του δημοσιογράφου Στρατή Μπαλάσκα
Ο Δεκέμβρης του '44 στη Μυτιλήνη έληξε με νίκη των δυνάμεων της Αριστεράς, που με διαπραγματεύσεις, αλλά και έντονη την παρουσία των στρατιωτικών δυνατοτήτων της απέκρουσε την απόβαση σημαντικών δυνάμεων αποικιακών στρατευμάτων που έφθασαν στην προβλήτα της πόλης τα χαράματα της 24ης Δεκεμβρίου 1944. Διοικητής τους ο Άγγλος ταξίαρχος Turnbull, επικεφαλής μοίρας αγγλικών πολεμικών και μεταγωγικών καραβιών. Σ' αυτά περιλαμβάνονταν το αγγλικό καταδρομικό "Σείριους", το αγγλικό ναρκαλιευτικό "Στάφα", ένα μικρό αγγλικό αποβατικό, ένα αγγλικό σκάφος ML, το ελληνικό αντιτορπιλικό "Κανάρης", το οποίο και βρισκόταν σε "κράτηση", επειδή το πλήρωμα είχε αρνηθεί να υπακούσει τον κυβερνήτη του όταν διέταξε να χτυπηθεί με κανονιοβολισμούς ο Πειραιάς, και τέλος το ελληνικό υποβρύχιο "Νηρεύς", που όπως αποδείχθηκε βρισκόταν έξω από το λιμάνι της Μυτιλήνης από μέρες.
Η άφιξη των αγγλικών στρατευμάτων έξω από το λιμάνι της Μυτιλήνης έγινε αντιληπτή με βάση κάποιες πληροφορίες από πολιτοφύλακες σκοπούς της προκυμαίας, που ειδοποίησαν σχετικά τους αξιωματικούς της Εθνικής Πολιτοφυλακής και στη συνέχεια τον ΕΛΑΣ. Κατ’ άλλους, έγινε αντιληπτή από το γραμματέα της περιοχής Αιγαίου του ΚΚΕ, Παναγιώτη Γώγο, και το γραμματέα διαμερίσματος Αιγαίου του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδος Παναγιώτη Κεμερλή, οι οποίοι και πρώτοι με χωνιά κάλεσαν τους Μυτιληνιούς στο λιμάνι για την απόκρουση των Εγγλέζων.
Στο επιταγμένο από τους Βρετανούς τότε ξενοδοχείο “Αιγαίον”, στη σημερινή πλατεία Σαπφούς, όπου και σήμερα στεγάζονται τα γραφεία της νομαρχιακής επιτροπής Λέσβου του ΚΚΕ, έγιναν οι πρώτες διαπραγματεύσεις μεταξύ των δυο πλευρών με στόχο την αποφυγή της σύγκρουσης. Από το ΕΑΜ στην επιτροπή θα συμμετείχαν ο γραμματέας του Απόστολος Αποστόλου και ο Αχιλλέας Κοντάρας, από τον ΕΛΑΣ ο διοικητής του Βασίλης Ευλαμπίου, από το φρουραρχείο ο φρούραρχος του ΕΛΑΣ Φώτης Δήμου και από την Εθνοφυλακή ο ταγματάρχης Σοφοκλής Βουρνάζος, στέλεχος στη διάρκεια της κατοχής της οργάνωσης “Όμηρος” και με επαφές με το κλιμάκιο της αγγλικής υπηρεσίας MI6. Στο ξενοδοχείο “Αιγαίον” οι παραπάνω συναντήθηκαν με το διοικητή Νήσων Αιγαίου Χριστόδουλο Τσιγάντε, ο οποίος και τους ανακοίνωσε πως αυτοκρατορικά στρατεύματα αποτελούμενα από 800 Ινδούς στρατιώτες θα αποβιβαστούν στο νησί για να ξεκουραστούν, να γυμναστούν και στη συνέχεια να αναχωρήσουν για τα Δωδεκάνησα “όπου και θα πολεμήσουν τον κοινό εχθρό”. Το αίτημα απορρίφθηκε αμέσως, μιας και όπως ειπώθηκε “η κατάσταση είναι κρίσιμη και τυχόν απόβαση θα αποτελούσε πρόκληση, όταν μάλιστα στην Αθήνα γίνεται πόλεμος”. Στην απάντηση της επιτροπής, ο Τσιγάντες απάντησε με πρόσκληση στο "Σείριους" όπου και ο Turnbull θα συναντιόταν με τους εκπροσώπους των ΕΑΜικών οργανώσεων.
Στο μεταξύ, στην προκυμαία της Μυτιλήνης είχαν αρχίσει να συγκεντρώνονται πολίτες με κάθε λογής οπλισμό, αλλά και ένοπλες ομάδες του ΕΛΑΣ. Στη διάρκεια των πρώτων διαπραγματεύσεων, μάλιστα, το σκάφος ML προσπάθησε να πλησιάσει στην προκυμαία και να αποβιβάσει στρατό, προσπάθεια η οποία και αποκρούστηκε δύο φορές από τους συγκεντρωμένους πολίτες και στρατιωτικούς του ΕΛΑΣ. Τότε και ειπώθηκε για πρώτη φορά από κάποιους το σύνθημα “γκομπάκ”, μυτιληνιά παράφραση του “go back”, σύνθημα το οποίο και ονομάτισε τις τριήμερες συγκρούσεις σαν “μάχη του γκομπάκ”.
ΦωτογραφίαShow
Καϊκι του ΕΛΑΝ στο λιμάνι της Μυτιλήνης (Φωτ. Αρχείο Σ. Χουτζαίου)
Με στόχο τη συγκέντρωση στη Μυτιλήνη του μεγαλύτερου δυνατού αριθμού στρατιωτικών δυνάμεων από μεριάς του ΕΛΑΣ, οι εκπρόσωποι των ΕΑΜικών οργανώσεων προσπαθούσαν να κερδίσουν χρόνο ζητώντας την επανάληψη των την επόμενη μέρα, ανήμερα τα Χριστούγεννα. Τελικά ο Turnbull, και μετά από την ουσιαστική απόρριψη του αιτήματός του από την ΕΑΜική πλευρά για απαγκίστρωση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ από το λιμάνι, αποδέχθηκε την επανάληψης της συζήτησης την επόμενη μέρα.
Ήδη, όμως, με ενεργοποίηση κύρια των οργανώσεων του ΚΚΕ στη Μυτιλήνη, στη βόρεια είσοδο του λιμανιού της πόλης, γνώστη τότε ως “Μπλόκια”, φτάνουν χιλιάδες οπλισμένων Μυτιληνιών, οι οποίοι και σε πολύ άσχημες καιρικές συνθήκες παραμένουν εκεί έτοιμοι να αποκρούσουν οποιαδήποτε προσπάθεια απόβασης των αγγλικών στρατευμάτων. Κύρια με φροντίδα του γραμματέα της περιοχής Αιγαίου του ΚΚΕ, Παναγιώτη Γώγου, οργανώνονται και οδοφράγματα που αποκλείουν των πρόσβαση από το λιμάνι σε γειτονιές της Μυτιλήνης. Πολλά από αυτά παρέμειναν σε χρήση για μήνες, κάποια δε σχεδόν τα μέσα του εμφυλίου πολέμου.
ΦωτογραφίαShow
Οδόφραγμα του ΕΛΑΣ στο κέντρο της πόλης (Φωτ. Αρχείο Σ. Χουτζαίου)
Το πρωί της Πέμπτης 28 Δεκεμβρίου 1944, ο πλοίαρχος Edwards ανακοινώνει στο ΕΑΜ πως “ήταν άσχημος ο καιρός τόσες μέρες και δεν συναντήθηκα μαζί σας αν και θα το ήθελα. Ήρθα τώρα που έφτιαξε ο καιρός και σας ανακοινώνω πως τα στρατεύματα δεν θα αποβιβαστούν και πως όλοι φεύγουμε” . Το μεσημέρι εκείνης της μέρας, η νίκη των ΕΑΜικών δυνάμεων γιορτάζεται με παρέλαση του ΕΛΑΣ, ενώ ο πλοίαρχος Edwards λίγο πριν από την αναχώρησή του παραθέτει στο ξενοδοχείο “Αιγαίον” δεξίωση προς τιμήν των εκπροσώπων του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ!
ΦωτογραφίαShow
Παρέλαση του ΕΛΑΣ στην παραλία (Φωτ. Αρχείο Σ. Χουτζαίου)
