ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
Βρυξέλλες, 16.3.2016
COM(2016) 166 final
ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠHΣ
ΕΠΟΜΕΝΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΑ ΒΗΜΑΤΑ ΣΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΕΕ-ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Στις 7 Μαρτίου 2016, οι αρχηγοί κρατών ή κυβερνήσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ο πρωθυπουργός της Τουρκίας συζήτησαν τις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας και την πρόοδο που έχει επιτευχθεί όσον αφορά την εφαρμογή του κοινού σχεδίου δράσης 1 .
Συμφώνησαν ότι απαιτούνται τολμηρές ενέργειες για να κλείσουν οι οδοί λαθραίας διακίνησης ανθρώπων, να εξαρθρωθεί το επιχειρηματικό μοντέλο των διακινητών, να προστατευθούν τα εξωτερικά μας σύνορα και να δοθεί τέλος στη μεταναστευτική κρίση στην Ευρώπη. Τόνισαν επίσης την ανάγκη να πάψει να υπάρχει η εντύπωση ότι η επιβίβαση σε μια βάρκα ισοδυναμεί με εγκατάσταση στην Ευρώπη.
Η δραστηριοποίηση του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο, που θα έχει μεταξύ άλλων ως αποστολή τον εντοπισμό ενδεχόμενης δραστηριότητας παράνομης διακίνησης και την ενημέρωση των τουρκικών αρχών σε πραγματικό χρόνο, αποτελεί σημαντικό στοιχείο αυτών των προσπαθειών. Ο συντονισμός των επιχειρήσεων του ΝΑΤΟ με τη δράση του Frontex θα έχει καθοριστική σημασία για την αναχαίτιση της ροής παράτυπων μεταναστών.
Για τον σκοπό αυτό, οι ηγέτες εξέφρασαν την ιδιαίτερη ικανοποίησή τους για τις συμπληρωματικές προτάσεις που υπέβαλε η Τουρκία και συμφώνησαν να συνεργαστούν με την Τουρκία με βάση έξι αρχές. Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου κλήθηκε να προωθήσει τις εν λόγω προτάσεις και να επεξεργαστεί τις λεπτομέρειες με την Τουρκία πριν από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Μαρτίου. Η παρούσα ανακοίνωση παρουσιάζει τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να προωθηθούν οι έξι βασικές αρχές, αξιοποιώντας πλήρως το δυναμικό της συνεργασίας ΕΕ-Τουρκίας με σεβασμό παράλληλα στο ευρωπαϊκό και διεθνές δίκαιο.
Μαζί με κοινές ευρωπαϊκές λύσεις και την πλήρη εφαρμογή του θεματολογίου της ΕΕ για τη μετανάστευση, η συνεργασία μεταξύ της ΕΕ και της Τουρκίας αποτελεί το κλειδί για μια αποτελεσματική απάντηση στην προσφυγική και μεταναστευτική πρόκληση.
Οι κοινές αυτές προσπάθειες για την αντιμετώπιση των προσφυγικών ροών αποτελούν μέρος της συνολικής συνεργασίας μας με την Τουρκία, με την ιδιότητά της ως υποψήφιας χώρας και ως στρατηγικού εταίρου.
2. ΕΞΙ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΕ-ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ
2.1 Επιστροφή όλων των νέων παράτυπων μεταναστών που περνούν από την Τουρκία στα ελληνικά νησιά
Η επιστροφή όλων των νέων παράτυπων μεταναστών και αιτούντων άσυλο από την Ελλάδα στην Τουρκία αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο προκειμένου να εξαλειφθεί φαινόμενο να πληρώνουν οι πρόσφυγες και οι μετανάστες τους διακινητές και να θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή τους. Είναι αυτονόητο ότι οι επιστροφές αυτές, τόσο των ατόμων που χρήζουν διεθνούς προστασίας όσο και των υπολοίπων, μπορούν να ρυθμιστούν μόνο με βάση τις εγγυήσεις προστασίας των προσφύγων που έχουν θεσπιστεί στο πλαίσιο του διεθνούς και του ενωσιακού δικαίου. Επιπλέον, λαμβανομένης υπόψη της έκτασης των σημερινών ροών μεταξύ της Τουρκίας και της Ελλάδας, οι ρυθμίσεις αυτών των επιστροφών θα πρέπει να θεωρούνται ως προσωρινό και έκτακτο μέτρο που είναι αναγκαίο προκειμένου να τεθεί τέλος στην ανθρώπινη δυστυχία και να αποκατασταθεί η δημόσια τάξη, και το οποίο πρέπει να στηριχθεί από ένα κατάλληλο επιχειρησιακό πλαίσιο.
Πρόσφατα, σημειώθηκε πρόοδος όσον αφορά την επανεισδοχή στην Τουρκία παράτυπων μεταναστών και αιτούντων άσυλο που δεν χρήζουν διεθνούς προστασίας, στο πλαίσιο της διμερούς συμφωνίας επανεισδοχής μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας 2 . Οι νέες ρυθμίσεις για την επιστροφή πρέπει να στηρίζονται σε αυτή την πρόοδο, και όλα τα μέρη είναι ανάγκη να συνεργάζονται ώστε να διευκολύνουν την ταχεία και αποτελεσματική διαδικασία των επιστροφών.
Νομικές εγγυήσεις για την επιστροφή στην Τουρκία των ατόμων που χρήζουν διεθνούς προστασίας
Η επιστροφή στην Τουρκία όλων των νεοεισερχόμενων στην Ελλάδα παράτυπων μεταναστών και αιτούντων άσυλο πρέπει να πραγματοποιείται σύμφωνα με το ευρωπαϊκό και το διεθνές δίκαιο. Κάθε περίπτωση πρέπει να εξετάζεται ξεχωριστά, σύμφωνα με θεμελιώδη απαίτηση που απορρέει από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων. Εν προκειμένω, η οδηγία για τις διαδικασίες ασύλου προβλέπει τις ιδιαίτερες νομικές και διαδικαστικές παραμέτρους που πρέπει να τηρούνται. Ως εκ τούτου δεν τίθεται θέμα εφαρμογής μιας γενικευμένης πολιτικής επιστροφών, καθώς αυτό θα ήταν αντίθετο προς τις σχετικές νομικές απαιτήσεις.
Η οδηγία αναγνωρίζει ότι, σε ορισμένες περιπτώσεις, είναι δυνατόν να εφαρμόζεται μια ταχεία διαδικασία, σύμφωνα με την οποία δεν απαιτείται να εξετάζεται η ουσία μιας αίτησης. Αντίθετα, σε αυτές τις περιπτώσεις οι αιτήσεις ασύλου μπορεί να θεωρηθούν απαράδεκτες, ιδίως όταν ενδέχεται μια άλλη χώρα να μπορεί να πραγματοποιήσει την εξέταση ή να παράσχει επαρκή προστασία. Αυτό μπορεί να προκύψει, για παράδειγμα, όταν ένα άτομο έχει ήδη αναγνωρισθεί ως πρόσφυγας ή απολαύει άλλης επαρκούς προστασίας σε μια «πρώτη χώρα ασύλου», ή εάν ένα άτομο έχει έρθει στην ΕΕ από μια «ασφαλή τρίτη χώρα», όταν - ακόμη και αν το άτομο αυτό δεν έχει λάβει προστασία - η τρίτη χώρα μπορεί να εγγυηθεί ουσιαστική προστασία 3 .
Σύμφωνα με τις διατάξεις της οδηγίας για τις διαδικασίες ασύλου, πρέπει να τηρούνται ορισμένες διασφαλίσεις. Εφόσον έχει καταγραφεί δεόντως και ταυτοποιηθεί σύμφωνα με τους κανόνες της ΕΕ, κάθε αιτών άσυλο στην Ελλάδα πρέπει να απαντά σε ορισμένες ερωτήσεις, όταν η αρμόδια αρχή κρίνει ότι το άτομο αυτό εμπίπτει σε μία από τις ανωτέρω περιπτώσεις περί απαραδέκτου. Με τον τρόπο αυτό, μπορεί να εξετάζεται αν συντρέχουν ειδικές περιστάσεις. Υπάρχει επίσης δικαίωμα προσφυγής κατά της απόφασης περί απαραδέκτου 4 . Στην περίπτωση της «πρώτης χώρας ασύλου», το δικαίωμα προσφυγής ισχύει για τα άτομα τα οποία έχουν αναγνωριστεί ως πρόσφυγες, αλλά μπορεί επίσης να ισχύει και για τα άτομα που απολαύουν «επαρκούς προστασίας». Στην περίπτωση της «ασφαλούς τρίτης χώρας», η οδηγία ορίζει τις προϋποθέσεις όσον αφορά τόσο τους όρους στην εν λόγω τρίτη χώρα, όσο και το συγκεκριμένο άτομο. Πριν από την επιστροφή ατόμων που χρήζουν διεθνούς προστασίας, τα κράτη μέλη πρέπει να βεβαιώνονται ότι η τρίτη χώρα πληροί ορισμένα πρότυπα όσον αφορά τα θεμελιώδη δικαιώματα, την αποφυγή των διακρίσεων και τον σεβασμό του διεθνούς δικαίου.
Η εφαρμογή αυτών των διατάξεων φαίνεται ότι θα απαιτήσει αλλαγές τόσο στην ελληνική όσο και στην τουρκική εθνική νομοθεσία. Στην περίπτωση της Ελλάδας, οι αλλαγές αυτές αφορούν το καθεστώς της Τουρκίας ως «ασφαλούς τρίτης χώρας» και συνεπάγονται μια σειρά διαδικαστικών κανόνων σε τομείς όπως οι διαδικασίες προσφυγής. Στην περίπτωση της Τουρκίας, οι αλλαγές αφορούν τομείς, όπως η ανανέωση του καθεστώτος προσωρινής προστασίας για τους Σύριους που εγκατέλειψαν την Τουρκία, η πρόσβαση σε αποτελεσματικές διαδικασίες χορήγησης ασύλου σε όλα τα άτομα που χρήζουν διεθνούς προστασίας, σύμφωνα με τη δέσμευση που ανέλαβε η Τουρκία στο πλαίσιο του κοινού σχεδίου δράσης ΕΕ-Τουρκίας, καθώς και η διασφάλιση της χορήγησης σε μη Σύριους, ιδίως σε αυτούς που επιστρέφουν, προστασίας ισοδύναμης με αυτή που προβλέπεται στη Συνθήκη της Γενεύης.
Εφόσον διαπιστωθεί το απαράδεκτο μιας αίτησης ασύλου, ή η αίτηση θεωρηθεί ως αβάσιμη, ένα άτομο μπορεί να υποχρεωθεί να επιστρέψει βάσει της ισχύουσας συμφωνίας επανεισδοχής. Η αρχή της μη επαναπροώθησης πρέπει να γίνει σεβαστή από την Τουρκία σε όλες τις περιπτώσεις, σύμφωνα με τις υπάρχουσες διεθνείς υποχρεώσεις.
Εφόσον οι εγγυήσεις αυτές τηρηθούν από την Ελλάδα και την Τουρκία, το καθεστώς αυτό θα εφαρμόζεται σύμφωνα με το ευρωπαϊκό και το διεθνές δίκαιο.
Πρακτικές πτυχές
Σύμφωνα με τις απαιτήσεις του διεθνούς και του ευρωπαϊκού δικαίου (ιδίως όσον αφορά τη μεμονωμένη εξέταση των αιτήσεων διεθνούς προστασίας), μπορούν να τεθούν σε εφαρμογή ταχείες επιχειρησιακές ρυθμίσεις μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, που αρμόζουν καλύτερα στη μεγάλης κλίμακας επιστροφή των μεταναστών. Έχουν γίνει βήματα για την επίτευξη αυτού του στόχου, με μια κοινή δήλωση Ελλάδας-Τουρκίας για την επανεισδοχή, που εκδόθηκε στις 8 Μαρτίου. Για παράδειγμα, συμφωνήθηκε η αρχή του διορισμού αξιωματικού αρμόδιου για την επανεισδοχή με σκοπό την επιτάχυνση των διαδικασιών επανεισδοχής παράτυπων μεταναστών. Ο αριθμός των εν λόγω αξιωματικών - συνδέσμων πρέπει να αυξηθεί, αλλά η Ελλάδα και η Τουρκία δεν έχουν καταλήξει σε συμφωνία για τον ακριβή αριθμό.
Η ΕΕ θα βοηθήσει την Ελλάδα να δημιουργήσει τις αναγκαίες υποδομές για την οργάνωση αυτών των επιστροφών. Ειδικότερα, τα κέντρα πρώτης υποδοχής (hotspot) στα ελληνικά νησιά πρέπει να αναπροσαρμοστούν. Ο σημερινός στόχος της καταγραφής και του ελέγχου πριν από την ταχεία μεταφορά στην ηπειρωτική χώρα θα αντικατασταθεί από τον στόχο της οργάνωσης επιστροφών προς την Τουρκία. Για παράδειγμα, οι υποδομές στα κέντρα πρώτης υποδοχής πρέπει να αναδιαμορφωθούν ώστε να στεγάζουν υπηρεσίες επανεισδοχής και χορήγησης ασύλου και να αντιμετωπίζουν επαρκώς τις ανάγκες των ευπαθών ομάδων.
Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο θα είναι η σημαντική αύξηση της ικανότητας υποδοχής στα νησιά, με τη δημιουργία, παραδείγματος χάρη, χωριστών εγκαταστάσεων για τους παράτυπους μετανάστες και τα άτομα που έχουν ξεκινήσει την πιο μακροχρόνια διαδικασία της αίτησης χορήγησης ασύλου. Επίσης θα απαιτηθεί επαρκής ικανότητα κράτησης ατόμων τα οποία υπάρχει κίνδυνος να διαφύγουν.
Μέχρι σήμερα, σχετικά λίγα από τα άτομα που φθάνουν στην Ελλάδα έχουν υποβάλει αίτηση χορήγησης ασύλου. Ενόψει της προοπτικής ταχείας επιστροφής, ο αριθμός των αιτήσεων ασύλου που θα υποβληθούν από άτομα τα οποία δεν χρήζουν διεθνούς προστασίας είναι πιθανόν να αυξηθεί. Ως εκ τούτου, πρέπει να θεσπιστούν κατά προτεραιότητα ταχείες διαδικασίες ασύλου για όλα τα στάδια της διαδικασίας, από την αρχική συνέντευξη έως μια ενδεχόμενη προσφυγή. Η ικανότητα της Ελληνικής Υπηρεσίας Ασύλου πρέπει να αυξηθεί ώστε να επισπευσθεί η διαδικασία επανεισδοχής στην Τουρκία και να καταστεί δυνατή η ταχεία αποδοχή των αιτήσεων ασύλου. Οι Επιτροπές Προσφυγών πρέπει επίσης να είναι σε θέση να διεκπεραιώνουν έναν μεγάλο αριθμό προσφυγών μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα. Στο πλαίσιο αυτό, η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο (EASO) θα πρέπει επίσης να κληθεί να στηρίξει τις ελληνικές αρχές για την ταχεία και αποτελεσματική διεκπεραίωση των αιτήσεων και των επιστροφών, απευθύνοντας ενδεχομένως στοχευμένη έκκληση για βοήθεια στα κράτη μέλη.
Τέλος, θα πρέπει να ληφθούν μέτρα για την οργάνωση των μεταφορών ευρείας κλίμακας από τα νησιά προς την Τουρκία.
Όλα αυτά τα μέτρα συνεπάγονται κόστος και μια πρώτη εκτίμηση που έγινε με βάση 2.000 παράτυπες αφίξεις ανά ημέρα δείχνει ότι θα απαιτηθεί βοήθεια από τον προϋπολογισμό της ΕΕ ύψους περίπου 20 εκατ. ευρώ το μήνα.
2.2 Για κάθε Σύριο που θα επιστρέφει στην Τουρκία από τα ελληνικά νησιά, ένας άλλος Σύριος θα επανεγκαθίσταται από την Τουρκία στα κράτη μέλη, στο πλαίσιο των υφιστάμενων δεσμεύσεων
Το πρόγραμμα αυτό που συνδέει τον αριθμό των Συρίων που επιστρέφουν στην Τουρκία από τα ελληνικά νησιά με τον αριθμό των Συρίων που επανεγκαθίστανται από την Τουρκία στα κράτη μέλη σκοπό έχει να αντικαταστήσει γρήγορα τις ροές παράτυπων μεταναστών που διασχίζουν υπό επικίνδυνες συνθήκες το Αιγαίο με μια εύρυθμη και νόμιμη διαδικασία επανεγκατάστασης.
Για να λειτουργήσει το πρόγραμμα επανεγκατάστασης 1:1 που αποσκοπεί στην εφαρμογή αυτής της αλλαγής, χρειάζεται ένα κατάλληλο υλικοτεχνικό πλαίσιο και επαρκείς δεσμεύσεις όσον αφορά την επανεγκατάσταση.
Το πρόγραμμα 1:1 θα λειτουργήσει αν τα κράτη μέλη αναλάβουν επαρκείς δεσμεύσεις όσον αφορά την επανεγκατάσταση. Η δήλωση των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων της 7ης Μαρτίου 2016 αναφέρει σχετικά ότι το πρόγραμμα 1:1 πρέπει να λειτουργεί «στο πλαίσιο των υφιστάμενων δεσμεύσεων».
Το ευρωπαϊκό πρόγραμμα επανεγκατάστασης που ήδη εφαρμόζεται αποτελεί φυσικά την πρώτη πηγή των υφιστάμενων δεσμεύσεων όσον αφορά τις επανεγκαταστάσεις που θα συνδέονται με τις επιστροφές όλων των νέων παράτυπων μεταναστών και αιτούντων άσυλο από τα ελληνικά νησιά στην Τουρκία. Περίπου 18.000 5 θέσεις παραμένουν διαθέσιμες, αν και μέρος αυτών θα διατεθεί για τις επανεγκαταστάσεις από την Ιορδανία και τον Λίβανο.
Σε περίπτωση που υπάρξει μεγαλύτερη ανάγκη για επανεγκατάσταση ατόμων στο πλαίσιο του προγράμματος 1:1, θα μπορούσαν να ληφθούν τα αναγκαία μέτρα για τη μεταφορά ορισμένων από τι δεσμεύσεις που έχουν αναληφθεί στο πλαίσιο των υφιστάμενων αποφάσεων μετεγκατάστασης, συγκεκριμένα όλων ή μέρους των αδιάθετων 54.000 θέσεων, στο πρόγραμμα 1:1 6 . Αυτό θα ήταν σύμφωνο με την υφιστάμενη πολιτική της Επιτροπής που θεωρεί ότι η επανεγκατάσταση και η εισδοχή για ανθρωπιστικούς λόγους ισοδυναμούν με μετεγκατάσταση, καθώς αποτελούν συγκεκριμένες εκφράσεις αλληλεγγύης έναντι άλλων κρατών μελών ή τρίτων χωρών που αντιμετωπίζουν μαζική εισροή μεταναστών. 7
Το πρόγραμμα 1:1 προβλέπεται να μειώσει γρήγορα τον αριθμό των παράτυπων διελεύσεων στο Αιγαίο Πέλαγος. Η αποτελεσματικότητά του θα εξαρτηθεί από την εφαρμογή όλων των μέτρων που περιλαμβάνονται στην ανακοίνωση. Η ΕΕ και η Τουρκία οφείλουν να συμφωνήσουν σε έναν κοινό μηχανισμό εποπτείας που θα εξετάζει σε εβδομαδιαία βάση την πρόοδο που επιτυγχάνεται στο πλαίσιο του προγράμματος. Στο πλαίσιο αυτής της διαδικασίας θα προσδιορίζεται και η ενδεχομένως αναγκαία αναπροσαρμογή του προγράμματος.
Οι εισδοχές στο πλαίσιο του Εθελοντικού Προγράμματος Εισδοχής για Ανθρωπιστικούς λόγους 8 με την Τουρκία θα ενεργοποιηθούν όταν πάψουν οι παράτυπες διελεύσεις μεταξύ της Τουρκίας και της ΕΕ ή τουλάχιστον μειωθούν σημαντικά. Θα επιτραπεί τότε η ταχεία και αποτελεσματική είσοδος στην Τουρκία εκτοπισμένων ατόμων, λόγω των συγκρούσεων στη Συρία, τα οποία χρειάζονται προστασία. Η Επιτροπή αναμένει ότι, μόλις σταματήσουν οι ροές παράτυπων μεταναστών από την Τουρκία στην ΕΕ, ο αριθμός των κρατών μελών που επιθυμούν να συμμετάσχουν στο πρόγραμμα θα αυξηθεί.
Εάν οι προσπάθειες αυτές επιτύχουν, το Εθελοντικό Πρόγραμμα Εισδοχής για Ανθρωπιστικούς Λόγους θα μπορούσε να επεκταθεί επίσης στην Ιορδανία και τον Λίβανο.
Το υλικοτεχνικό πλαίσιο που στηρίζει το Εθελοντικό Πρόγραμμα Εισδοχής για Ανθρωπιστικούς Λόγους με την Τουρκία, που πρότεινε η Επιτροπή τον Δεκέμβριο του 2015, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί γενικότερα για τους σκοπούς του προγράμματος επανεγκατάστασης 1:1. Το Εθελοντικό Πρόγραμμα Εισδοχής για Ανθρωπιστικούς Λόγους βασίζεται στην παγκοσμίως αναγνωρισμένη εμπειρογνωσία της Ύπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR) όσον αφορά τη διευκόλυνση διαφόρων μορφών εισδοχής ατόμων που χρήζουν διεθνούς προστασίας από τρίτες χώρες στις οποίες έχουν εκτοπιστεί, σε κράτη που επιθυμούν να τα δεχθούν. Η EASO και ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης (IOM) θα κληθούν επίσης να προσφέρουν την πείρα και την εμπειρογνωσία τους. Για τους ίδιους λόγους όπως και στην περίπτωση του Εθελοντικού Προγράμματος Εισδοχής για Ανθρωπιστικούς Λόγους, το πρόγραμμα 1:1 πρέπει να εφαρμόζεται για τους Σύριους που έχουν καταγραφεί από τις τουρκικές αρχές πριν από τις 29 Νοεμβρίου 2015.
Οι τυποποιημένες διαδικασίες λειτουργίας που συμφωνήθηκαν στο πλαίσιο του Εθελοντικού Προγράμματος Εισδοχής για Ανθρωπιστικούς Λόγους μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για τους γενικότερους σκοπούς του προγράμματος 1:1. Αφορούν, κυρίως, τη διαδικασία επιλογής υποψηφίων και τηρούν όλους τους ισχύοντες κανόνες του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου. Για τους σκοπούς του προγράμματος 1:1, οι εν λόγω διαδικασίες πρέπει να συμπληρωθούν από έναν μηχανισμό αντικινήτρων για τα άτομα που επιχειρούν να διασχίσουν το Αιγαίο Πέλαγος. Προτεραιότητα πρέπει να δίνεται στους Σύριους που παρέμειναν στην Τουρκία εφόσον δικαιούνται προσωρινή προστασία.
Απαιτείται μια διαδικασία σύνδεσης του αριθμού των ατόμων που επιστρέφουν από τα ελληνικά νησιά στην Τουρκία και των ατόμων που φεύγουν από την Τουρκία για να επανεγκατασταθούν στην ΕΕ. Θα ήταν δυνατόν να προβλεφθεί ένας μηχανισμός σύμφωνα με τον οποίο η ΕΕ θα εξετάζει σε εβδομαδιαία βάση τον συνολικό αριθμό Συρίων που επέστρεψαν στην Τουρκία κατά τη διάρκεια των τελευταίων 7 ημερών και θα κινεί αμέσως τη διαδικασία επανεγκατάστασης του ίδιου αριθμού ατόμων στην ΕΕ.
Σε περίπτωση που το πρόγραμμα 1:1 επιτύχει, θα μπορούσαν να δημιουργηθούν νέες διαδρομές προς την ΕΕ. Η Τουρκία θα πρέπει να δεσμευτεί να λάβει τα αναγκαία μέτρα ώστε να μην ανοιχθούν νέες θαλάσσιες ή χερσαίες οδοί παράτυπης μετανάστευσης από την Τουρκία προς την ΕΕ. Εάν ωστόσο δημιουργηθεί μια νέα τέτοια οδός, οι δεσμεύσεις και οι αρχές για την επιστροφή και την επανεγκατάσταση θα πρέπει να εφαρμόζονται μεταξύ του οικείου κράτους μέλους και της Τουρκίας.
2.3 Επίσπευση της εφαρμογής του χάρτη πορείας για την ελευθέρωση των θεωρήσεων με σκοπό την άρση της υποχρέωσης θεώρησης για τους Τούρκους πολίτες έως το τέλος Ιουνίου του 2016
Οι όροι για την άρση της υποχρέωσης θεώρησης περιέχονται στον χάρτη πορείας του 2013, στον οποίο καθορίζονται λεπτομερώς 72 προαπαιτούμενα που πρέπει να εκπληρώσει η Τουρκία στους τομείς της ασφάλειας των εγγράφων, της διαχείρισης της μετανάστευσης, της δημόσιας τάξης και ασφάλειας, των θεμελιωδών δικαιωμάτων και της επανεισδοχής των παράτυπων μεταναστών. Η Επιτροπή καταγράφει την πρόοδο της Τουρκίας όσον αφορά αυτά τα σημεία, και στην πλέον πρόσφατη έκθεσή της επισημαίνει την εντατικοποίηση των προσπαθειών, καθώς και ένα νέο επίπεδο δεσμεύσεων και δραστηριοποίησης 9 . Τα 35 από τα 72 προαπαιτούμενα έχουν πλέον εκπληρωθεί.
Προκειμένου να επιταχυνθεί η εφαρμογή του χάρτη πορείας ώστε να αρθεί η υποχρέωση θεώρησης έως το τέλος Ιουνίου, θα απαιτηθούν ακόμη περισσότερες προσπάθειες εκ μέρους των τουρκικών αρχών σχετικά με την έγκριση και την εφαρμογή των αναγκαίων νομικών και διοικητικών μέτρων για την εκπλήρωση όλων των προαπαιτούμενων του χάρτη πορείας για την ελευθέρωση των θεωρήσεων. Η υπό συζήτηση δέσμη εννέα νομοθετικών προτάσεων θα πρέπει να εγκριθεί από την Τουρκία σε εύθετο χρόνο βάσει της συμφωνίας που έχει επιτευχθεί με την ΕΕ. Τα ισχύοντα προαπαιτούμενα δεν θα τροποποιηθούν.
Εφόσον η Τουρκία λάβει τα αναγκαία μέτρα για να εκπληρώσει τις υπόλοιπες απαιτήσεις, η Επιτροπή θα υποβάλει νομοθετική πρόταση για την άρση της υποχρέωσης θεώρησης για τους Τούρκους πολίτες στα τέλη Απριλίου του 2016.
2.4 Επιτάχυνση της εκταμίευσης των πόρων της Διευκόλυνσης για τους Πρόσφυγες στην Τουρκία
Η Διευκόλυνση για τους Πρόσφυγες στην Τουρκία καλύπτει τόσο τις άμεσες ανθρωπιστικές ανάγκες, όσο και τις συνεχιζόμενες αναπτυξιακές ανάγκες. Όσον αφορά το ανθρωπιστικό σκέλος, στις 4 Μαρτίου υπεγράφη σύμβαση ύψους 40 εκατ. ευρώ με το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα, για την κάλυψη της επισιτιστικής βοήθειας μέσω ενός συστήματος ηλεκτρονικής κάρτας, χάρη στο οποίο η βοήθεια θα φθάσει σε 735.000 Σύριους πρόσφυγες. Δεκαπέντε άλλα έργα, συνολικού ύψους 50 εκατ. ευρώ βρίσκονται τώρα υπό διαπραγμάτευση με τους εταίρους. Μαζί με αυτά τα έργα, έως τα μέσα Απριλίου 2016 θα έχει δεσμευτεί ένα συνολικό ποσό ύψους 90 εκατ. ευρώ. Με το ποσό αυτό, μπορεί να επεκταθεί γρήγορα η παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας στην Τουρκία, μεταξύ άλλων, για τρόφιμα και άλλα είδη, υπηρεσίες υγείας, ύδρευσης και αποχέτευσης καθώς και προστασίας.
Αποφασίστηκε επίσης να μεταφερθεί ποσό ύψους 55 εκατ. ευρώ από τη Διευκόλυνση στο Περιφερειακό Καταπιστευματικό Ταμείο της ΕΕ για την αντιμετώπιση της συριακής κρίσης, ώστε να υποστηριχθεί επειγόντως ένα αναπτυξιακό σχέδιο στον τομέα της εκπαίδευσης, σύμφωνα με τα συμπεράσματα της πρώτης συνεδρίασης της διοικούσας επιτροπής της Διευκόλυνσης, που πραγματοποιήθηκε στις 17 Φεβρουαρίου. Ακολούθησε η υπογραφή, στις 4 Μαρτίου, περιφερειακής σύμβασης με την UNICEF, στο πλαίσιο της οποίας θα διατεθούν 38 εκατ. ευρώ ώστε 110.000 επιπλέον παιδιά από τη Συρία που ζουν στην Τουρκία να πάνε στο σχολείο κατά τη διάρκεια του τρέχοντος ακαδημαϊκού έτους.
Ταυτόχρονα, βρίσκονται σε εξέλιξη έργα συνολικού ύψους περίπου 140 εκατ. ευρώ, τα οποία χρηματοδοτούνται από το Περιφερειακό Καταπιστευματικό Ταμείο της ΕΕ για την αντιμετώπιση της συριακής κρίσης. Σχετικές δράσεις ύψους 76 εκατ. ευρώ έχουν ήδη επιλεγεί, και οι σχετικές συμβάσεις θα μπορούσαν να υπογραφούν έως το τέλος Απριλίου του 2016, εφόσον εγκριθούν κατά την επόμενη συνεδρίαση του διοικητικού συμβουλίου του Καταπιστευματικού Ταμείου, στις 22 Μαρτίου. Περαιτέρω δράσεις ύψους 64 εκατ. ευρώ βρίσκονται υπό εκπόνηση για πιθανή ανάθεση συμβάσεων έως τον Ιούλιο του 2016. Για να καλυφθούν οι ανάγκες των προβλεπόμενων έργων, πρόκειται να μεταφερθούν επιπλέον πόροι από τη Διευκόλυνση στο Καταπιστευματικό Ταμείο. Επίσης, στο πλαίσιο του Καταπιστευματικού Ταμείου, η Επιτροπή καταρτίζει έργα για τους πρόσφυγες σε τομείς όπως η εκπαίδευση, οι ανθρώπινοι πόροι και οι περιβαλλοντικές υποδομές, τα οποία θα χρηματοδοτηθούν με το ποσό των 164,5 εκατ. ευρώ που μεταφέρθηκε από το πρόγραμμα του Μέσου Προενταξιακής Βοήθειας (IPA) στο τέλος του 2015.
Η υλοποίηση επιπλέον έργων θα εξαρτηθεί από την ολοκλήρωση της διεξοδικής ανάλυσης των αναγκών, που διενεργείται από την Επιτροπή σε στενή συνεργασία με την Τουρκία. Η τουρκική κυβέρνηση υπέβαλε τις οριστικές παρατηρήσεις της στις 4 Μαρτίου. Σε αυτή τη βάση, η εκτίμηση των αναγκών αναμένεται να ολοκληρωθεί έως τα μέσα Απριλίου. Παράλληλα, διενεργούνται επί του παρόντος τεχνικές διαβουλεύσεις με τις τουρκικές αρχές στην Άγκυρα, προκειμένου να καταστεί δυνατός ο έγκαιρος εντοπισμός και προγραμματισμός, εκ μέρους της Επιτροπής, επειγόντων και ώριμων έργων σε όλους τους τομείς που καλύπτονται από τη Διευκόλυνση. Προϋπόθεση για να υπάρξει πρόοδος είναι η ενεργός συμμετοχή των τουρκικών αρχών. Συνεχίζονται επίσης οι επαφές με τα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα (ΔΧΙ) και άλλους οργανισμούς προκειμένου να συμμετάσχουν στην υλοποίηση των έργων. Η Επιτροπή θα αξιοποιήσει την εμπειρογνωσία των καθιερωμένων εταίρων της, όπως τα Ηνωμένα Έθνη, τα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, οι διεθνείς οργανισμοί, τα κράτη μέλη και οι ΜΚΟ για την ανάληψη δράσεων σχετικών με τις ειδικές τους γνώσεις. Αυτό θα επιτρέψει τη διεξαγωγή της δεύτερης συνεδρίασης της διοικούσας επιτροπής της Διευκόλυνσης τον Απρίλιο.
Από πλευράς πόρων, η Επιτροπή έλαβε τα σχετικά πιστοποιητικά συνεισφοράς από τη Γερμανία και τη Φινλανδία. Καλούνται όλα τα κράτη μέλη να διαθέσουν ταχέως τις εθνικές συνεισφορές τους, ώστε να καταστεί δυνατή η ταχεία και σταδιακή αξιοποίηση της Διευκόλυνσης για την αντιμετώπιση των αναγκών του πληθυσμού των προσφύγων στην Τουρκία, συνδράμοντας έτσι στις προσπάθειες που καταβάλλει η ίδια η Τουρκία.
2.5 Προετοιμασία για να ληφθούν αποφάσεις σχετικά με το άνοιγμα των νέων κεφαλαίων στο πλαίσιο των ενταξιακών διαπραγματεύσεων όσο το δυνατόν συντομότερα, σύμφωνα με τα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Οκτωβρίου 2015
Η κατάσταση όσον αφορά τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις που διεξάγει η Ευρωπαϊκή Ένωση παρουσιάστηκε στη δέσμη μέτρων για τη διεύρυνση του Νοεμβρίου 2015.
Έκτοτε, το κεφάλαιο 17 (Οικονομική και Νομισματική Ένωση) άνοιξε στη Διακυβερνητική Διάσκεψη της 14ης Δεκεμβρίου 2015. Στο πλαίσιο αυτό, θα εξεταστούν σημαντικές μεταρρυθμίσεις. Το κεφάλαιο καλύπτει, για παράδειγμα, κανόνες που απαιτούν την ανεξαρτησία των κεντρικών τραπεζών, απαγορεύει την άμεση χρηματοδότηση του δημόσιου τομέα από τις κεντρικές τράπεζες, καθώς και την προνομιακή πρόσβαση του δημόσιου τομέα στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα.
Επιπλέον, βρίσκονται σε εξέλιξη οι προετοιμασίες για το άνοιγμα πέντε κεφαλαίων: του κεφαλαίου 15 (Ενέργεια), του κεφαλαίου 23 (Δικαιοσύνη και Θεμελιώδη Δικαιώματα), του κεφαλαίου 24 (Δικαιοσύνη, Ελευθερία και Ασφάλεια), του κεφαλαίου 26 (Εκπαίδευση και Πολιτισμός) και του κεφαλαίου 31 (Εξωτερική Πολιτική, Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας).
Η εξέλιξη αυτή συνάδει με τα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Οκτωβρίου 2015, το οποίο ζήτησε «να δοθεί ώθηση στη διαδικασία προσχώρησης, προκειμένου να επιτευχθεί πρόοδος στις διαπραγματεύσεις σύμφωνα με το διαπραγματευτικό πλαίσιο και τα σχετικά συμπεράσματα του Συμβουλίου».
Στόχος της Επιτροπής είναι να ολοκληρώσει όλα τα σχετικά προπαρασκευαστικά έγγραφα την άνοιξη για να τα υποβάλει στο Συμβούλιο, με την επιφύλαξη των θέσεων των κρατών μελών και του διαπραγματευτικού πλαισίου.
Οι εργασίες έχουν προχωρήσει ικανοποιητικά στον τομέα της ενέργειας (κεφάλαιο 15). Επίσης πραγματοποιήθηκαν εποικοδομητικές διαβουλεύσεις τεχνικού χαρακτήρα στην Άγκυρα το διάστημα 1-3 Μαρτίου. Η Επιτροπή θα υποβάλει επικαιροποιημένη έκθεση αναλυτικής εξέτασης τον Απρίλιο. Σύμφωνα με την προσέγγιση που ακολουθήθηκε και για άλλες υποψήφιες χώρες, αναμένεται ότι η έκθεση αυτή θα προτείνει τη θέσπιση κριτηρίων αξιολόγησης για το άνοιγμα των κεφαλαίων.
Στους βασικούς τομείς της δικαστικής εξουσίας και των θεμελιωδών δικαιωμάτων, καθώς και στους τομείς της δικαιοσύνης, της ελευθερίας και της ασφάλειας (κεφάλαια 23 και 24), οργανώνονται τώρα τεχνικές διαβουλεύσεις μετά την υποβολή γραπτών παρατηρήσεων από την Τουρκία. Τα κεφάλαια αυτά καλύπτουν μια σειρά σημαντικών ζητημάτων, συμπεριλαμβανομένων των θεμελιωδών δικαιωμάτων, όπως η ελευθερία του λόγου. της δικαστικής εξουσίας, της πολιτικής κατά της διαφθοράς, της μετανάστευσης και του ασύλου, των θεωρήσεων, της διαχείρισης των συνόρων, της αστυνομικής συνεργασίας και της καταπολέμησης του οργανωμένου εγκλήματος και της τρομοκρατίας. Η ΕΕ αναμένει ότι η Τουρκία θα τηρεί τα υψηλότερα δυνατά πρότυπα όσον αφορά τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου και τον σεβασμό των θεμελιωδών ελευθεριών, συμπεριλαμβανομένης της ελευθερίας της έκφρασης. Όσον αφορά τα κριτήρια αξιολόγησης για το άνοιγμα των κεφαλαίων σε αυτούς τους βασικούς τομείς, οι υποψήφιες χώρες καλούνται συνήθως να καταρτίσουν ολοκληρωμένα σχέδια δράσης με συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα για την ευθυγράμμιση της νομοθεσίας και την παροχή του αναγκαίου προϋπολογισμού. Οι επικαιροποιημένες εκθέσεις αναλυτικής εξέτασης για τα κεφάλαια αυτά θα μπορούσαν να εκδοθούν από την Επιτροπή τον Μάιο.
Στον τομέα της εκπαίδευσης και του πολιτισμού (κεφάλαιο 26), η Τουρκία ολοκληρώνει επί του παρόντος την επικαιροποιημένη διαπραγματευτική της θέση. Η Επιτροπή θα είναι σε θέση να επικαιροποιήσει το σχέδιο κοινής θέσης και να το παρουσιάσει στο Συμβούλιο τον Απρίλιο.
Το κεφάλαιο για την εξωτερική πολιτική, καθώς και για την πολιτική ασφάλειας και άμυνας (Κεφάλαιο 31) έχει ήδη εξεταστεί λεπτομερώς και η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης βρίσκεται στη φάση ολοκλήρωσης μιας επικαιροποιημένης έκθεσης αναλυτικής εξέτασης που θα είναι έτοιμη τον Απρίλιο.
2.6 Συνεργασία για τη βελτίωση των ανθρωπιστικών συνθηκών στη Συρία
Η Τουρκία αποτελεί μέρος της Διεθνούς Συμμαχίας κατά της Νταές και μέλος της Διεθνούς Ομάδας Στήριξης της Συρίας (ISSG). Με την ιδιότητα αυτή, διαδραματίζει βασικό ρόλο στις κοινές προσπάθειες για την επίλυση της κρίσης στη Συρία. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΕ και η Τουρκία θα πρέπει επίσης να ενισχύσουν τη συνεργασία τους για την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας στον πληθυσμό της Συρίας. Η κατάσταση των προσφύγων που είναι αποκλεισμένοι στα σύνορα της Τουρκίας, ιδίως στον διάδρομο ανάμεσα στο Χαλέπι και την τουρκοσυριακή μεθόριο απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή.
Όπως έχει ήδη δηλώσει το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, η ΕΕ είναι πρόθυμη να συνεργαστεί με την Τουρκία για να βελτιώσει τις ανθρωπιστικές συνθήκες στη Συρία, κάτι που θα δώσει τη δυνατότητα στους πρόσφυγες να ζήσουν σε πιο ασφαλείς περιοχές. Για να επιτευχθούν τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα, οι δεσμεύσεις που ανέλαβε η Διεθνής Ομάδα Στήριξης της Συρίας (ISSG) στο Μόναχο στις 11 και 12 Φεβρουαρίου, πρέπει να εφαρμοστούν πλήρως και άμεσα από όλα τα μέρη.
Η Επιτροπή παρέχει ήδη και θα συνεχίσει να παρέχει, ουσιαστική βοήθεια εντός της Συρίας. Από την έναρξη της κρίσης, η ΕΕ έχει παράσχει στη Συρία ανθρωπιστική βοήθεια ύψους 468 εκατ. ευρώ. Το 2015 διατέθηκαν 160 εκατ. ευρώ.
Σήμερα, βρίσκονται σε εξέλιξη 50 έργα, συνολικού ύψους άνω των 200 εκατ. ευρώ. Τα έργα αυτά αφορούν ανθρωπιστική και αναπτυξιακή βοήθεια, καθώς και βοήθεια για σταθεροποίηση. Πολλά έργα ανθρωπιστικής βοήθειας εκτελούνται στα σύνορα με την Τουρκία - για το 2015, το ύψος αυτών των έργων ανερχόταν σε 43,2 εκατ. ευρώ, δηλαδή στο 27% του συνολικού προϋπολογισμού που διατίθεται για τη Συρία. Τα εν λόγω έργα βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στη συνεργασία με τις τουρκικές τοπικές αρχές.
Οι διασυνοριακές δράσεις της Τουρκίας, της Ιορδανίας, του Λιβάνου και του Ιράκ θα εξακολουθήσουν να αποτελούν σημαντικό τμήμα της ανθρωπιστικής βοήθειας για το 2016. Τον Μάρτιο του 2016, θα χορηγηθούν κονδύλια ύψους 15 εκατ. ευρώ, ενώ έως τις αρχές Μαΐου προγραμματίζεται επιπλέον χρηματοδότηση ύψους 70 εκατ. ευρώ περίπου, σε συνέχεια πρόσφατης πρόσκλησης προς τους εταίρους στον ανθρωπιστικό τομέα.
3. Συμπέρασμα
Οι ρυθμίσεις για την επιστροφή όλων των νέων παράτυπων μεταναστών και αιτούντων άσυλο που έρχονται στην Ελλάδα από την Τουρκία διασχίζοντας το Αιγαίο, οι οποίες θα εφαρμοστούν από κοινού με το πρόγραμμα επανεγκατάστασης 1:1, συνιστούν προσωρινό και έκτακτο μέτρο και θα πρέπει να τεθούν σε εφαρμογή το συντομότερο δυνατό. Στόχος είναι η αντικατάσταση των σημερινών μαζικών ανεξέλεγκτων μεταναστευτικών ροών από μια ελεγχόμενη και νόμιμη διαδικασία. Επίσης στόχος είναι εξάλειψη του φαινομένου να πληρώνουν οι πρόσφυγες και οι μετανάστες τους διακινητές και ταυτόχρονα να θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή τους.
Η παρούσα ανακοίνωση καθορίζει ένα πλαίσιο που θα εξασφαλίζει ότι η διαδικασία θα εφαρμόζεται σύμφωνα με το διεθνές και το ευρωπαϊκό δίκαιο, γεγονός που αποκλείει την εφαρμογή μιας γενικευμένης πολιτικής επιστροφών. Προσδιορίζει επίσης τις νομοθετικές και υλικοτεχνικές δράσεις που πρέπει να αναληφθούν επειγόντως προκειμένου να ξεκινήσει η διαδικασία.
Η νέα αυτή φάση της συνεργασίας ΕΕ-Τουρκίας για την αντιμετώπιση της μεταναστευτικής κρίσης θα απαιτήσει την ανάληψη συντονισμένων προσπαθειών από την Ελλάδα και την Τουρκία, με την υποστήριξη της Επιτροπής, των οργανισμών της ΕΕ και των οργανισμών-εταίρων. Επίσης, θα απαιτήσει στήριξη από τα κράτη μέλη, όσον αφορά τόσο την παροχή προσωπικού όσο και τη βούληση ανάληψης δεσμεύσεων σχετικά με την επανεγκατάσταση.
Συνεπώς, αν και πρέπει να ληφθούν ακόμη σημαντικά μέτρα, τα υφιστάμενα νομικά και πρακτικά μέσα αρκούν για να εφαρμοστούν επειγόντως οι νέες ρυθμίσεις.
Συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας για την επανεισδοχή προσώπων που διαμένουν χωρίς άδεια
ΣΥΝΟΨΗ ΤΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ:
Συμφωνία μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Δημοκρατίας της Τουρκίας για την επανεισδοχή προσώπων που διαμένουν χωρίς άδεια
ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ;
Αποσκοπεί στην ενίσχυση της συνεργασίας ανάμεσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και την Τουρκία για την αποτελεσματικότερη καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης.
Καθορίζει διαδικασίες για την εξακρίβωση της ταυτότητας και την ασφαλή και ομαλή επιστροφή των προσώπων που διαμένουν χωρίς άδεια στην Τουρκία ή σε μία χώρα της ΕΕ.
Καθορίζει διαδικασίες για τη διευκόλυνση της διέλευσης αυτών των προσώπων.
ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ
Πεδίο εφαρμογής
Η συμφωνία αφορά τα πρόσωπα που δεν πληρούν, ή δεν πληρούν πλέον, τους όρους εισόδου ή διαμονής στην Τουρκία ή σε μία χώρα της ΕΕ (ανάλογα με την «αιτούσα χώρα»).
Εδαφικός περιορισμός: η συμφωνία δεν εφαρμόζεται στην Ιρλανδία, εκτός αν ασκήσει το δικαίωμα συμμετοχής της, και στη Δανία. Το Ηνωμένο Βασίλειο (1) επέλεξε να ασκήσει το δικαίωμα συμμετοχής του.
Υποχρεώσεις όσον αφορά την επανεισδοχή
Εφόσον ζητηθεί από μια χώρα της ΕΕ και ανεξαρτήτως της βούλησης των συγκεκριμένων προσώπων, η Τουρκία πρέπει να επιτρέψει την επανεισδοχή:
των ημεδαπών και των παρακάτω προσώπων που σχετίζονται ή εμπίπτουν στην ίδια κατηγορία:
των ανήλικων και άγαμων τέκνων τους που δεν έχουν αυτοτελές δικαίωμα διαμονής ή δικαίωμα διαμονής μέσω του άλλου γονέα στην αιτούσα χώρα της ΕΕ,
των συζύγων τους (εφόσον ο γάμος αναγνωρίζεται από την Τουρκία) που έχουν ή αποκτούν το δικαίωμα εισόδου και διαμονής στην Τουρκία, εκτός αν διαθέτουν αυτοτελές δικαίωμα διαμονής στην αιτούσα χώρα της ΕΕ και
προσώπων τα οποία, σύμφωνα με την τουρκική νομοθεσία, έχουν χάσει ή αποποιηθεί την τουρκική ιθαγένεια από τη στιγμή της εισόδου τους στην επικράτεια μιας χώρας της ΕΕ, εκτός αν έχουν λάβει τουλάχιστον διαβεβαίωση πολιτογράφησης από την εν λόγω χώρα της ΕΕ·
υπηκόων τρίτων χωρών και ανιθαγενών*:
που διαθέτουν θεώρηση για την Τουρκία και εισήλθαν στην επικράτεια μιας χώρας της ΕΕ απευθείας από την Τουρκία ή διαθέτουν άδεια διαμονής στην Τουρκία ή εισήλθαν παράνομα και απευθείας στην επικράτεια μιας χώρας της ΕΕ, αφού διέμειναν ή διήλθαν από την Τουρκία,
εκτός εάν το πρόσωπο:
τελούσε απλώς υπό καθεστώς διέλευσης σε διεθνή αερολιμένα της Τουρκίας ή
είχε χρησιμοποιήσει θεώρηση ή άδεια διαμονής που εκδόθηκε από την αιτούσα χώρα της ΕΕ για την είσοδο σε αυτήν τη χώρα (χωρίς να έχει τώρα στην κατοχή του τουρκική θεώρηση ή άδεια διαμονής με μεγαλύτερη διάρκεια ισχύος) ή
τυγχάνει απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης για την είσοδο στην αιτούσα χώρα της ΕΕ ή
εγκατέλειψε την επικράτεια της Τουρκίας για περισσότερα από 5 έτη πριν λάβει γνώσει για αυτά τα πρόσωπα η αιτούσα χώρα της ΕΕ, εκτός αν οι όροι που απαιτούνται για την επανεισδοχή τους στην Τουρκία μπορούν να αποδειχθούν.
Κατ’ αμοιβαιότητα, οι χώρες της ΕΕ αναλαμβάνουν τις αντίστοιχες δεσμεύσεις απέναντι στην Τουρκία, υπό τους ίδιους όρους και περιορισμούς και, εφόσον ζητείται από την Τουρκία, θα επιτρέπουν την επανεισδοχή των ημεδαπών ή των προσώπων που σχετίζονται ή εμπίπτουν στην ίδια κατηγορία ή των υπηκόων τρίτων χωρών ή των μη τουρκικής καταγωγής υπηκόων ή των ανιθαγενών.
Διαδικασία επανεισδοχής
Η συμφωνία και τα παραρτήματά της καθορίζουν τα παραδεκτά αποδεικτικά στοιχεία ιθαγένειας (σχετικά με την υποχρέωση επανεισδοχής ημεδαπών) και τους όρους για την υποχρέωση επανεισδοχής υπηκόων τρίτων χωρών ή ανιθαγενών.
Κάθε αίτηση επανεισδοχής θα πρέπει να απαντηθεί εγγράφως σε σύντομο χρονικό διάστημα και τυχόν απόρριψη της αίτησης επανεισδοχής θα πρέπει να αιτιολογηθεί.
Προβλέπεται μια διαδικασία για την ταχεία παράδοση του απαραίτητου ταξιδιωτικού εγγράφου με την αναγκαία διάρκεια ισχύος, συμπεριλαμβανομένης μιας προθεσμίας για την πραγματική μεταγωγή από την αιτούσα χώρα του προσώπου του οποίου γίνεται επανεισδοχή. Η συμφωνία αφορά επίσης θέματα μεταγωγής και μεταφοράς.
Σε περίπτωση επανεισδοχής εκ σφάλματος, το μέρος στο οποίο απευθύνεται η αίτηση έχει ακόμα τη δυνατότητα να ζητήσει την επιστροφή του συγκεκριμένου προσώπου.
Μια αίτηση επανεισδοχής θα πρέπει να έχει την κοινή μορφή που παρουσιάζεται σε ένα από τα παραρτήματα της συμφωνίας, η οποία περιέχει τις απαραίτητες πληροφορίες.
Διέλευση
Οι χώρες της ΕΕ και η Τουρκία συμφωνούν να περιορίσουν τη διέλευση των υπηκόων τρίτων χωρών και των μη τουρκικής καταγωγής υπηκόων ή των ανιθαγενών — δηλ. τη διέλευσή τους μέσω της επικράτειας της χώρας προς την οποία απευθύνεται η αίτηση, ενώ ταξιδεύουν από την αιτούσα χώρα προς τη χώρα προορισμού —στις περιπτώσεις κατά τις οποίες τα πρόσωπα αυτά δεν μπορούν να επιστρέψουν απευθείας στη χώρα προορισμού.
Από την άλλη πλευρά, δεσμεύονται αμοιβαία να επιτρέπουν τη διέλευση, εάν εξασφαλίζεται η περαιτέρω μετακίνηση και δεν υπάρχουν βάσιμοι λόγοι (καθορίζονται στη συμφωνία) για την άρνησή της.
Η συμφωνία καθορίζει μια διαδικασία διέλευσης με βάση τις προϋποθέσεις υποβολής αιτήσεων οι οποίες είναι παρόμοιες με αυτές για την επανεισδοχή.
Η συμφωνία δεν θίγει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των χωρών της ΕΕ και της Τουρκίας, ιδιαίτερα όσον αφορά τις διαδικαστικές εγγυήσεις που απορρέουν από τα εξής:
το διεθνές δίκαιο, ιδίως από ορισμένες νομικές πράξεις που αναφέρονται στη συμφωνία·
τις ακόλουθες πράξεις του δικαίου της ΕΕ:
τη συμφωνία συνδέσεως, της 12ης Σεπτεμβρίου 1963, μεταξύ της ΕΟΚ και της Τουρκίας, των πρόσθετων πρωτοκόλλων της, των σχετικών αποφάσεων του Συμβουλίου Σύνδεσης και της σχετικής νομολογίας* του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης,
Οδηγία 2008/115/ΕΚ σχετικά με τους κοινούς κανόνες και διαδικασίες στα κράτη μέλη για την επιστροφή των παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών, ιδίως όσον αφορά την πρόσβαση σε νομικές συμβουλές, πληροφορίες, προσωρινή αναστολή της εκτέλεσης των αποφάσεων επιστροφής, καθώς και την πρόσβαση σε ένδικα μέσα,
Οδηγία 2003/109/ΕΚ σχετικά με το καθεστώς υπηκόων τρίτων χωρών οι οποίοι είναι επί μακρόν διαμένοντες και
Οδηγία 2003/86/ΕΚ σχετικά με το δικαίωμα οικογενειακής επανένωσης.
ΑΠΟ ΠΟΤΕ ΕΦΑΡΜΟΖΕΤΑΙ Η ΣΥΜΦΩΝΙΑ;
Η συμφωνία τέθηκε σε ισχύ την 1η Οκτωβρίου 2014.
Ωστόσο, οι αμοιβαίες υποχρεώσεις επανεισδοχής των υπηκόων τρίτων χωρών τέθηκαν σε εφαρμογή την 1η Οκτωβρίου 2017.
ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Η μεταναστευτική κρίση βρίσκεται ψηλά στην πολιτική ατζέντα της ΕΕ, όπως προκύπτει από τα εξής:
Κοινό σχέδιο δράσης ΕΕ-Τουρκίας που ενεργοποιήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2015·
Δήλωση των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων της ΕΕ της 7ης Μαρτίου 2016·
Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του 2016 «Επόμενα επιχειρησιακά βήματα στη συνεργασία ΕΕ–Τουρκίας στον τομέα της μετανάστευσης», στην οποία η Επιτροπή διατύπωσε τη θέση της·
Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας της 18ης Μαρτίου 2016.
ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΡΟΙ
Ανιθαγενής: πρόσωπο το οποίο δεν έχει ιθαγένεια καμίας χώρας.
Νομολογία: το δίκαιο όπως ορίζεται από την έκβαση παλαιότερων υποθέσεων.
ΒΑΣΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Συμφωνία μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Δημοκρατίας της Τουρκίας για την επανεισδοχή προσώπων που διαμένουν χωρίς άδεια (ΕΕ L 134 της 7.5.2014, σ. 3-27)
ΣΥΝΑΦΗ ΚΕΙΜΕΝΑ
Έκθεση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και το Συμβούλιο — Έβδομη έκθεση για την πρόοδο που έχει σημειωθεί στην εφαρμογή της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας (COM(2017) 470 final της 6.9.2017)
Οδηγία 2008/115/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 16ης Δεκεμβρίου 2008, σχετικά με τους κοινούς κανόνες και διαδικασίες στα κράτη μέλη για την επιστροφή των παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών (ΕΕ L 348 της 24.12.2008, σ. 98-107)
Οδηγία 2003/109/ΕΚ του Συμβουλίου, της 25ης Νοεμβρίου 2003, σχετικά με το καθεστώς υπηκόων τρίτων χωρών οι οποίοι είναι επί μακρόν διαμένοντες (ΕΕ L 16 της 23.1.2004, σ. 44-53)
Βλέπε την ενοποιημένη έκδοση.
Οδηγία 2003/86/ΕΚ του Συμβουλίου, της 22ας Σεπτεμβρίου 2003, σχετικά με το δικαίωμα οικογενειακής επανένωσης (ΕΕ L 251 της 3.10.2003, σ. 12-18)
Συμφωνία συνδέσεως μεταξύ της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητος και της Τουρκίας (ΕΕ L 361 της 31.12.1977, σ. 29-43)
