προβληματική: πρέπει να εξετάσουμε, δηλαδή, το ερώτημα σε ποιο βαθμό να πάρουμε υπόψη μας τον πνευματισμό, την παραψυχολογική έρευνα και την σύγχρονη φυσική (στο μέτρο που η τελευταία έχει σχέση με την παραψυχολογία και την ψυχολογία του βάθους). Για μένα, η ανάμειξη τής πραγματικότητας και της φαντασίας στον πνευματισμό είναι κάτι πολύ δύσκολο για να το ξεδιαλύνω. Γι’ αυτό τον λόγο περιορίσθηκα σε μία ευκαιριακή αναφορά στον αρχετυπικό συμβολισμό αυτών των φαινομένων[1], χωρίς να εξετάσω το ζήτημα της «πραγματικότητάς» τους. Επειδή η μόνη βεβαιότητα είναι ότι τα περισσότερα παραψυχολογικά γεγονότα ακολουθούν ορισμένα αρχετυπικά πρότυπα, που μπορούν να κατανοηθούν και να ερμηνευθούν ψυχολογικά. Δεν μπορώ να συμπεράνω, πάντως, εάν είναι πραγματικά οι νεκροί που ανταποκρίνονται στις πνευματικές συγκεντρώσεις, ή μόνο τα συμπλέγματα των ζωντανών ανθρώπων που συμμετέχουν, ή τα ενεργοποιημένα περιεχόμενα του συλλογικού ασυνείδητου (το τελευταίο οπωσδήποτε συμβαίνει πολύ συχνά).

Είναι αλήθεια ότι ο Emil Mattiesen, στην εκτεταμένη κλασική εργασία του Das persönliche Ueberleben des Todes («η προσωπική επιβίωση του νεκρού»), έχει προσπαθήσει να διαψεύσει μια για πάντα την ανιμιστική ερμηνεία των παραψυχολογικών φαινομένων (δηλαδή την ερμηνεία των πνευμάτων σαν αποσπασματικών συνειδήσεων, ή, στην σύγχρονη γλώσσα, αυτόνομων συμπλεγμάτων, των συμμετεχόντων στις πνευματιστικές συγκεντρώσεις). Η σημερινή γνώση που έχουμε όσον αφορά το ασυνείδητο, ιδιαίτερα το συλλογικό ασυνείδητο, δεν υπήρχε στον καιρό του Mattiesen, έτσι που κατά ένα μέρος τα επιχειρήματά του δεν ισχύουν πια. Επειδή ξέρουμε πως υπάρχει μια «γνώση» στο ασυνείδητο, την οποία ο Jung την ονόμασε «απόλυτη γνώση»[2]. Δηλαδή, το ασυνείδητο μπορεί να γνωρίζει πράγματα που εμείς δεν μπορούμε να γνωρίζουμε συνειδητά, έτσι ώστε όλοι οι ισχυρισμοί και οι αποδείξεις σχετικά με την ταυτότητα των «πνευμάτων» στις πνευματιστικές συγκεντρώσεις μπορούν εξίσου καλά να εξηγηθούν σαν εκδηλώσεις του ομαδικού ασυνείδητου των συμμετεχόντων, σαν ένα αυθεντικό μέσον επικοινωνίας με τους νεκρούς. Μόνο τα φαινόμενα της υλοποίησης δεν επηρεάζονται άμεσα από αυτό το επιχείρημα. Εντούτοις «πιστεύω» ότι οι νεκροί πραγματικά εκδηλώνονται περιστασιακά μέσα στα παραψυχολογικά φαινόμενα, αν και για την ώρα αυτό δεν μου φαίνεται σαν κάτι που μπορεί αναμφίβολα να αποδειχθεί.

Μια παρόμοια κατάσταση προκύπτει κατά την ερμηνεία εκείνων των ονείρων όπου ο νεκρός εμφανίζεται σε ένα ζωντανό πρόσωπο. Θα αναφέρω μερικά από αυτά στις επόμενες σελίδες και θα τα ερμηνεύσω σαν να αναφέρονταν, σε αντικειμενικό επίπεδο, στην μεταθανάτια ζωή του νεκρού (όχι στη ζωή του ονειρευόμενου). Εγώ η ίδια έχω δει μερικά όνειρα που ο Jung τα ερμήνευε με αυτό τον τρόπο, πράγμα που εκείνο τον καιρό ήταν εκπληκτικό για μένα.

Δεν ανέφερε καμία αιτία για την ακριβή κατανόηση εκείνων των ονείρων στο αντικειμενικό επίπεδο· συνήθως ερμήνευε τέτοιες εικόνες στο υποκειμενικό επίπεδο, δηλαδή σαν σύμβολα ψυχικών περιεχομένων που βρίσκονται μέσα στον ίδιο τον ονειρευόμενο. Επίσης κάποτε μου ζήτησε μία ψυχαναλύτρια να μελετήσω τα όνειρα μιας ασθενούς της, μιας νέας κοπέλας που είχε χάσει τον αρραβωνιαστικό της, έναν πιλότο, σε αεροπορικό δυστύχημα. Ονειρευόταν τον πιλότο σχεδόν κάθε βράδυ, και η ψυχαναλύτρια και εγώ στην αρχή ερμηνεύσαμε την μορφή του ονείρου σαν την εικόνα του animus της, που την είχε προβάλει στον αρραβωνιαστικό της. Το ασυνείδητο φαινόταν να την συμβουλεύει να αποσύρει αυτή την προβολή, και με αυτό τον τρόπο να θεραπευθεί σταδιακά από την «απώλεια της ψυχής» που έπαθε με τον θάνατο του αρραβωνιαστικού της – να αποσπασθεί από τον δεσμό της με τον νεκρό. Αλλά υπήρχαν έξι όνειρα που για κάποιο λόγο δεν μπορούσα να τα ερμηνεύσω με αυτόν τον τρόπο. Είπα επομένως στην ψυχαναλύτρια ότι σε εκείνα τα όνειρα η εμφάνιση του πιλότου ήταν πιθανόν ο ίδιος ο νεκρός άνδρας. Η κάπως λογικά προσανατολισμένη συνάδελφος αγανάκτησε, ζήτησε μία συνάντηση εργασίας με τον Jung και του παρουσίασε ολόκληρη την σειρά των ονείρων. Χωρίς δισταγμό ο Jung (που δεν ήξερε τίποτε για την δική μου εκλογή) διάλεξε τα ίδια έξι όνειρα και τα ερμήνευσε στο αντικειμενικό επίπεδο.

Μου φαίνεται ότι μπορεί κάποιος να «αισθανθεί» εάν η εικόνα ενός νεκρού προσώπου σε ένα όνειρο χρησιμοποιείται σαν σύμβολο για κάποια εσωτερική πραγματικότητα, ή εάν «πραγματικά» αντιπροσωπεύει τον νεκρό. Είναι δύσκολο, πάντως, να θέσουμε καθολικά έγκυρα κριτήρια για αυτή την «αίσθηση». Στην καλύτερη περίπτωση μπορούμε να πούμε ότι εάν η ερμηνεία στο υποκειμενικό επίπεδο βγάζει ελλιπές ή καθόλου νόημα, ακόμη και αν το όνειρο έχει ένα ιδιαίτερα έντονο υπερκόσμιο χαρακτήρα, τότε η ερμηνεία στο αντικειμενικό επίπεδο μπορεί να ληφθεί σοβαρά υπόψη. Αυτό είναι ακόμη ένα πεδίο ανοιχτό για περαιτέρω έρευνα, επειδή προς το παρόν τέτοιες ερωτήσεις μπορούν να απαντηθούν μόνο υποθετικά.

Σε αυτή την τέταρτη προβληματική περιοχή έχουμε επίσης το ερώτημα του εάν υπάρχει ή όχι ένα «άυλο σώμα», και το σχετικό ερώτημα του εάν υπάρχει μια συνεχής σύνδεση ανάμεσα στην ψυχή και στο σώμα, τα αντικείμενα της ψυχολογίας του βάθους και της σύγχρονης πυρηνικής φυσικής αντίστοιχα. Μου φαίνεται, πάντως, ότι αυτά τα ερωτήματα θα πρέπει να συζητηθούν στο τέλος αυτού του βιβλίου, οποιεσδήποτε και αν είναι οι σχετικές υποθέσεις προς το παρόν. Ο αναγνώστης που δεν τα αναγνωρίζει μπορεί θαυμάσια να τα βάλει στην άκρη. Για μένα είναι σημαντικό, επειδή, σε τελευταία ανάλυση, έχουν να κάνουν με ιδέες που απασχόλησαν την αλχημιστική παράδοση, δηλαδή μία καθολική άποψη, κατά την οποία η ψυχή και το σώμα θεωρούνται σαν μία πραγματικότητα, και όπου ο θάνατος είναι μόνο κατά ένα μέρος ένας χωρισμός «ύλης» και «ψυχής». Στην ουσία, πάντως, ο θάνατος, θα μπορούσε σ’ αυτή την περίπτωση να είναι μία ψυχοσωματική μεταμόρφωση.

Τελειώνοντας, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι πολλοί άνθρωποι από την μέση ηλικία και μετά αρχίζουν να βλέπουν όνειρα θανάτου. Τέτοια όνειρα δεν είναι ένδειξη ενός άμεσα επικείμενου θανάτου, αλλά μάλλον πρέπει να θεωρηθούν σαν μία memento mori (μνήμη θανάτου). Εμφανίζονται ως επί το πλείστον όταν το εγώ έχει μία υπερβολικά νεανική στάση απέναντι στην ζωή, και καλούν σε διαλογισμό τον ονειρευόμενο. Αλλά μόνον όταν ο θάνατος έχει συμβεί λίγο μετά από τέτοια όνειρα, αυτά έχουν περιληφθεί σ’ αυτή την μελέτη.
συνεχεια



είναι γνωστο ότι ή Marie–Louise von Franz είχε για κάποιο διάστημα μια αλληλογραφία
με τον φυσικό W.Paulli

[The Age of Aquarius]

[Who is The 4th man]

Σχετικα με το θεμα









συνεχίζεται

[Who is The 4th man]

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

Το μυστήριο του νεκρού σώματος και του τάφου του Όσιρι

Η μεγάλη δυσκολία που έχουμε στο να φανταστούμε την ζωή μας μετά τον θάνατο, και η δυσκολία επίσης που έχουν οι ζωντανοί στο να πιστέψουν σε μια μεταθανάτια ζωή για τους νεκρούς, μπορεί να εξηγηθεί πολύ καλά από το γεγονός ότι όταν ακόμη ζούμε ταυτιζόμαστε σχεδόν εντελώς με το σώμα. Όλα μας τα αισθήματα εγωικής ταυτότητας είναι δεμένα με το σώμα˙ αυτά τα αισθήματα έχουν μια μακρά ιστορική παράδοση, και πάντοτε υπήρξαν προφανώς προβληματικά για τον άνθρωπο.

Όπως θα δούμε στις ακόλουθες συγκριτικές εθνολογικές μελέτες, που είναι παρμένες από πολλούς πολιτισμούς (1), πάντοτε ήταν δύσκολο για τον άνθρωπο να απελευθερωθεί από την ιδέα ότι ο νεκρός ταυτίζεται με το σώμα του. Η εθνολογία επομένως μιλάει για το μοτίβο του «ζωντανού πνεύματος», επειδή το νεκρό σώμα στην αρχή το μεταχειρίζονταν σε μεγάλο βαθμό σαν ένα ζωντανό ον. Σε πολλούς πολιτισμούς, για παράδειγμα εκείνους των Ινδο-γερμανικών φυλών, το σώμα κρατιόταν στο σπίτι για ένα μήνα ή και περισσότερο μετά το θάνατο (2). Για να γίνει αυτό δυνατόν, το σώμα το επεξεργάζονταν με προσωρινά ταριχευτικά μέσα (3). Οι ζωντανοί έτρωγαν, έπιναν και έπαιζαν υπό την παρουσία του (4). Σε άλλους πολιτισμούς το σώμα κρατιόταν στο σπίτι ή σε ένα σχετικά αβαθή τάφο αφού κοντά μέχρι που άρχιζε να αποσυντίθεται, ή ακόμη μέχρι την τελευταία σκελετοποίησή του, και μόνον έπειτα από αυτό τα υπολείμματα θάβονταν πιο βαθιά (5). Πιστευόταν ότι η ψυχή του σώματος συνέχιζε να κατοικεί στην γύρω
περιοχή. Μερικές φυλές πιστεύουν ότι κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου ο νεκρός, σαν ένα κακό πνεύμα σε εφιάλτη, μπορεί να έχει σεξουαλική επικοινωνία με μια ζωντανή σύντροφο (6). Ακόμη και σε εκείνους τους πολιτισμούς όπου επικρατεί καθαρά η ιδέα πως ο νεκρός περνάει στο υπερπέραν, τα έθιμα που βλέπουν το σώμα σαν ένα αντιπρόσωπο του νεκρού έχουν συνεχίσει να υπάρχουν (7). Αυτό είναι ιδιαίτερα φανερό στο έθιμο του ονομαζόμενου «ταΐσματος του νεκρού», που ήταν διαδεδομένο σε όλους τους λαούς, και, σε ορισμένο βαθμό, είναι ακόμη. Σε πολλά μέρη τοποθετείται ένας σωλήνας μέσα στον τάφο, στο ίδιο επίπεδο με το σώμα του νεκρού, έτσι ώστε το νεκρό σώμα να μπορεί να δέχεται υγρές προσφορές˙(8) ή για μια χρονική περίοδο αφήνεται ανοιχτή μια τρύπα στο ίδιο επίπεδο με το κεφάλι, ώστε το σώμα να μπορεί να «αναπνέει». Η αντίληψη που επικρατεί είναι ότι ο νεκρός τρώει τις τροφές που προσφέρονται, και υπάρχει ο ισχυρισμός ότι η τροφή που τοποθετείται στον τάφο ή στο νεκρικό γεύμα πραγματικά ελαττώνεται.

Μια πνευματικοποίηση αυτής της άποψης φαίνεται να έχει διαδοθεί μόνον σταδιακά, καθώς οι άνθρωποι άρχισαν να πιστεύουν ότι ο νεκρός ζούσε απλώς με την «μυρωδιά» ή με τον «ατμό» από τα φαγητά που προσφέρονταν, και όχι με την τροφή την ίδια. Υπάρχει επίσης μία Κινεζική αντίληψη σύμφωνα με την οποία τα πράγματα που χρειάζονται οι νεκροί στο υπερπέραν φθάνει μόνο να σχεδιασθούν στο χαρτί και να καούν, έτσι που η εικόνα τους να μπορεί να φθάσει στο υπερπέραν με τον καπνό. Σε πολλά μέρη το νεκρό σώμα άρχισε να παριστάνεται κατά την διάρκεια επικήδειων τελετών από ένα ζωντανό πρόσωπο που φορούσε τα ρούχα του νεκρού. Έτσι το σώμα το ίδιο έπαψε να θεωρείται πλέον οπωσδήποτε σαν η μόνη αντιπροσώπευση του νεκρού.

Πολλές φυλές κάνουν ένα είδος κούκλας, ένα ομοίωμα ή ένα συμβολικό κατασκεύασμα για να χρησιμεύσει σαν ένα υποκατάστατο για το νεκρό σώμα. Οι Σιβηριανοί Goldi, για παράδειγμα, βάζουν ένα άσπρο ύφασμα επάνω στο κρεββάτι του νεκρού, ένα μαξιλάρι με σχέδια μαντάλας επάνω του, και μπροστά από αυτό μια ξύλινη εικόνα του Ayami-Fonyalko, δηλαδή του πνεύματος-προστάτη των νεκρών, με μία πίπα με αναμμένο καπνό βαλμένη στο στόμα του. Όλες οι προσφορές για τους νεκρούς δίνονται σ’ αυτό το ομοίωμα. Κάποτε οι Κινέζοι χρησιμοποιούσαν μια τέτοια κούκλα για τον ίδιο σκοπό, μια κούκλα φτιαγμένη από βαμβακερό ρούχο και ονομαζόμενη Moon-Go. Oι Κινέζοι πίστευαν πως το πνεύμα του νεκρού βρισκόταν μέσα σ’ αυτό το ομοίωμα και όχι πλέον στο νεκρό σώμα (9). Οι Κορεάτες, ακόμη και σήμερα, φτιάχνουν μερικές φορές μια τέτοια εικόνα του νεκρού, όπως ακριβώς και οι Θιβετιανοί. Οι Ιάπωνες επίσης φτιάχνουν ένα tomashiro, ένα αντικείμενο μέσα στο οποίο μεταφερόταν η ψυχή του νεκρού κατά την τελετή της κηδείας. Στην Κίνα οι πινακίδες με τα ονόματα των προγόνων εξυπηρετούσαν τον ίδιο σκοπό (10), καθώς και το άγαλμα του νεκρού που οι αρχαίοι Αιγύπτιοι έστηναν στο serbad (ένα θάλαμο μέσα στο mastaba, δηλαδή τον τύμβο).

Γίνεται λίγο-πολύ προφανές όταν παρατηρούμε τέτοια έθιμα ότι η πρωτόγονη ταύτιση του νεκρού προσώπου με το σώμα μόνο σταδιακά διαλύθηκε, καθώς το τελευταίο άρχισε να διακρίνεται από κάποιο σύμβολο «συγκεκριμένης ταύτισης» (το ομοίωμα). Αλλά ο νεκρός έπρεπε προφανώς να έχει ένα σώμα για να μην είναι χαμένος στο διάστημα, και να διατηρεί μια σύνδεση με τη γη στην περίπτωση που θα ήθελε να επισκεφθεί την οικογένειά του.

Όχι μόνο εθεωρείτο ο νεκρός για πολύ καιρό μετά τον θάνατό του, και επανειλημμένα, σαν ταυτόσημος με το σώμα, αλλά συχνά η έννοια της τύχης του νεκρού δεν ήταν δυνατόν στην αρχή να διακριθεί από αυτή του σώματος στον τάφο. Η πλατιά διαδεδομένη ιδέα ότι η χώρα των νεκρών είναι γεμάτη σκόνη και σκουλήκια, υγρή και σκοτεινή, δείχνει την αδυναμία να διαχωρισθεί η ιδέα του νεκρού από την ιδέα της πραγματικής κατάστασης του σώματος. Το Sheol, η κατοικία των νεκρών στην Παλαιά Διαθήκη, είναι κατά ένα μέρος ταυτόσημο με τον τάφο όπου βρισκόταν ο νεκρός. Το Hel, ο τευτονικός κόσμος των νεκρών, το Mictlan των παλαιών Μεξικανών, και ο ζοφερός Άδης των Ελλήνων, για να μνημονεύσουμε λίγα παραδείγματα, χαρακτηρίζονται επίσης από τέτοια σκοτεινά χαρακτηριστικά.

(Συνεχίζεται)

[Who is The 4th man]

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 (2η συνέχεια)

Το μυστήριο του νεκρού σώματος και του τάφου του Όσιρι

Αργότερα εμφανίστηκε σε πολλούς προηγμένους πολιτισμούς μια τάση προς ένα διμερή ή πολυμερή διαχωρισμό της ιδέας τού ανθρώπου για το Υπερπέραν. Οι κοινοί άνθρωποι, οι κακοί και όσοι έχουν σκοτωθεί με ένα ιδιαίτερο τρόπο πηγαίνουν σε ένα τέτοιο σκοτεινό μέρος, ενώ μερικά προσεκτικά διαλεγμένα άτομα φθάνουν μετά τον θάνατο σε ένα εξαιρετικά ευχάριστο Υπερπέραν, που βρίσκεται πάνω από τη γη: Στο σκοτεινό Άδη των νεώτερων Ελλήνων, για παράδειγμα, δεν υπάρχουν γιατροί, ιερείς ή άγιοι, και οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως αυτοί που είχαν μυηθεί στα Ορφικά και Ελευσίνεια μυστήρια πήγαιναν, όχι στον Άδη, αλλά στα ένδοξα Ηλύσια ή στα “νησιά των Μακάρων”. Ούτε οι νεκροί πολεμιστές των γερμανικών λαών πηγαίνουν στην Κόλαση˙ πηγαίνουν αντίθετα στη Valhalla. Οι πολεμιστές των Αζτέκων και οι γυναίκες τους που πέθαιναν στη γέννα δεν πήγαιναν στο σκοτεινό Mictlan, αλλά συνόδευαν τον ήλιο στο ταξίδι του στον ουρανό. Υπάρχει ακόμη ένας τόπος στο Υπερπέραν των Αζτέκων γι’ αυτούς που έχουν πνιγεί, γι’ αυτούς που έχουν χτυπηθεί από κεραυνό, για τους λεπρούς, γι’ αυτούς που υπέφεραν από αφροδίσια νοσήματα, και γι’ αυτούς που πέθαναν από πυρετό. Αυτοί οι άνθρωποι πήγαιναν όλοι στον θαλερό παράδεισο του θεού της βροχής Tlaloc (11).
Μερικές φορές αυτός ο διμερής ή πολυμερής διαχωρισμός του Υπερπέραν δεν σχεδιάζεται για ιδιαίτερους τύπους ανθρώπων, αλλά για διαφορετικά μέρη της ψυχής ενός και του ίδιου ανθρώπου. Κατά μία παλιά Κινέζική αντίληψη, για παράδειγμα, η ψυχή bun (το αρσενικό, πνευματικό στοιχείο yang) χωρίζεται κατά τον θάνατο από την ψυχή p’ο (το παθητικό θηλυκό στοιχείο yin). Το στοιχείο yang ή ψυχή bun υψώνεται κατά τον θάνατο και περιπλανιέται κατευθυνόμενο προς την Ανατολή, ενώ το στοιχείο yin ή ψυχή p’ο βυθίζεται στη γη και περιπλανιέται κατευθυνόμενο προς τη Δύση. Αργότερα ενώνονται πάλι σε ένα ιερό γάμο στις «Κίτρινες Πηγές».
Σύμφωνα με μια παλιά Αιγυπτιακή άποψη, ένα μέρος της ψυχής του νεκρού, το αστερόσχημο ή πτηνόσχημο bα, κινείται ελεύθερα στο διάστημα καθώς ακολουθεί το σκάφος του ήλιου στο ταξίδι του στον ουρανό˙ ενώ το kα, ένα είδος doppelgänger ή ζωικής ψυχής, περιορίζεται στον υπόγειο κόσμο μαζί με το πτώμα.
Σε άλλους επίσης πολιτισμούς, διάφορες «ψυχές» θεωρούνται σαν διαφορετικές ψυχολογικές πλευρές ενός και του αυτού προσώπου. Στον Ινδουισμό, για παράδειγμα, ο άνθρωπος αποτελείται από το αιώνιο θεϊκό atman που είναι δεμένο με το abamkara (καθημερινό εγώ). Μαζί σχηματίζουν το jivan, το άτομο, που περιπλανιέται άθικτο μέσα από πολλές ενσαρκώσεις, ενώ το abamkara αλλάζει συνεχώς ανάλογα με τις πράξεις και τις σκέψεις της προηγούμενης ύπαρξής του. Όταν το jivan φθάσει στο επίπεδο buddhi (διακρίνουσα συνειδητότητα), μπορεί να μπει στο nirvana και να ξεφύγει από τον κύκλο ζωής – θανάτου (12). Η εγωϊκή συνείδηση abamkara είναι επομένως στην γήινη ζωή της μάλλον μια τάση δεμένη με την γη, που συνεχώς αλλάζει. Το atman, από την άλλη μεριά, είναι κάτι σταθερό. Καταρχήν, πάντως, παραμένουν μαζί σαν jivan-πρόσωπο.

Παρά τις όποιες πολιτιστικές διαφορές –που με κανένα τρόπο δεν θα έπρεπε να παραμερισθούν– ένα είδος δυαλισμού αρχίζει να εμφανίζεται όσον αφορά την θεώρηση της μοίρας του νεκρού, μια πόλωση ανάμεσα στην ιδέα, από τη μία μεριά, ενός πνευματικού χώρου, ανεξάρτητου από την ύλη και κοντά στον θεό, στον οποίο κινείται η απελευθερωμένη “ψυχή” του ανθρώπου, και από την άλλη ενός περισσότερου δεμένου με την ύλη χώρου, που συνδέεται με μια επανάληψη του κύκλου γεννήσεων – θανάτων, ή που πρέπει να ξαναενωθεί (σε μια μεταγενέστερη φάση μετά τον θάνατο) με την ελεύθερη πνευματική πλευρά, όπως για παράδειγμα το bun με το p’ο στην Κίνα, ή το bα με το kα στην Αίγυπτο. Επίσης, οπουδήποτε επικρατεί η ιδέα της μετενσάρκωσης της Άπω Ανατολής, το atman και το abamkara παραμένουν μαζί σαν ένας απώτατος αντικειμενικός στόχος˙ εντούτοις, ελπίζει κανείς στο τέλος σε μία καθολική απελευθέρωση από τις κατευθυνόμενες προς τα κάτω καρμικές τάσεις του abamkara, έτσι ώστε ακόμη και στην μετενσάρκωση όλη η διμερής διάκριση τελικά τερματίζεται.

Εάν κάνουμε μία προσπάθεια να αποφασίσουμε ποιες σύγχρονες ψυχολογικές αντιλήψεις αντιστοιχούν καλύτερα σ’ αυτούς τους δύο χώρους της ψυχής, θα πρέπει να βεβαιωθούμε ότι δεν καταλήγουμε σε μία χονδροειδή ισοπέδωση, σύμφωνα με την οποία η ανώτερη, ελεύθερη ψυχή εξισώνεται με την συνείδηση και η κατώτερη, η δεμένη με τη γη ή με το σώμα ψυχή, με το ασυνείδητο. Κάθε ένα φαίνεται να αντιστοιχεί σε διαφορετικές εκδηλώσεις του αρχικού πυρήνα, αυτής της ολότητας που ο Jung ονομάζει Ταυτό. Η ψυχή bun των Κινέζων, το Αιγυπτιακό ba, το Ινδικό jivan κλπ φαίνονται να αντιστοιχούν σε μια προσπάθεια συνειδητοποίησης, αφύπνισης, αποδέσμευσης από τον «κόσμο», επιθυμίας για εγγύτητα στον θεό˙ ενώ το p’ο, οι καρμικές δυνάμεις, το kα κλπ αγωνίζονται για μια αναγέννηση σ’ αυτή την ζωή ή για μια επίδραση πάνω στους απογόνους του ανθρώπου και πάνω στην γονιμότητα της γης. Μια ηθική εκτίμηση αυτών των δύο τάσεων, είτε σε ανώτερο είτε σε κατώτερο επίπεδο, μου φαίνεται πως είναι περισσότερο ένα ειδικά πολιτιστικό θέμα παρά γενικά ανθρώπινο. Η επιστροφή στην ζωή μέσω της μετενσάρκωσης σύμφωνα με την Ινδική και τη Θιβετιανή άποψη είναι, για παράδειγμα, κάτι που πρέπει να το αποφύγουμε˙ ενώ για πολλούς άλλους λαούς που βρίσκονται κοντά στη φύση μια τέτοια επιστροφή φαίνεται πως ήταν ο βασικός στόχος για τον νεκρό. Ολόκληρη η νεκρική τελετουργία των Maya, μια σαμανική τελετουργία, φαίνεται, στον βαθμό που καταλαβαίνουμε τα κείμενα σήμερα, να έχει χρησιμεύσει στο να ετοιμάσει ένα μονοπάτι για να ταξιδέψουν οι ψυχές των νεκρών προς μια αναγέννηση μέσα στα πλαίσια της φυλής. Για τους Maya, οι ψυχές των νεκρών είναι επίσης οι εγγυητές της γονιμότητας των φυτών και των ζώων. Αυτή είναι μια πίστη που την βρίσκουμε επίσης σε πολλούς άλλους πολιτισμούς. Ο σκοπός δεν είναι να πετάξει η ψυχή σε ένα θείο πνευματικό Υπερπέραν, αλλά να αυξηθεί η ενέργεια της γονιμότητας σε αυτή τη ζωή, ακόμη και μέσω της επιστροφής με την μετενσάρκωση.
συνεχιζεται

[Who is The 4th man]

Σχόλιο στο σεμινάριο που έγινε για το έργο της Marie–Louise von Franz

Άς ξαναθυμηθούμε ότι η συγκρητιστική μέθοδος τής Marie–Louise von Franz στηρίζεται στήν θεολογία τού Αυγουστίνου και στήν ερμηνεία του τής φιλοσοφίας τού Πλάτωνος. Οι ιδέες τού Πλάτωνος σάν αρχέτυπα ρυθμίζουν τόν παραδοσιακό τρόπο ζωής αλλά καί σάν κακέκτυπα φυλακίζουν τίς ζωές τών νέων ανθρώπων εξουσιάζοντάς τες. Τά αρχέτυπα είναι έμμεσοι τρόποι ζωής οι οποίοι έχουν καταργηθεί με την ενσάρκωση τού Κυρίου. Οι ιδέες ξεκίνησαν σάν τό περιεχόμενο τής τέχνης καί τού πολιτισμού. Όταν έπεσαν στό επίπεδο τών θεσμών δημιούργησαν τίς γνωστές μας κοινωνίες, κακέκτυπα τών ιδεών. Το προνόμιο τών σχολίων τής Marie–Louise von Franz είναι πώς περιγράφουν τίς ζωές μας και τίς πληγές μας σέ κοινωνίες καί οικογένειες πού δέν ήταν χριστιανικές.
Τήν λογική τής θεολογίας τών αρχετύπων περιγράφει τό κατωτέρω απόσπασμα από βιβλίο τού κ.Φούγια αφιερωμένο στόν Ρωμανίδη.

<<Αλλά πώς, (κατά τον ιερό Αυγουστίνο και τους Φραγκολατίνους), πώς ο άνθρωπος δια της λογικής του μπορεί να γνωρίζει τον Άκτιστον Θεό; Δια των «αρχετύπων»! Οι Φραγκολατίνοι δέχονται την Πλατωνική διδασκαλία ότι τα εις τον κόσμο κτιστά πράγματα είναι εικόνες των υπερβατικών αρχετύπων. Αυτή η πλανεμένη διδασκαλία ότι τάχα στον νου του Θεού υπάρχουν τα άκτιστα αρχέτυπα είδη (ή ιδέες ή λόγοι) και ότι τα στον κόσμο κτιστά είναι εικόνες αυτών των αρχετύπων ιδεών, αυτή, λέγω, η διδασκαλία αποτελεί την γνωσιολογική βάση της λεγομένης Σχολαστικής θεολογικής και φιλοσοφικής παραδόσεως των Φραγκολατίνων. Κατά την αρχή αυτή υπάρχει μια αναλογία μεταξύ των κτιστών πραγμάτων του κόσμου τούτου και των ακτίστων αρχετύπων τάχα ειδών, που ταυτίζονται με την Θεία Ουσία κατά τους Φραγκολατίνους. Έτσι, κατ' αυτούς, σπουδάζοντες με την λογική τα κτίσματα, εξιχνιάζουμε δι’ αυτών την Θεία Ουσία και γνωρίζουμε, μας λέγουν, τον Θεό.

Ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης γράφει στο βιβλίο του «Δογματική Και Συμβολική Θεολογία της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας» τόμ. Α' σ. 382: «Αποδεχόμενος επίσης ο Αυγουστίνος τας περί αμεταβλήτων λόγων ειδών του Πλάτωνος και ταυτίζων ταύτα με την Θείαν Ουσίαν εθεμελίωσε την ομοιότητα μεταξύ κτιστού και Ακτίστου, βάσει της οποίας αυτός και οι Φραγκολατίνοι ηρεύνων την Θείαν Ουσίαν μέσω των εν κόσμω κτιστών εικόνων των εν τω Θεώ ακτίστων αρχετύπων ειδών». Εφόσον, κατά την πλανεμένη αυτή ιδέα, υπάρχει ομοιότης μεταξύ των κτισμάτων και των αρχετύπων, κάθε κτίσμα έχει και ένα αρχέτυπο. Το αρχέτυπο είναι η αμετάβλητη ιδέα (ή είδος ή λόγος) και κάθε κτίσμα ομοιάζει με το αρχέτυπό του, με την ουσία του, που είναι στον νοητό κόσμο. Η ψυχή δε του ανθρώπου έχει ομοιογένεια με τα αρχέτυπα, γιατί είναι πνευματική και άυλη, όπως και αυτά· οπότε το όμοιο γνωρίζει το όμοιο. Μελετώντας, λοιπόν, η ψυχή τα αντίγραφα των αρχετύπων στον παρόντα κόσμο ενθυμείται τα αρχέτυπα. 36 Όταν δε η ψυχή, με τον θάνατο, απαλλαγεί από το σώμα, τότε αυτή όχι απλά θα ενθυμείται, αλλά και θα έχει άμεση γνώση των αρχετύπων αυτών. Φωτισμός κατά τους Φραγκολατίνους είναι η ψυχή να ασχολείται με αυτά τα αρχέτυπα!… Φοβερή η πλάνη αυτή από πλευράς Ορθοδόξων. Για μας τα αρχέτυπα του Πλάτωνα δεν υπάρχουν. Την Κυριακή της Ορθοδοξίας διαβάζουμε και αφορισμό για οποίον δέχεται ότι τα αρχέτυπα του Πλάτωνα υπάρχουν πραγματικά.
Επαναλαμβάνουμε: Με όλη την πλανεμένη παραπάνω διδασκαλία των Φραγκολατίνων, που την παρέλαβαν από τον ιερό Αυγουστίνο, εισάγεται στον Χριστιανισμό η ιδέα ότι ο άνθρωπος μπορεί δια της λογικής του και μόνο να γνωρίσει τον Άκτιστον Θεό και αυτήν ακόμη την Ουσία του Θεού!… Πώς; Σπουδάζοντας τα κτίσματα, διεισδύοντας με τον ανθρώπινο λόγο του στην ουσία και την έννοια των όντων, τα οποία όντα είναι αντίγραφα των αιωνίων τάχα αρχετύπων. Τα αιώνια δε αυτά αρχέτυπα ταυτίζονται, λέγουν, με την ουσία του Θεού. Έτσι λοιπόν με την σπουδή των όντων του κόσμου τούτου γνωρίζουμε τον Θεό, αυτήν ταύτην την ουσία Του!… Φοβερή η πλάνη αυτή ξαναλέγουμε και ενάντια προς την διδασκαλία των Πατέρων της Εκκλησίας μας, που διδάσκουν ότι τον Θεό τον γνωρίζουμε δια της προσευχής και της καθαρότητος της καρδιάς, δηλαδή με το να γίνουμε Άγιοι. Χρειάζεται ασφαλώς χειραγωγία στην άσκηση αυτή της προσευχής, στον αγώνα αυτόν για την κάθαρση της ψυχής από τα πάθη, γι’ αυτό και για εκείνον που θέλει να γνωρίσει τον Θεό είναι απαραίτητη η γνώση της Αγίας Γραφής, η μελέτη του βίου και της διδασκαλίας των Αγίων Πατέρων της Εκκλησίας μας. «Το ιδεώδες βεβαίως εξ επόψεως θεολογικής και πνευματικής θα ήτο να εύρισκε πνευματικόν πατέρα γνήσιον, ίνα δι’ αυτού μυηθεί εις τα μυστήρια της Ορθοδόξου Παραδόσεως και, αφού ευρεθεί καθ’ οδόν προς την μύησιν αυτήν, μελετήσει επισταμένως την Αγίαν Γραφήν και συγχρόνως την Πατερικήν ερμηνείαν Αυτής» (πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης)!!!>>
συνεχιζεται

[Who is The 4th man]

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 (3η συνέχεια)

Το μυστήριο τού νεκρού σώματος

Μια άλλη πόλωση εμφανίζεται στην διαμάχη των πρώτων χριστιανικών αιώνων σχετικά με το δόγμα της ανάστασης, μία πόλωση ανάμεσα στην ιδέα ενός νέου πνευματικού αναστημένου σώματος και στην ιδέα της επαναφοράς στην ζωή του παλαιού υλικού σώματος. Σύμφωνα με την άποψη του Παύλου, το νεκρό άτομο, όταν ανασταίνεται, αποκτά ένα «πνευματικό σώμα», ανασταίνεται «μέσα στον Χριστό», και για το ζήτημα της αποκατάστασης του παλαιού σώματος δεν γίνεται ιδιαίτερη αναφορά. Ως ένα μεγάλο βαθμό αυτή είναι ακόμη η πίστη της Ανατολικής Εκκλησίας σήμερα. Στηριζόμενη στα συνοπτικά ευαγγέλια, η Δυτική Εκκλησία έχει διατηρήσει κατ’ αρχήν μία σύνδεση με την ιδέα του νεκρού σώματος, του «πτώματος», με βάση την ιδέα ότι ο άνθρωπος, έχοντας πνεύμα, ψυχή και σώμα, είναι μία ολότητα, και επομένως πρέπει να αναστηθεί σαν ολότητα, όπως ήταν πριν.

Ένας σημαντικός συνήγορος της τελευταίας άποψης κατά τους πρώιμους χριστιανικούς χρόνους είναι ο Τερτυλλιανός (πρώτο μισό του τρίτου αιώνα), που τονίζει στο έργο του “De Carnis Resurrectione - Σχετικά με την ανάσταση του σώματος” (13) ότι ο κάθε ένας θα αναστηθεί σωματικά «ακριβώς με την ίδια του την σάρκα». (“Resurget igitur caro, et quidem omnis, et quidem ipsa, et quidem integra - Θα αναστηθεί λοιπόν η σάρκα, και μάλιστα ολόκληρη, και μάλιστα η ίδια, και μάλιστα άφθαρτη”). Αυτή η άποψη κυριαρχούσε για πολλούς αιώνες στις Δυτικές Εκκλησίες, όπως δείχνει το «Σύμβολο το ονομαζόμενο της Νίκαιας» (14). Το είδος των συγκεκριμένων μορφών που συχνά πήρε αυτή η αντίληψη κατά τους Μέσους χρόνους φαίνεται, για παράδειγμα, στις σοβαρές φιλονικίες σχετικά με το αν ο Χριστός ήταν περιτετμημένος ή όχι όταν αναστήθηκε, και στις συζητήσεις σχετικά με την ηλικία του αναστημένου σώματος, και για το αν διατηρούσε ή όχι όλες τις προηγούμενες ατέλειές του ή είχε «θεραπευθεί» από αυτές.

Εάν παραβλέψουμε τον υπερβολικά συγκεκριμένο χαρακτήρα αυτών των αντιλήψεων, που οπωσδήποτε μας φαίνεται απίθανος σήμερα, η προσκόλληση στην ιδέα του παλαιού σώματος μπορεί να κατανοηθεί απλώς σαν μία προσπάθεια για διατήρηση της καθολικής ατομικότητας των νεκρών, της απόλυτης ομοιότητας με την μορφή του προσώπου, που, ακόμη και κατά την διάρκεια της ζωής του, την ταυτίζει κανείς αυτόματα με το σώμα. Το μυστήριο της αδιαίρετης προσωπικότητας ήταν κάτι που προβαλλόταν φανερά πάνω στο σώμα.

Τώρα, το συνειδητό μας εγώ δεν είναι με κανένα τρόπο μόνο προσωπικό, ακόμη και αν το αντιλαμβανόμαστε σαν τέτοιο όταν λέμε «εγώ» (πολλές φορές, την ίδια στιγμή, υποδηλώνοντας το σώμα μας). Πολυάριθμες παρωθήσεις, ιδέες, αντιλήψεις, αντικειμενικοί στόχοι και ηθελημένες πράξεις του εγώ είναι τελείως συλλογικά, δηλαδή είναι όμοια, αν όχι ταυτόσημα, με αυτά άλλων ανθρώπων. Το ίδιο ισχύει και για το ασυνείδητο μισό της ψυχής˙ μόνο ένα μέρος των εκδηλώσεών της (όνειρα κλπ) αναφέρεται σε κάποια ατομική εμπειρία (αυτό το μέρος που ο Jung ονόμασε προσωπικό ασυνείδητο). Πολύ περισσότερα, όμως, ξεπηδούν από το συλλογικό ασυνείδητο και δεν μπορούν να αποδοθούν στο άτομο. Ακόμη και αυτό που είναι πιο ατομικό από όλα, που το καταλαβαίνουμε σαν «εγώ», σαν «δική μου» ατομικότητα, είναι στην πραγματικότητα κάτι πολύπλευρο, που δεν μπορεί με κανένα τρόπο να περιγραφεί εξαντλητικά με οποιοδήποτε λογικό μέσον. Μια πιο συνειδητή αντίληψη αυτών των διαφορετικών στρωμάτων είναι αυτή η βαθμιαία διαδικασία ανάπτυξης μέσα από πολλά στάδια που ο Jung ονόμασε πορεία εξατομίκευσης. Μόνο όταν κάποιος ξέρει τον βαθμό στον οποίο είναι ένα αιώνια επαναλαμβανόμενο «ανθρώπινο ον» στην γενική έννοια, και κατά πόσο είναι περιορισμένος σαν ένα άτομο, ένα αδιαίρετο, μοναδικό ον, μπορεί να μιλήσει για συνειδητοποίηση του εαυτού του.

Στην πρώιμη Δυτική χριστιανική παράδοση, που ήταν συνδεδεμένη με την ιδέα της ανάστασης του παλαιού σώματος, προσκολλημένη, ας πούμε, στο νεκρό σώμα του νεκρού, μπορούμε να δούμε, από την άλλη μεριά, μια πρωτόγονη προσκόλληση σ’ αυτή την αρχέγονη ψυχική κατάσταση, κατά την οποία δεν μπορεί κανείς να ελευθερωθεί από την ιδέα ότι το νεκρό σώμα ήταν ακόμη ο ίδιος ο νεκρός. Από την άλλη μεριά, μου φαίνεται πως έχουμε, όπως αναφέρθηκε πριν, μία σπερματική ιδέα κρυμμένη εδώ, δηλαδή ότι ο άνθρωπος είναι ένα αδιαίρετο άτομο, που είναι πλασμένο για να επιβιώσει ως ολότητα. Εντούτοις, λίγοι μόνο από εμάς μπορούν σήμερα να πιστέψουν ακόμη σε μία συγκεκριμένη ανάπλαση του παλαιού σώματος (15).

Το παράλογο αυτής της αντίληψης, πάντως, θα έπαυε να υπάρχει, αν όπως τονίζει ο Jung την προσκόλληση στην έννοια «φυσικού-συγκεκριμένου», δηλαδή του υλικού, μια παραίνεση που θα ήταν χρήσιμο να ακολουθήσουμε σε όλες τις θρησκευτικές διακηρύξεις.
Ο Jung γράφει: «Το “φυσικό” δεν είναι το μόνο κριτήριο της αλήθειας• υπάρχουν επίσης φυσικές αλήθειες που δεν μπορούν ούτε να εξηγηθούν, ούτε να αποδειχθούν, ούτε να αμφισβητηθούν με κάποιο φυσικό τρόπο. Εάν, για παράδειγμα, υπήρχε μία γενική πίστη ότι ο ποταμός Ρήνος κύλησε κάποτε προς τα πίσω από τις εκβολές προς την πηγή του, τότε αυτή η πίστη θα ήταν καθ’ εαυτήν ένα γεγονός, αν και μία τέτοια διακήρυξη, εάν την κρίνουμε φυσικά, θα θεωρηθεί εντελώς απίστευτη. Πίστεις αυτού του είδους είναι ψυχικά γεγονότα που δεν μπορούν να αμφισβητηθούν, και που δεν χρειάζονται απόδειξη.

Οι θρησκευτικές διακηρύξεις είναι αυτού του τύπου. Αναφέρονται όλες χωρίς εξαίρεση σε πράγματα που δεν μπορούν να θεωρηθούν σαν φυσικά γεγονότα... Αν τα κατανοήσουμε σε αναφορά με ο,τιδήποτε φυσικό, δεν βγάζουν καθόλου νόημα, θα μπορούσαν να θεωρηθούν απλά θαύματα, που είναι οπωσδήποτε αρκετά εκτεθειμένα στην αμφιβολία, και όμως δεν θα μπορούσε να επιδειχθεί η πραγματικότητα του πνεύματος ή το νόημα που βρίσκεται πίσω από αυτά.

Το γεγονός ότι οι θρησκευτικές διακηρύξεις συχνά έρχονται σε σύγκρουση με τα παρατηρημένα φυσικά φαινόμενα αποδεικνύει ότι, σε αντίθεση με την φυσική αντίληψη, το πνεύμα είναι αυτόνομο, και ότι η ψυχική εμπειρία είναι ως ένα ορισμένο βαθμό ανεξάρτητη από φυσικά δεδομένα. Η ψυχή είναι ένας αυτόνομος παράγοντας, και οι θρησκευτικές διακηρύξεις είναι ψυχικές ομολογίες που σε τελευταία ανάλυση βασίζονται σε ασυνείδητες, δηλαδή σε υπερβατικές διαδικασίες».(16)

Οι διακηρύξεις που αφορούν την ανάσταση του σώματος πρέπει προφανώς να κατανοηθούν με αυτή την έννοια, όχι σαν κάτι χονδροειδούς υλικής φύσης.

Σημειώσεις
(13) Corpus scriptorum latinorum academiae vindebonensis, τόμος 47, 59.

(14) Σύγκρινε G.R.S. Mead, “Το δόγμα του πνευματικού σώματος στην δυτική παράδοση”, σελ. 82 κ.ε.(14) Σύγκρινε G.R.S. Mead, “Το δόγμα του πνευματικού σώματος στην δυτική παράδοση”, σελ. 82 κ.ε.

(15) Σύμφωνα με τους Greshake and Lohfink, αυτή η ιδέα απορρίπτεται από τους περισσότερους καθολικούς θεολόγους σήμερα.

(16) Ψυχολογία και θρησκεία, παρ. 553-555.


συνεχιζεται