gassim έγραψε: ↑11 Ιούλ 2022, 10:06
Δηλαδή αν ένας μανικιουρίστας βρει μια νεα τεχνική για φτιάξιμο νυχιών και κάνει κάποιο πολύ ιδιαίτερο σχέδιο είναι καλλιτέχνης;
Επανερχόμαστε σε αυτό το πολύ ενδιαφέρον ερώτημα. Η απάντηση δεν είναι απλή γιατί θα δημιουργηθούν παρεξηγήσεις. Για να έχει νόημα μια τέτοια απάντηση, πρέπει να έχουμε ξεκαθαρισμένα κάποια πράγματα. Χωρίς αυτό απλώς θα ανταλλάσσουμε απόψεις εννοώντας κάτι διαφορετικό ο καθένας. Τα στοιχεία που πρέπει να ξεκαθαριστούν είναι τα εξής:
1. Το πλαίσιο.
2. Τον ορισμό του τι είναι τέχνη.
3. Την διάκριση τέχνης και τεχνικής.
4. Τον διαφορετικό τρόπο λειτουργίας στην παραδοσιακή τέχνη και στην σοβαρή/ατομική/προσωπική δημιουργία.
5. Το ενδιάμεσο είδος της δημοφιλούς/popular/ελαφράς/εμπορικής τέχνης, συνεπεία κυρίως των κοινωνικών αλλαγών που έφερε η δημιουργία των μεγάλων αστικών κέντρων τους τελευταίους αιώνες.
6. Ζητήματα αναφορικά με την αξιολόγηση ενός έργου.
7. Ζητήματα που προκύπτουν από σύνθετα έργα (πχ κινηματογραφικά) όπου το αποτέλεσμα δεν είναι προϊόν του πνευματικού μόχθου ενός και μόνο καλλιτέχνη.
8. Άλλα στοιχεία αναφορικά με ορισμούς.
Πιθανόν να υπάρχουν και άλλα στοιχεία που θα αναδείξει η συζήτηση. Τα παραπάνω όμως είναι μια καλή αρχή να βάλουμε τα πράγματα σε τάξη για να μην γίνεται η κουβέντα χαοτική. Πολύ περιληπτικά:
1. Μιλάμε για εμάς που χοντρικά ζούμε και δραστηριοποιούμαστε σε αυτόν που ονομάζουμε Δυτικό Πολιτισμό. Είναι κάτι που συχνά το θεωρούμε δεδομένο, όμως είναι καλό να διευκρινισθεί για να αποφευχθούν παραδείγματα από άλλα πλαίσια αναφοράς όπου τα πράγματα λειτουργούν αλλιώς.
2. Αυτό επιχειρήθηκε σε προηγούμενες σελίδες οπότε όποιος θέλει ρίχνει μια σχετική ματιά. Τώρα αν κάποιος εννοεί ως τέχνη κάτι τελείως διαφορετικό, δύσκολα θα συνεχίσει η συζήτηση.
3. Και αυτό έχει ξεκαθαρίσει τόσο εδώ όσο και σε προηγούμενα νήματα.
Επίσης να διευκρινίσουμε για την οικονομία της συζήτησης ότι όπου χρησιμοποιούμε τον όρο "τέχνη" εννοούμε γενικά τις Καλές Τέχνες και όχι πχ ένας είδος γνώσεων ή τεχνικής εξειδίκευσης σε κάποιο τομέα (τέχνη του αρτοποιού, του γανωματή, του παπλωματά κλπ).
4. Αν γυρίσουμε αρκετά πίσω σε κοινωνίες παλιές (ή σε κοινωνίες που ακόμα και σήμερα έχουν μείνει εκτός εξέλιξης και εκτός της επιρροής του δυτικού κόσμου, πχ φυλή στον Αμαζόνιο) παρατηρούνται άλλες οργανώσεις που έχουν και κάποιες συνέπειες. Μπορείς να φανταστείς μια κοινωνία όπου τα άτομα της φυλής συγκεντρώνονται όλα μαζί και τραγουδούν και χορεύουν. Εσύ μπορεί να παίζεις το χ όργανο, ο παρακάτω το ψ κοκ αλλά το κομμάτι που παίζουμε και χορεύουν όλοι δεν σου ανήκει. Είναι συλλογικό κτήμα, κτήμα της κοινότητας, της ομάδας. Το διαμορφώνουν όλοι από κοινού, άλλος περισσότερο και άλλος λιγότερο. Στα πλαίσια αυτής της κοινωνικής οργάνωσης δεν υπάρχει ανάγκη ούτε να υπογραφεί το όποιο έργο, ούτε να ανήκει σε κάποιον ξεχωριστά. Συνέπεια αυτού είναι οι αλλαγές να επέρχονται πάρα πολύ αργά ή από εξωγενείς αιτίες πχ κατακτηθήκαμε από μία άλλη φυλή και πλέον παίζουμε την δική τους μουσική και τους δικούς τους χορούς. Ή ενσωματώθηκαν στην ομάδας μας νέα μέλη που ήρθαν από αλλού και έφεραν μαζί τους κάποια διαφορετικά όργανα/τραγούδια, οπότε σταδιακά επηρεάζουν αυτά που ακούμε κι εμείς. Έργα αυτού του είδους καλλιτεχνικής δημιουργίας διασώζονται μέχρι τις μέρες μας σε αυτό που ονομάζουμε παραδοσιακή/λαϊκή τέχνη η οποία δεν αφορά προσωπική δημιουργία, μένει σχεδόν αναλλοίωτη για δεκαετίες ή και αιώνες και δεν την υπογράφει κανείς. Προϋποθέτει όπως καταλαβαίνεις ένα είδος κοινωνικής δομής που δεν υπάρχει πλέον στη χώρα μας αφού και στο τελευταίο χωριό έχει φτάσει τηλεόραση, ραδιόφωνο, internet, κινηματογράφος. Για αυτό όταν ακούς κάποιον να λέει πχ ότι γράφει παραδοσιακή μουσική να ξέρεις ότι αυτό λέγεται είτε από άγνοια είτε εκ του πονηρού. Τελείωσε εκείνη η κοινωνική οργάνωση και μαζί της η δημιουργία τέχνης με εκείνο τον τρόπο. Ό,τι υπάρχει διατηρείται μουσειακά πλέον.
Ο άλλος τρόπος καλλιτεχνικής δημιουργίας αφορά την προσωπική δημιουργία. Λογικά συντελέσθηκε κάπου στην Αρχαία Ελλάδα, πάνω κάτω την ίδια εποχή που επέρχονται μεγάλες αλλαγές στην κοσμοαντίληψη των ανθρώπων και που ο καθένας αντιλαμβάνεται τον εαυτό τους ως ξεχωριστό άτομο. Τουλάχιστον εδώ σε εμάς υπάρχουν σαφή στοιχεία αυτής της αλλαγής. Και με πολλές συνέπειες σε όλους τους τομείς της ζωής. Αν έγινε και κάτι παρόμοιο κάπου αλλού δεν το γνωρίζω. Από την στιγμή που ο καθένας αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως κάτι ιδιαίτερο και όχι ως απλά ένα ακόμα μέλος της ομάδας, συμπεριφέρεται αλλιώς. Αμφισβητεί τα παραδεδομένα πρωτεία των άλλων, διεκδικεί πχ την δυνατότητα να κυβερνήσει ως ικανότερος --> δημοκρατία ή έστω σύστημα επιλογής/εκλογής, προσπαθεί να ξεχωρίζει από τους γύρω, να διακριθεί. Το αυτό συμβαίνει και στην τέχνη. Ενώ δεν είχε σταματήσει να υπάρχει η παραδοσιακή τέχνη, αναπτύσσεται και μιας άλλης μορφής δημιουργία (αυτό που συχνά θα δεις να ονομάζω σοβαρή τέχνη) η οποία είναι προσωπική, ενυπόγραφη και εξελίσσεται ταχύτατα. Γιατί; Γιατί υπάρχει από τον καλλιτέχνη η απαίτηση να κάνει κάτι που είναι δικό του και όχι αντιγραφή αυτών που κάνουν οι άλλοι. Επίσης το ίδιο το έργο να φέρει την προσωπική του σφραγίδα. Πριν δεις δηλαδή την όποια υπογραφή να αναγνωρίσεις το ύφος του συγκεκριμένου καλλιτέχνη.
Αυτός ο δεύτερος τρόπος λειτουργίας των πραγμάτων είναι ένας από τους κύριους λόγους που η Αρχαία Ελλάδα θεωρείται κοιτίδα του Δυτικοευρωπαϊκού Πολιτισμού. Και σε αυτό το πλαίσιο λειτουργίας έχουν παραχθεί τα μεγαλύτερα καλλιτεχνικά αριστουργήματα που είναι ευρέως γνωστά. Φυσικά υπάρχουν και αριστουργήματα στην παραδοσιακή/λαϊκή τέχνη. Δεν μπλέκουμε τα μεν με τα δε. Άλλος ο τρόπος λειτουργίας, άλλη και η αξιολόγηση.
5. Κάποια στιγμή άρχισαν να συγκεντρώνονται στις μεγάλες πόλεις ετερόκλητες ομάδες ανθρώπων με διαφορετικά γούστα και προτιμήσεις στην διασκέδαση. Μεγάλες πόλεις είχαμε από τα παλιά χρόνια αλλά το φαινόμενο διογκώθηκε χοντρικά από την βιομηχανική επανάσταση και μετά. Όλος αυτός ο κόσμος ήθελε και ένα είδος τέχνης για να διασκεδάσει. Η σοβαρή τέχνη λόγω της απαίτησης της μη αντιγραφής εκ των πραγμάτων δεν ήταν η καταλληλότερη για αυτό το σκοπό. Όταν ο καλλιτέχνης κάνει το μέγιστο που μπορεί, πολλές φορές βρίσκεται μπροστά από την εποχή του και είναι αδύνατο για το κοινό να τον καταλάβει. Έτσι έχεις μία ενδιάμεση μορφή τέχνης που δεν είναι ούτε το ένα, ούτε το άλλο. Χοντρικά για να μην μπλέξουμε με διαφορετική ορολογία που απαντάται σε διαφορετικές εποχές ας την ονομάσουμε ελαφρά/δημοφιλή/popular/εμπορική καλλιτεχνική δημιουργία. Είναι μεν ατομική και ενυπόγραφη αλλά δεν έχει την απαίτηση της πρωτοτυπίας που υπάρχει στην σοβαρή δημιουργία. Το αντίθετο. Χρησιμοποιούνται πολύ τυποποιημένες φόρμες και γνωστά εκφραστικά στοιχεία, προκειμένου να είναι προσιτή χωρίς πολλά πολλά από τους περισσότερους.
Για διάφορους κοινωνικούς λόγους (όπως πχ την χρήση των μέσων καταγραφής και εκπομπής: φωτογραφία, δίσκος, ραδιόφωνο, τηλεόραση) η τέχνη αυτή δεδομένου ότι μπορούσε να γίνει αντιληπτή από πολύ μεγάλη μερίδα ανθρώπων, παίρνει τεράστιες διαστάσεις. Μαζί με το μέγεθος έρχεται και το χρήμα και η δυνατότητα να υπάρχει εκτεταμένο μάρκετιν αφού πλέον το δυνητικό κοινό δεν περιορίζεται καν στα πλαίσια μιας χώρας ή ηπείρου.
6. Γενικώς η αξιολόγηση ενός έργου γίνεται με σύγκριση με τα ομοειδή του. Δεν θα συγκρίνεις τον Τσιτσάνη με τον Μπαχ. Δεν έχει νόημα. Θα συγκρίνεις τον Μπαχ με τους συνθέτες σοβαρής μουσικής της εποχής του Μπαρόκ και τον Τσιτσάνη με τους συνθέτες της ελαφράς μουσικής της γενιάς του. Τα υπόλοιπα είναι εκ του πονηρού και των δημοσιογράφων.
Έτσι πρόχειρα στις συγκρίσεις αυτές θα λάβεις υπόψη σου τα εξής:
* Ποιος κάνει κάτι;
* Πότε το κάνει; Στην αρχή της δημιουργικής του πορείας ή όντας έμπειρος;
* Τι άλλο έχει κάνει;
* Σε ποιο από τα παραπάνω πλαίσια;
Λάβε επίσης υπόψη σου ότι κάποιοι καλλιτέχνες έχουν κινηθεί και στους δύο χώρους (σοβαρής/ελαφράς δημιουργίας), είτε περιστασιακά, είτε για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Δηλαδή και ένας συνθέτης σοβαρής μουσικής μπορεί να έχει γράψει ελαφρότερα έργα (με μεγαλύτερο βαθμό τυποποίησης).
Δηλαδή. Δεν βρίσκουμε ένα πίνακα σε μία αποθήκη για τον οποίο δεν έχουμε όνομα ούτε χρονολογία και αποδίδουμε μία αξία. Για να αποδοθεί η όποια αξία θα πρέπει να υπάρξει μια κάποια υπόθεση του ποιος μπορεί να το έχει φτιάξει και πότε περίπου. Γιατί αυτό; Γιατί ένα έργο σοβαρής τέχνης που είναι αριστούργημα του 1600 σήμερα το αντιγράφει άνετα ένας καλός μαθητής. Δεν υπάρχει πια πνευματικό επίτευγμα να θαυμάσει κάποιος.
Κάτι εξίσου σημαντικό που θα έχει σχέση και με το ερώτημά σου. Δεν είναι όλα τα επιτεύγματα όμοια. Αρχιτέκτονας και αυτός που φτιάχνει τον Παρθενώνα ή την Αγία Σοφία, αρχιτέκτονας και αυτός που φτιάχνει έναν περιστερώνα. Τα δύο εγχειρήματα έχουν άλλο βαθμό δυσκολίας. Όσο καλός και να είναι ο περιστερώνας, δεν θα τον βάλεις δίπλα στον Παρθενώνα. Ομοίως και κάποιος που ζωγραφίζει πάνω σε ποτήρια. Όσο άξιος κι αν είναι δύσκολα θα συγκρίνεις ένα έργο του με την Καπέλα Σιστίνα.
7. Όπως είδες παραπάνω η σοβαρή καλλιτεχνική δημιουργία είναι προσωπική. Ωστόσο υπάρχουν κατηγορίες έργων που συνεργάζονται περισσότερα του ενός άτομα. Μία όπερα για παράδειγμα έχει λιμπρέτο που αρκετές φορές δεν είναι του συνθέτη. Ανάλογα στον κινηματογράφο συνεργάζονται καλλιτέχνες και επαγγελματίες πολλών ειδικοτήτων.
Σε ποιον ανήκει το έργο; Δύσκολο να πει κανείς αν δεν γνωρίζει λεπτομέρειες. Κυρίως σε αυτόν που είχε την καθοριστική συμβολή στην διαμόρφωσή του. Πχ στις όπερες το credit το παίρνει ο συνθέτης. Σε ένα κινηματογραφικό έργο συχνά ο σκηνοθέτης. Ίσως όμως είναι δικαιότερο να αποδίδονται εύσημα για το κάθε πράγμα ξεχωριστά. Στον σκηνοθέτη για την σκηνοθεσία, στον σεναριογράφο για το σενάριο, για την φωτογραφία, για το μακιγιάζ, για τα εφφέ κλπ κλπ κλπ. Αν θεωρηθεί ότι την ιδιαίτερη πινελιά και προσωπικότητα του έργου την οφείλεις σε έναν από αυτούς, αυτός συνήθως είναι που το έργο θεωρείται περισσότερο δικό του.
Ωστόσο υπάρχουν και άλλες κατηγορίες έργων που είναι αποτέλεσμα κοινής εργασίας και εκεί τίθενται διάφορα ερωτήματα, αλλά θα ξεφύγουμε πολύ.
8. Έγραψα στον hellegennes σε προηγούμενη σελίδα για δύο διαφορετικές προσεγγίσεις όταν υπάρχει πολύ μικρό, ασήμαντο μορφοπλαστικό επίτευγμα. Εκεί κάποιοι θα πουν αυτό δεν είναι τέχνη, και κάποιοι άλλοι ότι ναι μεν είναι τέχνη, αλλά είναι για χαμηλής αξίας, για πέταμα κλπ.
Πάρε για παράδειγμα αυτούς που κάθονται σε τουριστικές περιοχές στο δρόμο και σε βάζουν απέναντι και σου κάνουν το πορτραίτο. Είναι μια διαδικασία που όποιος έχει περάσει από την Καλών Τεχνών, ή έχει εξασκηθεί μόνος του, μπορεί να την κάνει. Από μόνη της δεν έχει κάποιο βαθμό πρωτοτυπίας και δεν υπάρχει κάποιο μορφοπλαστικό επίτευγμα ή τέλος πάντων το όποιο επίτευγμα είναι πολύ χαμηλού επιπέδου και μηδαμινής καλλιτεχνικής αξίας. Εκεί κάποιος θα σου πει "αυτό δεν είναι τέχνη" και κάποιος άλλος "τέχνη είναι αλλά δεν αξίζει (καλλιτεχνικώς) τίποτα". Είναι θέμα οπτικής. Και τα δύο είναι σωστά.
Αν έχεις καταλάβει τα παραπάνω, μπορείς να δοκιμάσεις να δεις που κατηγοριοποιείται αυτό που κάνει ο μανικιουρίστας. Κάνε μια προσπάθεια και να το συζητήσουμε.
ΥΓ. Ευχαριστώ όποιον διαθέσει χρόνο για να διαβάσει το κατεβατό.
, αν θέλεις λοιπόν δώσε λίγο περισσότερη βάση σε αυτά που κάθεται και μας γράφει δημόσια ο Στάθης ξοδεύοντας τον ελεύθερο του χρόνο (συνεχίζω να απορώ Στάθη, να ξες) και γράψε για λίγο σταρκίδια σου τις αποψάρες σου, καλό θα σου κάνεις κατά την μη ταπεινή μου γνώμη και να ξέρεις, όλοι το καλό σου θέλουμε.