Η γεωγραφία της εμφύλιας βίας στη κατοχική Μεσσηνία. Μια ποσοτική προσέγγιση

[Chainis]

Αποσπάσματα από μελέτη του Στάθη Καλύβα.

Ολόκληρο μπορείτε να το βρείτε εδώ : https://stathiskalyvas.files.wordpress. ... evised.pdf

Το άρθρο αυτό εστιάζει στη δυναμική της εμφύλιας βίας στο νομό Μεσσηνίας, κατά τη διάρκεια της κατοχής. Η ανάλυση χρησιμοποιεί ως κεντρικό εργαλείο την ποσοτική ανάλυση και στηρίζεται σε βάση δεδομένων που περιλαμβάνει το σύνολο των ανθρωποκτονιών στη Μεσσηνία που σχετίζονται άμεσα με τη δράση των αντιμαχόμενων παρατάξεων κατά τη διάρκεια της κατοχής και αμέσως μετά την αποχώρηση των Γερμανών, δηλαδή ως και τα τέλη Οκτωβρίου του 1944.

Σε συνδυασμό με τοπικές ιστοριογραφικές και ανθρωπολογικές προσεγγίσεις, η ανάλυση της γεωγραφικής κατανομής της βίας επιτρέπει τόσο την πραγματολογική εμβάθυνση στον κατοχικό εμφύλιο πόλεμο στο νομό Μεσσηνίας όσο και την ερμηνευτική εμβάθυνση στο ευρύτερο θέμα της δυναμικής των εμφυλίων συγκρούσεων και της λογικής της βίας.

Ο όρος «εμφύλια βία» περιγράφει το αντικειμενικό γεγονός της διαπλοκής της κατοχής και της αντίστασης με μια εμφύλια σύγκρουση που πήρε εκρηκτικές διαστάσεις στη συγκεκριμένη περιοχή. Λόγω της μαζικής ανάπτυξης τόσο της εαμικής αντίστασης όσο και των Ταγμάτων Ασφαλείας και εξαιτίας της πολύνεκρης σύγκρουσής που ακολούθησε, η Μεσσηνίας αποτελεί σχεδόν υποδειγματική περίπτωση για την ανάλυση των διεργασιών αυτών στη περίοδο 1943-1944.
Η έκταση, η ένταση και ο χαρακτήρας των συγκρούσεων αυτών δικαιολογούν πλήρως την χρήση του όρου «εμφύλιος πόλεμος».

Στο πλαίσιο του κατοχικού εμφυλίου πολέμου μπορεί να διακρίνει κανείς δύο τύπους βίας πάνω στους οποίες δομείται το θεωρητικό σχήμα της ανάλυσης.
Ο πρώτος αφορά την βία που εξάσκησαν οι δυνάμεις κατοχής και οι έλληνες συνεργάτες τους και χαρακτηρίζεται ως μαύρη βία· η δεύτερη αναφέρεται στη βία που προήλθε από τις δυνάμεις του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ και περιγράφεται ως κόκκινη βία.

Στόχος του άρθρου είναι η ανάλυση των βασικών χαρακτηριστικών των δύο αυτών τύπων βίας διαμέσου της ποσοτικής ανάλυσης συμπληρωμένης με στοιχεία που προέρχονται από τοπικές μελέτες. Η επιλογή αυτή επιτρέπει τόσο την ανάλυση και περιγραφή της βίας αυτής καθεαυτής όσο και την κοινωνιολογική προσέγγιση των διεργασιών που συντελέστηκαν στο μαζικό επίπεδο στο κρίσιμο εκείνο χρονικό διάστημα.

[Chainis]

Κατοχή, αντίσταση, και εμφύλια βία στην Μεσσηνία

Τα γεγονότα της κατοχής στη Μεσσηνία μπορούν να σκιαγραφηθούν με βάση πέντε βασικούς άξονες, οι οποίοι δεν διαφοροποιούνται σημαντικά από τις εξελίξεις στην υπόλοιπη Πελοπόννησο.

1. Η ένοπλη αντίσταση στη Μεσσηνία εμφανίζεται με σημαντική καθυστέρηση σε σχέση με την Κεντρική και Βόρεια Ελλάδα. Οι πρώτες οργανωμένες ομάδες δραστηριοποιούνται μόλις τον Μάιο του 1943 και αποκτούν ουσιαστική υπόσταση μόνο μετά την συνθηκολόγηση των Ιταλών, τον Σεπτέμβριο του 1943. Το καλοκαίρι του 1943 αναπτύσσονται δύο ομάδες: ο ΕΛΑΣ και ο Ε.Σ. (Ελληνικός Στρατός, αντιστασιακή οργάνωση που δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία Μεσσήνιων αξιωματικών). Τόπος παρουσίας των ομάδων αυτών είναι οι περιοχές του Ταϋγέτου και της ορεινής Τριφυλίας. Και οι δύο ομάδες εξοπλίζονται από Βρετανικές ρίψεις όπλων.

2.Σχετικά με τον ΕΛΑΣ, είναι απαραίτητο να σημειωθεί πως η πολιτική του οργάνωση (δηλαδή το ΕΑΜ) προηγείται χρονικά της έναρξης της ένοπλης
αντίστασης. Η ανάπτυξη αυτή διαφοροποιεί την εμπειρία της Μεσσηνίας (και της Πελοποννήσου γενικότερα) από αυτήν της Κεντρικής Ελλάδας, όπου συχνά τα ένοπλα αποσπάσματα του ΕΛΑΣ υπήρξαν εκείνα που δημιούργησαν τις πολιτικές οργανώσεις. Το ΕΑΜ και Ο ΕΛΑΣ διαφοροποιούνται επίσης και σε σχέση με τον Ε.Σ. που δεν ανέπτυξε πολιτική οργάνωση παραμένοντας ένας αμιγώς ένοπλος σχηματισμός. Ο ρόλος, επομένως, των πολιτικών οργανώσεων του ΕΑΜ και της χρονικής τους «πρωτοπορίας» είναι απαραίτητος στην κατανόηση των εξελίξεων στην περιοχή.

3. Η ανάπτυξη της αντιστασιακής δράσης στη Μεσσηνία δεν μπορεί να διαχωριστεί από την εμφύλια σύγκρουση. Πιο συγκεκριμένα, η εμφύλια σύγκρουση προηγείται της ένοπλης αντίστασης. Το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ επιτυγχάνουν να κυριαρχήσουν στην περιοχή αφού πρώτα κυριαρχήσουν στρατιωτικά και διαλύσουν τις ομάδες του Ε.Σ., στη Τριφυλία τον Αύγουστο του 1943 και στο Ταΰγετο στα τέλη του Οκτωβρίου του 1943.5 Πρόκειται για μια αιματηρή σύγκρουση6 που έχει ως βασική συνέπεια την έντονη πόλωση και την πλήρη ταύτιση από κει και στο εξής της ένοπλης αντίστασης με το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ.

4. Η εμφύλια αυτή σύγκρουση θα δώσει τη θέση της μέσα στο 1944 σε ένα νέο και ασύγκριτα πιο αιματηρό εμφύλιο πόλεμο. Η διάλυση του Ε.Σ. περιορίζει σημαντικά το πεδίο των πολιτικών επιλογών των αξιωματικών, αλλά και των μη κομμουνιστικών δυνάμεων εν γένει, θέτει θέμα επιβίωσης για τις δυνάμεις αυτές και επιβεβαιώνει στη συνείδησή τους την ύπαρξη μεταπολεμικών σχεδίων κομμουνιστικής κυριαρχίας του
ΕΑΜ. Για την πλειοψηφία εκείνων που δεν ταυτίζονται με το ΕΑΜ ο αγώνας μετατρέπεται πλέον σε αντικομμουνιστικό πράγμα που εξηγεί και την στροφή αρκετών από αυτός προς τους Γερμανούς, τη μόνη δύναμη που μπορεί να τους υποστηρίξει στρατιωτικά απέναντι στον ΕΛΑΣ. Πρόκειται, βέβαια, για μια μεταστροφή που εξυπηρετεί απόλυτα και τους σκοπούς των Γερμανών.

Αρκετοί από τους αξιωματικούς του Ε.Σ. θα πρωταγωνιστήσουν στη συγκρότηση των Ταγμάτων Ασφαλείας, τα οποία θα γνωρίσουν ραγδαία ανάπτυξη στη Μεσσηνία (όπως, άλλωστε, και στην υπόλοιπη Πελοπόννησο) και θα αποκτήσουν μαζικές διαστάσεις.
Το Τάγμα Καλαμών ιδρύεται στις αρχές Φεβρουαρίου του 1944 και αναπτύσσεται από τον Απρίλιο του 1944 και μετά δημιουργώντας φρουρές σε σειρά κωμοπόλεων της Μεσσηνίας, με κύριο προπύργιο τον Μελιγαλά.

5. Το μερίδιο του λέοντος της κατοχικής βίας στην περιοχή της Μεσσηνίας αρθρώνεται σχεδόν αποκλειστικά γύρω από τη σύγκρουση ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και Ταγμάτων ασφαλείας.
Η μεγάλη πλειοψηφία των θυμάτων χάνει τη ζωή της το 1944, ιδιαίτερα μετά την άνοιξη του έτους αυτού. Αποκορύφωμα της βίας υπήρξε η
μάχη του Μελιγαλά, που έλαβε χώρα τον Σεπτέμβριο του 1944, μετά την αποχώρηση των Γερμανών από τη Μεσσηνία. Η βία αύτη, με τη σειρά της, θα ενισχύσει την πόλωση στην περιοχή, θέτοντας τις βάσεις για μια ακόμα εμφύλια αναμέτρηση.

[Chainis]

Η δυναμική της βίας

Τα χαρακτηριστικά της βίας στην Μεσσηνία δεν διαφέρουν σημαντικά από εκείνα στην υπόλοιπη Πελοπόννησο την ίδια περίοδο.
Η κατοχή στη Μεσσηνία μπορεί να διαχωριστεί σχηματικά σε 4 φάσεις.
Η πρώτη φάση καλύπτει το μεγαλύτερο διάστημα της Ιταλικής κατοχής, από τον Ιούνιο του 1941 ως το καλοκαίρι του 1943. Στην περίοδο αυτή η βία είναι μεν παρούσα, με τη μορφή εκφοβισμών, συλλήψεων κλπ, χωρίς όμως την ακραία μορφή της εκατόμβης που θα ακολουθήσει. Σε μια πρώτη φάση, στο ξεκίνημα της κατοχής, εκδηλώνεται κατά την προσπάθεια των Ιταλών να συγκεντρώσουν τα όπλα των
χωρικών και να συλλάβουν στρατιώτες της Συμμαχικής Αποστολής που κρύβονταν.
Αργότερα, οι Ιταλοί καταφέρνουν επίσης με σχετική επιτυχία, μέσω συλλήψεων και εκτοπισμών, να περιορίσουν τις πρώτες προσπάθειες εκδήλωσης ένοπλου αντάρτικου που εκδηλώνεται με μεμονωμένες ενέργειες δίχως συνέχεια, στη Σαϊδόνα και την Καλλιρόη το 1942.

Η δεύτερη φάση ξεκινάει πριν το τέλος της Ιταλικής Κατοχής, το καλοκαίρι του 1943 και καλύπτει το διάστημα έως την άνοιξη του 1944. Το φθινόπωρο του 1943 κυριαρχείται από τη διάλυση του Ε.Σ. και τη συνθηκολόγηση των Ιταλών. Η συμβολή των δύο αυτών εξελίξεων δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες για την επέκταση και κυριαρχία του ΕΑΜ στην ύπαιθρο αλλά και μέσα στη πόλη της Καλαμάτας, γεγονός που εκδηλώνεται με τις απανωτές δολοφονίες των διοικητών της Χωροφυλακής, Σ. Κατή και Ι. Ζερβόπουλου τον Οκτώβριο 1943. Τόσο στην ορεινή Τριφυλία όσο και
στον Ταΰγετο κυριαρχεί ο ΕΛΑΣ δημιουργώντας μιαν απελευθερωμένη ζώνη που περιλαμβάνει σημαντικές κωμοπόλεις όπως τα Φιλιατρά. Παράλληλα δημιουργείται εκτεταμένο δίκτυο τοπικών οργανώσεων του ΕΑΜ στα τα χωριά και τις κωμοπόλεις της Μεσσηνίας. Την περίοδο αυτή παρατηρούνται και οι πρώτες δολοφονίες που προέρχονται από το ΕΑΜ. Αυτές αφορούν αρχικά τους συνεργάτες των Ιταλών
(ενέργεια που συναντά και την λαϊκή συναίνεση) αλλά σιγά-σιγά επεκτείνονται και στους λεγόμενους «αντιδραστικούς», όσους δηλαδή αρνούνται ανοιχτά να συνεργαστούν με το ΕΑΜ.

Η τρίτη φάση ξεκινάει την άνοιξη του 1944 με την οργάνωση των Ταγμάτων Ασφαλείας στη Μεσσηνία και λήγει με την αποχώρηση των Γερμανών τον Σεπτέμβριο του 1944. Στόχος των Τ.Α. είναι η «επανάκτηση» της Μεσσηνίας από το ΕΑΜ. Για το σκοπό αυτό δημιουργούνται βάσεις στις κυριότερες κωμοπόλεις της περιοχής. Η βία εκδηλώνεται τόσο στα μαζικά αντίποινα των Γερμανών, 11 όπου θα συμμετάσχουν και τα Τ.Α., όσο και στις επιλεκτικές εκτελέσεις μελών του ΕΑΜ (ή υπόπτων ως τέτοιων), ιδίως στις κωμοπόλεις και τα χωριά της Μεσσήνης και της Πυλίας. Συγχρόνως οργανώνονται εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στις ορεινές περιοχές της Τριφυλίας, όπου οι εκτελέσεις παίρνουν μαζικότερο χαρακτήρα. Το κύριο
αποτέλεσμα αυτών των εξελίξεων είναι η σημαντική υποχώρηση της παρουσίας του ΕΑΜ στα πεδινά όπου έχει πλέον χάσει την ελευθερία κινήσεων που διέθετε προηγουμένως. Την ίδια περίοδο το ΕΑΜ εντείνει την κατασταλτική δραστηριότητα του στις περιοχές που ελέγχει, δημιουργώντας και στρατόπεδα συγκέντρωσης για την κράτηση «αντιδραστικών» ή ύποπτων πολιτών. Τα πιο γνωστά, ίσως, στρατόπεδα βρισκόταν στο χωριό Χαλβάτσου (σημερινό Κεφαλόβρυσο), όπου οι Γερμανοί σε επιχείρησή τους στις 15 Απριλίου 1944 βρήκαν 86 κρατούμενους, και
στο Μανιάκι. Ο Θ. Μπλουγουράς περιγράφει σχηματικά μεν αλλά εύγλωττα την κατασταλτική αυτή δραστηριότητα:
«Κάθε τόσο δυο και τρεις συλλήψεις εδώ κι εκεί στα διάφορα χωριά. Συλλήψεις συνεργατών του εχθρού αρχή αρχή. Συλλήψεις δραπετών στο δρόμο προς τον εχθρό ύστερα. Συλλήψεις αντιδραστικών για λόγους προληπτικούς κατόπι. Εμφιλοχώρηση και των προσωπικών στους προληπτικού
λόγους—κακοί σύμβουλοι τα προσωπικά, επίβουλοι ταϊστές λάθος χειρισμών.
Αποτέλεσμα, η διεύρυνση των συλλήψεων. Συλλήψεις και αντιφρονούντων. Συλλήψεις και υπόπτων».

Τέλος, η τέταρτη φάση καλύπτει την περίοδο από την απελευθέρωση της Καλαμάτας στις 7 Σεπτεμβρίου 1944 ως την συνθήκη της Βάρκιζας. Γνωστή και ως «εαμοκρατία», η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από την πλήρη κυριαρχία του ΕΑΜ.
Αρχικά, η βία φθάνει σε πολύ ψηλά επίπεδα με τις μαζικές εκτελέσεις που συνοδεύουν τις μάχες της Καλαμάτας και, ιδίως, του Μελιγαλά. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας, ανασύρθηκαν 708 πτώματα στο Μελιγαλά και 171 στην Καλαμάτα (58 στον περίβολο του Συντάγματος και 113 στο πεδίο βολής).
Συγχρόνως λαμβάνουν χώρα και δημόσια λυντσαρίσματα στην Πύλο, την Καλαμάτα και αλλού. Το κύμα αυτό βίας διακόπτεται τον Οκτώβριο για
να ξεκινήσει και πάλι την άνοιξη του 1945 με τη μορφή πλέον της «λευκής βίας εναντίον των μελών του ΕΑΜ και αργότερα με το «δεύτερο αντάρτικο» του ΔΣΕ.

[Chainis]

Πέρα από τη σχηματική αυτή περιοδολόγηση, μια πληρέστερη εικόνα για την δυναμική της βίας έτσι όπως αυτή εκδηλώθηκε στο μικροεπίπεδο προκύπτει μέσα από τις εξαιρετικές ανθρωπολογικές έρευνες της Νάσης Μπάλτα και του Stanley Aschenbrenner που αφορούν δύο χωριά της Πυλίας, το Φουρτζή (σήμερα Βελανιδιές) και την Καρποφόρα.

Η βασική διαφορά των δύο χωριών έγκειται στην εμπειρία της βίας που έζησαν: η Καρποφόρα βίωσε μια ιδιαίτερα βίαιη σύγκρουση που διέσπασε
την τοπική κοινωνία ενώ το Φουρτζή κατάφερε να περάσει μέσα από την καταιγίδα σχεδόν αλώβητο.
Το Φουρτζή, 20 χιλιόμετρα από τη Πύλο και με πληθυσμό σχεδόν 500 κατοίκους, είναι ένα σχετικά απομακρυσμένο χωριό.
Δεν γνώρισε πραγματική κατοχή με εξαίρεση ένα μήνα στα τέλη του 1943, όταν Γερμανικό απόσπασμα στρατοπέδευσε
σε γειτονικό χωριό. Έτσι το ΕΑΜ βρήκε χώρο για να αναπτυχθεί ανεμπόδιστα και ραγδαία από το 1943 και μετά: οι σχετικές μαρτυρίες αναφέρουν συμμετοχή της τάξης του 80%. Η ανάπτυξη του ΕΑΜ έγινε ανεξάρτητα από τον ΕΛΑΣ. Πράγματι, οι κάτοικοι του Φουρτζή αντίκρυσαν αντάρτες του ΕΛΑΣ μια μόνο φορά, το 1943, όταν ομάδα 40 περίπου ανταρτών πέρασε από το χωριό.
Την πρωτοβουλία για την ανάπτυξη του ΕΑΜ ανέλαβε η τοπική ελίτ του χωριού που περιελάμβανε πρόσωπα μορφωμένα και μετριοπαθή. Οι περισσότεροι χωριανοί συμμετείχαν εθελούσια, είτε γιατί υποστήριζαν το ΕΑΜ, είτε γιατί «δεν μπορούσαν να κάνουν αλλιώς». Όπως θυμάται ένας από δεύτερους, «Ναι δεν συμφωνούσα [με το ΕΑΜ] … αλλά συμφωνούσα με το νόμο, τότε κυριαρχούσε ο νόμος του ΕΑΜ παντού, ήταν εαμοκρατούμενος ο τόπος».

Με άλλα λόγια, η κυριαρχία του ΕΑΜ συμβαδίζει και εξηγεί την μαζική συμμετοχή στην οργάνωση αυτή, χωρίς βέβαια να εξαντλείται σ’ αυτήν.
Το χωριό άρχισε να διαιρείται με την εμφάνιση ενός εναλλακτικού πόλου εξουσίας, που εκφράστηκε από τα Τάγματα Ασφαλείας. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες που συνέλεξε η Μπάλτα, η διαίρεση αυτή εξέφρασε πρωταρχικά τοπικές διαμάχες σε σχέση με το ποιος ήλεγχε την τοπική εξουσία και όχι αφηρημένες ιδεολογικές διαφοροποιήσεις.
Παρ’ όλ’αυτά, η διαίρεση αυτή δεν πήρε εκρηκτικές διαστάσεις καθώς τόσο η εαμική ηγεσία του χωριού όσο και ο τοπικός ηγέτης των Ταγμάτων
Ασφαλείας από γειτονικό χωριό, ο γνωστός Μαγγανάς, «φύλαξαν» το χωριό, ακόμα και κατά τη διάρκεια της μετα-βαρκιζιανής περιόδου, όταν σημειώθηκε σημαντική πολιτική μεταστροφή στο χωριό.

Αντίθετα, στην Καρποφόρα, ένα χωριό 400 περίπου κατοίκων, 12 χιλιόμετρα ανατολικά της Καλαμάτας, οι εσωτερικοί ρυθμιστικοί μηχανισμοί που διέσωσαν το Φουρτζή απέτυχαν να αποτρέψουν την έκρηξη της βίας.
Ο βασικός λόγος σχετίζεται με τη γειτνίαση του χωριού με κυριαρχικά κέντρα τόσο του ΕΑΜ όσο και των Τ.Α. Το αποτέλεσμα υπήρξε η σταδιακή ανάπτυξη ενός κύκλου εκδικήσεων και αντεκδικήσεων που οδήγησε σε πραγματική εκατόμβη. Ο Aschenbrenner τεκμηριώνει την διάσπαση του χωριού στη βάση σογιών και φατριών, το ένα εκ των οποίων διατηρούσε σχέσεις με τον Δ. Παπαδόγγονα από το γειτονικό Πεταλίδι, μετέπειτα αρχηγό των Τ.Α. στην Αρκαδία. Το ΕΑΜ ξεκίνησε στο χωριό τον Φεβρουάριο του 1943. Η βία ξεκίνησε το καλοκαίρι του 1943 με την πυρπόληση του σπιτιού ενός χωρικού που συμμετείχε σε συνάντηση παραγόντων της δεξιάς στην Καλαμάτα. Τον Μάρτιο του 1944 Γερμανική επιδρομή στο χωριό στοίχισε την ζωή τριών ανθρώπων, ενώ τον Απρίλιο τέσσερις χωρικοί συνελήφθησαν από τους αντάρτες του ΕΛΑΣ και οδηγήθηκαν έξω από το γειτονικό χωριό Χατζή όπου και εκτελέστηκαν, ενώ ένας πέμπτος δολοφονήθηκε το ίδιο διάστημα κοντά στη Καλαμάτα. Ακολούθησε η δολοφονία δύο εαμικών χωρικών τον Μάιο της ίδιας χρονιάς. Η αποχώρηση των Γερμανών θα οδηγήσει την ομάδα χωρικών που ταυτίστηκε με τα Τ.Α. στη Καλαμάτα όπου συμμετείχαν στην μάχη εναντίον των δυνάμεων του ΕΛΑΣ. Το αποτέλεσμα της μάχης και των εκτελέσεων που ακολούθησαν, ήταν να χάσουν τη ζωή τους 8 από αυτούς.
Μερικές μέρες αργότερα θα συλληφθεί και θα φονευθεί άλλος ένας. Η «εαμοκρατία» θα διαρκέσει ως τον Μάρτιο του 1945 οπότε θα ξεκινήσει η μεταβαρκιζιανή περίοδος κατά την οποία θα βρουν το θάνατο πέντε ακόμα άνθρωποι, ένας δεξιός χωρικός και τέσσερις αριστεροί,
δύο εκ των οποίων γυναίκες.

Κοινό στοιχείο και στις δύο περιπτώσεις που σκιαγραφήθηκαν είναι το γεγονός πως η βία προκαλεί την διάσπαση, την πόλωση και την δημιουργία νέων πολιτικών ταυτοτήτων που θα διαρκέσουν και θα αναπαραχθούν. Όπως εύστοχα αναφέρει η Μπάλτα, «η ιδεολογία έρχεται συνήθως εκ των υστέρων να δώσει όνομα, σχήμα, ερμηνεία και δικαίωση σε επιλογές που ναι μεν την ενέχουν, οφείλονται όμως σε πιο σύνθετες αιτίες· συχνότατα η ιδεολογία έπεται αναγκαστικά, όπως στην περίπτωση πολλών εαμιτών που στράφηκαν στο ΚΚΕ εκ των υστέρων, έχοντας ήδη διωχθεί ως συνοδοιπόροι, ενώ πολλοί άλλοι δεν το έπραξαν ποτέ.
Πολλοί βρέθηκαν στη μία ή στην άλλη πλευρά επειδή η οικογένειά τους είχε «χρωματιστεί» αντιστοίχως, ή γιατί διώχθηκαν ως μέλη της χωρίς οι ίδιοι να έχουν ιδιαίτερη δράση».

Αξίζει να σημειωθεί επίσης πως η σύγκρουση εδράζεται συνδυαστικά πάνω στο ρόλο δυνάμεων που είναι εξωγενείς σε σχέση με το χωριό (ΕΛΑΣ, τάγματα) αλλά και σε εσωτερικές διαφοροποιήσεις κυρίως τοπικής φύσης. Η διαφορετική έκβαση στα δύο χωριά τους αφορά, πέρα από τον ρόλο συγκεκριμένων τοπικών προσωπικοτήτων, την εγγύτητα (και άρα το ειδικό βάρος) των εξωτερικών παραγόντων και την ικανότητα
τους να τροφοδοτούν τους κύκλους εκδίκησης και αντεκδίκησης. Η γεωγραφική οποθεσία της Καρποφόρας, κοντά στο Πεταλίδι, τη Μεσσήνη και την Καλαμάτα, υπήρξε τελικά άκρως βλαπτική, ενώ η σχετική απομόνωση του Φουρτζή λειτούργησε θετικά για το χωριό.

[Chainis]

Ποσοτική ανάλυση

Η σημασία του ρόλου της γεωγραφίας σε σχέση με τη δυναμική της βίας, ενισχύεται από την ποσοτική ανάλυση που ακολουθεί και η οποία βασίστηκε στον κατάλογο ανθρωποκτονιών που δημοσίευσε το 1964 ο Κοσμάς Αντωνόπουλος. Με βάση τον κατάλογο αυτό δημιουργήθηκε μια βάση δεδομένων που περιλαμβάνει πάνω από 7.000 ανθρωποκτονιών από τους έξι (τότε) νομούς της Πελοποννήσου την περίοδο 1941-1944.23 Ο κατάλογος αυτός δεν είναι δίχως προβλήματα. Διασταύρωση, για παράδειγμα, με κατάλογο θυμάτων που συνέταξα για τις επαρχίες Άργους και Ναυπλίας του νομού Αργολίδας μετά από συστηματική έρευνα, εμφανίζει κάποια κενά, πράγμα που οδηγεί στην εκτίμηση πως οι αριθμοί που παραθέτει ο Αντωνόπουλος υπολείπονται των πραγματικών.
Επιπλέον, ο Αντωνόπουλος δεν χρησιμοποίησε επιστημονική μέθοδο για την συλλογή των στοιχείων του, ενώ το έργο του χαρακτηρίζεται από σαφή πολιτική προκατάληψη (ο ίδιος υπηρέτησε ως νομάρχης στη διάρκεια της διακυβέρνησης της χώρας από την ΕΡΕ).
Παρά τις αδυναμίες αυτές, τα στοιχεία του Αντωνόπουλου παραμένουν μοναδικά, τόσο ως προς την έκταση τους, την παράθεση ονομάτων, τόπων καταγωγής και ημερομηνιών θανάτου (κάτι που επιτρέπει την συστηματική διασταύρωση), αλλά και ως προς την παράθεση των ονομάτων των θυμάτων και των δύο αντιπάλων παρατάξεων (αντίθετα με τα συνήθη «μαρτυρολόγια» που εστιάζουν στα θύματα της μίας ή της άλλης πλευράς μόνο).
Πράγματι, η επιμέρους διασταύρωση με άλλες, λιγότερο εκτενείς δευτερογενείς πηγές δεν έδειξε σημαντικές αποκλίσεις και επομένως δεν στοιχειοθετείται συστηματική στρέβλωση ως προς τα στοιχεία του Αντωνόπουλου (τα οποία είναι ανεξάρτητα από τις ερμηνείες του).
Με άλλα λόγια αν και οι αριθμοί που παραθέτει ο Αντωνόπουλος κατά πάσα πιθανότητα υπολείπονται των πραγματικών, προσφέρονται για το είδος της ανάλυσης που επιχειρείται στο παρόν άρθρο. Εννοείται πως η ανάλυση αυτή αποτελεί ένα πρώτο βήμα που θα χρειαστεί να διασταυρωθεί και να συμπληρωθεί στο μέλλον με νέα στοιχεία.

Στη περίπτωση της Μεσσηνίας, και αφού προηγήθηκαν ορισμένες επιμέρους προσαρμογές (σχετικές με ονομασίες χωριών), προέκυψε μια βάση δεδομένων με 1912 ανθρωποκτονίες. Από αυτές 638 ή 33,37% υπήρξαν αποτέλεσμα της μαύρης βίας ενώ 1274 (ή 66,63%) προέκυψαν από την κόκκινη βία.
Οι φονευθέντες προέρχονται από 218 οικισμούς της Μεσσηνία (56,19% του συνόλου των οικισμών), ενώ αντίθετα δεν αναφέρονται θύματα σε 170 οικισμούς (43,81%). Με άλλα λόγια αν και η βία έπληξε την πλειοψηφία των 388 οικισμών της Μεσσηνίας ένα σημαντικό ποσοστό κατάφερε να την αποφύγει. Η κατανομή αυτή θέτει και το ευρύτερο ζήτημα των παραγόντων που εξηγούν την παρουσία και απουσία της βίας από έναν
συγκεκριμένο οικισμό.

Ποια είναι τα βασικά στοιχεία της βίας έτσι όπως προκύπτουν από τα στοιχεία του Αντωνόπουλου; Ξεκινώντας με μια χαρτογραφική απεικόνιση οικισμών που θρήνησαν νεκρούς (κύκλοι) και που απέφυγαν την βία (αστερίσκοι) (Χάρτης 1), δεν διαπιστώνεται κάποια συστηματική διάσταση με την μερική, ίσως, εξαίρεση των χωριών της ορεινής Μεσσηνιακής Μάνης όπου απεικονίζεται μια σχετική απουσία της βίας.
Προχωρώντας στις δύο κατηγορίες βίας και ξεκινώντας με την μαύρη, δηλαδή την βία των Γερμανών και των Ταγμάτων Ασφαλείας (Χάρτης 2),
διαπιστώνουμε πως εκδηλώνεται κυρίως στην Καλαμάτα αλλά έχει ισομερή παρουσία σε ολόκληρο το νομό (το μέγεθος του κάθε κύκλου αντιστοιχεί στον αριθμό των θυμάτων).
Η σύγκριση του χάρτη αυτού με τον επόμενο που απεικονίζει τη κόκκινη βία (Χάρτης 3) έχει ενδιαφέρον στο βαθμό που η τελευταία εμφανίζει
μεγαλύτερη πυκνότητα στην περιοχή του Μελιγαλά. Μαύρη και κόκκινη βία παρουσιάζονται μαζί στον επόμενο χάρτη (Χάρτης 4) όπου εμφανίζονται παράλληλα και οι δύο τύποι βίας ανά οικισμό, ανάλογα με τον φορέα (με λευκό χρώμα απεικονίζεται η μαύρη βία ενώ οι αστερίσκοι αντιπροσωπεύουν χωριά δίχως θύματα).
Με την εξαίρεση της Μεσσηνιακής Μάνης, προκύπτει μια σημαντική συγκέντρωση της βίας στις παράκτιες περιοχές καθώς και στον άξονα Καλαμάτας-Μελιγαλά. Την ίδια εικόνα παρέχει και ο τελευταίος χάρτης (Χάρτης 5) όπου εμφανίζονται οι δύο κατηγορίες με διαφορετικό τρόπο. Η κυριαρχία του λευκού χρώματος παραπέμπει στη μαύρη βία και του μαύρου στην κόκκινη. Όπως φαίνεται, με την εξαίρεση των συγκεντρώσεων μαύρης βίας, φαίνεται καθαρά η μεγαλύτερη διασπορά της κόκκινης βίας στην περιοχή.

Συνολικά, η χαρτογραφική απεικόνιση της βίας οδηγεί σε τρία βασικά συμπεράσματα.
Πρώτο, η βία καλύπτει ολόκληρο το νομό Μεσσηνίας. Καμία περιοχή δεν φαίνεται να την αποφεύγει με συστηματικό τρόπο, με την μερική εξαίρεση της ορεινής Μεσσηνιακής Μάνης.
Δεύτερο, η βία συγκεντρώνεται σε συγκεκριμένες περιοχές, και πρωταρχικά στην περιοχή γύρω από τον Μελιγαλά.
Τρίτο, μαύρη και κόκκινη βία έχουν διαφορετικές γεωγραφικές παραμέτρους.
Η μαύρη βία επικεντρώνεται σε μεγάλο βαθμό στη πόλη της Καλαμάτας, ενώ η κόκκινη βία στην περιοχή γύρω από τη Καλαμάτα και τον Μελιγαλά.

Εξετάζοντας πιο συστηματικά το σύνολο των οικισμών που επλήγησαν από την βία, σημειώνουμε πως η μαύρη βία χτυπάει 147 οικισμούς ενώ η κόκκινη βία 175.
Από αυτούς τους οικισμούς, οι 92 έχουν θύματα και από τις δύο πλευρές ενώ 55 γνωρίζουν μόνο τη μαύρη βία και 83 μόνο την κόκκινη.
Σε σημαντικό ποσοστό, δηλαδή, η βία εμφανίζει έναν «διαδραστικό» χαρακτήρα που προδίδει μια διαδικασία κύκλων αντεκδίκησης.
Η προσθήκη της μεταπολεμικής λευκής βίας στην ανάλυση θα πρόσθετε οπωσδήποτε έναν επιπλέον κύκλο αντεκδικήσεων ιδίως στην ορεινή
Μεσσηνιακή Μάνη που επλήγη ιδιαίτερα από τον τύπο αυτό της βίας.
Στο βαθμό που η αντίληψη του τι είναι εμφύλιος πόλεμος σχετίζεται άμεσα με την βιωμένη εμπειρία της εμφύλιας βίας, είναι πολύ πιθανό οι κάτοικοι της Μεσσηνιακής Μάνης να χαρακτηρίζουν ως «εμφύλιο πόλεμο» τις μετά το 1945 συγκρούσεις, όπως εξίσου φυσικό είναι και οι κάτοικοι της Πυλίας να συνδέουν τον εμφύλιο πρωταρχικά με την περίοδο 1943-44.
Δεν υπάρχει αντίφαση, δηλαδή, στις διαφορετικές αυτές εκτιμήσεις που υπογραμμίζουν τον ρόλο της εμπειρίας και της τοπικότητας.

Αντίστοιχα, η παρουσία ενός μόνο τύπου βίας σε ικανό αριθμό οικισμών εξηγεί και τις μονόπλευρες ερμηνείες της βίας που συναντάει κανείς σε προφορικές αλλά και γραπτές μαρτυρίες, εφόσον η εμπειρία αυτή παίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση των ερμηνευτικών σχημάτων που ακολουθούν και αποκρυσταλλώνονται.
Δεν πρέπει, λοιπόν, να ξενίζει η ύπαρξη αντιφατικών και αντικρουόμενων ερμηνειών της βίας από τα ίδια τα υποκείμενά της (τύπου «σφαγείς
κομμουνιστές» ή «δολοφόνοι ταγματασφαλίτες») καθώς παράγονται από την ίδια τη διαδικασία της βίας.
Αντίθετα, εκείνο που πρέπει να ξενίζει είναι η αναπαραγωγή αυτών των στρεβλών απόψεων από δημοσιογράφους ή ακόμα και ιστορικούς
δεκαετίες μετά και χωρίς την δικαιολογία του βιώματος.


Τα υπόλοιπα μαζί με πίνακες και όσες πληροφορίες έχει μπορείτε να τα δείτε στο λινκ που έβαλα στην αρχή.

[ΤΑΥΓΕΤΗΣ]

Ο καλυβας για να μην χαρακτηριστει ως φασιστας τα λεει πολυ ...επιστημονικα για να μην καταλαβαινει ο περισσοτερος κοσμος.
τα πραγματα ειναι απλα .Εγιναν εγκληματα; και απο ποιους; και ποιοι αρχισαν πρωτοι τις σφαγες; Ονοματα και οργανωσεις θελουμε και οχι αοριστιες.

Γιατι δεν διαβαζεις το διτομο εργο του Γιαννη μπουγα .καθηγητης πανεπιστημιου ειναι στον καναδα δεν ειναι ιστορκος αλλα ποιος σου ειπε οτι οι ιστορικοι τα λενε καλυτερα απο τον τον καθηγητη στατιστικης και μαθηματικο Γιαννη μπουγα; που εχει μαθει απο την επιστημη του οτι ενα και ενα κανουν δυο και τα υπολοιπα ειναι μπαρμπουτσαλα;
ο οποιος γιαννης μπουγας πλην του οτι εχει ψαξει στα δικαστηρια που δικαζαν οσους δικαζαν για εγκληματα εχει παρει σβαρνα ολα τα χωρια της πελοπονησοου και εχει κανει συνετευξεις ενθεν και ενθεν;

[Chainis]

Αν εννοείς εμένα το έχω διαβάσει.