- Σύμφωνα με τον Γάλλο πρόξενο της Θεσσαλονίκης Λ. Στέεγκ ( 1903 ) το Κρούσοβο είχε 10.000 κατοίκους , απ' τους οποίους τα 2/3 ήταν ελληνίζοντες Βλάχοι. . Σύμφωνα με τον ιστορικό Κωνσταντίνο Βακαλόπουλο το 1903 ζούσαν στο Κρούσοβο 11.000 κάτοικοι απ' τους οποίους τα 2/3 ήταν Έλληνες ( εννοεί μάλλον βλαχόφωνοι ελληνόφρονες ).
- Σύμφωνα με τον Νικόλαο Μέρτζο ο Θεόδωρος Μόδης, θείος του γνωστού Γεωργίου Μόδη, ήταν βλαχόφωνος. Ο Θεόδωρος δολοφονήθηκε στις 2/9/1904 από Βούλγαρους. Για αντίποινα οι Έλληνες τραυμάτισαν τον Βούλγαρο Πετκώφ , μέλος του βουλγαρικού κομιτάτου της περιφέρειας των Πρεσπών.

Η κηδεία του Θεόδωρου Μόδη.
- Ο Μοναστηριώτης Αναστάσιος Βαφειάδης σχημάτισε το 1866 εθελοντικό σώμα στην Αθήνα και πολέμησε στην Κρήτη. Έχασε την ζωή του κατά την μάχη του Βαφέ.

- Ο δεσπότης Γρεβενών και μακεδονομάχος Αιμιλιανός ήταν Μικρασιάτης. Καταγόταν απ' το Ικόνιο της Μ. Ασίας. Δολοφονήθηκε την 1/10/1911 μαζί με τον διάκο του και τον αγωγιάτη του από βουλγαρόφρονες και ρουμανίζοντες κοντά στο χωριό Γκρεντάδες ( τώρα Αιμιλιανός ), αφού πρώτα λειτούργησε στο χωριό Σνίχοβο ( τώρα Δεσπότης ).

Αντιμετώπισε την βουλγαρική και ρουμανική προπαγάνδα. Έγραφε σε γράμματά του :
Η κατάστασις εδώ επάνω έγινε ανυπόφορος πλέον. Το κομιτάτον , αι αδικίαι , αι αυθαιρεσίαι χορεύουν ολόγυρά μου. Εις την Κρανιάν εις Ρουμάνος ήρπασε το σχολείον μας και από τα παιδιά μας άλλα προσηλύτισε και άλλα τα έδιωξε. Τώρα αμφιβάλλω αν θα μου επιτρέπουν να περιοδεύω. Οι μουχτάρηδες υπεβλήθησαν εις ανάκρισιν περί του τι έκαμεν ο δεσπότης και τι έλεγεν εις τα χωρία. Βλέπετε , οι διεστραμμένοι ζητούν να με ενοχοποιήσουν παντί τρόπω και ακόμη να εκρουμανίσουν τα βλαχοχώρια. Από στιγμής εις στιγμής δεν γνωρίζω τι θα συμβή. (...) Ημείς όμως δεν είναι δυνατόν να σταθώμεν με εσταυρωμένας τας χείρας.
Ο ποιητής Γεώργιος Σουρής για τον μαρτυρικό ιεράρχη .
Τὸν ἔσφαξαν τῶν Γρεβενῶν τὸν ἄφοβο Δεσπότη,
τὸν ἔσφαξαν τὸν ἄξιο τοῦ γένους στρατιώτη·
θρήνησε σκλάβα, θρήνησε κι ἄλλη μεγάλη μίτρα,
ποῦ τὴν αἱματοκύλισαν τῆς ‘λευθεριᾶς τὰ φύτρα.
Τυλίξου πάλι, δύστυχη, μὲ μάτια βουρκωμένα σὲ ῥάσα ‘ ματωμένα.
Βλέπεις τὴν ἄτιμη σφαγὴ κι’ ἐκδίκησί μου μόνη,
μένουν καμπόσα δάκρυα καὶ βογγητὰ καὶ πόνοι.
Καὶ τὄχεις γιὰ παρηγοριὰ στὴν μαύρη τὴν ὀρφάνια,
νὰ πλέκῃς μὲ τἀγκάθια σου μαρτυρικὰ στεφάνια.
Κι ἄν ἕνας εἶναι σήμερα μ’ ἄλλων καιρῶν αἰσθήματα,
ποῦ νὰ πονῇ τοὺς μάρτυρας, τῶν ἰδεῶν τὰ θύματα,
ἐκεῖνος ἄς τρανολαλῇ ‘στὰ δάκρυα πνιγμένος:
Κατάρα σ’ ὅσους ἔκαναν νὰ σφάζεται τὸ γένος.
Από τους πολλούς επιμνημόσυνους λόγους που εκφωνήθηκαν ξεχωρίζει ο λόγος φίλου του Χρυσοστόμου : «Όταν αρχιερείς καίωσιν εαυτούς ως λαμπάδας ενώπιον του ειδώλου της πατρίδος, ο δε μαρτυρικός θάνατός των γίνεται ζωής και δόξης υπόθεσις και θεμέλιον αγιωτέρου βίου, το μνημόσυνόν των δεν εναρμονίζεται με δάκρυα και θλίψιν, αλλά με υπερηφάνειαν και αγαλλίασιν. Ημίν εξ όλων εχαρίσθη όχι μόνον το εις Χριστόν ορθώς πιστεύειν, αλλά και το υπέρ Αυτού αγογγύστως πάσχειν, γενναίως μαρτυρείν και ενδόξως θνήσκειν». Ο Χρυσόστομος Σμύρνης θα μαρτυρήσει λίγα χρόνια αργότερα από τους Τούρκους, το 1922 στη Σμύρνη.
- Ο μητροπολίτης Πελαγονίας Ιωακείμ Φορόπουλος ( Χίος 1859 - Πόλη 1909 ) σπούδασε στην Οξφόρδη της Αγγλίας και στις Λειψία και Ιέννα της Γερμανίας. Το 1901 έγινε μητροπολίτης Μελενίκου και το 1903 Πελαγονίας. Σύμφωνα με τα Απομνημονεύματα του μακεδονομάχου Γ. Δικώνυμου Μακρή, ο κομιτατζής Ναούμ επιχείρησε να δολοφονήσει τον μητροπολίτη μέσα στην εκκλησία στο χωριό Δράγοσι. Δεν τα κατάφερε , αλλά έπεσε νεκρός ο σωματοφύλακάς του και τραυματίστηκε ο αμαξάς του που προσπάθησαν να τον προστατεύσουν. Το Ναούμ και 4 από τους άνδρες του κυνήγησαν ο τουρκικός στρατός της Βελούσανης και οι χωρικοί και τους σκότωσαν. Η φιλελληνική και αντι-βουλγαρική δράση του Ιωακείμ είχε σαν αποτέλεσμα να τον ανακαλέσουν οι Τούρκοι στην Πόλη , αφού τον υποψιάζονταν ως αρχηγό επαναστατικής ομάδας.

Έλεγε : Οι φόνοι δεν αραιώνουν τα έθνη ... Τους Έλληνες δεν τους φοβίζουν οι δολοφονικές απόπειρες ούτε τους χαλαρώνουν το αίσθημα της φιλοπατρίας οι πιέσεις κι οι φυλετικές ραδιουργίες ... Αντίθετα , κάθε φόνος πληθαίνει το μαρτυρολόγιο των σύγχρονων αγίων ...
πηγή πληροφοριών : Αλησμόνητες Πατρίδες του Ελληνισμού , τόμος 6