Στο νήμα αυτό θα παρουσιάσω το θέμα της ευσέβειας του απλού Έλληνα των κωμών και των αγρών σε αντιδιαστολή προς τις τυπικές εκδηλώσεις θρησκευτικότητας των Ελλήνων των μεγάλων πόλεων.ΑΙΝΕΙΑΝ06 έγραψε: ↑13 Δεκ 2020, 08:20Οι κάτοικοι στην ορεινή Αιτωλοακαρνανία στην Αρχαία Ελλάδα μπορεί να μην ήξεραν το τι λέγανε οι φιλόσοφοι , μπορεί καν να μην ήξεραν τα έπη του Ομήρου η του Ησίοδου
Και οι περίοικοι η οι δούλοι στα βουνά της Αττικής οι οποίοι έβοσκαν πρόβατα η καλιεργουσαν χρήματα μπορεί να μην είχαν ακούσει τις ιδέες των
Επαναλαμβάνω το ποιόν η την ταυτότητα μιας θρησκείας δεν την κάνουν οι μορφωμένοι θεωρητικοί αυτής της θρησκείας αλλά οι θρησκευτικές δοξασίες και οι συμπεριφορές που έχουν οι πλατιές λαϊκές μάζες
Και η αρχαία Ελλάδα εκτός από φιλοσόφους η αργοσχολους ελεύθερους πολίτες οι οποίοι είχαν σκλάβους στα χωράφια τους και οι ίδιοι σύχναζαν στην αγορά (έτσι όπως εμείς σήμερα πάμε στα καφενεία έχοντας τους αλλοδαπούς εργάτες στα κτήματα μας ) υπήρχαν και άλλος πληθυσμός που δεν είχε σχέση με αυτά
Ούτε όλες οι αρχαίες ελληνικές πόλεις κράτη ήταν σαν την Αθήνα η την Κόρινθο υπήρχαν περιοχές στην Ελλάδα που μπορεί να μην είχαν ακούσει την λέξη Όμηρος η Πλάτωνας
Είναι αλήθεια ότι στις πόλεις ήδη από τα αρχαϊκά χρόνια η θρησκεία έχασε το θρησκευτικό της περιεχόμενο και πήρε χαρακτήρα κοσμικό. Οι Μεγάλοι θεοί, οι πολιούχοι και προστάτες των πόλεων, απομακρύνθηκαν ακόμα περισσότερο από τον άνθρωπο. ο ρόλος τους περιορίστηκε στη προστασία του πολιτεύματος και της κοινωνικής ζωής. Η πολιτεία πια διοικούνταν από συντεταγμένους κανόνες, θεμελιώθηκαν νόμοι που όριζαν τις κοινωνικές σχέσεις. Η ανάπτυξη του εμπορίου και της βιομηχανίας και των τεχνών απομάκρυνε ακόμα πιο πολύ τον άνθρωπο απο το θρησκευτικό στοιχείο, η υλιστική νοοτροπία και η επίδειξη είχε κυριαρχήσει, το θρησκευτικό συναίσθημα διαρκώς υποχωρούσε γιατί δεν ικανοποιούσε τις ανάγκες που ξεπρόβαλλαν απο τις νέες κοινωνικές συνθήκες. Οι σοφιστές, οι φιλόσοφοι, οι ποιητές έθεταν την θρησκεία υπο αμφισβήτηση.
Στην καθυστερημένη όμως Ελλάδα η κατάσταση ήταν διαφορετική. Εκεί ο άνθρωπος είχε ανάγκη τη θειική προστασία και παρηγοριά για να αντιμετωπίσει της τυχόν αντιξοότητες που ανέκυπταν στη ζωή του. Η κοινωνική και πολιτική οργάνωση ήταν χαλαρή, το παραδοσιακό έθιμο όριζε τις μεταξύ τους σχέσεις και οι θεοί ήταν εγγυητές της δικαιοσύνης. Ποιοι θεοί όμως? όχι οι μεγάλοι θεοί των πόλεων με τους υπέρλαμπρους ναούς. όχι οι θεοί των μεγάλων θυσιών, των εορτών και των πανηγυριών. Οι αγροτικές συνήθειες είναι πολύ παλιές, πριν απο τη δημιουργία θεών προσωπικών, είναι μαγικές τελετές που μόνο αργότερα συνδέθηκαν με μια θεότητα, όταν νόμισαν ότι κάθε γιορτή έπρεπε να είναι αφιερωμένη σε έναν θεό.
Οι θεοί των καθυστερημένων Ελλήνων ήταν οι θεοί που βοηθούσαν στα πράγματα της καθημερινής ζωής. Η υπέρβαση των αντιξοοτήτων της ζωής προϋπέθετε την εξασφάλιση της θεικής εύνοιας. Η Ελλάδα μαστίζονταν απο υπερπληθυσμό και η εξασφάλιση των προς των ζην δεν ήταν αυτονόητη. Οι αγροτικές δουλειές διαδέχονταν η μια την άλλη σε χρονολογική σειρά. Το ίδιο και οι τελετές και οι ιεροπραξίες που συνδέονταν με αυτές τις δουλείες . Αυτές είχαν μαγικό χαρακτήρα, ανήκουν σε ένα πιο παλιό θρησκευτικό υπόστρωμα. Η σπορά, ο θερισμός, το αλώνισμα, η κηπουρική και το μάζεμα των καρπών εορτάζονταν με προσφορές που τιμούσαν τους θεούς για την ευρυθμία που έδιναν στις αγροτικές ενασχολήσεις. Άλλωστε οι θεοί ήταν αυτοί που τα δίδαξαν στον άνθρωπο την γεωργία και τον μετέτρεψαν από περιπλανώμενο άγριο ζώο σε μέτοχο του πολιτισμού.
Οι θρησκευτικές εκδηλώσεις των καθυστερημένων Ελλήνων πολλές. προσευχές στη Δήμητρα, άσκηση αρχαιότροπης μαγείας για την ευφορία της γης που περιλάμβανε λόγου χάρη ευχαριστήριες προσφορές σε βωμούς και χοές στη γη με συγκεκριμένο μείγμα υλικών. Σκοπός της προσφοράς των πρώτων καρπών ήταν η προαγωγή της ευφορίας.
Πέρα απο τη Δήμητρα εξέχουσα θέση στις αγροτικές λατρείες είχε η Άρτεμις, η πρώτη μεταξύ των νυμφών που έγινε θεά μεγάλη. Η Άρτεμις συνοδεία των νυμφών -η σημερινή λαική παράδοση τις λέει νεράιδες- τριγυρίζει στα βουνά και τα λιβάδια. Έχει σχέση με τη δενδρολατρεία ως λυγοδέσμα και κεδρεάτιδα, τη λατρεία των πηγών και των ποταμιών. Παραστέκεται στις γυναίκες στη γέννα και αγρυπνάει πάνω απο τα μικρά παιδιά. Οι κοπέλες της έφερναν προσφορές πριν απο τον γάμο τους. Η Άρτεμις ήταν η προσωποποίηση της φύσης που ανακατώνεται με την ανθρώπινη ζωή και αποτελεί την αναγκαία και αναμφισβήτητη βάση για αυτήν. Η φύση είναι το μέσο για την ικανοποίηση των βασικών ανθρώπινων αναγκών, απο τη γενναιοδωρία της κρέμεται αν οι άνθρωποι πεθάνουν της πείνας ή ζήσουν σε ευμάρεια. Κατά τη λατρεία της Αρτέμιδος οι Έλληνες κρατούσαν καρπούς κάθε λογής και ένα ασκί κρασί. Σκόρπιζαν τους καρπούς στα κατώφλια των σπιτιών, κέρναγαν κρασί και τραγουδούσαν "δέξου τη καλή τύχη, δέξου το ψωμί της υγείας που φέρνουμε απο τη θεά". Ο γαμπρός στο γάμο ραίνονταν με καρπούς, συνήθεια που ίσχυε μέχρι πρότινος, η σημασία όμως ότι φέρνει ευγονία έχει ξεχαστεί.
Οι Έλληνες έφερναν όμοιες προσφορές, τη λεγόμενη πανσπερμία και στο νεκρό στην αντίστοιχη σε εμάς μέρα των ψυχών, το ψυχοσάββατο. Άλλωστε η πανσπερμία ως προσφορά των πρώτων καρπών γίνονταν μέχρι τα μέσα του προηγούμενου αιώνα στην Ελλάδα σε ειδικές περιπτώσεις, ειδικά όμως στο θερισμό και στο μάζεμα των καρπών. Την έφερναν στην εκκλησία, όπου την ευλογεί ο παπάς. Πάνω στα πρόσφορα στήνουν κεριά. Σήμερα έχουμε τα κόλλυβα, λέξη που σημαίνει προσφορά απο βρασμένο στάρι και καρπούς.
Στη Σπάρτη γιόρταζαν την Κορυθαλία Άρτεμη. Η Κορυθάλη ήταν ένα όνομα του μαγιάτικου κλαδιού. Αυτό το ύψωναν μπροστά απο το σπίτι όταν τα αγόρια έφθαναν στην εφηβική ηλικία και τα κορίτσια παντρεύονταν, ακριβώς όπως τώρα κρεμούν ένα μαγιάτικο στεφάνι στους γάμους.
Τα ιερά της Άρτεμιδος ήταν εξωαστικά ή αγροτικά πράγμα που υποδεικνύει τον ρόλο της, καθώς εξασφαλίζει την ισορροπία ανάμεσα στον πολιτισμένο και άγριο χώρο και περιφρουρεί την αρμονική αναπαραγωγή και των δύο χώρων. όταν πια ο ενήλικος ενταχθεί στον σταθερό αγροτικό και πολιτικό κόσμο δεν μπορεί να διαφυλάξει τα θεμέλια αυτού του κόσμου χωρίς την αρωγή της θεάς που περιφρουρεί τα σύνορά του.
Άλλος αγαπημένος θεός των χωρικών ήταν ο Διόνυσσος, θεός του κρασιού, της βλάστησης και της γονιμότητας. Οι σειληνοί, οι σάτυροι και οι μαινάδες ήταν ζωντανές στη λαική φαντασία και συμβόλιζαν την ευφορία. Η τραγωδία γεννήθηκε απο τη λατρεία του Διονύσσου στις Ελευθέρες βοιωτίας και το δράμα έχει την αρχή του σε απλές αγροτικές συνήθειες. H αντίληψη λοιπόν του Ainean ότι η ελληνική θρησκεία είναι πρωτόγονη στην ουσία της είναι σφαλερή. Τα πρωτόγονα στοιχεία της με την ανάπτυξη του πολιτισμού μετασχηματίστηκαν και σκεπάστηκαν απο άλλα πιο εξελιγμένα. Άλλο παράδειγμα, η αγροτική εορτή των ελευσίνιων μυστηρίων. ήταν αγροτική τελετή με μαγικά στοιχεία που κατέληξε να έχει άλλο σκοπό* την ανύψωση του θνητού απο την ανθρώπινη σφαίρα στη θεική ώστε να εξασφαλίσει μετατρεπόμενος σε θεό τη λύτρωση και την αθανασία. Τα μυστήρια δέχονταν δούλους και ξένους και υποστήριζαν την ιδέα μιας αδελφoμένης πανανθρώπινης κοινωνίας με βάση της ειρήνη και τη καλή θέληση. Ο Πίνδαρος λέει " ευτυχισμένος είναι εκείνος που αφού τα είδε αυτά πηγαίνει κάτω απο τη γη. Αυτός ξέρει το τέλος της ζωής και απο τον Δία δοσμένη αρχή της."
Εκτός αυτού, οι γιορτές προς τον Διόνυσο ήταν μύηση στο μυστικισμό και την έκσταση. για παράδειγμα η κεντρική τελετουργία στα Διονύσια όργια ήταν η ωμοφαγία. οι λάτρεις του Διονύσου όταν έπεφταν σε έκσταση κομμάτιαζαν ένα ζώο και το έτρωγαν ωμό. ο ίδιος ο θεός ενσαρκώνονταν στο ζώο και ο άνθρωπος τον δέχονταν στο ίδιο του το είναι και υψώνονταν στην ουράνια σφαίρα. Η λατρεία του μεσουρανούσε στη πρώιμη εποχή, αργότερα η διονυσιακή μανία είχε δαμαστεί απο τη συνδυασμένη δραστηριότητα της πολιτείας και του Δελφικού μαντείου. Ωστόσο, στα καθυστερημένα στρώματα, η λατρεία του και οι εορτές προς αυτόν ευδοκιμούσαν.
Ο Απόλλωνας λεγόταν και λύκειος, ένα επίθετο που τον δείχνει ως θεό των λύκων και όχι του φωτός. Και γιατί οι βοσκοί να μη ζητούσαν βοήθεια απο τον μεγάλο θεό που έδιωχνε το κακό και απειλούσε τα κοπάδια τους? Εξάλλου ο Απόλλωνας εορτάζονταν σε αγροτικές εορτές με καθαρτήριο χαρακτήρα. Τελετές καθαρμού χρειάζονταν την εποχή που τα σπαρτά ωρίμαζαν για να τα προστατέψουν από καταστροφικές επιδράσεις. Ο Απόλλωνας ήταν ο θεός των καθαρμών. οι γεωργοί παρασκέυαζαν το λεγόμενο φάρμακον και το περιέφεραν στις κώμες και τους αγρούς για να καταστρέψει τα βλαβερά έντομα και ζώα. Γίνονταν διάφορες μαγικές τελετές για το σκοπό αυτό που έδιωχνα κάθε κακό. Σε εορτές προς τον Απόλλωνα απομάκρυναν το λεγόμενο μίασμα απο την περιοχή τους. Οδηγούσαν έναν άνθρωπο, συνήθως κατάδικο, γύρω γύρω στο δρόμο, τον μαστίγωναν με χλωρά κλαδιά για να τον εξαγνίσουν και στο τέλος τον εξόριζαν. Η θρησκεία υποκαθιστούσε στη περίπτωση αυτή ένα είδος δικαστηρίου. Χαρακτηριστικό της πρώιμης εποχής ήταν η ύπαρξη παράξενων ανθρώπων που νήστευαν και περιφέρονταν σε διάφορα μέρη κάνοντας θαύματα. Οι ψυχές τους είχαν την ικανότητα να αφήνουν το σώμα τους και να ξαναγυρίζουν παλι σε αυτό. Ήταν μαζί και ιερείς του καθαρμού και συνδέονταν με τον Απόλλωνα.
Με τον Απόλλωνα είχε σχέση η ειρισιώνη, το κλαδί του Μάη που φέρνει ζωή και καλή τύχη. Το άφηναν μπροστά στο βωμό του θεού αλλά και μπροστά στις ιδιωτικές οικίες. το αντικαθιστούσαν την επόμενη χρονιά με ένα καινούριο. Τα παιδιά γυρνούσαν στο δρόμο κρατώντας την στα χέρια και ζητούσαν χαρίσματα. Κάτι σαν τα δικά μας κάλαντα.
Τέλος ο Δίας για τον καθυστερημένο Έλληνα συμβόλιζε τον θεό των καιρικών φαινομένων αλλά και τη δικαιοσύνη. Πάνω στο ιερό του Λύκαιου Δία στην Αρκαδία ήταν μια πηγή, ο ιερέας εκεί βύθιζε ένα κλαδί απο δρυ στο νερό. Έκανε διάφορες μαγικές τελετές και προσευχές και αμέσως σηκώνονταν ομίχλη απο τη πηγή, πύκνωνε σε σύννεφο και ύστερα απο λίγη ώρα ακολουθούσε βροχή σε όλη την Αρκαδία. Οι αγρότες είχαν λόγους να υπολογίζουν στις τεχνικές των ιερέων του Διός.
Ο Δίας ήταν επίσης προστάτης του σπιτιού και της οικογένειας. Υπήρχε βωμός του Διός έξω απο κάθε σπίτι στην αυλή, όπου του πρόσφεραν θυσίες και σπονδές. ήταν προστάτης των αποθηκών και έργο του ήταν να τις φυλάει απο τους κλέφτες. Ο Δίας ήταν προστάτης των άγραφων νόμων, της ηθικής τάξης και των εθίμων που είχαν περιβληθεί με θρησκευτική ιερότητα στην καθυστερημένη Ελλάδα. Στις πόλεις διασφαλίζονταν με διάφορους θεσμικούς τρόπους η εσωτερική ειρήνη και η ζωή έγινε πιο σίγουρη και έτσι η σπουδαιότητα του Δία στην ιδιωτική ζωή λιγόστεψε. όσο μεγάλωνε η δύναμη της ανθρώπινης κοινωνίας η οικιακή λατρεία ξέφτισε και έγινε απλά τύπος.
