Ονοματοδοσίες Ελληνικών τόπων

[[42]]

Αίγιο

Η ονομασία του, κατά τον Στράβωνα, προήλθε από την ιερή αίγα, που έθρεψε τον Δία στη βρεφική του ηλικία, που φυλαγόταν για να προστατευθεί από την παιδοφάγο μανία του πατέρα του Κρόνου. Μια άλλη άποψη είναι πως παράγεται από το ομηρικό ρήμα ἀΐσσω, που σημαίνει κινούμαι ορμητικά, επειδή η πόλη βρίσκεται δίπλα σε ορμητικά κινούμενη θάλασσα ή γιατί το έδαφός της είναι σεισμοπαθές.

Σύμφωνα με τον Γεώργιο Μιστριώτη, το Αίγιον που παράγεται από το ἀΐσσω (συνηρ. ᾄσσω), σημαίνει πόλις τῶν κυμάτων, λόγω του Κορινθιακού κόλπου που βρέχει με ορμή τα ακρογιάλια του: Κυρίως σημαίνει πόλιν κυμάτων, ὡς ὄντως εἶναι τὸ Αἴγιον (σχόλια σελ. 194, Ὁμήρου 'Ἰλιάς, Α΄ τόμος, β' ἔκδοσις, 1895). Πάντως είναι βέβαιο ότι και η αἴξ (=γίδα) με τη σειρά της παράγεται από το ρήμα ἀΐσσω επειδή τινάσσεται. Η ευρύτερη περιοχή της βορειοανατολικής Αχαΐας, εξάλλου, ονομάζεται Αιγιάλεια, από τη λέξη αἰγιαλός = γιαλός.

Η μεσαιωνική ονομασία του Αιγίου, Βοστίτσα, πιο πιθανό είναι πως παράγεται από τη σλαβική λέξη Βόστα-Βοστάν και σημαίνει πόλη των Κήπων - Κηπούπολη, όπως πράγματι είναι το Αίγιο, με τα τόσα περιβόλια του, μέσα και έξω από την πόλη.

[Isomnia]

Κουφονήσια

Υπάρχουν δύο εκδοχές για το πώς προήλθε η ονομασία του νησιού. Η πρώτη υποστηρίζει πως το όνομα προέρχεται από την αρχαιότητα και το πήρε από τον κόλπο που βρίσκεται μεταξύ των δύο νησιών και του Γλαρονησίου και λεγόταν «Κουφός Λιμήν», δηλαδή απάνεμο λιμάνι, όπου μπορούσε να ελλιμενιστεί πλοίο.

Η δεύτερη εκδοχή έχει δοθεί από το νησιογράφο Μάνεση που υποστηρίζει ότι η ονομασία Κουφονήσια οφείλεται στις πολλές σπηλιές και τα ιζήματα γύρω-γύρω στο νησί, χωρίς συμπαγή βράχο (κουφό το χώμα - Κουφονήσια). Στον αντίποδα των δυο αυτών θεωριών, συναντάμε τη μαρτυρία του Αντώνη Μηλιαράκη που το 1920 έγραψε ότι το Πάνω Κουφονήσι ονομαζόταν «Φακούσα» από το σχήμα φακής που έχει το νησί και το Κάτω Κουφονήσι ονομαζόταν «Πίνο» από τις πολλές Πίνες (είδος ψαριού) που υπάρχουν στο νησί.

[Isomnia]

Αστυπάλαια

Ονομάστηκε έτσι γιατί υπήρξε ένα από τα παλαιότερα άστεα, δηλαδή πόλεις του Αιγαίου. Είναι το νησί που ενώνει τα Δωδεκάνησα με τις Κυκλάδες και βρισκόταν σε κομβικό σημείο για τους ναύτες. Γι’ αυτόν τον λόγο ιδρύθηκε στο νησί μια ολόκληρη πόλη, η οποία μάλιστα ήταν από τους πρώτους ναύσταθμους στο Αιγαίο. Μια άλλη εκδοχή υποστηρίζει ότι το νησί πήρε το όνομα του από την κόρη του Φοίνικα και της Περιμήδης, η οποία υπήρξε αδελφή της Ευρώπης.

[Isomnia]

Ελαφόνησος

Το Βυζαντινό Κάστρο του Νησιού του 6ου ή 7ου μ.Χ., αι. -που κατέστρεψαν οι Σαρακηνοί- μας προσφέρει την πρώτη επίσημη μαρτυρία για την ονομασία της Ελαφονήσου, σύμφωνα με έρευνα του Καθηγητή Δρ. Κων/νου Μέντη. Ένα σπάνιο αραβικό χειρόγραφο, το υπ. αρ. 276 της Εθνικής βιβλιοθήκης των Παρισίων, μας μιλά για το Κάστρο Ashab al baqar, που ο Αραβολόγος καθηγητής Δ. Γούτας μεταφράζει ως Κάστρο «του Νησιού ή Χερσονήσου των Ελαφιών» (η Ελαφόνησος τότε πληρούσε και τα δύο) στο δρόμο προς τη Δύση.

Στο Βυζάντιο για την αναχαίτιση των εχθρών υπήρχαν οι Βίγλες σε απόσταση 4 χιλιομέτρων η μία από την άλλη. Ασφαλώς στην περιοχή της Ελαφονήσου η μια Βίγλα ήταν … στη Βίγκλα (το ψηλότερο σημείο της Ελαφονήσου). Πού ήταν όμως η άλλη; Ήταν περίπου 4 χιλιόμετρα μακριά, μπροστά από τον Ισθμό που τότε ήταν διαβατός. Ήταν στο γειτονικό σήμερα χωριό περίπου σε απόσταση 4 χλμ από τη θέση Βίγκλα της Ελαφονήσου, στα Βιγκλάφια (Βίγκλα + λάφια), ήταν δηλαδή η Βίγκλα με τα ελάφια ή λάφια (όπως και Ελαφο-νήσι ή Λαφο-νήσι στην τοπική διάλεκτο).

Η Ελαφόνησος αναφέρεται και ως Cervi στους Βενετσιάνικούς χάρτες του 15 αιώνα, πιθανότατα από την ύπαρξη ελαφιών (cervi) στην περιοχή. Αντίστοιχα τα Κύθηρα εμφανίζονται ως Cerigo, ονομασία των Κυθήρων που εξακολουθεί να υφίσταται ακόμη και σήμερα και που χρησιμοποιούν κυρίως οι ντόπιοι ψαράδες. (Τσιρίγο). Όπως άλλωστε αναφέρεται και από τον Παυσανία στην περιοχή υπήρχαν πολλά αρχαία ιερά της Θεάς Άρτεμης. Ενισχύεται έτσι η άποψη ότι στο νησί υπήρχαν τα μικρά αυτά ζώα που παραπέμπουν στη αρχαία Θέα του κυνηγιού. Δεν είναι τυχαίο ότι στο άγαλμα της Άρτεμης που φιλοξενείται στο μουσείο του Λούβρου, η Θεά κρατά στο ένα χέρι τα βέλη της και στο άλλο ένα μικρόσωμο ελάφι. Την ύπαρξη του κυνηγιού και του πλήθους ελαφιών στη ευρύτερη περιοχή συνηγορεί και η ονομασία του απέναντι τότε χωριού, (Βίγκλα – ελάφια), θεωρία που συμπίπτει με την παραπάνω υπόθεση σχετικά με την ονομασία της Ελαφονήσου.

Ονομασίες του νησιού
Τσέβρη ή Σέρβη: Ενετική ή Σλαβική ονομασία, που παραπέμπει στη λέξη έλαφος.
Λαφουνήσια, Λαφο-νήσια, Ελαφονήσια, Ελαφονήσους: (λόγω των πολλών νησιών και ιδιαίτερα των πολλών μικρών νησίδων που υπήρχαν παλαιότερα στον σημερινό Ισθμό του νησιού), Ελαφονήσι, Αλαφονήσι, Λαφονήσιον, Λαφονήσι και Ελαφόνησος.
Ελαφονήσι: (αναφέρεται έτσι και από τους: W. Leake, A. Bursian, E. Curtins)
Αλαφονήσι: (αναφέρεται έτσι και από τον Κολοκοτρώνη στα απομνημονεύματά του)
Λαφονήσιον
Λαφονήσι: κυρίως στην τοπική διάλεκτο
Ελαφόνησος: Επίσημη πλέον ονομασία

[Isomnia]

Διαπόντια νησιά - Ερείκουσα, Οθωνοί, Μαθράκι

Οι Οθωνοί, η Ερείκουσα και το Μαθράκι, μαζί με ένα μεγάλο πλήθος από άλλα μικρά νησιά, βραχονησίδες, βράχους, συνολικού αριθμού 153, αποτελούν το βορειότερο άκρο της Ελλάδας. Το όνομά τους, Διαπόντια, το έχουν πάρει από την θέση που βρίσκονται και που είναι στα όρια του Ιονίου πελάγους και της Αδριατικής θάλασσας. Παραμελημένα από την μητέρα Ελλάδα τα νησιά, έγιναν γνωστά τη δεκαετία του 1960 όταν τα ανακάλυψε ο τουρισμός. Από τότε άρχισαν να καταφτάνουν στα νησάκια οι τουρίστες με πρώτους τους Ιταλούς, οι οποίοι λόγω της μικρής απόστασης έρχονται με τα σκάφη τους. Γνωστά από τους μυθικούς χρόνους τα νησιά αυτά αναφέρονται από τον Ησύχιο σύμφωνα με τις μαρτυρίες του οποίου στους ακατοίκητους τότε Οθωνούς κατέφυγε από την Εύβοια ο βασιλιάς των Αβάντων.
Ακόμη αναφέρεται ότι οι Οθωνοί ήταν το νησί της Καλυψώς των Ομηρικών χρόνων, στο οποίο η νύφη αυτή κράτησε αιχμάλωτο τον Οδυσσέα για εφτά χρόνια. Μάλιστα στην είσοδο του μικρού λιμανιού υπάρχει μία θαυμάσια σπηλιά στην οποία έχει δοθεί το όνομα «Σπηλιά της Καλυψώς.»
Πρώτες μαρτυρίες για παρουσία κατοίκων στα Διαπόντια νησιά αναφέρονται σε έγγραφο του Καρόλου του Γ! του Δυρραχίου το 1383, ο οποίος παραχώρησε τα νησιά στον Διοικητή της Κέρκυρας.
Ο Θουκυδίδης αναφέρεται και αυτός στα τρία νησιά για τα οποία λέει ότι ήσαν ακατοίκητα.

[Isomnia]

Ίος

Στο τέλος της 2ης χιλιετίας π.Χ. οι Ίωνες εξαπλώθηκαν στη δυτική ακτή της Μικρασίας και κατέλαβαν τα νησιά του Αιγαίου έτσι και η Ίος, που οφείλει το όνομά της ενώ η προηγούμενη γνωστή ονομασία της ήταν Φοινίκη, από τους Φοίνικες που επίσης την κατοίκησαν. Άλλοι συνδέουν την ονομασία Ίος με την Φοινικική λέξη "Ιόν" η οποία σημαίνει πέτρες.
Η επικρατέστερη ως ορθότερη άποψη σήμερα, αναφέρει ότι κατά την αρχαιότητα φύτρωναν στο νησί πολλά Ία, κι έτσι πήρε από αυτά και το όνομα της η Ιος ή Νιος όπως είναι η παραφθορά του ονόματος. Αυτό επικράτησε και γενικεύτηκε μέχρι τις μέρες μας. Η μοναδική περίοδος που το νησί φέρει άλλο όνομα ήταν επί Τουρκοκρατίας, όπου ονομαζόταν " Αίνε" ή " Άνζα ".

[Isomnia]

Κάρπαθος

Σχετικά με το όνομα της Καρπάθου υπάρχουν διάφορες εκδοχές. Μία από αυτές συνδέει την ονομασία του νησιού με το φυτό κάρπασο που ευδοκιμούσε στην Κάρπαθο. Το ίδιο φυτό ωστόσο έδωσε το όνομά του στην Καρπασία, πόλη της Κύπρου.
Ο Όμηρος αναφέρει στην Ιλιάδα, ότι η "Κάρπαθος" πήρε μέρος στον Τρωικό Πόλεμο, στέλνοντας πλοία. Ένας άλλος λαός που κατοίκησε στο νησί ήταν οι Φοίνικες, ναυτικός λαός, που εκείνη την εποχή διέσχιζε με τα πλοία του τη Μεσόγειο και μετέφερε τα προϊόντα του σε διάφορες χώρες αναπτύσσοντας έτσι το εμπόριο και ενδεχομένως χρησιμοποίησαν και την Κάρπαθο για σταθμό τους.

Μία χαρακτηριστική δραστηριότητα των κατοίκων της Καρπάθου κατά την αρχαιότητα ήταν το ότι γινόταν συλλογή κόκκινων κοχυλιών και με το βράσιμο δημιουργούσαν χρώμα που το χρησιμοποιούσαν για τη βαφή υφασμάτων. Από το κόκκινο χρώμα που ονομαζόταν πορφυρούν έλαβε και το όνομα Πορφυρία.

[Isomnia]

Κάλυμνος

Αρχικά το όνομα του νησιού ήταν Καλύδνα, ενώ από τον 4ο αι. π.χ. και μετά μετονομάστηκε σε Κάλυμνα. Η πιθανότερη ετυμολογία του ονόματος είναι από το καλός = ωραίος και ύδνα (από το ύδωρ) = νερό. Αυτό σημαίνει ότι η λέξη Καλύδνα είναι το νησί με τα ωραία νερά.

[Isomnia]

Κάσος

το όνομα Κάσος έχει την φοινικική ρίζα -κας, η οποία σημαίνει αφρός της θάλασσας.

Καστελόριζο

από το κάστρο (καστέλι) που χτίστηκε στο νησί από τους Ιωαννίτες ιππότες της Ρόδου .Η ονομασία αυτή είναι μεσαιωνική. Το αρχικό όνομα ήταν Μεγίστη από τον πρώτο οικιστή του, το Μεγιστέα. Το όνομα παραπέμπει και στο ότι είναι η μεγίστη νήσος της περιοχής της Λυκίας.

[Isomnia]

Πάτμος

Η πρώτη ονομασία του νησιού θεωρείται ότι ήταν «Λητωίς», από τη θεά Άρτεμη, κόρη της Λητούς, καθώς πιστεύεται ότι χάρη σε εκείνη γεννήθηκε η Πάτμος. Άλλοι θεωρούν ότι οφείλει το όνομα της στο όρος Λάτμος της Μικράς Ασίας, όπου εκεί λατρεύονταν ιδιαίτερα η θεά Άρτεμη, απ' όπου προήλθαν οι πρώτοι κάτοικοι του νησιού μεταφέροντας και τη λατρεία της Άρτεμης.

Τήλος

Πήρε το όνομα της από τον Τήλο ,το γιο του Ήλιου και της Θάλειας, της αδερφής των Τελχιδών. Ο Τήλος ήρθε στο νησί να ψάξει για βότανα που θα βοηθούσαν την άρρωστη μητέρα του. Του άρεσε τόσο πολύ που αργότερα ξαναήρθε στο νησί και του έδωσε το όνομά του. Άλλη άποψη υποστηρίζει πως το όνομα οφείλεται στην νύμφη Τήλη+αλος(θάλασσα)=η αναδυομένη από τη θάλασσα.

Χάλκη

ονομάστηκε έτσι είτε από τα ορυχεία και τα εργαστήρια επεξεργασίας χαλκού που λειτουργούσαν στο νησί, είτε από τη φοινικική λέξη "κάρκη" ή "κάλχη" που σημαίνει "πορφύρα", το όστρακο που υπήρχε άφθονο στις ακτές του νησιού τότε και το εμπορεύονταν οι Φοίνικες.

Λειψοί

από το ρήμα λείπω,επειδή πρόκειται για άγονη και άνυδρη ομάδα νησιών.

Ψέριμος

Αποτελεί παράφραση της παλιότερης ονομασίας(Υψίρισμα). Γλωσσολογικά, η ρίζα Ψερ- μας παραπέμπει στο σκοτεινό χρώμα, στο σκοτεινόχρωμο νησί. Αλλιώς ονομάζεται Καππαρη λόγω του ομώνυμου φυτού που υπάρχει άφθονο στο νησί.

Αγαθονήσι

Στην αρχαιότητα ονομαζόταν «Υετούσα», ενώ ο Θουκυδίδης το ονομάζει «Τραγαία». Ανάμεσα στις παλαιότερες ονομασίες του συναντά κανείς και το Γαϊδουρονήσι, που οφείλεται στο σχήμα του αφού μοιάζει με γάιδαρο. Η σημερινή ονομασία του ,που χρησιμοποιείται τα τελευταία πενήντα περίπου χρόνια, πηγάζει από τον αγαθό - καλό χαρακτήρα των κατοίκων του Άλλη εκδοχή λέει ότι το όνομα του νησιού οφείλεται στο Αγαθόχορτο το οποίο συναντάται συχνά στο νησί.

[Isomnia]

Κέα

μύθος συνυφασμένος με την προέλευση της ονομασίας ‘Κέας’ του νησιού πηγάζει από την προϊστορική εγκατάσταση Λοκρών εποίκων από την Ναύπακτο με επικεφαλής τον ήρωα Κέω, επίσης γιο του Απόλλωνα και της Νύμφης Ροδοέσσης.

[Isomnia]

Κίμωλος

Η Κίμωλος ήταν ήδη γνωστή από την αρχαιότητα με τα ονόματα Κίμωλος ή Κίμουλος. Το όνομά της το πήρε, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, από τον πρώτο της οικιστή, τον Κίμωλο ( γιος του θεού Απόλλωνα) ο οποίος ήταν σύζυγος της Σίδης, κόρης του Ταύρου (Ταύρος είναι μια άλλη ονομασία του Ολύμπιου θεού Ποσειδώνα), πράγμα που σημαίνει ότι το νησί αυτό ήταν πολύ σημαντικό κατά την αρχαιότητα από τη στιγμή που ήταν συνδεδεμένο με τους Θεούς του Ολύμπου.

[Isomnia]

Κύθνος

Κατά την αρχαιότητα η Κύθνος ονομαζόταν και Δρυοπίς ή Οφιούσα. Στην συνέχεια, στην περίοδο του Μεσαίωνα, το νησί φέρει το όνομα Θερμιά, λόγω των θερμών πηγών που είχαν εντοπιστεί στην περιοχή Λουτρά. Σχετική αναφορά κάνει ο Νείλος Δοξαπατρής το 1143 μ.Χ. Αργότερα αναφέρεται και με την ονομασία Θήραμνα όπως ονομαζόταν και ο Δανιήλ ο Θηράμνιος που καταγόταν από εδώ (1661 μ.Χ.) Οι Τούρκοι την αποκάλεσαν Χαμάμ Αντασί , δηλαδή νησί Λουτρά και οι Ιταλοί πολύ αργότερα την ονομάζουν Φέρμινα.

Η Κύθνος οφείλει το όνομά της στον Κύθνο, αρχηγό των Δρυόπων. Οι Δρύοπες κατάγονταν από την Εύβοια και έφτασαν εδώ τον 12ο με 11ο αιώνα π.Χ. κατά τα μηδικά χρόνια. Απ’ ότι φαίνεται όμως ο Κύθνος με τους Δρύοπες δεν ήρθαν σ’ ένα ακατοίκητο νησί για να αποικήσουν. Στην περιοχή Μαρουλάς, που βρίσκεται κοντά στον οικισμό Λουτρά, στις βορειοανατολικές ακτές του νησιού, βρέθηκαν σε ανασκαφές, τέσσερις τάφοι που αποτελούν τα αρχαιότερα δείγματα ανθρώπινης παρουσίας στην περιοχή των Κυκλάδων και συγκεκριμένα χρονολογούνται κατά την Μεσολιθική Εποχή, ανάμεσα στο 9.500 και 8.500 π.Χ. Πιθανότατα αυτοί οι πρώτοι κάτοικοι ήταν Ελληνοπελασγοί.

Μετά τους Δρύοπες ήρθαν στο νησί οι Ίωνες και οι αρχηγοί τους Κέστορας και Κέλυφος ίδρυσαν ακμάζουσα αποικία. Οι ανασκαφές που συναντά ο επισκέπτης κατευθυνόμενος από την παραλία της Επισκοπής προς τη Χώρα, έφεραν στο φως πλούσια ευρήματα από την αρχαία πρωτεύουσα του νησιού. Σύμφωνα με τις πηγές η πρωτεύουσα ονομαζόταν Κύθνος και κατοικήθηκε συνεχώς από τον 10ο έως και τον 7ο αιώνα π.Χ.

Ο Αριστοτέλης αναφέρεται στην Κύθνο στο έργο του «περί Κυθνίων πολιτεία», το οποίο δυστυχώς δεν σώζεται. Εκεί περιγράφει μια εύνομη πολιτεία τόσο καλά οργανωμένη που ο Αριστοτέλης την θεωρεί ιδανική.

[Isomnia]

Μήλος

Πήρε το όνομά της από τον ήρωα Μήλο, ο οποίος κατοίκησε πρώτος το νησί. Ο Μήλος κάποτε πήγε στην Κύπρο, όπου γνώρισε τον Άδωνι και οι δυο νέοι έγιναν φίλοι με παροιμιώδη φιλία. Όταν πέθανε ο Άδωνις, ο Μήλος αυτοκτόνησε κάτω από ένα δέντρο το οποίο έκτοτε ονομάστηκε μηλιά. Αυτός ο Μήλος ήταν και ο πρώτος διδάξας της κουράς των προβάτων, ο πρώτος κτηνοτρόφος θα λέγαμε σήμερα, γι’αυτό και στα ομηρικά έπη «μήλος» σημαίνει πρόβατο.

[Isomnia]

Οινούσσες

Σύμφωνα με τον ιστορικό Γεώργιο Ζολώτα, «Οινούσσαι είναι το παλαιότα-τον των νήσων τούτων όνομα, Οινουσσαίος δε ή Οινούσσιος ο κάτοικος. Και το παλαιότατον όνομα Οινούσσαι προδίδει την πλουσίαν και εξαίρετον οινοπαραγωγήν».

Μάλιστα, αναφορές στις Οινούσσες βρίσκουμε σε αρχαίους συγγραφείς, Έλληνες και Ρωμαίους όπως:

«Οἰνοῦσσαι. Νῆσοι τῇ Χίῳ προσεχεῖς. Εὐρώπη ”γράφει ο Εκαταίος ο Μιλήσιος στο έργο του Περιήγησις Ευρώπης, Περίοδοι Γής
“...Χίοι τὰς νήσους τὰς Οἰνούσσας καλεομένας οὐκ ἐβούλοντο ὠνεομένοισι πωλέειν,..”αναφέρει στο Α' Βιβλίο του, 165-166, ο Ηρόδοτος.
“Λέων καὶ Διομέδων... ἐκ τὲ Οἰνουσσῶν τῶν πρὸ Χίου νήσων... ὁρμώμενοι τὸν πρὸς τοὺς Χίους πόλεμον ἀπὸ τῶν νεῶν ἐποιοῦντο”
γράφει ο Θουκυδίδης στο έργο του Ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου, Η’ 24.
Ο Λατίνος Πλίνιος ο Νεότερος στο βιβλίο τουHistoria “Οἰνοῦσα μετὰ πόλεως”.