Το άρθρο είναι από το περιοδικό «Τρίτο Μάτι» Τεύχος 100 , Ιανουάριος 2002.
Αρθρογράφος είναι ο κύριος Θανάσης Ξανθόπουλος.
ΜΕΡΟΣ 1ο
Για να γράψει κανείς για τον Μυστικό Πειραιά χρειάζεται τουλάχιστον το χώρο ενός βιβλίου. Παρ’ όλο που αυτή η πτυχή του «Μεγάλου Λιμανιού» είναι παντελώς άγνωστη και κανείς δεν τη συζητά. Μπορεί κάλλιστα να συγκριθεί σε θρύλους, μυστήρια και άγνωστες παραδόσεις με τη Μυστική Αθήνα ή τη Μυστική Θεσσαλονίκη.
Όμως, αρχικά εδώ δε θα μιλήσουμε για τα στοιχειωμένα σπίτια και τα πανάρχαια τείχη, ούτε για τις εντυπωσιακές ιστορίες παράξενων που έζησαν στον Πειραιά. Θα περιοριστούμε μόνο σε μια μικρή περιπλάνηση στις υπόγειες στοές της πόλης και θα περιμένουμε να συμπληρώσουμε τις πληροφορίες τους. Ποιος ξέρει… Ίσως κάποτε ο Πειραιάς να είναι γνωστός όχι μόνο για το ΘΡΥΛΟ του, αλλά και για τους Θρύλους του…
Όταν λοιπόν ξεκίνησα τις έρευνές μου στον Πειραιά δεν περίμενα ότι τα πράγματα θα είναι τόσο δύσκολα. Οι λόγοι πολλοί και διάφοροι… Το μεγαλύτερο όμως και ανυπέρβλητο εμπόδιο είναι ότι ο Πειραιάς είναι πλέον ένας από τους πιο πυκνοκατοικημένους δήμους της Ελλάδας. Κοντά σε αυτό έρχεται να προστεθεί και η άναρχη, χωρίς σχέδιο οικοδόμηση όλων των συνοικιών του, με αποτέλεσμα στο διάβα του χρόνου να έχουν χαθεί τα μυστικά που κρύβει στα έγκατα του!
Δύσκολα μπορεί να πιστέψει κανείς ότι κατά το έτος 1834, όταν η Αθήνα έγινε πρωτεύουσα του Ελληνικού νεοσύστατου τότε κράτους, ο Πειραιάς δεν είχε παρά ελάχιστες καλύβες και οι ακτές του θύμιζαν παραλίες σε κάποιο νησάκι του Αιγαίου, που δεν το είχε ανακαλύψει ακόμα ο τουρισμός. Στα χρόνια που ακολούθησαν η ραγδαία εξέλιξη εξαφάνισε σχεδόν ότι είχε απομείνει από την αρχαιότητα με εξαίρεση τμήματα των Μακρών Τειχών, αυτό το μεγάλο έργο του Θεμιστοκλή ο οποίος κάνοντας τον Πειραιά βάση του αθηναϊκού στόλου, θέλησε να τον οχυρώσει και να τον ενώσει μέσω αυτών των τειχών με την Αθήνα.
Ίσως να μην είναι γνωστό στους περισσότερους, ότι όπως είχε η Αθήνα την Ακρόπολη έτσι είχε, αλλά δεν έχει πλέον δυστυχώς, και ο Πειραιάς τη δική του Ακρόπολη. Αυτό που έχει απομείνει όμως από την αρχαία ακρόπολη του Πειραιά που βρισκόταν στο λόφο της Μουνιχίας είναι (Καστέλα) είναι τα υπόγειά της!!!
Αυτά τα υπόγεια ξεκίνησα να βρω και εγώ, σε συνδυασμό με κάποιες πληροφορίες και για διάφορα άλλα σημεία που μιλούσαν για στοές που αρχίζουν από τα υπόγεια παλιών αρχοντικών, οι οποίες είχαν έξοδο στο Πασαλιμάνι. Όπως επίσης για στοές που υπήρχαν και υπάρχουν ακόμα σε διαφορετικά σημεία, αλλά που οι προσβάσεις είναι ελεγχόμενες!
Βρήκα ακόμα δίκτυα στοών, που το ένα είναι από τα πολλά καταφύγια που υπάρχουν στον Πειραιά και που κάποτε φιλοξενούσαν τους άτυχους κάτοικους της περιοχής κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το συγκεκριμένο υπόγειο καταφύγιο είναι σίγουρο οτι φτιάχτηκε εκμεταλλευόμενο τις αρχαίες στοές που διέτρεχαν την περιοχή, απλά οι σύγχρονοι Πειραιώτες το μετέτρεψαν (κλείνοντας όμως τις περαιτέρω διαδρομές του) σύμφωνα με τις τότε ανάγκες τους.
Σε ένα άλλο δίκτυο στοών που και αυτό δυστυχώς κάποιοι έκλεισαν τη συνεχεία του, βρήκα κάποια ενδιαφέροντα αντικείμενα, όπως θα δείτε και στις φωτογραφίες.
ι περισσότερες στοές που υπάρχουν στον Πειραιά είναι έργα των Μινυών, οι οποίοι υπήρξαν από τους πρώτους κατοίκους της πόλης. Να θυμίσω εδώ ότι οι Μινύες ήταν ένας λαός που ειδικευόταν στην διάνοιξη υπόγειων στοών που διέτρεχαν τεράστιες αποστάσεις και είναι αυτοί που διάνοιξαν και τις γνωστές καταβόθρες και στοές στη λίμνη της Κωπαΐδας, στον Αλίαρτο, για την αποξηράνουν. Καταβόθρες που διαγράφουν αποστάσεις χιλιομέτρων όπως είναι ήδη γνωστό. Οι Μινύες ήταν αυτοί που έφεραν στην περιοχή και τη λατρεία της Μουνιχίας Αρτέμιδος και εικάζεται ότι το ιερό της βρισκόταν στην κορυφή του λόφου, εκεί που σήμερα είναι ο Προφήτης Ηλίας της Καστέλας.
Η ΣΠΗΛΙΑ ΤΗΣ ΑΡΕΤΟΥΣΑΣ
Η πιο γνωστή ιστορία που υπάρχει και κυκλοφορεί ανάμεσα στους λίγους σχετικούς ερευνητές για υπόγειες διαδρομές στον Πειραιά, είναι για τη σπηλιά της Αρετούσας, που βρίσκεται πάνω στο λόφο της Καστέλας, πολύ κοντά στο ναό του Προφήτη Ηλία. Η Αρετούσα- σύμφωνα με το θρύλο- ήταν μια βασιλοπούλα της περιοχής και είχε κατά την παράδοση την κατοικία της μέσα σε αυτήν την σπηλιά, από όπου η τελευταία πήρε και το όνομά της. Απο εκεί μέσα λοιπόν λέγεται ότι συναντούσε κρυφά τον αγαπημένο της μέσω μιας υπόγειας διαδρομής στην Ακρόπολη των Αθηνών! Ίσως να μοιάζει υπερβολικό αυτό, αλλά πριν βιαστείτε να βγάλετε συμπεράσματα αν είναι αλήθεια η όχι, θυμηθείτε την παλιά πληροφορία των αρχαίων κειμένων για την είσοδο μιας στοάς μέσα στο Ερέχθειο, όπου όταν φυσούσε νοτιάς ακουγόταν ο παφλασμός της θάλασσας! Αυτή η είσοδος λέγεται ότι ήταν γνωστή στους Γερμανούς κατακτητές, που τους ενδιέφεραν πολύ οι σχετικές έρευνες. Πρέπει ακόμη να μάθετε ότι πίσω από την κλειδωμένη είσοδο της σπηλιάς της Αρετούσας υπάρχει μια σκάλα με 165 σκαλοπάτια, που ούτε λίγο ούτε πολύ όταν τα κατεβείτε είστε ήδη 40 μέτρα κάτω από την επιφάνεια του εδάφους!
Σε συνδυασμό με μια πληροφορία που θα σας μεταφέρω αμέσως παρακάτω, δείχνει ότι η πολύ όμορφη ιστορία της Αρετούσας και του αγαπημένου της στην Αθήνα, ίσως να έχει κάποια βάση. Υπάρχει η μαρτυρία ενός ανθρώπου που αρκετά παλιά, όταν νεαρός ακόμη γυψαδόρος εργάστηκε για ένα διάστημα στην τότε Σχολή της Χωροφυλακής στου Μακρυγιάννη. Σε κάποια φάση της εργασίας χρειάστηκε να μετακινήσει μια μεγάλη ζαρντινιέρα για τοποθετήσει τη σκάλα του. Έκπληκτος είδε μόλις μετακίνησε την ζαρντινιέρα, ότι από πίσω της έκρυβε μια σκάλα μαρμάρινη που χανόταν κάτω από το κτίριο!!! Ρώτησε ένα χωροφύλακα που ήταν δίπλα του τι ήταν αυτή η σκάλα και ο χωροφύλακας τού απάντησε αδιάφορα: «Α! Δεν είναι τίποτα, είναι μια στοά που βγαίνει στην Καστέλα!» Αυτά όλα είναι επιβεβαιωμένες μαρτυρίες, αλλά «κάποιοι» φροντίζουν να ξεχνιούνται σιγά- σιγά…
Επίσης στην εγκυκλοπαίδεια του Ήλιου, έκδοση του 1950, αναφέρεται ότι κατά τις έρευνες που έγιναν κατά τα έτη 1868 και 1897 στη σπηλιά της Αρετούσας «δεν εξακριβώθη εις ποιον μέρος οδηγεί το όρυγμα τούτο»!
Αυτό το «δεν εξακριβώθη» ακούγεται λίγο περίεργο και δείχνει είτε ότι δεν συνέχισαν την έρευνα μέχρι το τέλος της διαδρομής είτε ότι οι διαδρομές ήταν τόσο δαιδαλώδεις που ούτε οι ίδιοι δεν ήξεραν που βρίσκονταν. Εγώ προσωπικά πιστεύω το δεύτερο. Εκτός και αν βρήκαν που οδηγεί το όρυγμα αυτό, όπως το ονομάζουν, αλλά δεν έπρεπε να ανακοινώσουν λεπτομέρειες σχετικά με το τι ανακάλυψαν. Δε θα ήταν η πρώτη φορά άλλωστε και δυστυχώς ούτε η τελευταία που γίνεται αυτό… Φυσικά στις σημερινές εγκυκλοπαίδειες αυτή η πληροφορία έχει εξαφανιστεί…
Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΛΙΜΗΝ ΤΗΣ ΖΕΑΣ (ΠΑΣΑΛΙΜΑΝΙ)
Οι περισσότεροι, σίγουρα κάποια στιγμή έχουμε κάνει μια βόλτα στο γνωστό Πασαλιμάνι. Αυτό που πρέπει να θυμάστε στην επόμενη βόλτα σας εκεί είναι ότι κάτω από τα πόδια σας βρίσκεται ένα άλλο κρυφό Πασαλιμάνι, μόνο που για να το δείτε πρέπει κάποιος να σας ανοίξει την καγκελόπορτα που, κλειδωμένη και αυτή, κρατάει μακριά τους περίεργους…
Μια πρόσβαση, όμως, εκτός από την πόρτα που ανέφερα πριν ,υπάρχει και σε ένα άλλο σημείο. Το σημείο αυτό είναι το κτίριο του παλιού Γαλλικού Ινστιτούτου, στη γωνία Ακτής Μουτσοπούλου και 2ας Μεραρχίας, που στο υπόγειό του φιλοξενεί μια πρόσβαση για τα ενδότερα!!! (το πως δεν το γνωρίζω, είναι μια άλλη ιστορία) Πώς γίνεται τώρα κάθε φορά στα «ενδιαφέροντα» σημεία να ξεφυτρώνουν οι Γάλλοι ή κάτι που έχει σχέση με αυτούς, αυτό δεν το καταλαβαίνω— ας μας το πουν οι ίδιοι κάποτε να το μάθουμε και εμείς. Το ενδιαφέρον είναι, όμως, ότι υπάρχει η διασταυρωμένη πληροφορία ότι και άλλα παλιά αρχοντικά επικοινωνούν μεταξύ τους μέσω υπόγειων στοών με έξοδο το Πασαλιμάνι.
Εδώ θα ήθελα να προσθέσω μια άλλη πληροφορία, η οποία επαληθεύτηκε λίγο καιρό αργότερα από ένα τελείως διαφορετικό άτομο, που δείχνει σε εμένα, τουλάχιστον, ότι κάτι το αληθινό υπάρχει γύρω από αυτό που θα σας πω.
Δυο φίλοι που έψαχναν και αυτοί στην περιοχή να βρουν πρόσβαση στις υπόγειες στοές στο Πασαλιμάνι, κατάφεραν να εισχωρήσουν τελικά στα ενδότερα και είδαν κάτι εκεί κάτω που τους έκανε να φύγουν έντρομοι!!! Δεν έμαθα ποτέ τι ήταν αυτό, ποτέ δεν το είπαν σε κανέναν… Η δεύτερη πληροφορία που έμαθα ήρθε από ένα άλλο άτομο, που πάλι μιλούσε για κάποιους που ψάχνοντας βρεθήκανε σε ένα «υπόγειο αρχαίο ιερό» και συνέβη κάτι που τους έτρεψε σε άτακτη φυγή!!!
Εδώ θα πρέπει να προσθέσουμε τη μαρτυρία του εκδότη του Τρίτου Ματιού, Π. Βουδούρη, ο οποίος αναφερόμενος στα λεγόμενα Πειραιώτη επιστήμονα και φίλου του περιοδικού περί ύπαρξης ενός αρχαίου υπόγειου ναού, μιλά για μια «άγρια» προστασία του χώρου… ο Πειραιώτης φίλος μας, δεν ήθελε να δημοσιευτεί τίποτα περισσότερο, τουλάχιστον μέχρι να υπάρξουν κάποιες ορισμένες προϋποθέσεις…
Αυτά όλα δείχνουν ότι τα πράγματα είναι πιο σοβαρά από ότι πίστευα… Περίεργες ιστορίες που δύσκολα μπορεί κανείς να επαληθεύσει αν δεν έχει ζήσει ο ίδιος την εμπειρία, αλλά νομίζω ότι όλα αυτά αποτελούν τα κομμάτια ενός παζλ που όταν συγκεντρώνονται αρχίζει και σχηματίζεται μια εικόνα.
Τελειώνοντας σχετικά με το Πασαλιμάνι, θα ήθελα να μιλήσω και για το ναό του Σωτήρος Διός που βρέθηκε στην περιοχή (από εκεί πήρε το όνομά της η οδός). Μέσα στα υπόγεια του βρέθηκαν τοποθετημένα το ένα δίπλα στο άλλο δυο εκπληκτικά αγάλματα, το ένα της Αθηνάς και το δεύτερο μιας Κόρης, όπως ονομάστηκε. Ειπώθηκε ότι τα αγάλματα έκρυψαν με μεγάλη προσοχή (αυτό φάνηκε από τον τρόπο που ήταν τοποθετημένα) οι πιστοί της παλαιάς θρησκείας για να γλιτώσουν από τους Χριστιανούς κατά τη μια άποψη ή για να μην κλαπούν από τους ξένους επιδρομείς. Στο σχετικό βιβλιαράκι που βρήκα αυτά είναι τα στοιχεία που οι εργάτες βγάζουν τα αγάλματα από τη κρύπτη τους.
